Абдимомынов н. Т

Тарих мамандығы бойынша PhD, Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің «Қазақстан тарихы» кафедрасының доценті

Мақалада Михаил VIII Палеолог (1261-1282) билігі кезеңіндегі Византия империясының Алтын Ордамен саяси байланыстарын зерттеу көзделген. Мақаланың жаңашылдығы – отандық тарихнамада тақырыптың алғаш рет зерттелуі, тақырыпқа қатысты араб-мысыр деректерін пайдаланумен қатар, замандас византиялық тарихшылар Георгий Пахимер мен Никифор Григордың тарихи мәліметтерін кеңінен пайдаланылуында болып отыр. Сонымен қатар, тақырыпқа қатысты мәселелер бойынша Михаил VIII Палеологтың Алтын Орда билеушісі Берке-ханмен, түменбасы Ноғаймен, Ирандық Елхандармен, Мысыр мәмлүк сұлтандарымен қарым-қатынастарын жан-жақты талдай отырып, Византия империясының сол кезеңдегі сыртқы саясатының сипаты мен бағыттары айқындалған.

Михаил VIII Палеолог жігерлілігі мен батыл саясатының арқасында латындарды 1261 жылы Констан­тинопольден қуып шығып, Византия империясын қайта қалпына келтірді. Осылайша, жаңа император Византия империясының тарих сахнасынан кеткенше оны басқарған Палеологтар әулетінің (1261-1453) негізін қалады. Бұрынғы кезеңдегідей империяның шекаралық аймақтарын қалпына келтіре алмаса да, бұл әулеттің билеушілері кейінгі кезеңде 200 жылға жуық билік құрып, Кіші Азия, Балқан түбегі, Қара теңіз аймағында айтарлықтай ықпалды саяси-экономикалық саясат жүргізді. Михаил VIII Палеолог сол кезеңдегі Византияны қалпына енді ғана келтіріп, саяси және экономикалық ішкі жағдайы әлсіз болғанына қарамастан, ХІІІ ғ. екінші жартысынан бастап монғол факторының Таяу және Орта Шығыста жетекші рөлге ие болуынан аймақтағы ара күштердің өзгеруі мен саяси тұрақсыздықтарға байланысты сыртқы саясатқа белсенді араласуына мәжбүр болды. Өйткені, Моңғол империясының ұлы қағаны Мөңкенің бұйрығымен оның кіші інісі Хулагу қолбасшылығымен батысқа моңғолдардың жалпы империялық масштабты жорықтарының нәтижесінде 1256-1260 жылдары Таяу және Орта шығыстың көптеген мемлекеттері бағындырылды. Бағындырылған аймақтарда Хулагу әулеті билеген моңғолдық Елхандар немесе Хулагулық Иран атымен танымал қуатты мемлекет құрылды. Осы кезеңде Қыпшақ даласындағы Алтын Орда билігіне жаңа келген Берке-ханның (1259 ж.) орталық монғол билігінен тәуелсіз сыртқы саясат жүргізіп, Хулагулық Иран мемлекетімен жауласуы мен Мысыр мәмлүк мемлекетімен саяси одақ құруы аймақтағы саяси жағдайды шиеленістіріп жіберді.

Михаил VIII Палеолог осындай қуатты мемлекеттердің бірде-біреуіне қарсы тұруға қауқары жоқ еді. Сондықтан ХІІІ ғ. екінші жартысында Византия империясының сыртқы саясатына Алтын Орда, Хулагулық Иран және Мысыр мәмлүк секілді үш мемлекет ықпал жасады. Бұл мемлекеттердің ішінде Алтын Орда Византияның саясатына айтарлықтай ықпал етті. Тіпті, Алтын Орданың беклербек дәрежесіндегі түменбасы Ноғай Византия императорының қызын қалыңдыққа алып, императордың саясатына тікелей әсер етті. Михаил VIII Палелог монғол факторының Таяу және Орта Шығыстағы рөлін жақсы түсінгендіктен, өзінің сыртқы саясатында басты назарға алды. Алтын Орда және оның қарсыласы Ирандық монғол билеушісі тараптарынан жасалған қысым-талаптарды император алым-салық төлеп бейбіт түрде шешіп отырды. Бұл жөнінде замандас византиялық тарихшы Георгий Пахимер¹ былайша сипаттаған: «Дегенмен моңғолдардың қысымына біз тойтарыс беріп отырдық, бірақ оны мүлдем әскери күш арқылы емес, ынтымақтастық шаралар арқылы туыстық байланыстар орнатып және жиі-жиі ең таңдаулы, бағалы сыйлықтар бере отырып, басқаша айтқанда құлдық құрбандығымыздың арқасында аман қалдық. Кейінгі кезеңдерде мұндай қатынас тексіз тайпалардан шыққан, бірақ орасан зор күшпен солтүстік аудандарын иемденген батыс тохарларымен де (Алтын Орда билеушілері - автор) қалыптасты. Олардың билеушісі Ноғаймен келісімге келудің нәтижесінде патша оған өзінің некесіз туылған келесі Ефросиния есімді қызын бере отырып, достық қарым-қатынас орнатты, бұл кездейсоқ соғыстардан сақтау үшін нәтижелі болды» [3, 3-б.]. Сол кезеңдегі қалыптасқан жағдайға байланысты Константинополь билеушісінің мұндай тең дәрежеде емес матримониалдық келісім жасауы монғол қылышынан аман қалу үшін тығырықтан шығудың жалғыз жолы еді.

Византия империясының қалпына келтірілуіне байланысты Шығыс Жерорта теңізіндегі саяси және коммерциялық үрдістері қарқынды жандана бастады. Византия императоры осы кезеңде Ирандағы монғол билеушілерімен достық қарым-қатынас орнатты. Сондай-ақ, империяның астанасын қайтадан Константинопольге көшіру Михаил VIII Палелог үшін маңызды сауда және қатынас теңіз жолын бақылауға мүмкіндік алды. Босфордағы саяси және коммерциялық революция іс жүзінде одақтас Алтын Орда мен Мысыр арасындағы қолайлы теңіз жолы екі мемлекеттің елшіліктерін қатынауына жағдай жасады [4, 159-б.]. Мысыр мен Алтын Орда арасын жалғастыратын құрлық арқылы байланыстыратын қатынас жолы Хулагу иелігін кесіп өтетін еді. Сондықтан бұл құрлық жолы аса қауіпсіз болмады. Ал екі мемлекетті жалғастырып жатқан теңіз жолы арқылы, яғни Қара теңіздің тек Геллеспонт (Дарданеллы) және Босфор бұғаздары арқылы ғана байланысу мүмкіндігі болды, алайда екі бұғаз да Византия императорының бақылауында болғандықтан, мәмлүктер осы теңіз жолын пайдалану үшін Михаил VIII Палелогпен арнайы келісімге келу қажет болды. Осыған сәйкес, Мысыр сұлтаны Алтын Орда мен Мысыр арасындағы байланыстарын екі (Геллеспонт және Босфор) бұғаз арқылы еркін қатынауы үшін жылына бір рет арнайы елшілік аттандырып отырған.

Михаил VIII Палелог Хулагулық Иранмен достық қарым-қатынас орнатқанына қарамастан, оның дұшпандары болып табылатын Мысыр және Алтын Орда кемелерінің еркін қатынауына қолайлы жағдай жасаған. Бір жағынан алғанда, Михаил Палеологтың шарасыздықтан жасаған саяси қадамы секілді, бірақ императордың сол кездегі жағдайын талдайтын болсақ, онда бұл оның ең тиімді саяси қадамы еді. Осылайша, Алтын Орда Византия тарихында айтарлықтай маңызды рөл атқарған. Ол жөнінде Византия тарихшысы Пахимер, сұлтан Бейбарыс Мысыр жерінде билікке келген соң, қисынды жоспарлары арқылы қыпшақ болғандықтан, өзінің туыстарымен байланыс жасауды мақсат етті. Ол үшін екі мемлекеттің арасын жалғастыратын теңіз жолын пайдалану үшін Византия билеушісімен ерекше мақсатта достық байланысқа түсуді көздеді деген еді [3, 1-б.]. Пахимер Византия билеушісінің бұл саясатын былайша түсіндіреді: «Патшаның пікірі бойынша, бұл өз мемлекетімізге пайда келтіру мақсатында жасалды. Мұндай саясат бейбіт кезеңдегі жағдайға байланысты түсінікті еді, ал басқаша жағдайда бұл аса үлкен қауіп-қатер алып келетін еді. Солтүстіктен тұтқынға түскен және құл ретінде сатып алынған жастарды алып келудің тұрақты түрде артуының нәтижесінде мысырлықтардың әскери күш-қуаты артты, сонымен қатар олардың батылдығы да артып, көрші орналасқан халықтарға қарсы шабуылдар жасап, христиандарға залал келтірді. Өйткені сол кезеңде батыс халықтары (авторда - итальяндықтар) Сириямен көршілес теңіз жағасындағы жерлерге билік жүргізді, Финикияға қожалық етті, тіпті Антиохияға үстемдік жүргізді және өздерінің күш-қуатының арқасында Құтқарушының қасиетті жер ретінде тіршіліктің азап шеккен және туындысы болған Палестинаны азат етуге ұмтылыс жасады, ал бұл кезеңде мысырлықтар скиф (қыпшақ – А.Н.) жасақтарының есебінен күшейіп, христиандарды үлкен қалалардан ығыстырып, бұл елді шөлді аймаққа айналдырды. Қазіргі кезде даңқты Антиохия, Апамия, Тир, Бейрут және Сидон қирап, құлазыған далаға айналды. Батыс халықтарының атақты қалалары – Лаодикея, Триполи және Птолемаиданың жағдайы тым аянышты болып отыр», – деді. Пахимер Византия билеушісінің саясаты пайда алып келмегендігін, монғолдар мен мәмлүк сұлтандары арасында байланыстар жасауына рұқсат беруі нәтижесінде христиан әлеміне дұшпан болған Мысыр мемлекетінің күшеюіне алып келіп, оларға залал келтіргенін айыптады. Автор соңында былай дейді: «Мысыр сұлтаны христиандармен күресінде біздің ақылсыздығымыз, қисынсыз есебіміз, негізсіз жоспарларымыз бен сараңдығымызды ұтымды пайдаланды», – деді [3, 3-б.].

Келесі Византия тарихшысы Никифор Григор² Константинополь билеушісінің Мысыр мен Алтын Орда арасындағы байланыс орнатуына қатысты олардың арасындағы теңіз жолын пайдалануы жөніндегі келісімді былайша сипаттайды: «Бұл уақытта патшаға (яғни Палелогқа - автор) Мысыр мен Аравия сұлтаны жүгінді, оның мәнісі гректермен достық қатынасқа түсу және біздің бұғаздарымыз (Дарданелла және Босфор) арқылы жылына бір рет мысырлық көпестерге сауда істерімен айналысу мақсатында еркін қатынауына рұқсат алу үшін келісім орнату еді. Бастапқы кезеңде бұл аса маңызды болып көрінбегендіктен, оған оңай рұқсат берілді. Уақыт өте келе, оның шынайы мағынасы белгілі болған соң, келісімді бұзуға болмайтындықтан, бұған қарсы тұру аса қиындыққа алып келді. Жылына бір немесе екі рет кемелер еуропалық скиф еліне қарай өтіп, Азов теңізі және Дон аймағында мекендеген ерікті босқындарды, бай-мырзалардан сатып алған құлдарды және ата-аналарынан сатып алынған балаларды жинақтаған бұл кемелер мысырлық Вавилонға (яғни, Каир - автор) және Александрияға қайтып оралды, осылайша мысырлықтарға скифтік әскери күштерді жеткізіп отырды. Өйткені мысырлықтар әскери іске қабілетсіз, аса қорқақ және қайрат жігерінен айырылған еді; сондықтан әскери қызметке жауынгерлерді шет жерліктер және жалдамалылар есебінен жинақтауға мәжбүр болды... Бірақ көп уақыт өтпей-ақ, мысырлық арабтардың аталған жағдайларға байланысты жинаған әскерінің қуаттылығы соншалықты, тіпті батыс халықтарына ғана емес, шығыс халықтарының өзіне аса қауіпті жауға айналды. Олар Африканы және бүкіл Ливияны Геркулес бағаналарына (Гибралтар бұғазының ежелгі атауы - А.Н.) дейінгі жерлерді иемденіп, бұдан кейін Финикия мен Сирия және бүкіл теңіз жағасындағы елді Киликияға дейін жылжып, бұл аймақтағы жергілікті халықты қырғынға душар етті. Осылайша, басқалармен де, әсіресе, батыстан келген және бұл аймақтар мен қалаларды игерген галаттар мен кельттер (әлбетте, француздық және итальяндық крестшілер) басына да осындай күн туды» [3, 5-6-б.]. Осылайша, 1261 жылдың аяғы немесе 1262 жылдың басына қарай Бейбарыстың тапсырмасымен оның елшілері императо­р VIII Михаилмен Алтын Орда және Мысыр арасындағы қатынас жасауда Константинополь арқылы өтетін теңіз жолын пайдалану және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ететін өзара келісімге келді. Мысырға 1263 жылы мамырда аттанған Берке елшілері де осы жаңа теңіз жолын пайдаланды. Алайда сол жылдың жазында VIII Михаил, шамасы, Хулагудың қысымымен бұл келісімді бұзып, Алтын Орда және Мысыр елшілерін тұтқынға алды [4, 169-б.]. Бұл оқиға Алтын Орда мен Визан­тия арасындағы қарым-қатынастың шиеленісуіне алып келді.

Мысырдан 661 х.ж. рамадан айының 17-де (=27 шілде 1263 ж.) аттандырылып, ал 662 х.ж. рамадан айында (=27 маусым - 26 шілде 1264 ж.) Бейбарыс сұлтан елшіліктің Византия императорының тұтқынында отырғаны жөнінде хабар алды. Бейбарыс бұл жөнінде хабардар болған соң, өзіне патриарх пен епископты шақырып Византия императорының Мысырмен серт беру арқылы жасасқан достық келісім хатын көрсетіп, олардан Византия императорының бұл әрекеті жөніндегі пікірлерін сұрады. Олар императордың бұл әрекеті арқылы сертті бұзғандығы үшін шіркеуден аластатылуы тиіс екенін айтты [5, 125-б.]. Ибн Абд аз-Захир мәліметіне сәйкес, олардан Мысыр сұлтаны серттен тайған Византия императорының әрекеті жөніндегі өз пікірлерін жазбаша түрде алып, оны императорға арнап жазған «ашу-ызасын білдірген» хатымен бірге қосып жіберді. Сонымен қатар, сұлтан бір мезгілде Алтын Орда ханы Беркеге де жағдайға байланысты арнайы хат жіберді [5, 62-63-б.]. Ибн Абд аз-Захир бұдан кейін бұл оқиға жөнінде ешқандай мәлімет қалдырмаған. Бірақ келесі автор әл-Муфаддал өз мәліметтерінде ибн Абд аз-Захир мәліметтерін пайдаланған болса да, бұл оқиғаға қатысты біршама қосымша ақпараттар береді. Оның мәліметіне сәйкес, Мысыр елшілері және Алтын Ордаға қайтып бара жатқан Берке хан елшілерімен қатар, бір мезгілде Михаил Палеолог сарайына Хулагу-ханның елшілері де келген еді. Импера­тор Мысыр сұлтанның алдында өзінің әрекетін осы жағдайды айтып ақталған еді. Хулагу елшілерінің көзінше, өз иелігінен Мысыр сұлтанының елшілерін Беркеге өткізе алмайтынын айтты. Өйткені Хулагулық Иран мемлекеті оның иеліктерімен тікелей шектесіп жатқандықтан, өш алу мақсатында шекаралық аймақтарда олардың шабуылға тап болуы ықтимал еді. Бірақ осы оқиғаға байланысты Берке хан хабардар болғандықтан, Константинопольді қоршауға Ноғай қолбасшылығымен Алтын Орда әскерін аттандырған еді [6, 41-42-б.].

Ноғай басқарған Алтын Орда әскерлері Константинопольге жақындаған сәтте император қаладан қашып шығып, алтынордалық әскердің қолбасшысымен байланысқа түсу үшін бітімгер ретінде Константинопольде тұтқында отырған Мысыр елшісі әмір Фарис ад-дин Акуш ал-Масудиді жіберген еді. Михаил Палеологтың өтініші бойынша әмір Константинопольде өз еріктерімен кідіргенін айту қажет болды. Алайда Алтын Орда әскерінің қолбасшысы оның мәлімдемесін жазбаша түрде растауын талап еткен соң, Мысыр елшісі қолбасшы Ноғайдың бұл талабын орындады. Византия императоры Алтын Орда қолбасшысына Мысыр сұлтанымен достық қарым-қатынаста болғандығын ескертіп, Византия императоры «өзінен жыл сайынғы беретін алым-салықтың қатарына 300 атлас киімдерін қосатынын, осылайша ол (Берке) оған одақтас болып, оның жеріне жорық жасамауын сұранды. Осыдан кейін, Алтын Орда әскері кері қайтып, Мысыр және Алтын Орда елшілері дереу босатылды. Елшілік ешқандай оқиғаларға тап болмай, Қырымға дейін жетіп, содан кейін төменгі Еділ бойына Беркенің көшіп-қонып жүрген жеріне келген.

Алайда келесі жылы Беркеге бұл жорықты аяқтау мүмкіндігі туындады. 1265 жылы оның қолбасшысы Ноғай бастаған қол болгар патшасы Константин I Тихпен бірге одақтасып, Византияға басып кірді. Бірқатар қоныстарды талқандап, Михаил VIII Палеологтың өзін тұтқындауға аз қалды. Императорды тек астанасына қайтар жолында құрлықпен емес (онда орда-болгар торуылы бар еді), теңіз жолымен келуі құтқарды. Ноғайдың бұл жорығының мақсаты бұрынғы селжүк сұлтаны Изз ад-Дин Кей-Кавусты Византия тұтқынынан босату еді. Бұрынғы селжүк сұлтаны Изз ад-Дин Кей-Кавус өзінің бауыры Рукн ад-Дин Килич-Арсланның тақтан құлатуынан кейін, Михаил VIII Палеологқа баспана сұрап келген еді. Бірақ император оның серіктестерінен қауіптеніп, сұлтанды зынданға қамап қойды. Беркенің бұрынғы сұлтанның тағдырына алаңдаушылығының мәнісі, Алтын Орда билеушісі Кей-Кавусты таққа қайта отырғызып, Бату кезіндегідей Алтын Орданың Селжүк сұлтанатына саяси ықпалын қалпына келтіру еді. Ноғай жорығының нәтижесінде сұлтан тұтқыннан босаған соң, Беркеге келді. Берке өзінің қызы Урбай-хатунды қалыңдыққа беріп, Қырымдағы Солхат қаласын (қазіргі көне Қырым) жоғалтқан тағын алғанша, уақытша билеуді берген [7, 30-б.]. Алайда Берке қайтыс болған соң, оның бұл жобасы мұрагері Мөңке-Темір билігі кезінде жүзеге асырылған жоқ.

1271 жылы Ноғай Мысыр мен Алтын Орда арасындағы елшілік байланысын Босфор теңіз жолы арқылы еркін қатынауды қалпына келтіру үшін Константи­нопольге қарсы аттанды. Император жеңіліске ұшырауға тәуекелге бармай, бейбіт келісім орнату мақсатында Ноғайға достық қатынасын білдірді. 1273 жылы Михаил өзінің некесіз туылған қызы Ефросинияны Ноғайға қалыңдыққа берді. Осылайша, Палеологтар (некесіз туылған ханшайымдар арқылы) елхандармен де, қыпшақ даласының билеушілерімен де туыстық қатынасын орнатты [4, 170-б.]. Бұл оқиғадан кейін екі жақтың да достық қатынастары қайта жандана бастады. Ноғайдың Византия императоры Михаил VIII Палеологтың некесіз туылған қызы Ефросинияға үйленген соң, патша, Ноғайдың... көңілін табу үшін оған үлкен мөлшерде, киім түрінде, түрлі өнімдер түрінде және оларға қосымша жомарт түрде хош иісті шарап бөшкелерін жіберуді тоқтатқан емес. Ноғай ықыласпен ол жіберген өнімдер мен сусындарды алды, сондай-ақ алтын және күміс кубоктарын да қабыл алды [6, 120-б.]. Ноғайдың императордың қызына үйленуі мен одан бағалы сыйлықтарды алуы оның Византияның саясатына орасан зор саяси ықпалының бар екенін айғақтайды. Бірақ бұл оның сарай билеушісіне оппозициялық көңіл-күйде екенін дәлелдей алмайды, сондай-ақ осындай сипатта Константинопольмен байланысқа түсуі заңсыз немесе дәстүрлі заңдылыққа қарсы деп айта алмаймыз. Сонымен қатар Пахимер шығармаларының үзінділерінде Ноғайды «патша» немесе «хан» деп атамаған, оны тек «архонт» түрінде көрсеткен. Сондай-ақ, Ноғайдың бақылауындағы территория тікелей Византия империясының шекарасына жақын маңда болды, сондықтан император жағынан оған аса назар аударуы түсінікті жайт. Мөңке-Темір билігінің соңғы жылдарында Ноғай мен Византия арасындағы қарым-қатынас «болгар мәселесі» бойынша біршама шиеленіскен еді. Бірақ император Михаил VIII Палеологтың Мөңке-Темірмен тікелей байланысқа түсуінің арқасында бұл мәселе оң шешімін тапты. Мөңке-Темір қайтыс болған соң, Ноғай Византия императорымен достық қатынасын жалғастыра берді. Ол бүлікшіл Фессалия билеушісіне қарсы VIIІ Михаилге көмекке 4 мың таңдаулы моңғол жауынгерлерін аттандырды. Император бұған аса ризашылығын білдірді, бірақ бұл жорық Михаилдің VIIІ Палеологтың (1282 ж.) кенеттен қайтыс болуына байланысты жүзеге асқан жоқ [4, 182-б.].

Қорытындылай келсек, Византия империясы Михаил VIII Палеолог билігі кезеңінде саяси және экономикалық жағынан айтарлықтай дамыды. Шығыс Жерорта теңізіндегі сауда қатынастары жанданып, Батыс пен Шығыстың қарым-қатынастары да дами түсті. Бірақ, сыртқы саясатта Михаил VIII Палеолог моңғол факторының маңыздылығын түсініп, әсіресе Алтын Орданың әскери қыспағынан қауіптеніп, туыстық байланыстар арқылы, түрлі сый-сыяпат, тарту-таралғылар бере отырып, достық қатынастарға қол жеткізіп отырды. Осындай саясаттың арқасында Палеологтар әулеті Византия империясын сыртқы қауіптен сақтап қалды.

1. Византия между Западом и Востоком. Опыт исторической характеристики. – СПб.: Алетейя, 2001. – 544 с.

2. Закиров С. Дипломатические отношения Золотой Орды с Египтом. – М.: Наука, 1966. – 160 с.

3. Успенский Ф.И. Византийские историки о монголах и египетских мамлюков // Византийский временник. – 1926. – Т. 24. - С. 1-16.

4. Вернадский Г.В. Монголы и Русь / пер. с англ. Е.П. Беренштейна, Б.Л. Губмана, О.В. Строгановой. – Т.: ЛЕАН, Москва: АГРАФ, 1997. – 480 с.

5. Сборник материалов относящихся к истории Золотой Орды. В.Г. Тизенгаузена. Извлечения из сочинений арабских. – СПб., 1884. - Т.І. – 563 с.

6. Мыськов Е.П. Политическая история Золотой Орды (1236–1313 гг.). – В.: Изд. Волгоград. Гос. университета, 2003. – 178 с.

7. Почекаев Р.Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Ор­ды – СПб.: Евразия, 2010. – 408 с.

1. Vizantiya mezhdu Zapadom i Vostokom. Opyt istoricheskoy kharakteristiki. – SPb.: Aleteyya, 2001. – 544 s.

2. Zakirov S. Diplomaticheskie otnosheniya Zolotoy Ordy s Egiptom. – Moscow: Nauka, 1966. – 160 s.

3. Uspenskiy F.I. Vizantiyskie istoriki o mongolakh i egipetskikh mamlyukov // Vizantiyskiy vremennik. – 1926. – T. 24. - S. 1-16.

4. Vernadskiy G.V. Mongoly i Rus' / per. s angl. E.P. Berenshteyna, B.L. Gubmana, O.V. Stroganovoy. – T.: LEAN, Moskva: AGRAF, 1997. – 480 s.

5. Sbornik materialov otnosyashchikhsya k istorii Zolotoy Ordy. V.G. Tizengauzena. Izvlecheniya iz sochineniy arabskikh. – SPb., 1884. - T.І. – 563 s.

6. Mys'kov E.P. Politicheskaya istoriya Zolotoy Ordy (1236–1313 gg.). – Volgograd: Izd. Volgograd. Gos. universiteta, 2003. – 178 s.

7. Pochekaev R.Yu. Tsari ordynskie. Biografii khanov i praviteley Zolotoy Ordy – SPb.: Evraziya, 2010. – 408 s.

PhD по специальности «История», доцент кафедры «История Казахстана» Таразского инновационно-гуманитарного университета

В статье исследуются политические взаимосвязи Золотой Орды и Византийской империи периода правления Михаила VІІІ Палеолога (1261-1282 гг.). Новизна статьи заключается в том, что данная тема впервые изучается в отечественной историографии, а также в исследовании наряду с арабскими источниками широко используются исторические сведения историков-современников Византии Георгия Пахимера и Никифора Григора. Наряду с этим, изучения взаимоотношений Михаила VІІІ Палеолога с правителями Золотой Орды, Илханидами, мамлюкским султанатам Египта, автором дан развернутый анализ характера Византийской внешней политики и ее основных направлений.

PhD in History, association professor of the department «History of Kazakhstan», Taraz University of Innovation and Humanities

The article investigates political interrelations of the Golden Horde and Byzantine Empire of Michael VIII Palaeologus (1261-1282) period. Novelty of article is that this topic is wholly new to the national historiography. Along with the Arab sources historical data of historians -contemporaries of Byzantine Empire Georg Pakhimer and Nikifor Grigor are widely used in this research. Alongside with the study of Michael VIII Palaeologus interrelations with governors of the Golden Horde, the state of Ilkhanate (House of Hulagu), the state of Mamluk Sultanate of Egypt, the author gave a thorough analysis of character of Byzantium foreign policy and its main directions.