Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

      Қазіргі заманғы жағдайда стратегиялық ресурсы адами капитал болып табылатын еңбек өнімділігі экономикалық өркендеу мен бәсекеге қабілеттіліктің ұзақ мерзімді негізіне айналуы тиіс. Мемлекет осы ресурстың дамуына үлес қосуы керек.

      Күтілетін нәтижелер:

      Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде мынадай әлеуметтік-экономикалық әсерлер қамтамасыз етіледі:

      2020 жылға қарай:

      2011 – 2020 жылдары білім беруге жұмсалатын бюджет шығыстарын кезең-кезеңімен арттыру, 2020 жылға қарай олардың жалпы ішкі өнімдегі үлесін дамыған елдердің орташа деңгейіне дейін өсуін қамтамасыз ету жоспарланып отыр.

      Болжамды қаржы шығындары (күрделі және ағымдағы)

      * 2011 – 2015 жылдарға арналған Бағдарламаны қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылдарына арналған республикалық бюджетті бекіту кезінде нақтыланатын болады.

2010 жылы республикада контингенті 446,4 мың баладан тұратын 6 446 мектепке дейінгі ұйымдар (2 261 бала бақша және 4 185 шағын орталықтар) қызмет етеді, бұл мектепке дейінгі жастағы барлық балалардың 41,6 % (1 жастан 6 жасқа дейінгі) қамтуды қамтамасыз етеді.

2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық – жаңа экономкалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Қазақстанның халқына жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген, 2010-2014 жылдарға арналған «Балапан» балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен білім беруді қамтамасыз ету жөніндегі бағдарлама қабылданды. Аталған Бағдарламаның негізгі мақсаты – халықтың мектепке дейінгі ұйымдардың сапалы қызметіне деген мұқтаждығын қамтамасыз ету. 2015 жылға дейінгі мектепке дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен біліммен қамту 3 жастан бастап 6 жасқа дейінгі жастағы балалардың жалпы санының 70 % дейін жеткізілетін болады.

Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнының сапасын арттыру мақсатында 2008 жылы Мемлекеттік жалпы міндетті мектепке дейінгі тәрбие мен білім берудің стандарты әзірленді және бекітілді. Стандарттың негізгі ережелері барлық балалардың тең құқылы қағидатын есепке ала отырып, Денсаулық, Коммуникация, Таным, Социум, Шығармашылық тәрізді жетекші білім беру салаларының негізінде баланың жеке және даму дағдысының негізінде жасалды.

Республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында балаларды тәрбиелеу мен оқытудың «Балбөбек», «Қайнар», «Қарлығаш», «Алғашқы қадам» (1 – 3 жастағыларға арналған), «Зерек бала» (3 – 5 жастағыларға арналған), «Біз мектепке барамыз» (5 – 6 жастағыларға арналған) бағдарламалары іске асырылуда. 2010 жылы аталған бағдарламалардың оқу-әдістемелік әзірлеулері аяқталады.

2. Мектеп білімінің қол жетімділігін қамтамасыз ету және оның сапасын арттыру.

2010 – 2011 оқу жылдары жалпы саны 2 486,4 мың бала білім алатын 7 516 күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін мектептер жұмыс атқарады. 2007 жылы республикалық бюджеттің есебінен 27,1 оқу орындарынан тұратын 52 мектеп, ал 2008 жылы 40,5 мың орындық 60 мектеп, 2009 жылы 35,7 мың орындық 56 мектеп, ал 2010 жылы 36,95 мың орындық 48 мектеп енгізілді.

Негізгі және бейімдік мектептердің білім мазмұнын анықтау жөніндегі жұмыстар жалғасуда. Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті стандартының (бұдан әрі – МЖМС) және 12 жылдық білім берудің МЖМС негізгі ережелері бекітілді. Мазмұны міндетке жетуге, мектептің әр деңгейі үшін оқу жоспарында пәндердің орнын анықтауға ықпал ететін, 12 жылдық білім беру пәндерінің құрамы анықталды. 12 жылдық білім беруге ауысу үшін республиканың 104 мектептерінде тәжірибе ұйымдастырылды, соның ішінде 45 ауылдық және 59 қала мектептерінде.

2010-2011 оқу жылдарынан бастап білім берудің барлық деңгейінде аптасына бір сағат көлемінде «Өзін өзі тану» пәні енгізілді. Қайта даярлау және біліктілікті арттыру курстарынан 23 268 мұғалім өтті, соның ішінде 5 178 мектепке дейінгі ұйымдардың мұғалімдері. Бүгінгі күні білім берудің мектепке дейінгі ұйымдарында 2 759 және жалпы білім беретін мектептерде 5 671 мамандандырылған кабинеттер құрылды.

2010 жылы оқу әдебиетінің 1 920 түрлеріне сараптама жүргізілді. 12 жылдық тәжірибелік сыныптар үшін қазақ және орыс тілдеріндегі 34 пән мен 78 оқу-әдістемелік кешендер (бұдан әрі – ОӘК), «Өзін өзі тану» бойынша 35 пән, 9 электронды оқулық әзірленді. 2010 жылы жақын және алыс шет елдердегі қазақ диаспорасының балалары үшін 16 420 оқулық пен 7 383 ОӘК қайта басылды және жеткізілді. Республикалық мектептерге қайта басылған 3 сынып үшін 2 188 оқулық пен 382 ОӘК, 5 сынып үшін 3 975 оқулық пен 1 411 ОӘК, 10 сынып үшін 38 250 оқулық пен 968 ОӘК жеткізілді.

Республиканың жалпы білім беретін мектептерінде 275 655 мұғалім еңбек етеді. Соның ішінде 239 861 (87 %) жоғары білімге, 32 713 (11,9 %) орта кәсіби білімге ие. Жоғары санаттағы мұғалімдердің саны 40 920 (14,8 %), бірінші санаттағылардың саны – 84 721 (30,7 %). Мұғалімдерді, басқарушылар мен әдіскерлерді қайта даярлау және олардың біліктіліктерін арттыру бойынша жүйелі жұмыс жүргізілуде. 2010 жылы біліктілікті арттыру курсы мен қайта даярлаудан 80 мыңнан аса мұғалімдер өтті.

2005 жылдан бастап республиканың мектептері республикалық бюджет қаражаты есебінен материалдық-техникалық базаны бекіту мақсатында пәндік кабинеттермен, лингафонды мультимедиялық кабинеттермен (бұдан әрі – ЛМК) жабдықталуда. 2005 жылдан бастап 3 450 ЛМК сатып алынды: 2005 жылы – 802, 2006 жылы – 515, 2007 жылы – 732, 2008 жылы – 483, 2009 жылы – 459, 2010 жылы – 459. Олардың көмегімен балалар қазақ тілін, орыс және шет ел тілдерін оқиды.

2006 жылдан бастап 2 059 физика кабинеттері: 2006 жылы – 613, 2007 жылы – 746, 2008 жылы – 700 сатып алынды.

2009 жылы 580 биология кабинеттері, 2010 жылы – 569 биология кабинеттері сатып алынды.

Мектептердің материалдық-техникалық базасын бекіту жаратылыс тану-математика бағытындағы пәндерді оқытудың сапасын жақсартуға мүмкіндік берді. Қазақстан дүние жүзіндегі 43 елдермен бірге 4 сынып оқушыларының математика мен жаратылыс тану бойынша білімдерін бағалау жөніндегі халықаралық салыстырып тексерудің TIMSS-2007 (Third International Mathematics and Science Study) қатысушысы болып табылады. Зерттеуге республиканың 141 мектебінен 3,99 мың оқушы қатысты. Қазақстанның нәтижелері (549 балл) төрт мемлекеттің нәтижесінен төмен, бірақ орташа халықаралық баллдан елеулі жоғары.

15 жастағы оқушылардың оқу, математика және жаратылыс тану саласындағы сауаттылықтарын бағалау мақсатында Қазақстан тұңғыш рет Халықалалық PISA (Programme for International Student Assessment) 2009 зерттеуіне қатысты. Зерттеуге білім беру ұйымдарының 5,59 мың оқушылары қатысты.

Соңғы екі жылда физика және математика бойынша халықаралық олимпиядаларға қатысатын қазақстандық команда тұрақты түрде дүние жүзіндегі 15 ең үздік елдердің құрамына кіреді.

Жыл сайын Қазақстан оқушыларының халықаралық олимпиядаларында жеңіп алған медальдарының саны өсуде. Тек 2009 жылы ғана 544 награда жеңіп алынды, соның ішінде 131 алтын медаль, 191 – күміс, 202 – қола және 20 грамота. 2010 жылдың 11 айында республиканың құрамдас командалары 599 медаль мен 22 грамотаны иемденді, соның ішінде алтын – 168, күміс – 201, қола – 230.

Одан өзге, қазақстандық оқушылар 2004 жылдан бастап қашықтықтан жүргізілетін халықаралық олимпиядаларға «Қашықтықтан жүргізілетін Азия-Тынық мұхиттық математика олимпиядасы» және «Жбек жол» қашықтықтан жүргізілетін математикалық олимпиядаларға қатысады. Санкт-Петербург Ақпараттық технология, ммеханика және оптика университетімен жасалған шартқа сәйкес тұңғыш рет информатика бойынша Евразиялық интернет-олимпияда жүргізілді.

Мемлекетіміздің жас зиялыларымыздың халықаралық олимпиядалардағы жеңістері, Қазақстанның ТМД елдерінің арасында тұңғыш рет 2010 жылы 51 мерейтойлық халықаралық математикалық олимпияданы – ең абыройлы интеллектуалдық жарысты ұйымдастыруына алып келді, мұнда қазақстандық команда 98 дүние жүзі елдерінің арасында 5 орынды алды.

Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесін модерлендіруге ықпал еткен шешуші жобалардың бірі – «Назарбаев Интеллектуалдық мектебі» жобасы болып табылады. Аталған мектептер балалар бақшасы, мектепке дейінгі және 12 жылдық білім беру бағдарламаларын әзірлеу, енгізу және саралау бойынша межелі алаңдар болып табылады. 2012 жылдары республика аумағында 20 мектеп қызмет ететін болады. Бүгінгі күні 3 730 оқушыдан тұратын контингентке ие 6 мектеп жұмыс жасайды: Астана, Семей, Көкшетау және Талдықорған қалаларындағы физикалық-математикалық бағыттағы 4 интеллектуалдық мектеп, Өскемен және Астана қалаларындағы химия-биология бағытындағы 2 интеллектуалдық мектеп.

2007 жылдан бастап берілетін білім қызметтерінің сапасын жақсарту мақсатында білім беруді ұйымдастыру үдерісіне, құрамына 5 пәнді кабинеттен тұратын кешен кіретін «Он-лайн оқу жүйесі» жобасының аясында көпфункционалды интерактивті жабдық енгізілді. Олардың екеуі әмбебап болып келеді, оларда математика, тарих, география, астрономия сабақтар және үш пәндік – физика, химия, биология кабинеттері бар. Жобаны іске асыру 2007-2009 жылдарға арналған. Жоба мектептердің кең жолақты лимиттелмеген Ғаламторға қол жетімділігін қамтамасыз етті.
2007-2009 жылдары республикалық бюджет қаражаты есебінен 1721 мектепте жоғарыда аталған үлгідегі интерактивті жабдық орнатылған.

Қазіргі уақытта 18 оқушыға бір компьютерден келеді. Ғаламтор желісіне мектептердің 98 %, ауыл мектептерінің – 97 % қосылып, кеңжолақты Ғаламторға мектердің 34 % қолы жетті.

2001 жылдан бастап қазақ және орыс тілдеріндегі электронды оқулықтарды әзірлеу жүргізілуде. Қазіргі уақытта мектеп мазмұнындағы пәндердің 90 % сандық форматқа көшірілді.

Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыты өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу болып табылады. Республикада қосымша білім беретін 620 ұйым балалардың шығармашылық дамуын қамтамасыз етеді. Әр бесінші оқушы қосымша білім беру ұйымына қатысады.

Республика бойынша 5 431 жалпы білім беретін мектептер спорттық залдарға ие. Оның ішінде стандартты спорт залдары мен спорттық жабдықтарға ие мектептердің үлесі 72%.

3. Техникалық және кәсіби білім беру

Қазақстан Республикасында 2010 жылы 882 техникалық және кәсіби білім беретін (бұдан әрі – ТжКБ) оқу орындары қызмет етеді, соның ішінде 322 кәсіби лицей, 560 колледж. Соның ішінде 268 оқу орны (немесе 19,7 %) ауылдық жерлерде орналасқан. Республикада үдемелі индустриалды-инновациялық дамыту (бұдан әрі – ҮИИД) жобалары үшін кадрлар дайындау бойынша ТжКБ 543 оқу орны іске тартылды.

ТжКБ оқу орындарында 609,0 мың адам, соның ішінде мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша 221,0 мың адам (немесе 36,3 %) білім алады. Техникалық және қызмет көрсететін еңбектің білікті мамандарын дайындау 177 мамандық пен 416 біліктілік бойы нша жүзеге асырылуда.

Соңғы екі жылда 3 кәсіби лицей салынды. Келесі құрылыстар жүргізілуде:

• 
  Атырау қаласында мұнайгаз саласы үшін кадрларды даярлау мен қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталық;
  
• 
  Екібастұздағы отын-энергетикалық сала үшін техникалық қамтамасыз ету еңбегі үшін кадрларды даярлау мен қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталық;
  
• 
  Астана қаласында 800 оқушыға арналған және Оңтүстік Қазақстан облысы Бәйдібек ауданы Шаян ауылында 360 оқушыға арналған кәсіби лицейлер;
  
• 
  Өскемен қаласындағы машина жасау саласы үшін еңбекті техникалық қамтамасыз ету үшін кадрларды даярлау мен қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталық.
  

• 
  «Аджип ККО», «ҚазМұнайГаз» АҚ ҰК, «Тенгизшевройл» СП ЖШС, «KEGOK» АҚ, «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС жанында техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарын қайта даярлау, қайта даярлау және біліктіліктерін арттыру бойынша заманауи оқу орталықтары;
  
• 
  техникалық және кәсіби білім беру және біліктілікті иеленуді дамытудың Республикалық ғылыми-әдістемелік орталығы. Ол ТжКБ жүйесінің нормативтік-әдістемелік базасын құрумен және кәсіби даярлық деңгейін тәуелсіз бағалау жүйесін енгізумен және жұмыс берушілер мен еңбек нарығының талаптарына сәйкес мамандарға біліктілік беру (НОК) құрумен айналысады. 2007-2009 жылдары республиканың 850 оқу орындарындағы 105,5 мың оқу бітірушілерді қамти отырып, 125 мамандық бойыша кәсіби даярлық пен біліктілікті иемденудің деңгейін бағалау бойынша жоғарғы курстарда оқитындарды тестілеу жүргізілді;
  
• 
  ТжКБ жүйесі қызметкерлерінің біліктіліктерін арттыру бойынша 6 Өңіраралық орталық (Астана, Алматы, Қарағанды, Орал, Шортанды және Шымкент қалаларында) құрылды. Соңғы жылдары аталған орталықтарда ТжКБ жүйесіндегі шамамен 2000 педагогикалық қызметкерлер біліктілік арттыру курстарынан өтті.
  

Соңғы үш жылда кәсіби лицейлер мен колледждердің оқу-өндірістік шеберханалары мен зертханаларының материалдық-техникалық базасын жаңарту проблемасы шешіле бастады (жергілікті бюджет (бұдан әрі – ЖБ), республикалық бюджет (бұдан әрі – РБ), жұмыс берушілердің қаражаты есебінен). Республикалық бюджеттен «Өзін-өзі тану» кабинеттерін сатып алуға 14,5 млн. теңге бөлінді.

2007-2009 жылдары ТжКБ оқу орындарының материалдық-техникалық базасы 4,9 млрд. теңгеге жаңартылды. Бүгінгі күні ТжКБ оқу орындарының 31 % заманауи жабдықпен жабдықталған.

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен (бұдан әрі – ЕХӘҚМ) бірлесіп және ұлттық компаниялардың өкілдерімен Халықаралық сарапшылардың және ұлттық компаниялардың өкілдерімен 2008 жылы Техникалық және кәсіби, орта білімнен кейінгі кәсіптер мен мамандықтар топтастырғышы әзірленді және бекітілді.

2008 – 2010 жылдары 230 мамандық бойынша ГОСО, 224 мамандық бойынша шоғырланған білім беру бағдарламалары, ТиПО мамандықтары бойынша 1 430 типтік оқу бағдарламалары әзірленді. 2010 жылы индустрияға сұраныс беру есебімен 86 мамандық бойынша ГОСО, 65 мамандық бойынша оқу бағдарламалары, ТиПО мамандығы бойынша 710 типтік оқу бағдарламалары жаңартылды.

2007-2010 жылдары ТиПО оқу орындарының 18 мың шамасында педагогикалық жұмыскерлері біліктілікті жоғарылату курсынан өтті, оның ішінде 2010 жылы ФИИР мамандықтары бойынша 7 мың педагогикалық жұмыскерлер. Республикалық бюджеттің есебінен кәсіби лицейлерге ағылшын тілінің 116 шетелдік оқытушылары тартылған.

Мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша колледж оқушыларына қаржылық қолдау көрсету мақсатында шәкіртақыны өсіру бойынша шаралар қабылданып жатыр. Осылайша, 2009 жылғы 1 қаңтарында мемлекеттік тапсырыс бойынша колледжерде оқушылардың шәкіртақылары 6000 теңгеден 7500 теңгеге дейін, 2010 жылы – 7500 теңгеден 9 375 теңгеге дейін, 2011 жылы 9 375 теңгеден 12 188 теңгеге дейін жоғарылаған.

Кадрларды дайындау бойынша бизнес-құрылымдармен, жұмыспен қамтушылармен серіктестік қарым қатынасты қалыптастыру – ТиПО жүйесінің басты мақсаттарының бірі. 2007-2010 жылы 32 меморандум, Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігінің В 2007 – 2010 годы заключены 32 меморандума, соглашения между Министерством образования и науки Республики Казахстан (далее – МОН), крупными компаниями: АО «КазМунайГаз», «Казахстан темир жолы», «Казахтелеком», «Казахмыс», «Казинжиниринг», «Казпочта», акиматами и другие.

2009 жылы техникалық және кәсіби білім беруді қолдау Қорының құрылуы туралы Қазақстан Республикасының минералды ресурстар және энергетика Министрлігі, НЭП «Атамекен» Одағы және МОН арасында Меморандумға қол қойылды.

Оқу орындары мен компаниялар арасында 16,8 мың келісімге, жаңадан ашылған кәсіпорындармен мамандарды қайта даярлау мақсатында 61 келісімге (мысалы, келісім соңында 831 адам білім алып, жұмысқа орналастырылған) «Тараз металлургиялық зауыты», «Электролиз зауыты», және «Тері тамыр зауыты»)

Келісім аясында үйренушілерге тәжірибеден өтуге 97 мың жұмыс орны берілді.

2009 жылы 24 бастауыш оқу орындарында Ұлыбританиядағы белгілі колледждермен , оның ішінде Кембридж аймақтық колледждердің 14 колледжімен серіктестік жасау туралы келісімге қол қойылды.

Халықаралық серіктестік аясында ТИПО- ның 440 жұмыскері шет мемлекеттерден білімін көтеруден өтті.

МОН МТСЗН-мен бірге ФИИР жобаларын іске асыру мақсатында кадрларда тұтынушылық сараптамасын өткізді. Қазақстанның 2010-2015 жылдарға арналған индустирияландыру картасы жобасын жүзеге асыру мақсатында келесі мамандықтарға негізігі сұраныс туындап отыр: әртүрлі профильдегі дәнекерлеуші, жабдықтаушы, құрылысшы, механик, жүк таситын көліктің жүргізушісі, дәнекерлеуші, электрмонтаждаушы,, электрик, металлург, темір жол транспортының қызметкері, металл өңдеуші станок жұмыскері, оператор, машинажасаушы техник, туристік индустрияның, ақпараттық технологияның жұмыскері.

МТСЗН деректері бойынша, 2010-2014 жылдардағы кадрларға деген экономикалық сұраныс 287 мың адамды құрайды. Олардың ішінде ФИИР жобасына – 108 мың.

2010-2014 жылдары ТиПО оқу орындарында 224,6 мың маман даярланатын болды.

2010 жылы МТСЗН деректері бойынша, кадрлар экономикасына сұраныс индустрализациялау картасына қосылған 47831 адамды, салалар бойынша 24401 адамды құрады. ТиПО оқу орындарынан осы салалар бойынша 58316 техникалық және қызметкөрсету саласының мамандары даярланып шықты.

Жол картасынаң аясында қазақстан кадрлары күшімен шет ел жұмыскерлерін ауыстыру мақсатында мамандарды қайта даярлықтан және даярлау мәселелері жолға қойылды. 2009 жылы 95,6 мың адам оқуға қамтылып, оның 41.0 мың адамы жұмысқа орналастырылды, 20.2 мың адамы - әлі де оқуды жалғастыруда. 2010 жылы қайта даярлау мен даярлықтан өткізуге 71,0 мың адам қамтылды.