Ана тілімен қатар ана тілін еркін меңгеру мәселесі көп қырлы және күрделі. Оның шешіміне негізінен оқу мазмұнын да, әдістерін де жетілдіру ықпал етеді
жүктеу/скачать 19.82 Kb.
|
|
Ана тілімен қатар ана тілін еркін меңгеру мәселесі көп қырлы және күрделі. Оның шешіміне негізінен оқу мазмұнын да, әдістерін де жетілдіру ықпал етеді. "Шет тілінде сөйлеу-бұл мистикалық сыйлық немесе жұмбақ аян емес, есте сақталатын белгілер мен арнайы жаттығулар арқылы үйренуге болатын дағдылардың нақты жиынтығы". Шет тілін меңгеру жолында өз еңбектерін қалдырып кеткен Э. П. Шубин пікіріне көз салсақ, жазған еңбектерінде "классикалық рецепт" бойынша ауызша сөйлеуді меңгеру, яғни жеке сөздер мен грамматикалық ережелерді жаттау арқылы басқа тілде сайрап кету түбегейлі мүмкін еместігіне көз жеткізуге болады. Ауызша лингвистикалық қарым-қатынасты меңгеру келесі компоненттерден тұрады: а) осы саладағы қарым-қатынас үшін қажетті барлық тәртіптегі дыбыстық лингвистикалық белгілердің үлгілерін (негізінен синтагмалар, сөйлемдер мен хабарламалар, сонымен қатар жеке сөздер жинағы) жадында сақтау, б) өнімді түрде лезде миға белгілеу (Жаңа синтагмалар, сөйлемдер мен хабарламалар қалыптастыру) дағдыларын меңгеру олардың жадында сақталатын және қарым-қатынаста кездесетін тілдік материалмен, яғни тура келгенде, басқа тілдік белгілермен ұқсастығы бойынша бейсаналық түрде оқшауланатын жартылай құрылымдары мен белгілеріне сәйкестігі, в) дұрыс физикалық жаңғырту (айтылу) дағдыларын меңгеру, г) жадта жинақталған материалдың көмегімен белгілерді тыңдау (транскрипциялау) дағдыларын меңгеру. Оқушылардың сөйлеуін оқыту бойынша жұмыстың сәттілігі тек оқыту әдістерімен ғана емес, сонымен қатар жаттығулар жүйесіне және оларға арналған тапсырмаларға, жаттығулар оқулықтарындағы мәліметтердің оқушылардың ауызекі сөйлеуді практикалық меңгеруінде қаншалықты тиімді екендігіне байланысты екені осыдан кейін белгілі болмақ. Осыған байланысты оқушылардың екінші тілді меңгеру деңгейін арттыруға ықпал ететін маңызды әдістемелік резервтердің бірі ретінде ситуациялық — коммуникативтік жаттығулар жүйесіне маңызды рөл беріледі. Екінші жергілікті емес тілде сөйлеуді дамытуға арналған жаттығулар жүйесі мен жаттығу типологиясын ұйымдастырудың әртүрлі көзқарастары бар. Н. И. Гездің пікірінше, жаттығу жүйесі деп сөйлеу дағдылары мен олардың реттілігін, нақты сөйлеу әрекеттерінің сипатын ескере отырып, тілдік қиындықтардың өсу тәртібінде орналасқан әрекеттерді және жаттығуларды ой елегінен өткізіп түсіну қажет. Сөйлеу материалын игеру процесі екі негізгі кезеңнен өтетіні белгілі: дағдыларды қалыптастыру және оларды дамыту. Егер біз бұны негіз ретінде қабылдайтын болсақ, онда сөйлеу қабілетінің қалыптасу процесінің кезеңдері тұрғысынан жаттығудың мақсатын бастапқы критерий ретінде атауға болады. Осы критерий бойынша барлық жаттығуларды екі санатқа бөлуге болады: дағдыларды қалыптастыруға арналған жаттығулар (оларды шартты сөйлеу деп атайды) және шеберлікті дамытуға арналған жаттығулар (сөйлеу жаттығулары). Шет тілі жаттығуларының типологиясы үшін қажетті критерий ретінде тіл-сөйлеудің лингвистикалық бөлінуі қолданылған деген тұжырымға келеміз. Осы бөлінуге сәйкес барлық жаттығулар екі үлкен топқа (немесе екі түрге) бөлінеді: тілдік жаттығулар және сөйлеу жаттығулары. Бұл типологияға сәйкес, алдымен тілдік жаттығулар арқылы студенттер тілдік жүйенің құбылыстарын зерттеп, есте сақтайды, содан кейін оларды сөйлеу жаттығуларында қолданады. Жаттығудың екі түрін бөліп көрсету туралы мәлімдемені біз басқа зерттеушілерден табамыз. Олар бұл жаттығуларды басқаша атайды: дайындық және сөйлеу жаттығулары (А. А. Миролюбов), аналитикалық және синтетикалық жаттығулар (Э. П. Щубин), сөйлеу алдындағы бастапқы қадам және сөйлеу (и. Д. Салистра), жаттығу және коммуникативтікті дамыту (В. Л. Скалкин), дайындық және нақты сөйлеу жаттығулары. Э. Ю. Сосенконың пікірінше, терминологиялық әртүрлілік, бұл бір жағынан, мәселенің тарихи дамуымен, ал екінші жағынан, жергілікті емес тілді меңгеру және оны оқыту процесі туралы әртүрлі идеялармен, жіктеу (типология) кезінде қандайда бір белгі негізге алынғандығымен түсіндіріледі. Олар: лингвистикалық, психологиялық немесе әдістемелік. Жаттығулардың бұл түрлерінің мәні мынада: олардың кейбіреулері шет тілінің грамматикалық формасын бірнеше рет қайталауға арналғанда, ал басқалары — шет тіліндегі мазмұнды қалыптастыру және жүзеге асыруында. Демек, жаттығудың әр түрі ол жеке ойдағы мақсатқа сәйкес келеді, яғни олар мазмұнмен байланысты, дағдыларды қалыптастыруға немесе шеберлікті дамытуға қызмет етеді. Өздік мәлімдемеге дайындалатын жаттығулар түрлерін талдау (1 ТИП) олардың көпшілігі тек операциялық дайындықты дамытуға, сөйлеу әрекетін жасауға бағытталғанын көрсетеді. Бұл дәстүрлі жаттығулар: "нүктелерінің орнына дұрыс жауапты кірістіру", "дұрыс жағдайда қою", "сұрақтарды бөлектелген сөздерге қою", шет тілдік материалды меңгеруге үйрететін қойылмалы кестелер. Алайда, сөйлеу әрекетіне тек операциялық дайындық және оны жүзеге асыру мүлдем жеткіліксіз. Мұның орнына қарым-қатынасты үйрететін жаттығуларды қолданған жөн. Бұл жаттығулар: "оқушыға нақты сөйлеу әрекетін, яғни сөйлеу ынталандыру жүйесін анықтайтын психологиялық факторлар жүйесін мүмкіндігінше ертерек модельдеуге жақсы көмегін береді". Сондықтан әдіскерлердің сөйлеу әрекетіне, яғни коммуникативті жаттығуларға мотивациялық дайындықты дамытатын жаттығуларға көп көңіл бөлуі керек. Коммуникативті деп мотивация мен ситуациялық шарттылық талаптарына жауап беретін нақты сөйлеу коммуникациясының жағдайларын қайталайтын немесе еліктейтін жаттығулары деп түсіндіріледі. Осыдан кейін коммуникативтілік оқу процесі сөйлеу бағытын болжайды, бұл сөйлеу практикалық мақсатының көзделуінен емес, бұл мақсатқа апаратын жолдық тілді практикалық қолданудың өзі. Тілді үнемі практикалық қолдану көбінесе оқытуды қызықты, тартымды етеді, өйткені ол түпкі мақсатқа сәйкес келеді (тілді еркін меңгеру) және осылайша сөйлеуді қарым-қатынас құралы ретінде меңгеруді қамтамасыз етеді. Сөйлеу бағыты жаттығулардың түпкі ойын, яғни олардың сөйлеу ұқсастығының дәрежесін, өлшемін қамтиды. Бұл, ең алдымен, дағдыларды қалыптастыруға арналған жаттығуларға қатысты және осы мақсатта тілдік емес, шартты сөйлеу жаттығуларын қолдануды білдіреді. Басқаша айтқанда, барлық жаттығулар сөйлеуде емес, сөйлеушінің белгілі бір сөйлеу міндеті болған кезде және әңгімелесушіге сөйлеу әсерін дамытуға қажет деген тұжырым қалыптасады. жүктеу/скачать 19.82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|