Қатаң күш факторы
жүктеу/скачать 7.09 Kb.
|
|
Каирбек Ж.Г. (ХҚ-41) СӨЖ -1 Қатаң күш факторы Қатаң күш – басқа саяси күштердің мінез-құлқын немесе мүдделерін түзету үшін әскери және экономикалық мәжбүрлеуді қолданумен байланысты саяси биліктің бір түрі. Саяси биліктің бұл нысаны жиі агрессивті болып табылады және билік объектісі әскери немесе экономикалық күшке ие болмаған кезде тиімдірек болады. Халықаралық қатынастарды сипаттауда «қатаң күш» термині қолданылады. Ол әдетте субъектінің билікке ерікті түрде бағынуын білдіретін мәдени және саяси құндылықтарға негізделген «жұмсақ күш» терминіне қарсы қойылады. Бұл термин Джозеф Най «жұмсақ күш» терминін халықаралық саясатқа егеменді мемлекеттің билік түрі ретінде енгізгеннен кейін кеңінен қолданыла бастады. Әскери күш мәжбүрлеу, қорқыту және қорғау мақсатында мәжбүрлеу дипломатиясын (Coercive Diplomacy), соғыс немесе қорқытуды қолдануды қамтиды. Экономикалық қуат көмекті, параны және экономикалық санкцияларды қамтиды. «Қатаң күш» терминін қысым мен қауіптерді левередж ретінде пайдаланатын келіссөздер процесін сипаттау үшін де қолдануға болады. 1980 жылдардың соңы мен 1990 жылдардың басында әлем қайта құрулар дәуіріне аяқ басты, бұл, әрине, халықаралық қатынастар теориясына әсер етпеуі мүмкін емес еді. Неолиберализмнің, неореализмнің, конструктивизмнің және халықаралық қатынастардың басқа теорияларының көптеген теоретиктері халықаралық қатынастардың дәстүрлі мәселелеріне де, қалыптасқан жағдайдың әртүрлі аспектілеріне де, жаңа міндеттерге де қатысты өзіндік көзқарастарды ұсынды. Халықаралық қатынастар теориясында 1980 жылдардың ортасынан бастап «дәстүрлі билік» ұғымын қайта қарастыру процесі басталды. Неолибералдық мектептің өкілдері «жұмсақ күш» идеясын ғылыми қолданысқа енгізді, ол көп ұзамай дербес тұжырымдама ретінде дами бастады. Бұл белгілі бір дәрежеде Америка Құрама Штаттарында 1950 жылдардан бері танымал болып келе жатқан американдық құлдырау теорияларына жауап болды. АҚШ-тың Вьетнамдағы қарулы күштерінің сәтсіздігі, 1973 жылғы мұнай дағдарысы, ауыр қаржылық-экономикалық қиындықтар (инфляция, ЖІӨ-нің төмендеуі, алтын қоры және т.б.), сонымен қатар басқа да көптеген факторлар қазірдің өзінде 1980 жылы 1900 жылдардың басында, қоғамдық сауалнамаларға сәйкес, американдықтардың жартысына жуығы ел құлдырап кетті деп есептеді. «Жұмсақ күшке» арналған алғашқы еңбектер әлемдік саясаттағы қазіргі жағдайда «жұмсақ күштің» көмегімен басқаруға және табысқа жетуге болатынын дәлелдей отырып, американдық күштің құлдырауы туралы тезисті жоққа шығарды. Сонымен бірге «жұмсақ күш» ұғымы «қатаң күш» ретінде қарастырылатын және әскери және экономикалық қуатпен сәйкестендірілетін билікті дәстүрлі реалистік қабылдауға қарсы болды. «Қатаң күш» әскери араласуды, мәжбүрлеу дипломатиясын, экономикалық санкцияларды қамтиды және әскери күштер мен экономикалық құралдар сияқты материалдық ресурстарға сүйенеді. Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін неореалистер халықаралық қатынастарда мемлекеттің рөлі мен ықпалын күшейту үшін «қатаң күшті» пайдалануды жақтай берді. Шындығында, «жұмсақ күш» ұғымы «қатаң күшті» абсолюттандыруға қарсы шығып, саяси реализм теориясы өкілдерінің сынына айналды. Неолибералдар ұсынған «жұмсақ күш» концепциясының бастауы ежелгі дәуірден басталады. Бірақ осылайша, «жұмсақ күш» теориясы американдық неолибералдық мектептің Біріккен Ұлттар Ұйымының жаһандық рөлін нығайтуға бағытталған күш-жігерінің нәтижесі болып табылды. жүктеу/скачать 7.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|