«Қазақстан халықтарының бірлігі мен бауырлығы»

Басқармасының «Мемлекеттік мұрағат»ҚММ

Риддерлік филиалы

«Қазақстан халықтарының бірлігі мен бауырлығы»

1 мамыр Қазақстан халықтарының бірлігі күніне арналған

Шығыс Қазақстан облысы Мұрағаттар мен құжаттамаларының

Басқармасының «Мемлекеттік мұрағат»ҚММ

Риддерлік филиалының біліктілік деңгейі орташа ,

жоғары категориялы мұрағатшысы

Г.А.Давыдова

Шығыс Қазақстан Облысының СТК

Хаттамасымен

КЕЛІСІЛГЕН

Риддер қ, 2013ж

1 мамыр Қазақстан халықтарының бірлігі күніне арналған

патриотизм рухында тәрбиелеу

таңыстыру

«Бірлікпен бауырластықтың» құжаттық көрмесі

(ҚР Конституцисы, 1995ж)

«Тарих-өзеңнің ағынына ұқсас: алыс теңізге бой алдырғанымен ол әрдайым өз арнасымен байланыста болады ». Біздің қаламыздың тарихи, Отаңымыздың тарихы-мен тығыз байланысты.

1918 жылдың 11 мамырында ҰКК РКФӘР «Риддерлік тау-өңдірістік комплексінің» бүкіл кәсіпорындарын ұлттандыру туралы қаулы қабылдады. 1920 жылдың тамызында Риддерское ауылы- Риддерлік болысының құрамында Змеиногор уезінен- Өскемен уезіне ауыстырылды.

1920 жылы 20 қыркүйекте Бүкіл Ресейлік Орталық Орындаушы Комитеті мен Ұлттық Комиссарлар Кеңесінің Кырғыз Кеңестік Әлеуметтік автономиясын құру декретіне қол қойды. Декретке БКООК нің төрағасы Михаил Калининмен Ұлттық Комиссарлар Кеңесінің төрағасы Владимир Ульянов (Ленин) қол қойды.

В 1920-шы жылдары өңдіріспен аппаратты тамырландыру басталды. Қазақ ұлтының (1926жылы сауаттылық деңгейі бар жоғы 9 % - ды құрады) сауатсыздығы мен көшпенділік өмір салты- жұмыстағы қазақтарғы әлеуметтік өмір салтына тартуға қиыншылықтар көрсетті. Риддерлік тау-кең комбинатында 1928 жылдың 31 қаңтарда еңбек шарттары қиын болатын, ол жайлы тіпті 31 қантарда комбинаттың тізімінде тұрған жұмысшылардың саны да айтып тұр. Ауыр жұмыс, аз көлемді жалақы, барақты типті тұрғын үй, ауыр климатпен денсаулықтың жағдайы адамдарды-басқа жұмыс іздеуге мәжбүрледі. Жұмыскер қазақтардың пайыздық көрсеткіші 1925 жылдан екі есеге азайды- 26,2% ден-13,8% -ға дейін («1928 жылдың 31 қаңтарда Риддер тау-кең комбинатында есепте тұрған қызметкер-лердің тізімі »). 1929 жылдың 1 шілдесінде жергілікті тұрғындардың саны 21,5 %-ды құрады (« Өңдірістік орындардың ұлттық құрамының санақ карточкасы»).

1926 мамырында өлкелік комитеттің (б) БККП бюросында халықтың тамырлануының функционалды- жаңа әдісін еңгізді. Ол әдіс қазақ тілін жетік меңгерген түпкі тұрғындарды жұмысқа тартуды қарастырған. ОТК КАКСР Президиумы қабылданғаннан кейін жұм.факультеттері,техникумдар, спорт мектептері, жоо - арқылы осы салаға түпкілікті тұрғындарды жұмысқа алу шаралары күшейтілді.

Риддерлік Комбинаттың құрамында 1933жылдың екінші жартысында қазақ қызметкерлерін қызмет көрсетуімен қазақ тілшін оқытылу курстары ашылды, 100%-ды құрайтын сауатсыз әрі сауаттылығы орташа («Алтайполиметалл» комбинаты-ның трестінде қазақ тілін оқыту бойынша топтар арсында әлеуметтік жарыстар өткізіле бастады). 1930-шы жылдары Риддерде 7 жылдық қазақ мектептері мен бастаушы сынып мектептері жұмыс істеді, олар 1 және 4 аудандарда орналасқан еді. 1938 жылы жылы барлық мектептерде орыс тілі пәні еңгізілген еді. РКФӘР құрамында қазақ Кеңестік мемлекет өсіп қатайды. Орыс халқымен бірлестіктегі барлық Респуббликалардың көмегімен Қазақ республикасының экономика қарқынмен дамыды.

Облыстағы экономиканың өсуі Риддердегі тау-кең кәсіпорындарының жұмысымен тығыз байланыста болды, ол кәсіпорындарға шет елдік мамаңдардың көмегі қажет болатын. 1920-1930 жылдары комбинатта Германия, Грекия, Польша, Австрия, Америка шет елдерігің жұмысшылары қызмет атқарды.

Из письма в РКИ управляющего комбината Сухорукова об обеспечении иностранных специалистов от 23 ноября 1930г.:

Қазақстанның ғана емес бүкіл Кеңес Одағының бірлігі мен татулығы Ұлы Отан Соғысы жылдары білінді. М.И Калинин айтты- «Бұл жай ғана соғыс емес екенінің әр кім білетін, Бұл соғыста өз өмірін, тағдыры мен бостаңдығын, өз халқының тәуелсіздігі мен ұлтының арын қорғады. Сондықтан осы СОҒЫС ұлттың соғысы деген мағынаны толықтай анықтайды».

Соғыс тарихы халықтың осындай бірлігі мен жарақаттанғандарға госпиталь-дерде көмек көрсетуге бірігіп барын салғанды ешқашан көрген емес. Госпитальдер-дің мекемелеріне қаланың және поселкелердің ең көлемді мекемелері берілетін. 1941 жылдың желтоқсаныңда Қазақстанда 32100 төсекке арналған 72 госпиталь тіркелген еді. Біздің қаламызда 2 әскери госпиталь орналастырыған , оларды орналастыру үшін қалалық кітапхананың № 7,8 жаңа тұрғызылған үйлері берілген.

1942 жылы Ульбастройдағы «Горняк» демалыс базасында ШҚО Орындаушы комитетінің облыстық депутаттарының 1942 жылдың 15 қыркүйегінен № 30 отыры-сының негізінде № 4149 эвакуациялық госпиталь құрылды» (№30 1942жылдың 15 қыркү»егінен ШҚО облыстық еңбекқор депутаттар кеңесінің Орындаушы комитетінің отырысының шешімі.).

Соғыстың сұрапыл жылдарында көптеген кәсіпорындары оқу орындары, мәде-ниет мекемелері, жаудың шапқыншылығы қаупінен – шығыс жақтарға көшірілді. 1942 жылдың 1-ші қаңтарында Қазақстанға 386,492 адам қоңыс аударған, соның ішінде 136,5 мыңы балалар. 1943 жылдың 1 қаңтарында қоңыс аударғандардың саңы 532,5мың адамды құрады . Республикада 142 кәсіпорын мен 552,700 мың малдың басы жиналған.

Шығыс Қазақстанғаа соғыстан жарты жыл бұрын 50 мың адам және 12 кәсі-порын мен мекемелер көшірілген. Лениногорскіде Люберецк электротехникалық зауыты, Молотов атыңдағы институт. Харьков операсының кіші симфониялық оркестрі мен 320 офицерлік құрамның отбасылары және жараланған жауынгерлерге арналған 2 госпиталь көшірілді. Барлық қоңыс аударғандар жұмыспен қамтамасыз-дандырылды.

«Гипроцветмет» Ленинградтық институты Риддерге 1941 жылдың қарашасын-да келді (Лениногор орындаушы комитетінің депутаттар Кеңесінің шішімі №33 13.11.1941ж).

Қаламыздың сыйлы тұрғыны Тихоновская Прасковья Семеновнаның естелік-терінен: «1941 жылдың күзінде бізге Мәскеу энергетикалық институты келген. Ол қаланың тау техникумының мекемесінде орналастырылды. 3 факультетте мың студент 18 мамаңдық бойынша білім алды. 30кафедраларда 22 профессор, 11 ғылым докторлары, 18 ғылым кандидаттары жұмыс істеді. Кітапханалар-мен зертханаларда жұмыс істеді.Зертханаларға жылу мен жабдықтар жетіспейтін. Қала кәсіпорындары институтқа қажетті көмектерін көрсет-ті, тіпті (Д.А. Қонаветың ) «Кеңді өңдеуі» мен «Ульбастрой» (бастығы жолдас Митрофанов) мыңдаған метрлі бұлдарды студенттерге киім тігу үшін бөлді. 1942 жылы институт Қазақстанның әскери кәсіпорындарымен энергия станцияларына жіберілген 200 мамаңдарды щығарды.

Орыс драма театры Лениногорскіде 1941жылдың 11 қыркүйегінен 1942 жылдың 20 қазаңына дейін жұмыс істеген екен. Осы уақыт ішінде ол ауданмен қаланың мәдениет орталығына айналған. Қаламен ауданда брлығы 278 спектакль қойылған, оның 24 жаңа пьессалар. Театрда 138000 адам болған екен (Лениноогр қала кеңесінің 20.10.1942 жылдан қызмет ететін депуттардаың қаулысы).

Люберецк энерготехникалық зауытын орналастыру үшін 1942 жылдың наурызында теміржол депосының ғимараты, 250 орындық моншамен , Энергобасқарманың қарамағындағы шаруашылық құрылыстары бар гаражды берді.(Орындаушы комитеттің 05.02.1942 ж шешімі.) Жартыжылдан кейін зауыт толықтай құрылып қорғаныс құралдарын шығара бастады. Төрт айдан кейін Зауыт толықтай тұрғызылып , 1942 жылдың жоспарын мерзімінен 10 күн бұрын орындады.

Қоңыс аударған кәсіпорындарда тек оралған жұмысшылар ғана емес-сондай ақ жергілікті халықта қызмет атқарған. Бұл кәсіпорында тез арада іске жарамдылар қатарына еңгізуге көмегін тигізді.

«1944 жылдың 1 қаңтарына қаланың адамдар саны 91мың адамды құрады. 1944 Шығыс Қазақстанға Кавказдан шешен ұлтының отбасылары қоңыстан-ған. Көптеген жанұялар бөлінген болатын: балалары- Лениногорда, ата-аналары басқа жерлерде. Бұл балаларды орналастырумен Қалалық орындау комитенінің директорының орынбасары Абрамов.М.Т жцне депутаттар Вдовина В. И мен Ковалева А.Ф айналысқан. Украинская Л.А және Эпова Т.К. басқарған балалар үйі ашылған еді. Шешен балалары орыс балаларымен бірге №№ 7,8,9,13 мектептерде оқыған.

1989 жылы Лениногорскіге №8 мектептің бұрыңғы оқушысы, әскери жастағы Насардинов Ваха Баудинович келген екен. Мектеп ұжымының алдында сөз сөйлегенде ол : «Мен Лениногорлықтарға соғыс жылдарында менің халқыма көрсеткен жалықлықтары үшін алғысымды білдірем. Біздің Отаңымызды тартып алды, үйлерімізді өртеді, жанұяларымызды бұзды. Бірақта біз аман қалдық. Ол сіздердің ата-аналарынызбен ұстаздарыныздаң арқасында. Олар бізге үмітпен сенім сыйлады ».

Елдің қарулы күштері қатарының тез толуы бүгінгі күнның басты мақсаты. Қазақстанда алғашқылардың бірі болып 316-шы атқыштар дивизиясы болды, оның командирі азамат соғысының ардагері, атақты 25 - Чапаев дивизиясының алдыңғы қатарында майдаңға шыққан Панфилов И.В болатын 316-шы дивизиямен қатар үш ай соғыстың ішінде 238-шы, 310-шы, 312-ші, 314-ші, 387-ші және 391-ші атқыштар дивизиясы құрылған болатын. 1942 жылы Қазақстанда ұлттық бөлімдер құрыла бастады. Соғыстан кейіңгі замаңдарда соғыстан қираған үйлерді қайта тұрғызу қа-жет болатын (сведения о поставке продуктов и фу­ража для их формирования национальных частей, 1942г.).

Кәсіпорындар татулықтың тауарларын шығаруға кірісті. Қазақстаннан ұлттың шаруашылығын қайта құруға отын мен көмір, металлдар, дәнді-дақылдар эшелон-дармен шығарылды.

Кеңестік Қазақстанның мәдени байланыстары күшейіп бауырласқан респуб-ликалармен, шетелдермен байланысы күшейе бастады. Бауырластық республикалар арасындағы бірбіріне деген көмек көрсету экономиканың , мәдение және әлеуметтік даму, өндірістін дамуына үлес қосты . 1957 жылы өз тарихи Отаны Қазақстанға Қытай Халық Республикасынан отбасылар қайтып оралды (05.11.57 ж, еңбек ететін Шығыс Қазақстан облыстық Депутаттар Кеңесінің төрағасы И.Агаповқа, Жоғары убалық аудан кеңесінің депуттатарының орындаушы комитетінің оралмандар туралы ақпараты.)

Соғыс жылдары Қазақ КСРО-сында, барлық елдердегідей ортақ аудандарда 7 жылдық, қалаларда 10 жылдық оқу уақытша тоқтатылды.1946жылдың Желтоқса-нында «Қазақ мектептерін күшейту туралы » қаулы қабылдады, міндетті 7 жылдық оқыту , ал қалалармен үлкен көлемді өнеркәсіптік орталықтарда 10 жылдық оқыту кезеңі басталды. Үзбей оқыту үшін кешкі және сырттай оқыту басталды. Ленино-горскіде 1958 жылы № 3 жұмыскер жастардың мектебі ашылды. Ал 1960/1961 оқу жылында Бірден 3 мектеп жұмыс істеды.

1954 жылдан жоғары дарежелі мамаңдарды дайындау үшін арнайы училелер ашылды. Лениногор тау-кең өңдіріс училищесі 1954жылы қалыптасты, (1965 жыл-дан – қалалық кәсіби-техникалық № 99 училищесі болып, 1984 жылдың 12 сәуірі-нен – № 14 Лениногорлық орта кәсіби-техникалық училещесі болып аталды.) Дос-тық қарымқатынастың күштері Қазақстанды Моңғол Халық Республикасымен байланыстырды. Қазақстанның оқу орындарында ауыл шарушылығының мамаңда-ры мен жұмысшылары оқытылды. 1964-1971жж. аралығында училищеде Моңғол Халық Республикасының жастары білім алды. 1969-1971жж. аралығындағы оқытыл-ған студенттерге 12 оқушыға өте жақсы оқығаны туралы аттестаттар , 19 оқушыға мемлекеттік квалификация комиссиясымен 4 разряд берілді. Әр оқушыға жұмыс сыныбына қатысқаны туралы аңықтама мен «Лениногорлық № 7 МКТУ-нің оқуы мен өмірі» атты фотоальбоммен, оқушылар өз қолдарымен жасаған құрал-сайман-дар берілді.(Түлектердің сөзі).

Қазақстанның мәдение және ғылыми халықаралық байланыстары артуда. Ұлт-тық мәдениеттің өркендеуі күшейтілуде, халықтық-мәдени орталықтар ашылуда. Азаматтық әлемнің, тарихи-мәдениеттік орталықтар ашылды . Жастарды интер-национализммен патриотизм рухында тәрбилеу мемлекетіміздің рухани дамуының басты мақсаты.

«Қазақстан Республикасы Конституциясының» 14 мақаласының 2 ші бөлімі