б) Антропогенді ластану –

Әлемде жыл сайын атмосфераға 70 миллион тоннадан астам бүлдіретін заттар тасталады. Бұл заттардың біраз бөлігінен атмосфера ауырлық күшінің әсерінен босайды немесе олар шөгінді ретінде топыраққа немесе суға оларды ластай отырып сіңеді. Алайда өзін-өзі тазартудың бұл процесі қалдықтардың түсуі мейлінше зиянды қосылыстар жаңаша түр құрап, бір-бірімен өзара әрекет ете отырып жинақтала түседі, ақырында адамдар мен жануарлардың өкпесі мен терісіне түседі, олардың денсаулығы әлсіретеді, өсімдіктерді жауып, олардың фотосинтезге қабілетін нашарлатады: ғимараттардың, құрылыстардың техниканың, ескерткіштердің бұзылуы процесі жүреді.

Атмосферада көмір қышқыл газы құрылуының ұлғаюы өте қауіпті, ол органикалық отынды (көмір, мұнай) шағу нәтижесінде пайда болып, процесс барысында газ бөлінеді, ал екінші жағынан оны жұтын алушы орманды кесуге жол беріледі. Сіддер өздеріңіз байқағандай, мұның нәтижесі климаттық түбірлі жылынуы болуы мүмкін: іс тиімділігі әсерімен нәтижесінде әр түрлі жағдайлар, теріс жағынан да, оң жағынан да, планетаның әртүрлі аймақтарында ол басымдылықтарымен көрініс алады.

Теріс жағдайда мұз таулардың еруі салдарынан Әлемдік мұхит деңгейінің айтарлықтай көтерілуін жатқызуға болады. Бұл жағалауларды сөзсіз су басуға әкеледі және көшіп қонуға қиын шншілетін проблемалар тудырады (ол аралдағы мемлекеттер үшін шешілмейтін ). Екінші бір теріс салдарға адам денесі температурасымен салыстырғанда күндізгі ең жоғарғы температураның айрықша және ұзақ уақыт терілуі жатады, мұндайда планетаның халқы тығыз орналасқан өңірлерінде, әсіресе Азияда, көптеген адамдар өліміне әкеледі.

Температура мен ылғалдықтың өзгеріс әсері ауыл шаруашылығы үшін тіпті қауіпті.

Әлемнің маңызды ауыл шаруашылық аймақтарында – Солтүстік Американың орталық бөлігінде және бірқатар басқа аудандарында бидай мен жүгері өнімділігінің күрт төмендеуі күтілуде. Біздің еліміз үшін болжамдар аз болса қолайырақ, себебі температура мен ылғалдық көтерілуі есебімен солтүстіктің ауыл шаруашылығы дақылдарын қазіргі қуаң даларға көшіруге мүмкіндік туады. Бірақ жоғары өнім үшін құнарлы топырақ бәрібір қажет. Ең қиыны, ғалымдар жердің қай аймағында құрғақшылық көтеріліп немесе ылғалдылық молаятынын күтуге болатынын анықтай алмайды. Бұл селекционерлердің ауыл шаруашылығы дақылдарын іріктеу жөнінде, міндеттерін қиындатады, ал бұл көп уақытты қажет етеді. Бірақ біз климаттың шектеулі фактор екендігін және оның мейлінще тез өзгеруі барлық биосфераның динамикалық тепе теңдігінің бұзылуына соқтыруы мүмкіндігін ойға ала бермейміз.

Келесі бір айрықша қауіп – өзен қабатының бұзылуы және өзен тесігінің полюстер үстінде ғана емес, экваторға жақын тұста және орташа ендіктерде пайда болуы.

Жер бетінде тіршіліктің сақталуындағы өзен қабатының рөлі туралы бұрында айтылып келеді. Бұл процесс шамамен 70- ші жылдарда басталды. Оның табиғи туындауының пайда болатын және жоғалып кететін әуе ағыны қозғалысы ерекшеліктерңмен байланыстылығы туралы болжамдар бар, бірақ ол дәлел таппады. Өзеннің бұзылуына азот тыңайтқыштарын кеңінен қолдану, әуе техникасы мен жоғары авиация жану өнімдерінің қалдықтары сияқты процесстер мүмкіндік туғызады. Бірақ, басты себеп болып ерітінді, аэрозоль, мұздатқыш камераларда пайдаланылатын фреондардың жаппай қолданылуы табылады.

Фреонның дүниеге келу тарихы мейлінше үлгі аларлық. Ол біздің табиғат процесстері туралы әлі аз білетінімізді, кез келген, былай қарағанда залалсыз көрінетін, оған араласуымыздың қандай трагедиялық зардаптарға соқтыратынын айқын көрсетеді, Фреон алғаш рет жинақтталғанда бұл шаттық сезімін тудырды. Шынында да қуанарлықтай бар еді – арзан, залалсыз, жарылғыш қаупі жоқ, және ол пайдаланылғаннан кейін қоршаған ортада оның ізінен ешкім қауіптенбеді де. Ал, шын мәнінде момын құбылыс кейін рактан қайтыс болған көптеген адамдардың себепкері болды. Анығында, фреон булы тиімділіктің ұлғаюына әсер етсе де, түрлі организмдер үшін. Жердің үстіңгі қабатына жақын тұста зиянсыз еді. Бірақжоғғарыға тарала отырып, фреон күшті сәулелену әсерімен бұзыла бастайды. Сондайда әрбір атомы 10,000 азон молекуласына дейін жоя алатын фтор, тіпті хлор сияқты белсенді заттарды бөледі. Планетаның кез келген аймағында құралған фреон бүкіл атмосфераға таралады, ал бүкіл Арктиканың үстінде олар оқшауланған полярлық құйынға тап болады да, бүкіл қыс бойы Оңтүстік полюсте аялдап көктемде қайтадан таралады. Сондықтан озон қабатының неғұрлым әлсіреуі қыркүйек – қазан айларында келеді.

Арктика үстінде және орта еңдікте бұл процесс әзірге көп байқалмайды, бірақ мейлінше қауіпті, яғни онда организмдер көп, оның ішінде адамдар күшейтілген сәуленуден зардап шегуі мүмкін. Соңғы онжылдың көлемінде қышқылды жаңбырмен атмосфераның ластануының күшейген сәулеленуі салдарынан туындайтын тағы бір өткір проблема бар. Жалпы алғанда, тіпті таза ауаның өзінде әрқашан қоспа бар., оның ерітіндісімен жаңбыр суы қышқылданады. «Қышқыл жаңбыр» терминінің бұдан 100 жылдан астам уақыт бұрын пайдаланылады. Алайда XX ғасырдың үшінші бөлігінде бұл қышқылдану жаңбырдың лимон сөлі мен асхана сірке суы арасындағы бір заттың елестететіндей жағдай туғызды. РН- 7 бейтарап реакциясы кезінде бір бірлікке РН-нің азаюы қышқылдықтың 10 есе ұлғаюы білдіреді. Жаңбырдың қышқылдылығы нормада РН 5,6-5,7 құрауы тиіс. Қышқылды жаңбыр жауынның негізгі себебі-ауаға кез-келген қазба отынның жану қалдықтары әсіресе төменгі сортты көмір мен мазуттың өрт және күкірт тотығының таралуында . Қышқылды жаңбырлар атмосфераның ластануы нәтижесінде құралып, өз кезегінде биосфераның өзге компоненттерін су қоймаларын, орманды, топырақты, олардың тұрғындарын ластайды және бұзады, адамдар тұтынатын балықта су құрамында әр түрлі улы металдар – сынап қорғасын пйда болуына соқтырады. Қышқыл балықпен өсімдікке жасай отырып әсер етеді.

2. 
   
   
   жүктеу/скачать 163.55 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: