Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

278 
Мҧндағы Ш
1
,Ш
2 
– 
бҧрынғы және жаңа ӛнім шығындары.
Жаңа ӛнім бҧрынғы ӛнімге қарағанда жоғарғы сапалы және оған шығын 
аз жҧмсау арқылы нәтижелілігі ҧлғайтады. 
Экономикалық нәтижелелік есебін 4 кезеңге бӛлуге болады: 
1. Жаңа технолоиялар қолдану, механизм деңгейін және ӛндірістік ҥрдісті 
автоматтандыруды жоғарылату, ӛндірістік ҥрдіс пен қызметкерлерді 
прогресивті тәсілдермен басқару. Бҧл жағдайда жылдық экономикалық нәтиже 
тең:
Э=( Ш
1
-Ш
2
)∙В
2
,
 
мҧндағы В
2
- жаңа ӛнімді ӛндірудің жылдық кӛлемі. 
Ӛздік қҧнын тӛмендету есебінде жаңа ӛнімге кеткен шығындар ескерілу керек 
2. Бірыңғай қолдану еңбегінің жаңа қҧралдарын ӛндіру және қолдану 
(технологиялық 
қондырғылар), 
яғни 
ӛнімді 
сапалық 
мінездемелері 
жоғарылатылған ӛнімге ауыстыру (нәтижелілік, тӛзімді, жақсартылған қолдану 
кӛрсеткіштері және тағы басқа). Мысалы , автомобильдің ескірген ҥлгісін 
шығаруды тоқтату, жаңа ҥлгі шығаруға кӛшу. 
3. Жаңарған немесе жетілдірілген еңбек қҧралдарын шығару және қолдану, 
оларға материалды ресурстар жатады, мысалы материал, жанармай, шикізат, 
қолданылуы 1 жылға жетпеген қҧралдар. 
4. Аналогы жоқ жаңа техниканы қолдану, сонымен қатар жаңа ӛнім және 
сапасы жоғары жаңа ӛнім (бағасы жоғары), осы ӛнім арқылы халықтың қажетін 
қанағаттандыру ҥшін ӛңделген. Яғни осыған дейін болмаған жаңа ӛнім ӛндіру, 
бірақ ғылыми-зерттеулер, ғылымның және техниканың прогресі арқылы пайда 
болу мҥмкін ӛнімдер. Мысалы, ҧялы телефондар, салыстырмалы тҧрғыда 
жақында пайда болған. 
Жылдық экономикалық нәтижесі есептеу экономикалық есеп 
практикасында кеңінен қолданылуда. Оның ӛлшемі жылдық шығындардың ескі 
нҧсқаумен салыстырғанда, ҥнемділігін кӛрсетеді. Жылдық экономикалық 
нәтиже ӛлшемін есептеу жаңа техника объектісін мінездейтін кӛрсеткіштерге 
байланысты ажыратылады, ӛндіріс сферасында, сонымен қатар қолданыста.
Қарастырылған ӛндіріске инновациялық жетістіктерді ендіру 4 бағыттың 
әрқайсысы ғылыми-техникалық прогресс аймағында ӛзінің ерекшелігі бар, 
оны жылдық экономикалық есептеу кезінде ескереді. Басқа кӛрсеткіштермен 
бірге жылдық экономикалық есеп ӛндіріске капитал салымының экономикалық 
нәтижелілігін есептеудің маңызды элементтерінің бірі болып табылады. 
Нәтижелік кӛрсеткіші ретінде рентабельность кӛрсеткіштер жҥйесін 
кеңінен қолданады, ол пайда кӛлемі шығындарға қатынас арқылы анықталады.
Зерттеу мақсатына байланысты бҧл қатынастың бӛлімі мен алымы 
бӛлшектелген болуы мҥмкін, яғни пайда мен шығын бӛлініп жазылуы мҥмкін, 
ол рентабельность кӛрсеткіштерінің есептелуін толық және нақты жҥргізуге 
мҥмкіндік береді, рентабельдікке максималлы әсер еткен параметрлерді 
анықтауға мҥмкіндік береді. Жоғарыда айтылғандай сапаны жоғарылату негізі 
жаңа, прогрессивті қҧрал қолдану арқылы жетуге болады, ол машинаның жаңа 
қҧрылымы, жаңа материал және тағы басқа. Осы бағытта жаңа ӛнімнің 
экономикалық нәтижелігін бағалау ӛте маңызды. Жоғары бәсекелестік 

279 
жағдайында ӛнімді қолдану нәтижелігіне талаптар сапасын және ҥнемділігін 
жоғарылату арқылы қол жеткізеді. Ӛнім бәсекеге тӛтеп беруі, қажет 
тҧтынушылық 
қасиеттері 
болуы 
керек. 
Бҧл 
талаптар 
Қазақстан 
Республикасының Дҥниежҥзілік Сауда Ҧйымына кіруіне байланысты 
актуалдығын жоғарылатады.
Нарықтық 
экономиканың 
еркін 
бағалау 
жағдайында 
сапаның 
экономикалық нәтижелігін бағалау 2 қасиет - қҧрылымның сапа жағдайы мен 
ӛнімді шығару технологиясы бойынша. Бағалау F пайдалылық функциясының 
ӛзгеруіне байланысты, сату бағасы экономикалық нәтижелігі критерийі мен 
ӛнімнің ӛзіндік қҧны С оны жоспарланған уақытта шығару Т . 11.1.- суретте 
кӛрсетілгендей қисық қҧн мен ӛнімнің қисық бағасы арасындағы Q
1 
және Q
2 
нҥктелерімен шектелген координат осінің бӛлігі ӛндірістің рентабельность 
кӛрсетеді және ӛнімнің сапасын жоғарылатуға негіз болып табылады. С және Р 
қисықтар арасындағы Q
0 
нҥктесі оңтайлы сапаға сәйкес пайданы кӛрсетеді.
Ӛнімнің қҧрылымын бағалау 2 нҧсқамен: ӛнімнің моральды ескірмеуі және 
ескіруімен іске асады. 
1. Ӛнімнің моральды ескіруінсіз Р бағасы P=p∙N. 
Мҧндағы р – 1- жаңа ӛнімнің жобаланған бағасы, N- ӛнімнің партиясы. 

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: