Мазмұны кіріспе I жылдық жиынтық табысты есептеудегі салықтардың экономикалық мазмұны

1.1. Салықтың экономикалық мәні

1.2. Салықтың даму тарихы

1.3. Ежелгі Қазақстандағы салық салу ерекшеліктері

2.1 Корпорациялық табыс салығының субъектілері және объектілері

2.2 Жылдық жиынтық табыс

2.3 Жылдық жиынтық табысты есептеудегі шегерімдер

2.4 Жылдық жиынтық табыс негзіндегі корпорациялық табыс салығының ставкасы

2.5 Жылдық жиынтық табыс негізінде корпорациялық табыс салығының есептеу және төлеу тәртібі

2.6 Жылдық жиынтық табыс алуға жатпайтын шығыстар

Қорытынды

Әдебиеттер

Кіріспе

Салық - өркениет үшін төленетін төлем. Оның қандай түрінен болмасын жалтаруға жол бермеу – бүгінгі күннің басты назарында. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі 2001 жылғы қабылданған Заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы барлық салық органдарына үлкен міндеттер жүктейді. Салықтан жалтарғаның, халықтан жалтарғаның болып шығатынын да түсіну қиын емес.Салық салынатын база жасау жөніндегі қорытынды жұмыстарға әзірлік проблемасы жетіп артылады. Бұл салада өзге де проблемалар жеткілікті. Қазіргі қолданып жүрген Салық кодексі тікелей ықпал ететін заң күшіне әлі де толық ие емес. Салық жөніндегі заңды дамыту тұжырымдамасын жасау саласындағы жұмыс әлі күнге дейін аяқталған жоқ.Салықтардың толық көлемде, уақытылы аударылуы және алынуы бюджет қорының толығыуын айқындайтын фактор болып табылады. Салық төлемдерінің бюджетке толық көлемге түсуінің алуан әдістерін қолданып, қадағаланбайынша енді- енді құқықтық мемлекет болуға бағдар ұстап отырған еліміздің бұл бағытта табысты қадамын қамтамасыз ету мүмкін емес. Өркениетті елдердегідей кәсіпорынның, ұйымның, кәсіпкердің қарапайым салық төлеушінің ең бірінші кезектегі міндетін салықтан құтылу екенін түсінетіндей жауапкершілікке жете қоймағанымыз әмбеге аян болса керек. Әлі де салықтын жалтарушылар, табысын кемітіп көрсетушілер, қайтсем заңдылықты айналып өтем деушілер баршылық. Осыдан келіп ортақ қазан - бюджет қоржыны толмайды. Бұл өз кезегінде зейнетақы мен бюджеттік мекемелер қызметкерлеріне еңбек ақының кешіктіріліп берілуіне соқтырады. Мемлекет акциз салығы сұраным мен ұсынымды реттеуге, сонымен бірге мемлекеттік бюджетті толықтыру үшін пайдаланады.

Жанама салықтардың екі түрі болып табылатың, және тарифқа немесе бағаға үстеме түрінде тағайындалады және де салық төлеушінің мүлкімен немесе кірістерімен байланысы болмайды. Жалпы салық дегеніміз- халықтан жиналып алынатың алым. Салықты төлеу нысандары мен әдістерінің дамуына үш ірі кезеңді айтуға болады:

Бірінші кезең-Дамудың бастапқы кезеңінде ерте заманнан орта ғасыр басына дейін мемлекеттіің салықты анықтау және жинауға арналған қаржылық ақпараты болмады. Қаражаттың тек жалпы сомасы анықталып, салық жинау қалаға немесе қауымға жүктелген.

Еінші кезең- екінші кезеңде елде мемлекеттік мекемелер желісі, оның ішінде қаржылық желі құрылып, мемлекет қызметінің бір бөлігін өз мойнына алады: Салық салу үлесін орнатады, салық салу процесін қадағалайды, бұл процесті кең мәселе төңірегінде анықтайды.

Үшінші кезең- жаңа кезең. Мемлекет салық белгілеу және төлеуге байланысты қызмет өз қолына алады, салық салу ережелері белгіленеді. Үкіметтің ай мақтық органдары өзіндік деңгейі бола тұрып, мемлекет көмекшісінің ролін атқарады.

Бұл курстық жұмыс жанама салытарының, сипаттамасын береді, нарықтық экономикадағы жанама салықтарының мәнін қарастырады.

Салық – шаруашылық субъектілерін және ставка бойынша азаматтардан бекітілген заң тәртібі негізінде мемлекетпен алынатын міндетті жиындар.

Салық не үшін керек, заңды беру үшін, сіздің отбасыңызды шағын мемлекет деп таниық. Осы мемлекеттің өмір сүруі үшін баспана мен коммуналды қызмет төлеміне, тамақтануға, жиһаз, киім алу және басқа да өмір қажеттіліктеріне қаражат керек.Сондықтан,да табыс алатын отбасының әр мүшесі отбасы бюджетін құруға қатысуы қажет. Бұл – ақиқат. Мемлекетте де осы сияқты, шекараны қорғау, басқару органдарын қамсыздандыру, құқық тәртібін қолдау және т.б. бойынша қызметтерді жалпымемлекеттік орындау үшін жалпымемелекеттік қаражат қоры, басқа сөзбен айтқанда мемлекет қазынасы болуы керек. Қоғамның әр мүшесі өзінің меншікті табысынан мемлекет қазынасына ақша жіберуі керек. Сонымен, Салық – қоғамдағы сатып алушылықтың даму қажеттілігімен, мемлекеттің болу фактісімен анықталған объективті қажеттілік болып табылады. Өз қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекеттің шаруашылықтандыру субъектілері мен азаматтардын ұлттық табыстың белгілі үлесін міндетті жарна түрінде алуы салықтың маңызын құрайды.

Мемлекет қазынасының жарнасын өндірістің негізгі қатусышылары: материалдық және материалдық емес игіліктерді өз еңбегімен жасайтын және белгілі табыс алатын қызметкерлер, сонымен қатар шаруашылық субъектілері, капитал иеленушілері жүзеге асырады. Салық жарнасының есебінен бюджетте шоғырланған мемлекет ресурсы құрылады, кейін ол терең білімнің дамуы үшін, әлеуметтік-экономикалық, әскери-қорғаныс, құқық қорғау және басқа даа мәселелерді шешу үшін пайдаланылады.

Салық төлеушілердің бюджетпен өзара қатынас жүйесі, бір жағынан – салықты бюджетте шоғырландыру бойынша өзара қатынасы, басқа жағынан – түрлі саланы бюджеттен қаржыландыру бойынша өзара қатынасы.

Бюджет-қаржы жүйесіндегі негізгі және «қан тамыр күретамыры» салық болып табылады. Салық салу тәсілдері мен формалары түрлі болып келеді. Бұл салық төлеушілердің төлем қабілеттілігін ұстауға, жалпы салық ауыртпалығын психологиялық бідірмеуге, табыстың түрлі формасын бейнелеуге, тұтынуға және тиімді әрекет етуі, салықтың әр түріне және жиынтығына салық салу нысабын ұйғарады.

Сонымен, салық мемлкеттің қалыптасуымен бірге пайда болып, оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Мемлекетті қамсыздандыру үшін, азаматтардың біртіндеп міндетті және үздіксіз бола бастаған табиғи және ақшалай түріндегі жарналары қажет болды. Адамзаттың даму тарихында салық нысандары мен әдістері өзгеріске түсті, өңделді, мемлекет қажеттілігі мен сұранысына бейімделді, олардың қызметі кеңейді, әлеуметтік-экономикалық процесстердегі ролі өзгерді.

Салық төлету нысандары мен әдістерінің дамуында үш ірі кезеңді атауға болады.

Дамудың бастапқы кезеңінде ерте заманнан орта ғасыр басына дейін мемлекеттің салықты анықтау және жинауға арналған қаржылық аппараты болмады. Қаражаттың тек жалпы сомасы анықталып, салық жинау қалаға немесе қауымға жүктелген.

Екінші кезеңде елде мемлекеттік мекемелер желісі, оның ішінде қаржылық желі құрылып, мемлекет қызметтің бір бөлігін өз мойынша алады: салық салу үлесін ортады, салықты жинау процессін қадағалайды, бұл процесті кең мәселе төңірегінде анықтайды.

Үшінші кезең, жаңа кезең. Мемлекет салық белгілеу және төлетуге байланысты қызметті өз қолына алады, салық салу ережелері белгіленеді. Үкіметтің аймақтық органдары өзіндік деңгейі бола тұрып, мемлекет көмекшісінің ролін атқарады.

Мемлектті ұймдастырудың бастапқы сатысында салық салудың алғашқы нысаны құрбан шалу болды. Бірақ бұл ерікті түрде боллды деп ойлауға болмайды. Құрбан шалу жазылмаған заң болды, сондықтан төлемнің немесе жиынның мәжбүрлі түріне айналды. Және де жиынның пайыздық ставкасы жеткілікті мөлшерде анықталған.

1.3. Ежелгі Қазақстандағы салық салу ерекшеліктері

Жеке меншіктің пайда болуы мен жерді жеке меншікке иеленудің қалыптасуы туралы б. Э, д. 1 мыңжылдықтан сақталған материалдық (қабір, тиындар) және жазбаша түрдегі мәліметтер бар.

Ерте орта ғасырдағы мемлекеттердің (Батыс Түрік және Түргеш Қағанаты) дамуы кезеңінде жеке меншіктің пайда болу салдары ретіндегі борыштылық мәселелері жазбаша мәліметтерде кеңінен қамтылған. Борыштылықтың негізгі түрі әскери жазбаша мәліметтерде кеңінен қамтылған. Борыштылықтың негізгі түрі әскери борыштылық ( басқаша қан салығы) болды. Бұл кезде вассал тайпаларының барлық еркек- жауынгерлері сюзерена тайпасының құрамына кірді. Олар алым төлеу арқылы бағынды. Бағындырылған құралдардан, әскери кезеңде тұтқындалған адамдардан құлдар категориясы қалыптасты. Алайда «раб-нул» терминін «классикалық» түрде түсінбеу керек. Құл- тайпалар вассал тайпалар, олар сюзерен- тайпаларға елтірі, аң терісі түрінде алым- салық төлеуге міндетті болды.

Кейінгі орта ғасырдың дамуы кезеңінде (X-XIY) феодалдық негізде орналған және басқа мемлекеттерге экономикалық, әлеуметтік жағынан ұқсамаған Қараханидтер қағанатының мемлекеттік- әкімшілік жүйесі қызық түрде болды.

Караханид мемлекетіндегі негізгі әлеуметтік- саяси институт әскери лендік жүйеболды. Хандар өз туыстары мен жақындарына аудан, облыс және қала халықтарынан бұған дейін мемлекет пайдасына түскен салық алу құқығын алып беріп отырды. Бұл қағида «инта» деп аталды,ал оны ұстанушы адам «мукта» (араб термині) немесе «иктарар» (парсы термині) деп аталды.

Иктаның Қазақстан территориясында жайылуы туралы дерекнамаларда тек жанама мәліметтер сақталған. Қазақстанның онтүстік және оңтүстік-шығыс өңірінің шаруашылық және саяси өмірінде икта институты маңызды роль атқарды. Низам-Әл-Мүлканың айтуынша, «Мукта заңды түрде өзіне жүктелген алым- салықты халықтан жинауы керек, алым салық төленгеннен кейін халық, оның мүлкі, әйел мен бала, олардың заттары мен иеліктері қауіпсіздікте болғай».

Сонымен, икта институты (дерді иелену түрі) шаруалардың иктаратқа заңды рәсімделген түрде тіркелуін алдын ала ескермейді, әйтсе де иктадарлардың жүйелі табыс алуын қамтамасыз ете отырып, икта ұстанушының белгілі жерде үнемі тұрақтануын талап етпейді.

Көшпелі иктадар өмірін өз бетінше жалғастырып, табысты жергілікті халықтан және қаладан ауылшаруашылық табысы түрінде жүйелі алып отырды.

Иктаны иеленушілер алым- салық алуды ғана емес, сонымен қатар жер мен салық салынатын шаруаларды өз қарамағына алып, феодалдардың жерге деген құқығының кеңеюінде феодалдық жер меншігін нығайту және табыс алу құқығын жер рентасын алу құқығына айналдыру тенденциясы жатыр.

Иктамен қатар жерді иеленудің басқа да түрлері болды. Қараханид басшылары қазынаға салық түсімі ретінде және шартты, уақытша жер беру қоры болып салынған үлкен жер учаскілерін иеленген. Бұл карахан династиясының жауларынан конфискеленген, сонымен қатар кейде мемлекетпен алынған жерлер болды. Мұсылман дін басыларының ірі жерлерді иеленумен қатар негізгі материалдық базасы вакфтық жерлер болды. Вакфтық жерлерден мемлекет пайдасы үшін салық алынбады. Орта Азиядағыдай, Онтүстік және Онтүстік-шығыс Қазақстанның отырықшы егіншілік жерлерінде эксплуатацияның бір түрі үлестестік болды. Парсы – тәжік дерекнамаларында үлескерлерді « музари» немесе « барзигар» деп атады.

Коммендацияның мәні; ұсақ меншік иесі алым- салықтан сақтанып, басқа феодалдар мен шенеуніктер жағынан озбырлық көрмеу үшін жерді байлардың қамқорлығына беріп, сол үшін салық төлеген. Коммендацияны қабылданғандардың мүлік жағдайы көбіне олардың феодалға бағыну деңгейін анықтады:

• 
  біреулер салық жарнасымен шектелді;
  
• 
  әскерді басқалар жеткізіп тұрды;
  
• 
  федалдардың шаруашылығына қызмет еті және т.б.
  

Әлеуметтік – экономикалық жоспардағы өзгеріс моңғол шапқыншылығынан кейін болды. Бағындарылған халыққа салықтың жаңа түрлері салына бастады:

-ауыртпалық болып әскери міндеттік саналды (халық моңғол жасақтарына әскер жеткізіп тұруға міндетті)

-көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын халық хан сарайының пайдасына купчур төледі

-отырықшы халық жер салығын төледі

-әскери астықпен, малмен және т.б. жабдықтау үшін тағар жиыны белгіленді

-аваиз – төтенше салық

-пошталық міндеттілік

Зерттеушілер моңғолдармен жаппай алынып отырған алым-салықтың 20 түрін анықталады. Қазақ қоғамында дәстүрлі болып саналған салықтардың дамуы ерекше болды, олар:

-зекет (діни салық);

-ұшыр (малға салынатын салық);

-ясан;

Құн төлеуден мемлекеттік жүйе – салық белгілеу және жинауға көшу өзекті мәселе болды. Тәжірибелік қажеттіліктердің шарасыздан ғылыми теорияны туғызуы қажет болды. Салық салу проблемалары түрлі кезеңдегі экономистердің, философтардың, мемлекеттік қайрткерлердің негізгі мәселесі болды.

Салық салу теориясының болмауы, тәжірибелік шаралардың толық болмауы, қиын нәтижеге әкеліп соқты, сондықтан 18 ғ.соңғы үш жылдығында Европада салық салу теориясы мен тәжірибесінің проблемалары белсенді қарастырыла басталады. Дәл осы кезеңде мемлекет белсенді экономикалық саясатты, оның ішінде қаржы және салық саясатын жүргізе бастады.

XIX ғ. басында бірінші дүниежүзілік соғысқа енген көптеген мемлекеттерде салық ауыртпалығының өсімі байқала басталды.

Өсіп жатқан әскери шығынды өтеу үшін үкімет салық ставкаларын жүйелі көтеріп, жаңа салық енгізуге тиіс болды.

Дегенмен, 20 ғ. 80 ж. екінші жартысы мен 90 ж. басында әлемнің жетекші елдері салық реформасын жүргізіп, салықтың жеке түрлері бойынша ставканы төмендету бағытын, салық заңын орындауды бақылау жүйесін күшейтіп, экономикалық санкциялар мен әкімшілік шараларды қатаң қолдана бастады.

Осы кезеңде Батыс елдерінде А.Лаффердің бюджеттік тұжырымдамасы таралып, таныла бастады. Лаффердің айтуынша, салық түсімдері негізгі екі фактор салық ставкасы мен салық базасының өнімі болып көбеюіне емес, қысқаруына әкеліп соғады. Осыған байланысты іскерлік белсенділікті жандандыру міндетін салық езгісін жеңілдету жолымен шешк қажет. Салық салу ставкасының төмендеуі кейін езгісін жеңілдету жолымен шешу қажет. Салық салу ставкасының төмендеуі кейін түсімнің уақытша төмендеуін өтейтін өндірістің өсуіне әкеліп соғады. Өндірістің құнсызданбай өсуі салық ставкаларымен, салық жеңілдіктерімен және салу үдемелілігімен шебер айла-шарғы жасай білуге байланысты.

КСРО- ға кірген басқа да одақтас республикадағы сияқты Қазақстанның қаржы жүйесі 20 ғ. Жалпыәлемдік даму процесіне қарсы бағытта дамыды. Ол салықтан ел бюджеті арқылы кәсіпорын пайдасын алудың және қаржы ресурстарын қайта бөлудің әкімшілік әдістеріне көшті. Қаражатты толық орталықтандыру және кәсіпорынның қаржы мәселелерін өздігінен шеше алмауы шаруашылық жетекшілері ықыласының жойылуына және 80-90 ж. өріс алған дағдарысына әкеліп соқты.

Қазақстан Республикасындағы салық салуды құқықтық реттеу өз дамуында үш кезеңнен өтті.

Салық реформасының бірінші кезең» (1992 жылдан 1995 жылдың маусымы аралығында)

Республикада салықтың 40- тан астам түрі әрекет етті;

1. 
   Жалпымемлекеттік салықтар
   
2. 
   Жалпыға міндетті жергілікті салықтар
   
3. 
   Жергілікті салықтар
   

Бұл кезеңде салықтар саны 11-ге дейін қысқарды. Олар жалпымемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлшектенді. 1996 жылдан бастап «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заңына 30 дн астам өзгерістер мен қосымшалар енгізілді. Салықтар мен жиындардың саны 18 түрге дейін өсті.

Салық реформасының үшінші кезеңі (2000 жылдан осы уақытқа дейінгі аралықта). Жаңа Салық Кодексі салық жобасының әзірленуі. Заңның қабылдануына жобаның ғалымдармен, салық органдары мен салық төлеушілердің өзімен талқылануы бойынша үлкен жұмыс әсер етті.

1 кезең.

Ол салықтың үш тобынан тұрды;

1. 
   Жалпымемлекеттік
   
2. 
   Жалпыға міндетті жергілікті салықтар мен жиындар
   
3. 
   Жергілікті салықтар мен жиындар
   

Республикасы Президентінің заң күші бар «Жеке тұлғалар табысына салық салу туралы» және «Заңды тұлғалар пайдасы мен кірісі салығы туралы» Жарлықтары қабылданды. Көрсетілген заң шығару актілерінің қабылдануымен екі негізге салықты есептеу радикалдық өзгерістер қалыптасты.

Заңды тұлғалар бөлігінің келесі аспектілерінде өзгерістер болды; пайда салығы ставкасының дифференциасының жойылып, 30 процент барлық заңды тұлғалар үшін және 45 процент банктер мен сақтандыру ұйымдары үшін екі ставка бекітілді. Алғаш рет салық төлеушілер құрамына кәсіпкерлік қызметтен алынған табыс бөлігіндегі бюджеттік ұйымдар кірді, жеңілдіктер ретке келтірілді және т.б. 1994 жылы Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінде болған өзгерістерді талдау, олардың фискалды сипатының нәтижесін ашуға мүмкіндік туғызады. Сонда да, іскерлік шаралар қолданылмаған, ВВп –ғы салық түсімдерінің үлес салмағы 1993 жылдың 14,8 % -нан 1994 жылы 8,4% төмендеді.

Салық ставкалары жоғары бола тұра, салық салу базасының қысқаруы кәсіпорын бөлігінің жасырын бизнеске кетуі нәтижесінде, олардан түскен түсімнің төмендеуінен, қатаң салық саясаты «салық қақпанына» әкеп соқты. Осыдан келіп, салық реформасының негізгі идеялары Қазақстан Республикасында келесі кезеңдер өсе бастады.

1. 
   Нарықтық қатынастарды ынталандыру, дәлірек айтқанда;
   

• 
  кәсіпкерлікті белсенді қолдау
  
• 
  жеке салық төлеушілерді алған табысын кәсіпкерлік қызметке салуға ынталандыру
  
• 
  салық салуға кең заң шығару базасын белгілеу
  
• 
  табысқа екі рет, үш рет салық салудан сақтау механизмін құру
  

2. 
   Салық салуда белгілі әділеттілікке қол жеткізу, дәлірек айтқанда;
   

• 
  жағдайы нашарларды әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету
  
• 
  табыс көзінен тыс салық салудың біртұтас шақаласын құру
  
• 
  мемлекеттің ұлттық және территориялық мүдднсін есептеу
  
• 
  салық салу жүйесін құрудың әлемдік тәжірибесін творчестволық пайдалануға ұмтылу
  

2. 
   кезең
   

1999 жылдың 1 қантарынан бастап жалпымемлекеттік салықтар мен жиындарға; жол салығы, әлеуметтік салық, әлеуметтік қамсыздандыру үшін алынатын жиын мен автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасы территориясына кіру үшін алынатын жиын кірді. Бұрын бұл төлемдер бюджеттен тыс қордың көзі ретінде саналды, кейін жол салығы мен әлеуметтік қамсыздандыру жиыны жойылды.

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі №440-1 Заңына сәйкес, Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 24 сәуірдегі №2235 заң күші бар « Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер» Жарлығы Қазақстан Республикасының Заңы статусын иеленді. Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жоғарыда көрсетілген құжатқа сәйкес келесі салықтар, жиындар мен басқа да міндетті төлемдер кіреді;

-Заңды және тұлғалардан алынатын табыс салығы, қосылған кқнға салық, акциздер

-Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркеу жиыны және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын бағалы қағаздар

-Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемі мен салығы

-Әлеуметтік салық

-Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының территориясы бойынша жол құру жиыны, жер салығы, заңды және жеке тұлғалар мүлігінің салығы, көлік құралдрына салынатын салық, біртұтас жер салығы, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркеу жиыны

-Қызметтің жеке түрімен айналысу құқығының лицензиялық жиыны

-Аукциондық сату жиыны, нарықта тауар өткізу құқығының жиыны

-Заңды және жеке тұлғалардың фирмалық атаудв, қызмет ету белгілерінде, тауар белгілерінде Алматы қаласының символиксын пайдалану үшін алынатын салық

-Заңды (мемлекеттік кәсіпорын, мемлекеттік мекеме мен коммерциялық емес ұйымдардан басқа) және жеке тұлғалардың фирма атауында, қызмет ету белгілерінде, тауар белгілерінде «Қазақстан», «Республика»,”Ұлттық” сөздерін пайдалануы үшін жиын

Үшінші кезеңнің негізгі міндеті- бюджетке қатынасы бар мемлекеттік органдар мен фискалды органдардың және салық төлеушілердің арасындағы өзара қатынастың құқықтық аспектілерін күшейту болып табылады. Жалаы,1995 жылғы салық құрылымы барынша оңтайлы. Дегенмен 1995 жылғы салықө реформасын жүргізгеннен кейінгі ел экономикасында болған өзгерістер, елдегі салық қатынастарын реттейтін салық жөніндегі барлық ережелер мен нормаларды жүйелеу және өзіндік қорғау мен жауапкершілікті нығайту мақсатында салық органдары мен салық төлеушілердің өзара қатынасын заңды регламенттеу қажеттілігі есебінде әрекеттегі салық заңы базасында Салық кодексін әзірлеу қажеттігін көрсетті.

IІ. Корпорациялық табыс салығының есептеуде жылдық жиынтық табыс

2.1 Корпорациялық табыс салығының субъектілері және объектілері

Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәір орын алады (27,7%). Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан Республикасы резидент-заңи тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңи тұлғалар төлейді . Корпорациялық табыс салығының объектілері: 1) Салық салынатын табыс; 2) төлем көзінде салық салынатын табыс; 3) Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекемесі арқылы қызметін жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы болып табылады.

Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңи тұлғалар салықты есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды.

Негізгі шектерде бұл механизм заңнамаға сәйкес мынаған саяды. Салықты табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер, соның ішінде кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейді.

Жаңадан енгізілген 119- бап бойынша корпорациялық табыс салынған төлеушілер қатарына мұнай- химия өнеркәсібіндегі қызметті жүзеге асыратын, сондай- ақ бір мезгілде мынадай талаптарға сәйкес келетін:

1) 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап 2007 жылғы 31 желтоқсанды қамтитын аралықтағы кезеңде мемлекеттік тіркеуден өткен;

2) өндірістік мақсаттағы (толық технологиялық цикл бар) обьектілерін мемлекеттік қабылдау комиссиялары 1- тармақшада көрсетілген кезеңде пайдалануға қабылдаған;

3) жылдық жиынтық табысының кемінде 90 проценттік Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын қызмет түрлері бойынша Қазақстан Республикасының жер қойнауынан өндірілетін мұнай және (немесе) газ өнімдерін өндеуге негізделген жеке өндірісінің тауарларын өткізуден алынуға тиіс (алынған) табыстар құрайтын;

4) өндірістік мақсаттағыобъектілеріне инвестициялардың ең төменгі көлемі тиісті қаржы жылына арналған республткалық бюджет туралы заңда белгіленген кемінде бес миллион айлық есептік көрсеткішті құрайтын жеклеген ұйымдар жатады.

119-1-баптың күшін қолданылмайтын заңды тұлғаларға жер қойнауын пайдаланушылар, акцизделетін тауарлар өндіретін ұйымдар және арнаулы салық режимдерін қолданатын ұйымдар жатады.
2.2 Жылдық жиынтық табыс

Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен Салық кодексіне сәйкес жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жылдық жиынтық табыс салық заңнамасына сәйкес түзетулерге тиіс.

Резидент-заңи тұлғаның жиынтық жылдық табысы салық кезеңі ішінде Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерден алынуға тиіс(алынған) табыстардан тұрады. тҚазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңи тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық заңнамасына сәйкес анықталады, оған тұрақты мекеменің қызметіне байланысты табыстардың барлық түрлері жатады.

Салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық табысқа мына төмендегілерді қоса, салық төлеушінің табыстарының барлық түрлері кіріктіріледі:

1. 
   тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізуден түсетін табыс;
   
2. 
   үймереттерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімімен түсетін табыс;
   
3. 
   міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыстар;
   
4. 
   күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
   
5. 
   мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
   
6. 
   Қазақстан Республикасының заңнамасымен провизиялар жасауға рұқсат етілген банктер мен операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар;
   
7. 
   борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар:
   
8. 
   кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған табыстар
   
9. 
   шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан асып түсуінен алынатын табыстар;
   
10. 
    кен орындарын игеру зардаптарын жою жөніндегі қорына аударылған соманың асып түсуінен алынатын табыстар ;
    
11. 
    ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын табыстар;
    
12. 
    бұрын негізсіз ұсталып, бөджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа, борышкерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдар, өсімпұлдар және санкциялардың басқа да түрлері, егер сомалар бұрын шегеріп тасталмаған болса;
    
13. 
    бұрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған өтемақылар;
    
14. 
    өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
    
15. 
    дивидендтер
    
16. 
    сыйақылар;
    
17. 
    оңбағамдық айырма сомасының теріс бағамдық айрма сомасынан асып кетуі;
    
18. 
    ұтыстар;
    
19. 
    роялти;
    
20. 
    әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың шығыстардан артығы.
    

1. 
   Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен бұрын салық салынған, Қазақстан Республикасының резидент-заңи тұлғасынан алынған дивидендтер;
   
2. 
   Эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде алған олардың құнының номиналдық құнынан асып кетуі және эмитенттің өз акцияларын өткізу кезіндегі құн өсімі;
   
3. 
   Қор биржасының “А” және “В” ресми тізімдерін тұрған акциялар мен облигацияларды өткізу кезіндегі құн өсімімен алынған табыс;
   
4. 
   Мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыстар;
   
5. 
   Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған ретте ізгілік көмек түрінде алынған және мақсатты түрде пайдаланылған мүліктің құны;
   
6. 
   Мемлекеттік кәсіпорынның Үкімет шешімі негізінде мемлекеттік органнан немесе мемлекеттік кәсіпорыннан өтеусіз негізде алған негізгі негізгі құрал-жабдықтардың құны;
   
7. 
   Зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамаға сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына жіберілген инвестициялық табыстар.
   

Шегерімге жатпайтын шығыстарды қоспағанда салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстары салық салынатын табысты анықтау кезінде шегерілуі тиіс.

Қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығыфстар бойынша өтем сомалары;

Сыйақы бойынша

Төленген күмәнді міндеттемелер мен күмәнді талаптар бойынша;

Резервтік қорларға аударымдар бойынша;

Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздестіру және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша

Сақтық сыйақылары жөніндегі шығыстар бойынша;

әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстар;

табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша және жер қойнауын пайдаланушылардың басқа шегерімдері;

теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып кетуінен шегерім;

есептелген шекте мемлекеттік бюджетке төленген салықтар бойынша (оларға: жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептеп шығарылатын салықтар; Қазақстан аумағы мен басқа мемлекеттерде төленген корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс салығы; үстеме пайдаға салынатын салық қосылмайды).

2.4 Жылдық жиынтық табыс негзіндегі корпорациялық табыс салығының ставкасы

Қазақстан Республикасындағы қызметтерін тұрақты мекемесі арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысына 15 процент ставка мөлшерінде салық салынады. Бұл ретте айта кететін басты жәйт, резидент емес заңды тұлға өзінің тұрақты мекемесі арқылы жүзеге асырған қызметтеріне орай тапқан табыстары бойынша бірінші кезекте салық салынатын табысынан 30 проценттік ставка (егер негізгі өндіріс құралы ретінде жерлерді пайдаланса салық салынатын табысынан 10 проценттік ставка) көлемінде салық төлеуге мәжбүр болады.

Ал 15 проценттік ставка есептелгнен корпорациялық табыс салығының (30 немесе 10 проценттік ставкалар бойынша) сомасы алынып тасталған таза (яғни салық салынатын ) табысқа белгіленеді.

Салық төлеушілер корпорациялық табыс салығын төлеуді – Салық кодексінің тиісті бабында белгіленген тәртіпке сәйкес салық кезеңі ішінде аванстық төлемдерді енгізу жолымен жүзеге асырады және сол төленілетін аванстық төлем сомаларын салық кезеңі ішінде тең үлестермен төлейді.

Салықтық кезеңі ішінде төленетін корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомаларын салық төлеуші ағымдағы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салғының болжамды сомасын негізге ала отырып, бірақ егер осы бапта өзгеше көзделмесе, өткен салық кезеңі үшін аванстық төлемдер сомаларының есебіндегі аванстық төлемдердің орташа айлық есептелген сомаларынан кем емес етіп есептеп шығарады.

Өткен салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы бойынша декларацияда корпорациялық табыс салығына қосымша, бейрезидент-заңи тұлғаның Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырылған қызметінен алынған таза табысына 15 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салынады. Таза табыс деп есептелген корпорациялық таза табыс салығының сомасы алып тасталған салық салынатын табысты айтады.

Салық төлеушілері корпорациялық табыс сағын төлеуді өзінің тұрып жатқан орын бойынша жүзеге асырады және бұл салық бойынша аванстық төлемдерді бюджетке салық кезеңі ішінде белгілі мөлшерде ағымдағы айдың 20-сынан кешіктірмей ай сайын төлеп тұруға міндетті.

Салық кезеңі ішінде енгізілген аванстық төлемдердің сомасы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы жөніндегі мағлұмдама бойынша есептеп шығарылған оны төлеу есебіне жатқызылады.

Корпорциялық табыс салығын салу үлкейтілген(ірілендірілген) түрде сызбада келтірілген.

Жылдық жиынтық табыс

ЖЖТ-ны түзету

Шегерімдер (заңнамамен реттемеленген шектерде ЖЖТ-ны алумен байланысты шығыстар)

Салық салынатын табыс

Салық салынатын табыстытүзету

Залаларды ауыстыру (-)

Салық салынатын табыс

Салық сомалары Салық салынған кейінгі табыс

Мемлеукеттік бюджетке

Төлеушіде қалады.
Корпорациялық табыс салығы есептеу және өндіріп алу

30% 20% 15% 10% 5%

Салық сомасын азайту Салық кодексінің 126-бабына сәйкес айқындалатын корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдердің сомаларын есептеу кезінде де қолданады.

Арнаулы салық режімін қолданушы заңи тұлғалар – шағын бизнестің субъектілері, шаруа (фермерлік) қожалықтары, заңи тұлға – ауыл шаруашылығы өнмін өндірушілер, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс салығын төлейді.

Шегерімдерден кейінгі салық салынатын табыс түзетіледі. Салық төлеушінің салық салынатын табысынан оның екі пайызы шегінде әлеуметтік сала объектіллерін ұстауға салық төлеушінің нақты жұмсаған шығыстары, коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік, жеке тұлғаларға берілген атаулы әлеуметтік көмек шығарылып тастаулы тиіс. Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілері салық салынатын табысты мүгедектер еңбегіне ақы төлеуге шығарған шығыстар сомасынан екі еселенген және мүгедектерге төленетін жалақы мен басқа төлемдердің есептелген әлеуметтік салық сомасының 50% мөлшеріндегі соманы азайтуға құқығы бар. Салық төлеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық мерзімге берілген негізгі құралдардың қаржы лизингі бойынша алынған сыйақы сомасына, кейінен оларды лизинг алушыға бере отырып, азайтады. Қызметінің айрықша түрі ауылшаруашылығын кредит беру болап табылатын, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар да салық салынатын табысты қызметтің осындай түрінен алынған табыс сомасына азайтады.

Кәсіпкерлік қызметтен шегетін залалдарды, сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметінде пайдаланылған үймереттерді, құрылыстарды ғимараттарды өткізуден шеккен залалдарды кейінгі салық кезеңдерінің салық салынатын табыс есебінен өтеу үшін үш жылға дейнгі мерзімге (үшінші жылы қоса есептеліп) ауыстыруға рұқсат етілген. Жер қойнауын пайдалану келісімшарттары бойынша жүзеге асыралатын қызметке байланысты туындайтын залалдар жеті жылға дейінгі мерзімге (жетінші жылы қоса есептеліп), ауыстырылады. Бұл жайдайда табыс залалдардың сомасына азайтылады және, тиісінше, төленетін салық азайады.

Табыс салығының мөлшерлемесі 30 пайыз болып белгіленген.

Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушінің салық салынатын табысына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Төлем көзінен салық салынатын табыстар – дивидендтер, депозиттер бойынша сыйақы, ұтыстар, заңи тұлғалар төленетін сыйақы, эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес төлейтін купон түріндегі сыйақы 15 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.

Бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекемеге байланысты емес көздерден алатын табыстарының төлем көзіне мынадай мөлшерлемелер бойынша салық салынуға тиіс:

1. 
   дивидендтер, қатысу үлесінен түскен табыстар және сыйақылар – 15%;
   
2. 
   тәуекелдерді сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтық сыйлықақылары – 10%
   
3. 
   тәуекелдерді қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтық сыйлықақылар - 5%
   
4. 
   халықаралық тасымалдарда көлік қызметтерін көрсетуден түскен табыстар – 5%
   
5. 
   жоғарыда 1)-4) тармақшаларда көрсетілегін табыстарды қоспағанда, бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алынатын табыстар – 20%
   

Корпорациялық табыс салғының төлеу тәсілдері мен Мерзімі Салық кодесінің тиісті қағидаларына сәйкес қатаң сақталынады. Корпорациялық табыс салығы бойынша салықтық міндеттемені орындау мына келесідей жолдарды пайдалану, яғни: 1) Мемлекеттің қаржылық мүддесін қамтамасыз етуді көздейтін салық агенттерінің көмегімен тиісті салық сомасын табысты төлеу көзінде ұстап қалу; 2) Салық төлеушінің өзіне тиесілі салық сомасын біржақты – ерікті түрде өзі табыстаған декларациясы негізінде төлеі арқылы жүзеге асырылады.

     Жылдық жиынтық табыс алуға байланысты емес шығыстар;

      1-2) Қазақстан Республикасы салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiнен шартты түрде шығарылған әрекетсiз заңды тұлғамен осындай шығарылған кезден бастап жасалған операциялар бойынша шығыстар;

      4) шегерiмдерге жатқызудың осы Кодекспен белгiленген нормасынан асып түсетiн жылдық жиынтық табыс алуға байланысты шығыстар; 

6. 
   кәсіпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын объектiлердi салу, пайдалану мен күтiп-ұстау жөнiндегi шығыстар; 
   
7. 
   салық төлеушiнің өтеусiз негiзде берген мүлкiнің, орындаған жұмыстарының, көрсеткен қызметтерiнің құны;
   
8. 
   қызметiн өнiмдi бөлу жөнiндегi келiсiм-шарт бойынша жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушы қосымша төлеген төлем сомасы шегерiмге жатпайды.
   

Салықтық жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды элементі. Ол мемлекеттің шаруашылық дамыуына, әлеуметтік ететін және экономикалық дамуды анықтау қасиеттеріне әсер ететін маңызды құрал болып табылады. Сондықтан, Қазақстанның салықтық жүйесі жаңа қоғамдық қатынастарға бейімделуі, әлемдік тәжірибеге сәйкес келуі қажет.

алдыңғы жылдарға қарағанда мәселесіндегі басқару деңгейлеріне сәйкес құқықтар мен жауапкершіліктер анық шектелген. Заңдылықпен қарастырылған қызмет ететін республикалық салықтар мен алымдарды енгізу әртүрлі жергілікті бюджеттерге арналған табыстар түрлерін толық білуге мүмкіндік берді.

Сонда да жаңа салықтық заң жаңа шарттарға толық сәйкес келмейді Оның негізгі жеткіліксіздіктері келесідей:артық тығыздылығы, түсініксіздік, салық төлеушілердің әр түрлі категорияларына арналған үлкен көлемі, тиімді өндіріс тиімділігін ынталандыру, ғылыми – техникалық прогрестің тездетілуі, перспективті технологияларды енгізу немесе халық шаруашылығының тауарларын шығаруды көбейту. Іске асырылушы заңдылық әлемдік қатынас бойынша әр фактілік түрде жабық, халық шаруашылығына шетел инвестицияларын тартуды ынталандырмайды. Әлемдік тәжірибе салықтық заң – сөніп қалған кесте еместігін, оның күнде өзгеретіндігін, өндістік процестерге, нарыққа бейімделуін куәландырады.

Біздің салықтарымыздың тұрақсыздылығы, ставкаларды күнделікті қарастыру, салықтардың, жеңілдіктердің және т.б көлемі теріс рөлді ойнайды, сонымен қатар ұлттық экономиеаның нарықтық қатынастарға өту кезеңінде, сонымен бірге атондық және шетелдік инвестицияларға қайшы келеді. Салық жүйсінің бүгінгі күндегі тұрасыздығы – салық сал pеформасының басты мәселесі.

Өмір салықтық жүйенің таза фискальдық жүйесіне жасалған күшінің жағдайы жоқтығын көрсетті. Салық төлеушіден ала отырып, салықтар сонымен бірге салық салынатын базаны және салықтық массаны азайта отырып оны қосады. Қозғалушы реформаторлық ұсыныстар көп жағдайларда салықтық жүйенің жеке элементтеріне тиеді. Өту кезеңінің фазасына

сәйкес басқа салықтық жүйе туралы ұсыныстар жоқ және бұл кездейсоқ емес, өйткені оңтайлы салық жүйесін әлі де Қазақстанда жоқ нақты теориялық негізге аударып, жіберуі мүмкін. Барлық салықтармен байланысты бұл түсініксіздік біздің экономикамызға тұрақсыз жағдайға

әкеледі және экономикалық дағдарысты қиындата береді. Ол үшін дағдарыстың жағдайдан шығу үшін ең біріншіден елдің салықтық жүйесін шешу керек.

Атқарылған жұмысты қорытындылай келе келесідей тұжырым жасауға болады. Қазақстан Республикасының салық жүйесінде салық салудың екі жүйесі бар екен: тікелей және жанама. Олардың негізгі айырмашылығы көп ғалымдар айтқандай салық төлеушіде емес, салық салу объектісінде екендігіне біз жоғарыда көз жеткіздік.

1. 
   Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы //Егемен Қазақстан, - 2006жыл, - 2 наурыз.
   
2. 
   «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық кодексі, Алматы, 2005 ж.,268 б.
   
3. 
   Брызгалин А. В. Налоги и налоговое право. - Москва, 1998.
   
4. 
   Буглай В.В., Ливенцев Н.Н. Международные экономические отношения.- Москва, 1998.
   
5. 
   Булатова А.С. Экономика. – Москва, 2000.
   
6. 
   Годованов В.И. и др. Теория и практика налогов.- Москва, 1930.-225 с
   
7. 
   Дадашева А. Налоги. – Москва, 2001.
   
8. 
   Ержанова С. Налогооблажение юридических лиц в Казахстане. – Алматы, 1997 г.
   
9. 
   Князева В.Т. Налоговая система зарубежных стран.- Москва, 2000 г.
   
10. 
    Мусин С.М. Налоги.- Алматы, 2000 г.
    
11. 
    Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. – Алматы, 2002 г.
    
12. 
    Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложения.- Алматы, 2002г.
    
13. 
    Худяков Л.Н. Финансовое право Республики Казахстан.-Алматы, 2001г.
    
14. 
    Абибулаев Б. Об основных тенденциях развития алкогольной продукции Южно Казахстанском регионе // Вестник Министерства государственных доходов РК. – 2001.- №4 (19)
    
15. 
    Абибулаев Б. О ситуации на рынке подакцизной продукции Южно Казахстанской области // Вестник Министерства государственных доходов РК. – 2001.- №9 (24)
    
16. 
    Амиреева К.К. Контроль за подакцизными товарами // Налоговый консультант. – 2003. – №3.
    
17. 
    Ажгалиева Д. Практика применения акцизов в зарубежных стран // Вестник налоговой службы РК. – 2003. – №4 – с24-28.
    
18. 
    Алейбек Н. Организация Государственного регулирования оборота нефтепродуктов // Налоговый эксперт. – 2000. – №1.
    
19. 
    Архипин И. Акцизы в годы НЭПА: истоки современной системы косвенного облажения // Финансовый бизнес. –2001. – №4-5.
    
20. 
    Бачурина М. Акцизное налогооблажение в современной России // Финансы. – 2002. – №8.
    
21. 
    Бексеитов А. Нарушения в подакцизной сфере // Вестник налоговой службы РК. – 2004. – №11 (63).
    
22. 
    Брызгалин А.В. Справедливость как основной принцип налогооблажения. // Финансы. – 1997. - №8.