Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің

Халыққа көрсетілетін мемлекеттік қызмет жүйесін жақсарту мәселелері Әділет министрлігіне жүктелген міндеттердің тиімді орындалуына қол жеткізуге бағытталған қызметінде ерекше орын алуда.

«Жеке және заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізілімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 шілдедегі № 933 қаулысымен әділет органдары көрсететін 49 қызмет бекітілді, оның 34-і тіркеу қызметі және құқықтық көмек көрсету, 13-і зияткерлік меншік құқығын қорғау, 1- і сот актілерін орындау, 1-і сот-сараптамасы саласында.

Әділет органдарының алдыңғы қатарлы міндеттерінің бірі «электронды үкіметті» дамыту болып табылады.

Мемлекеттік қызмет көрсетудің ашықтығын, сапасын арттыру және жеделдігін қамтамасыз ету мақсатында 49 мемлекеттік қызметтің 21-і электронды түрде көрсетіледі.

Қызметтерді Үкіметтің интернет-порталы арқылы ұсыну тәртібін енгізудің айқын артықшылығы мемлекеттік аппаратпен байланыстың болмауы, мемлекеттік қызметті көрсету барысында қағаз құжаттарының болмауы және мерзімдерді қысқарту болып табылады.

2013 жылдың басынан бастап серпінді жобалардың бірі ретінде өтініш жасаушы мен мемлекеттік аппарат арасында байланысты жоюға, тіркеу мерзімдерін 3,5 жұмыс күнінен бір күнге дейін қысқартуға мүмкіндік беретін шағын бизнес үшін кәсіпорындарды тіркеудің хабардар ету тәртібін, жылжымайтын мүлікке құқықты электрондық тіркеуді енгізу болып табылды.

Қазіргі уақытта шағын бизнесті тиісті хабардар ету арқылы ХҚКО-на жүгінбей-ақ тәулік ішінде тіркеуге болады. Бұл ретте, тіркеуден бас тарту орын алмауда.

Барлық коммерциялық ұйымдар үшін мекенжайды куәландыратын құжат  жарғыларды ұсыну қажеттілігі жойылды. Бюрократиялық тосқауылдарды жою мақсатында қолданыстағы қағаз куәлік формасы электрондық анықтамаға ауыстырылды. Тиісті анықтаманы тіркеу органына жүгінбей-ақ портал арқылы алуға болады.

2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап жылжымайтын мүлікке құқықтарды балама түрде электрондық тікеудің енгізілуі, ол меншік құқығын нығайтуға және қорғауға, азаматтардың және заңды тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын іске асыру үшін қолдайлы жағдай туғызуға, жылжымайтын мүлікті тіркеу рәсімін оңтайландыруға бағытталған.

Негізгі проблемаларды талдау.

Халыққа қызмет көрсету орталықтарына Ақпараттық интегралданған жүйесінде (бұдан әрі  ХҚКО АИЖ) мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдерін бұзу себептерінің дәйектелімі орын алмауда. Мемлекеттік органдардың кінәсінен техникалық ақаулықтар қосылады (мысалы: ХҚКО АИЖ, «Жылжымайтын мүлікті тіркеу», «Заңды тұлға», «Жеке тұлға» Мемлекеттік деректер қорының, «АХАЖ» Ақпараттық жүйесінің тоқтап қалуы, электр қуатын сөндіру, байланыс каналдарының төмен рұқсаттама қабілеттілігі және т.б.).

Статистикалық деректер бойынша мемлекеттік қызметтердің ауқымды үлесін әділет органдары көрсетуде. Сондықтан, Министрлік басқа мемлоргандармен салыстырғанда бірыңғай деңгейде еместігі орын алуда. Осыған байланысты мемлекеттік қызмет көрсетуде мерзімдері бұзумен байланысты жоғары қатерлер орын алуда.

Сонымен қатар, мемлекеттік қызметтер бойынша түсетін шағымдардың көпшілігі тұрақты түрде құбылуда және мемлекеттік қызметтің жалпы санына байланысты болмайды.

Қазіргі уақытта меншік құқығын қорғау, шарттық міндеттемелердің қорғалуына кепілдік беру және оны бұзғаны үшін жауапкершілікті қатаңдату мәселелері бойынша заңжобасы шеңберінде қолданыстағы заңнамаға, нотариаттық мәмілелердің негізінде жылжымайтын мүліктерді электрондық тіркеудің баламаларын алып тастау бөлігіне түзетулер әзірленді (Парламенттің қарауында жатыр).

Бұдан басқа, кәсіпкерлікті қолдау механизмін жетілдіру бойынша қабылданған шаралар бірқатар әкімшілік кедергілерді қысқарту бойынша қабылданған шаралар Дүниежүзілік Банктің «Doing Business» рейтингіндегі «Кәсіпорындарды тіркеу» индикатор бойынша Қазақстан Республикасының позицияларын едәуір жақсартуға мүмкіндік берді.

2012 жылы Қазақстан «Кәсіпорынды тіркеу» индикаторы бойынша 30 (55-тен 25-ке дейін) ұстанымына көтерілді, бұған кәсіпорын құру процедурасын қысқарту ықпал етті.

Рейтингте қатысудың бағыты нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру ғана емес тұтас бизнес-ахуалды жақсартуға және оның инвестициялық тартымдылығын арттыруға бағытталған.

Кәсіпкерлікке қолайлы жағдай жасау бойынша мемлекеттік саясатты іске асырудың тиімділігі туралы мазмұнды айқындайды.

Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау.

Сыртқы факторлар:

Алдыңғы уақытта «Жылжымайтын мүлік кепілін тіркеу» ақпараттық жүйесін екінші деңгейлі банктің ақпараттық жүйесімен шоғырландыру, сондай-ақ заңды тұлғаларды тіркеу саласында 5 мемлекеттік қызметті автоматтандыру жоспарлануда.

Адвокаттық және нотариаттық қызметпен айналысу құқығына аттестация өткізуге, бағалау қызметін жүзеге асыру құқығына біліктілік емтиханын өткізуге, сондай-ақ жеке сот орындаушы қызметімен айналысу құқығына біліктілік емтиханын өткізу үрдісін автоматтандыру, патенттік сенімді өкілдерді мемлекеттік тіркеу және аттестаттау, ұжымдық негізде мүліктік құқықтарды басқаратын ұйымдарды акредиттеу өтінімдерін беруді «Е-лицензиялау» МДҚ арқылы автоматтандыру жоспарлануда.

Ішкі факторлар:

Дүниежүзілік экономикалық форумы Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік индексінің және Дүниежүзілік Банктің «Doing Business» рейтингтерінде Қазақстанның ұстанымын жақсарту жөнінде кешенді іс-шаралар қабылданатын болады.

5.2. Білікті заң көмегін алуға азаматтардың құқықтарының іске асуын қамтамасыз ету.

Реттелетін саланы немесе қызметтің саласын дамытудың негізгі параметрлері.

Халыққа мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттырумен қатар білікті заң көмегіне қол жеткізуді қамтамасыз ету де басым болып табылады.

Тәуелсіздік жылдары мемлекет адвокатураның рөлін күшейтуге, оның ұйымдастырушылық құрылымын заң жүзінде реформалауға, адвокаттардың мәртебесі анықтауға, оның тәуелсіздігіне кепілдік және негізгі процессуалдық өкілетікке бағытталған іс-шаралар қабылданды. Қазіргі таңда кепілдік берген заң көмегін ұсыну саласында қоғам мен мемлекеттің сұрауының белгілі деңгейіне жауап беретін динамикалық дамыған институты ретінде адвокатура қалыптасқан.

Қазіргі таңда Қазақстанда 16 аумақтық адвокаттар алқасы жұмыс істейді. Адвокаттардың жалпы саны 4320 адамды құрайды, оның ішінде 2519 заң консультациялары, 421 – адвокаттар кеңсесінде және 1380 – заңды тұлға құрмай өз қызметін жеке жүзеге асыруда. Кадрлардың тұрақтамауын төмендетудің тұрақты үрдісі қалыптасты. Тұрақты негізде адвокаттық қызмет іске асырылмайтын ауылдық аудандарда халыққа заң қызметін көрсету бойынша адвокаттардың қызметін ұйымдастыру мәселесі біртіндеп шешімін табуда. Мәселен, 2013 жылы ауылдық аудандар адвокаттық қызмет көрсетумен 100 % қамтамасыз етілді.

Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттілікті және қазақстандық демократияны дамытуды нығайту жөніндегі міндеттерді іске асыруда қойған рөлін бірден-бір қалыптастыру тапсырмасы бойынша нарықтық қарым-қатынасты жүйелеуде мемлекеттің нарықтық экономикасын іске асыруда Конституциялық құқықтық заң көмегін көрсетуде нотариаттық институт өлшем-рөлі де маңызға ие болып табылады.

Заңнаманы реформалау аясында кешенді құқықтық көмек көрсетудің принциптері бойынша азаматтықтың мемлекеттік айналымында нотариустардың белсенділік модельге көшу жолдары көзделді. Сол себепті Министрліктің мақсатты бағыттау жұмыстары бойынша қоғамның талабы мен қызығушылығына толықтай сәйкес келетін нотариустардың құрылымы қалыптасып, жүзеге асты.

«Нотариат туралы» Заңға енгізілген түзетулермен, нәтижесінде әркімнің білікті заң көмегін алу құқығын жүзеге асыруға бағытталып, қызмет ететін нотариустардың санын арттыру мақсатын көздеген нотариаттық қызметті жақсартуға бағытталған бірқатар тұжырымдамалық ережелер қарастырылған.

Атап айтқанда, жемқорлыққа жағдай тудыратын нормаларды жою мақсатында квоталау және нотариустардың бос лауазымдарына орналасуға кандидаттарды конкурспен іріктеу жойылды. Нәтижесінде, елдің нотариалдық корпусы жаңа нотариустармен толықты.

Негізгі проблемаларды талдау.

Адвокаттық және нотариаттық қызметінің саласында сапалы қызмет көрсетуде кемшіліктер бар екендігін тұтас сипатталады.

Соған қарамастан, әлеуметтанушылық сұрақ-жауаптың нәтижесі бойынша адвокаттың және нотариаттың тиісті қызметіне сұраққа жауап берген халықтың 79,4% және 83,5% қағаттанған, олардың кәсіптік этиканы бұзуға жол берулері жалғасуда.

Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау.

Нотариатты және адвокатураны одан әрі жетілдіру үшін нотариустар мен адвокаттар жол берген заң бұзушылықтарды жою бойынша шаралар қабылданатын болады.

Жалпы жеке және заңды тұлғалардың бостандығы мен құқын қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған нотариат және адвокатура туралы заңнамалар халықаралық практикаға сәйкес қайта қаралатын болады.

Мемлекеттің құқықтық мәдениетінің жай-күйі оның құқықтық жүйесінің көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Тұрғындардың құқықтық мәдениетін арттыру, құқықтық санасын дамыту тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекеттің одан әрі қалыптасуына ықпал ететін азаматтық қоғамды қалыптастырудың маңызды өлшемдері болып саналады.

Негізгі проблемаларды талдау.

Тұрғындардың құқықтық мәдениет деңгейі мен дәрежесін анықтау әлі де болса өзекті мәселе болып қалуда. Мәселе абсолюттік немесе салыстырмалы шамада бағалаудың жүз пайыздық ықтималдығын қамтамасыз ету мүмкін болмайтындығында. Әлеуметтік сауалнамалар жүргізудің қолданыстағы тетіктері шынайы көріністі көрсете алмайды және өзінің көпшілік бөлігінде қателіктер мен субъективизмге толы. Дәл осы ерекшелік азаматтардың құқықтық ақпараттылығы мен құқықтық санасы деңгейін бағалауға деген жаңа ыңғайды жасау қажеттілігін тудырып отыр.

Бүгінде тұрғындардың құқықтық мәдениетін арттыруға деген кешенді және жүйелі ыңғайды жасау қажеттілігі объективті түрде туындап отыр, ол тек барлық мемлекеттік органдардың, үкіметтік емес ұйымдардың күш-жігерлерінің нәтижесі емес, сондай-ақ жекелеген әрбір адамның саналы түрдегі таңдауы болуы тиіс.

Қазақстан Конституциясының 17 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда сөз сөйлей отырып, Елбасы «ХХI ғасырдың табысты қоғамы – бұл құқықтық сауатты адамдардың қоғамы. Сондықтан барлық мемлекеттік органдардың міндеті - әлеуметтік жаңғыртудың маңызды мәселелерінің бірі ретіндегі тұрғындарды құқықтық мәдениетке тәрбиелеу болып табылады» деп айқын атап көрсетті.

Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау.

Сыртқы факторлар:

Өмір сапасының жоғары стандарттары бар динамикалық, заманауи мемлекет ретіндегі Қазақстанның тұрақты әрі жүйелі дамуына қол жеткізу үшін құқықтық насихат мәселесі жүйелі сипат алуы қажет және адамның тіршілік әрекетінің барлық кезеңдерінде іске асырылуы керек, осы бағыттағы жұмыстар халықтың барлық қабаттарына, соның ішінде ауылдық жерлерде тұрып жатқандарға және жастарға бағдарлануы тиіс.

Қазақстан Республикасының азаматтары нормативтік құқықтық актілер жобаларын әзірлеуде, әсіресе өз кезегінде қоғамның, кәсіпкерліктің және биліктің мүдделерін тепе-тең ескеруге мүмкіндік беретін нормативтік құқықтық актілер жобаларын бұқаралық жария ету рәсіміне белсенді қатысулары керек.

Сондай-ақ, Қазақстан жастары қазіргі заманғы дамыған құқықтық мәдениетке басты бағдар болуы қажет.

Мәселен, құқықтық мемлекеттің дамуындағы қазіргі заманғы кезеңінде азаматтық қоғамды қалыптастырудың ажырамас бөлігі ретінде азаматтардың осы процеске жаппай қатысулары, өз құқықтарын қорғаудағы олардың белсенді позициясы болып табылады. Өз кезегінде құқықтық мәдениеттің азаматтардың құқықтық санасының даму деңгейіне, әсіресе, тұрғындардың құқық пен бостандық құндылықтары, дауларды шешудегі құқықтық рәсім құндылықтары, ымыраға келуді іздеу тәрізді құқықтық феномендерді қаншалықты терең меңгергендеріне, ел тұрғындарының құқықтық қатынаста қаншалықты хабардарлығына тікелей тәуелділігі бақыланады.

1-стратегиялық бағыт. Заңнаманы және нормашығармашылықты жетiлдiру

1.1-мақсат. Ұлттық құқықтық жүйенi жаңғырту және бюрократтық рәсімдерді оңайлату

Осы мақсатқа қол жеткiзуге бағытталған бюджеттiк бағдарламалардың коды – 001, 006, 055, 057