Өртке қарсы қорғанысының техникалық шешімдердің конструктивті құрастыру

Дипломдық жобада құрастырылады:

-ғимараттың жаңа жоспарларының нұсқаулары;

-Жалпы өртке қарсы бөгеттердің, өртке қарсы есіктердің, ойықтарды қорғауға арналған терезе мен люктердің түтін және желдету люктердің, жүйе мен шахталардың, оңай түсірілетін конструкциялардың конструктивті шешімдер;

-көшіру жолдар мен шығулардың конструктивті жоспарлы шешімдер;

-объекттін бас жоспарлануының жаңа нұсқаулары.

Қоғамдық және тұрғын үйлер үшін әдеттегідей ішкі жоспарлануы және көшіру жолдар мен шығулар бойынша жетіспеушіліктерді өзгерту үшін көлемді жоспарлы шешімдердің өзгеруін қажет етеді. Ғимарат өлшемдері, қабаттылығы, негізгі бөлмелердің орналасуы әдеттегідей бұрынғыдай қалады. Өзгерушіліктер көмекші бөлмелердің, өртке қарсы қабырғалар орналасуына енгізіледі. Көлемді жоспарлы шешімдерінің өзгеруі көшіру сатылардың, өртке қарсы бөгеттердің конструктивті құрастыру қажеттілігін тудырады. Яғни арнайы өртке қарсы құрылғылардың конструктивті құрастырылуы, көлемді жоспарлы нұсқаны құрастыру кезінде оларда қажеттілік туған кезде жүзеге асырылады. Клуб, мәдениет үйлер, әмбебап дүкендер ғимараттары үшін жанғыш материалдары бар бөлмелерде түтін люктерін конструктивті құрастырылуы қажет. Егер жертөлелерде аккумулятор, машина бөлімшелері, тоназытқыш қондырғылары бар бөлмелер орналасса жеңіл түсетін конструкцияларды көздеу керек.

Құрылыс конструкциялар, ғимарат жоспарлануы, түтінге және жарылысқа қарсы қорғаныс, желдету жүйелері бойынша техникалық шешімдерді құрастырылуы бір мезгілде және тығыз байланыста жүргізілуі тиіс. Дәл солай ғимараттың ішкі жоспарлануы бойынша қабылданған шешім функционалды процесс пен өрт қауіпсіздігіне жауап беретін болса, сол кезде адамдарды көшіру қауіпсіздігі жағынан, түтін люктерді орналасу жағынан, конструктивті орындалуының дұрыстығына тексеріледі. Ұсынылып жатқан көлемді жоспарлы шешім бар шешімнен әлде қайда жақсы болуға және өрт қауіпсіздік талаптарына жауап беруге тиіс.

Конструктивті шешім конструкциялардың максималды унификациясын, дайындау индустриялдығын, толық завод дайындығын қамтамассыз етуі тиіс. Ғимараттың өртке қарсы қорғанысының арнайы конструкцияларының пайдалануы нормативті тәлімдемелерімен, инженерлі ойларымен, экономикалық мақсаттылығымен дәлелдеу керек.

Бір қатар жағдайларда жобалаушылар жобалау нормалардан ауытқуға мәжбүр болады. Нормативті талаптарын орындауға мүмкін болмаған кезде жобалық құжаттылығында толтыру шаралар құрастыруға тиіс.

Жобалаушылармен ұсынылған шараларды бағалауға немесе объекттің өртке қарсы қорғанысының альтернативті техникалық шешімдерін құрастырып, дәлелдеу керек.

Егер жоба құжаттылығының сараптамасы барысында аса ірі бұзушылықтар табылмаған кезде техникалық шешімдер ретінде ғимараттың өртке қарсы қорғанысын жақсартатын қандайда бір конструктивті немесе көлемді жоспарлы шешімдерді құрастырып дәлелдеу керек.

Өртке қарсы қорғанысының техникалық шешімдерінің конструктивті құрастылуы инженерлі есептеулердің және графикалық бөліміне негіз болады.

Объекттің өртке қарсы ахуалын жақсарту мақсатында келесі шаралар ұсынылады:

1. өртке қарсы бөгеттерді есік ойықтарының қорғанысын көздеу.

2. саты марштарының косоурлардың отқа төзімділігін екі сантиметр қалыңдығы бетон қабатымен қамтамасыз ету, ВМП-2 жабынның орнына;

3. шатырға шығуларын (2-ден кем емес) сыртқы болат өрт сатылар немесе баспалдақ торлардан орнатуға.

4. шатыр биіктігінің ауысуларын болат сатылармен қамтамасыз ету.

5. өрт бола қалған жағдайда ғимарат арасындағы есік ойықтарын қорғауға ауа пердесін пайдалану керек.

Ауа перде деп – ойықтын бүкіл еңі немесе биіктігі бойынша бағытталған саптама аппаратымен түзілген жазық ауа ағысын айтады.

Сур. 1. Ауа пердені жасауының сызба нұсқасы.

Ойықтарды ауа пердемен қорғанысының негізі болып табылады. Ашық ойықтың алдында қуыс ауа өткізгіші орналасады, одан u₀ бастапқы жылдамдығымен бұрышталған ауа ағысы шығады (ойық жазықтығына  бұрышымен). Гравитациялық күштерімен құрылған, температура әр түрлілігімен, v₀ анықталатын жел қимылымен анықталатын ауа ағыны ағыспен соқтығысады да есік ойық жазықтық жағына бұрып кетуге тырысады. Жүгіріп келетін ағын әсерінен ағыс майысады және оның қисық сызықты осі ойық жазықтығымен қиысады. Егер қиысу сызығы ойықтан жоғары орналасатын болса, онда сол арқылы түтіннің өтіп кетуі мүмкін емес. Егер де қиысу сызығы ойық үстінен төмен орналасатын болса, онда ауа перденің қорғаныс қимылы бөлек қана болады да түтін қиысу сызық пен ойық үсті арасына арқылы өтіп кетеді.

Түтінге қарсы қорғаныс мақсатында ауа перделер бұрын пайдаланбаған. Сонымен қатар оларды пайдалану түтінге қарсы қорғанысында көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

Есік ойығы көшіру мақсатында әрқашан да пайдалана алады, оны түтіннің өтіп кетуінен жай түрде ашық есікпен де қолдануға болады. Көшіру жолдарында шайқалатын есіктерді пайдалануға болады. Ауа перделерді тамбур – шлюздердің орнына пайдалануға.

Қондырғыға ПӘК 0,77, 2740 айн/мин. Жиілігі кезіндегі толық қысымы 500 Па қамтамасыз ететін өндірісі 1600м³/сағат ВЦ4-75-2,5 вентилятор беріледі. Привод ретінде 4АА63В2 типтік өлшемі электр двигательді қолданады, айналу жиілігі 2740 айн/мин., тұтынатын қуаттылығы 0,37 кВт.

2. 
   Есеп бөлімі
   

1. Қоғамдық тағайындалу ғимарат бөлмесінде өрт температурасын анықтау есептерін өткізген кезде келесі формулалар пайдаланылады:

 - өрт ұзақтылығының уақыты, мин (сағ).

1.2. Екінші формула бойынша (2)

(2) формуланы түрлендіреміз:

2. мәндерді қойып есептеулерді өткіземіз:

Қорытынды: өрттің пайда болуынан 90 минут өткеннен кейін бөлмедегі температура мынаны құрайды:

1. 985 ^о С; 2. 981 ^о С

Есептеу нәтижесі бойынша орташа арифметикалық t мәні мынаны құрайды:

Құрылыс конструкция бетіндегі температураны есептейміз.

Құрылыс конструкциялардың от төзімділігіне баға беру үшін стандартты «температура – уақыт» қисығын пайдаланады (2).Өндірістік, қоймалық, басқа ғимараттарда, жер төледе бөлмелерде нақты температуралы режимдер стандартты режимінен өзгеше болуы мүмкін.

t, 0С 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100	t = 345 lg (8 + 1)
			, мин t, 0С
				5 556
				10 659
				15 718
				30 821
				60 925
				90 986
				120 1029
				180 1090

0 1 2 3 4 5 , ч

Өндірістік тағайындалу ғимаратында өрттің пайда болу моментіне тең () бетон панельдерден тұратын ара қабырға бетінің температурасын есептейік.

1. 
   Темірбетон құрлыс конструкциялар бетіндегі температурасын анықтау кезінде келесі формула пайдаланылады:
   

мұндағы:  - құрылыс конструкция бетінің қызу уақыты, минут.

Мысалы: ауыр темірбетон құрылыс конструкция қызу бетіндегі температурасын есептейік, егер оның қызу уақыты  = 120 мин., болатын болса,қоғамдық ғимаратта өрттің басталу моментінен:

Қорытынды: Темірбетон конструкциясын 120 минут кезінде қыздырғанда қыздырылатын бетіндегі температурасы 943 ⁰ С құрайды.

Өткізілген есептеулерден стандартты режимі кезінде өрттегі температура 983 ⁰С дейін көтеріледі, ал металл конструкциялардың критикалық температурасы 500 – 550⁰С шамасында.

Сондықтан да металл конструкциялардан тұратын құрылыс конструкциялардың тиімді от қорғанысын көздеу керек.

Сылақ қорғаныс қабаты 2 см болған кезде болат косоурлардың от төзімділік шегін анықтайық. Косоур № 27 (39) екі тараптан орындалған. Цемент – құм сылақтын жылу өткізгіш коэффициенті а_t=0,0015 м²/ сағат; сылақ тығыздығы =1900 кг/м³. Өрт режимі стандартты; к=0,6 коэффициенті сылақ тығыздығына тәуелді алынады.

1. 
   Крамп функция мәнін анықтаймыз:
   

2. 
   Крамп функция үшін А аргументтін мәнін анықтаймыз erf=0,568 1(1) қосымша бойынша, А=0,56.
   
3. 
   Косоур от төзімділік шегін анықтаймыз:
   

Ғимарат қабаттарынан және бөлек бөлмелерден адамдар көшу рұқсат уақытын есептейік.

1. Қабаттардан адамдардың көшуін анықтау үшін назарына келесі рұқсатпалар жіберіледі.

Бөлмедегі жануы жабық терезе ойығы кезінде есік ойығының төменгі жағы арқылы корридордан келетін ауа есебінен жүреді.

Жану өнімдер температурасы Т_пг берілген уақыт интервал үшін тұрақты болып алынады келесі тәуелділікті ескере отырып:

Т_пг=100+273, мұндағы - жану ұзақтылығы, мин.

Жану өнімдері бөлінеді де корридордың үстіңгі жағын алатын болсақ, ал таза ауа төменгі жағын алады. Адамдардың қозғалысы мүмкін болып, жану өнімдері есік ойығын төбеден төмен емес орнын алатын болса, ал корридордағы температурасы 45⁰ С аспайтын болатын болса.
Ойықтағы тең қысым жазықтықтардың жағдайы келесі формуламен анықталады:

Мұндағы h₂ – тең қысым жазықтықтан сорып алуына жұмыс істейтін есік ойығының ортасына дейінгі қашықтық, м;

h_дв – есік ойығының биіктігі, м;

_пг – жану өнімдерінің тығыздығы, кг/м³;

_в - t_в=20⁰С кезіндегі корридордағы тығыздық, кг/м³.

1 минутта ашық есік кезінде корридорда бөлінетін q_пг жану өнімдерінің көлемі келесі формуламен анықталады:

мұндағы F_дв^в – есік ойығының сорып алу бөлімінің ауданы, м²;

 - шығын коэффициенті;

g – ауырлық күшінін үдеуі, м/с².

_пг, h₂, Т_пгжәне g_пг, туралы есептеу жолмен алынған мәндер төменгі кестеде келтірілген:

, мин	1	2	3	4	5
tпг, 0С	100	200	300	400	500
пг, кг/м3	0,95	0,75	0,625	0,525	0,45
h2, м	0,52	0,54	0,555	0,57	0,58
qпг, м3/мин	59	94	123	146	172

Адамдарды рұқсат көшіру уақыты (корридорды жану өнімдерімен толтыру бойынша) формула бойынша анықталады.

мұндағы h_зап - корридорды жану өнімдерімен рұқсат толтыру биіктігі, м;

в_к, l_к – сәйкесінше корридор ені мен ұзындығы, м.

Жаңу қоспалардың ауамен белгілі бір температураға жеткенде адамдардың рұқсат көшіру уақыты келісі формуламен анықталады:

Келісі шарттарда қабатта адамдарды көшіру рұқсат уақытын анықтаймыз. Корридор ұзындығы l_к=48 м; корридор биіктігі h_к=3 м; ені в=1,3 м, бөлмеден корридорға апаратын есік биіктігі 2 м; есік ені 1,1 м.

1. Рұқсат көшіру уақытын _доп=1,6 мин тең деп аламыз. Осы шарттар үшін таблицадан t_пг=160⁰С; q_пг=80 м³/мин интерполяция әдісімен табамыз.

2. Рұқсат ету көшіру уақыты (корридорды жану өнімдерімен толтыру бойынша) мынаған тең болады:

Шектік температура жету уақыты бойынша рұқсат көшіру уақыты мынаған тең болады:

Көшірудің ең төменгі уақытын аламыз 46,8 сек.

2. Бөлек бөлмеде көшіру уақытын анықтаймыз, егер қатты жанғыш материалдар жанатын болса және өрттің шеңбер таралу кезінде жылу балансын мына теңдеумен шығарылады:

мұндағы

с – өрттің бастапқы даму кезеңінде ауа жылу сыйымдылығы кезінде

t_пр=60-100 ⁰С с=1,32 кДж/(м³×⁰С);

W – бөлме көлемі, м³;

 - айналадағы заттарды қыздыруына жылу шығындар сипаттайтын коэффициент, 0,25 тең деп алынады;

n – жанып кетудің массалық жылдамдығы, палаталар үшін 40 кг/(м²×ч) тең;

 - жалынның сызықтық таралу жылдамдығы,м/мин;

Q – жану жылулығы, қатты затар мен материалдар үшін 15000 кДж/кг тең деп алынады;

к – қауіпсіздік коэффициенті, ІІ ОТД үшін 0,7 деп алынады;

 - толық емес жаңу коэффициенті, 0,9тең;

Мұндағы,h – плюс 2 мадам болу зона деңгейі;

Н – бөлме биіктігі;

Бөлмедегі орташа көлемді температураны анықтаймыз:

Осыдан шыға отырып, бөлек бөлмеден көшіру уақытын анықтаймыз.

Ұсынылған шаралардың енгізу жалпы құнын анықтау.

Қалаларда, тұрғын пункттерінде және объекттерінде өртке қарсы қорғаныс жүйесін құруға және жұмыс істеуіне қаражат жұмсалады.

Осы қаражаттардың бір бөлімі оның жұмыс істеу қалпында ұстау үшін пайдаланады. Бұл жыл сайын шығындар түрінде болады, соңдықтанда оларды келе жатқан немесе пайдаланушы шығындар деп атайды (мысалы, ӨА ТК шығындар, өрт автоматика құралдары, өрт сөндіру заттарға кететін шығындар, жанармай, электро энергия, жұмысшылар еңбегінің төлем ақысы және т.б.)

Өртке қарсы қорғанысының жүйесін құру кезінде, оның бөлек элементтерін жанарту кезінде жұмсалатын қаражаттардың басқа бөлімі бірлік шығындар түрінде болады (оқу – жаттығу полигонын құруға, өрт машиналарын сатып алуға, өрт депосын салуға, өртке қарсы бөгеттерді тұрғызуға және т.б.) осы қаражаттар капиталды деп аталады.

Дәл солай өртке қарсы қорғанысына кететін капиталды шығындар деп, жалпы мемлекеттік негізгі фондқа, жаңа үлгілерін құрастыруға және бар өртке қарсы жүйесін жаңартуға кететін қаражатты айтады.

Өртке қарсы қорғанысына капиталды шығындар негізінен екі бағыт бойынша таралады: объекттің технологиялық және құрылыс бөлімінің өртке қарсы қорғанысына; өртке қарсы қызметінің бар негізгі фондтарын техникалық жаңарту, өрт тағайындалу ғимарат пен имараттар.

Объекттерді жобалау және құру кезінде өртке қарсы талаптарын орындауы үлкен капиталды шығындармен қатар жүреді. Осы шығындардын капиталды салу жалпы көлеміндегі шығын үлесі мынаны құрайды: Тұрғын үйлерді салған кезде 1,8 %, қоғамдық ғимараттар үшін - 3,8 -4,4 %, өндірістік ғимараттар мен имарттар үшін 18 %.

Бар техникалық құралдарды құру кезінде және бар техникалық құралдарды құру кезінде капиталды салулар құрамына келесі элементтер кіреді:

Ғылыми зерттеулерге, тәжірибие жобалау мен құруға, үлгілерді құру және сынау, өндірістік сынауларға шығындар;

Сатып алуға, жеткізіп беруге, монтажға, тұтынушымен техникалық құралды танысып алуға кететін шығындар;

Завод дайындаушы құрылғысын жанартуға кететін шығындар;

Жаңа техникалық құралды жасау және пайдаланумен байланысты қажетті өндіріс алаңшалар және басқа фонд элементтерін тексеруге кететін шығындар;

Сақталу мерзімі бір жылдан көп өрт сөндіру заттарын сатып алу және жеткізіп беруге кететін шығындар;

Жаңа техникалық құралды енгізуге қолайлы жағдай жасайтын капиталды шығындар (жаңаларды салу немесе бар ғимараттарды жаңарту, су құбыр имараттарды, келу жолдарды салу).

Капиталды салу құрамына қалдық құны ескеру мүмкін, егер жаңа техникалық құралды құру кезінде ескісі қиратуға ұшыраса.

Капиталды салулардың көлемі меншікті көрсеткіш түрінде көрсетіледі. Бұл алдында қарастырылған элементтерді біріктіретін екі негізгі құрастырылатынын енгізеді:

К_т.с.=К_н+К_п.н.

мұндағы К_н- ғылыми зерттеулерге және тәжірибие – конструкторлы жұмыстарға кететін шығындар, теңге/бірлік.

К_п.н.- жаңа техникалық құралды дайындаушы заводтың өңдірістік фондтарына капиталды салулар теңге/бірлік.

К_п.н.=

Мында Ф– завод дайындаушы негізгі өндіріс фондтарының құны, мың теңге; Ст.п – завод дайындаушының тауар өнімінің өзіндік құны мың теңге;

С ед- техникалық құрал бірлігінің өзіндік құны егер оның дайындалуы негізгі өндіріс фондтарының қымбаттануы немесе арзандауын әкелетін болса.

Түзету коэффициенті мына формуламен анықталады:

z = R ₁R_2,

мұндағы R₁– жаңа технологиялық Т_н құралды дайындаудың еңбек сыйымдылығын өзгеруін ескертетін коэффициент, базалы Т_б салыстырғанда:

R₁ = ;

R₁-Базалы А_б салыстырғанда жаңа техникалық А_н шешімінің орташа жылдық шығаруының өзгеруін ескеретін коэффициент;

R₂ = ;

Ғылыми – зерттеу және тәжирибие конструкторлы жұмыстар олардың орындалу шамасы бойынша жүзеге асырылатындықтан онда оларды есептік жылдың басына келтірілуі келесі формуламен анықталады.

К_н1 =

Мұндағы t_p– жұмыс басына есептік жылдың тізім нөмірі (t=t_o, t_1,.....t_p);

К_нt–t жылдағы жұмыстың сәйкес этаптарының шығындары, теңге: Е=0,1 келтіру нормативі.

Онда техникалық шешім бірлігіне меншікті шығындар К_н мынаған тең:

К_н =

Техникалық құралдарды жаңартуға немесе берілген объектіде жоқ құралдарды К_т.с сатып алуына капиталды шығындар келесі формуламен анықталады.

К_т.с = k_т.з.

Мұндағы k_т.з.- көлік және дайындау қойма шығындарын ескеретін коэффициент. Өрт машиналар үшін 1,04 өрт қондырғымен автоматика үшін 1,07; Ц_oi– і техникалық құралдын жалпы құны (i=1,2,.....,n;) А_т.сi–і түрінің техникалық құралының саны.

Өрт депосын, оқу жаттығу полигондарын және өртке қарсы нормалар мен ережелерінің талаптарын орындауға кететін капиталды шығындар өзінің құрамына құрылыс монтаж жұмыстары, құрылғыларды, саймандарды сатып алуға, жоба іздеу жұмыстарының шығындары кіреді.

Өткізлген есептеулер нәтижесінде күтетін экономикалық тиімділігін анықтаймыз:

;

Мұндағы, З_i – келтірілген шығындар;

Р₁ - өндіріс шығын коэффициенті, Р₁=0 деп алынған;

Е_н – эконмикалық тиімділіктің нормативті коэффициенті, 0,15 тең;

Р₂ = 0,0865 экономикалық тиімділіктін анықтау әдістемесі бойынша;

К - өртке қарсы қорғанысының капиталды шығындары.

Келтірілген шығындарды келесі формуламен анықтаймыз:

З_i = С+ Е_н К + У_i

Мұндағы, У_i – 0-ге тең деп алынған орташа жылдық материалды шығын.

С – пайдаланушы шығындар, келесі формуламен анықталады:

С = С_в + М + З = 653001 + 150894 + 15000 = 805395 теңге,

мұндағы, С_в- сумен қамтамасыз ету шығындары С_в = 653001 теңге;

М – материалдарға кететін шығындар, М = 1500894теңге;

З – төлем ақы шығындары, З = 150000 теңге; бір жұмыс күнінің төлем ақысы бір жыл кезінде 10000 теңге, жұмысшылардың саны 10 адам болғандықтан, яғни 10000012=1200000 теңге, онда бір жұмысшы бір жыл ішінде төлем ақысы. 5 жыл ішінде барлық жұмысшылардың төлем ақысы 12000010=12000000 тең.

З_i = С+ Е_н К + У_i = 805395+ 0,15480838= 8770521теңге;

Э = З_i = 8770521*(0,15/0,0865+0,15)+4800838/(0,0865+0,15)= 6805360 теңге.

Өткізілген есептеулер нәтижесінде экономикалық тиімділік 6805360 теңге құрайды.

Қорытынды

Берілген жұмыста объекттің сипаттамасы, өрт қауіптілігі келтірілген. Көлемді жоспарлы және конструкторлы шешімдердің сараптамасы өткізілген.

Жұмыс нәтижесі бойынша көлемді жоспарлау және конструктивті шешімдерді нұсқаулар ұсынылған. Өртке қарсы ахуалын көтеру мақсатында келесі шараларды өткізуге ұсынылады:

1. Өртке қарсы бөгеттердің есік ойықтардың қорғанысын көздеу.

2. Баспалдақ марш косоурлардың қорғанысын тор бойынша қалындығы 2 см бетон көздеу.

3. Шатырға сыртқы болат сатыларды немесе баспалдақ торлардан шығуын көздеу.

4. Шатыр биіктігін ауысу орнындарын болат сатылармен қамтамасыз ету.

5. Өрт кезінде ғимарат арасында есік ойықтарын қорғау үшін ауа пердесін пайдалану.

6. Эскалаторлар аумағының кеңістігін түтін жою жүйесімен қамтамасыз ету, түтін жою құрылғылары ретінде түтінге қарсы аралық қабырға немесе қорап қарастыру.

7. Сауда үйі мен тұрғын үй арасында өртке қарсы аралық құрылғы бойынша компенсациялық іс-шара ретінде қоршайтын конструкцияның солтүстік-батыс жағында шашыратқыштары әрбір метр сайын орнатылған қосымша дренчерлік шымылдық орнатуды қарастыру.

8. Өртке қарсы қорғау жүйесінің барлық «активтерін» басқаруды орталық диспетчерлік бекеттен жүргізуді қарастыру.

Ұсынылған шешімдері нұсқаулары өрттін таралуына кедергі жасайды, ғимарат қорғанысын және қауіпсіз көшіруін қамтамасыз етеді.

Өрттегі температурасын анықтаудағы және конструкция бетіндегі температурасын анықтау есептеулер өткізілген. Ұсынылған шешімдердің экономикалық тиімділігі анықталған.

Ұсынылған шешімдерді енгізу кезінде экономикалық тиімділігі 6805360 теңгені құрайды.

1. 
   Грушевский Б.В. и др., под редакцией Кудаленкина В.Ф. Пожарная профилактика в строительстве. -М.: ВИПТШ, 1985.-455 с.
   
2. 
   Грушевский Б.В. и др. Пожарная профилактика в строительстве. -М.:: Стройиздат, 1989.-368 с.
   
3. 
   Ройтман М.Я. Противопожарное нормирование в строительстве. -М.: Стройиздат, 1985.-590 с.
   
4. 
   Ройтман М.Я. Пожарная профилактика в строительстве. -М.: Стройиздат, 1978.-368с.
   

5. Рекомендации по расчету вентиляционных противодымной защиты общественных зданий. - М.: Стройиздат, 1987.-32 с.

6. ҚНжЕ 3.01-01-2008 Қала құрылысы, Астана

7. ҚР ҚНжЕ 2-2-2009«Қоғамдық ғимараттар мен құрылыстар».

8. «Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар» Техникалық регламенті-Астана 16.01.2009 №14 Үкімет қаулысы.

9. ҚНжЕ 04.03.42-2006. Жылыту, желдету және салқындату. -Астана: 2006.

10. Грушевский Б.В. Пожарная профилактика в строительстве. -М.:1989 г. -366 с.

11. Грушевский Б.В. Пожарная профилактика в строительстве. -М.: ВИТШ МВД СССР, 1985. - 452 с.

12. Кривошеев И.Н., Шурин Е.Т., Климушин Н.Г. Методические указания к решению задач по курсу "Пожарная профилактика в строительном деле". - М ВИПТШ МВД СССР, 1984 - 73с.

13. Пособие по определению пределов огнестойкости конструкций, пределов распространения огня по конструкциям и групп возгораемости материалов.

-М.: Стройиздат, 1985. -60 с.

14. Ройтман М.Я. Грушевский Б.В. Методические указания к решению задач по курсу по курсу "Пожарная профилактика в строительстве". -М.: ВИПТШ МВД СССР, 1973.- 66 с.

15. Шурин Е.Т., Юн С.П., Пальцев В.П. Методические указания к курсовому проектированию по дисциплине Пожарная профилактика в строительстве. -М.:ВИПТШ ,1990 - 80 с

16. СНиП РК 3.02-02-2001 Общественные здания и сооружения.Комитет по делам строительства Министерства экономики и индустрии РК. Астана 2001 г.

17. Ильин Н.А. Последствия огневого воздействия на железобетонные конструкции. -М.: Стройиздат, 1979-128 c.

18. Зенков Н.И. Строительные материалы и поведение их в условиях пожара. -М.: ВИПТШ, 1974 -176 с.

19. Ильин Н.А. Техническая экспертиза зданий поврежденных пожаром. -М.: Стройиздат, 1983.-200 с.

20. СНиП РК 4.02-05-2001. Отопление, вентиляция и кондиционирование. Комитет по делам строительства Министерства экономики и индустрии РК. Астана 2002 г.

21. СНиП 2.04.01-85. Внутренний водопровод и канализация.

22. Денисенко В.В., Точилкина В.Г. Пожарная безопасность в строительстве. Киев: 1987.304 с.

23. Юрченко и др. Научно-технический прогресс в пожарной охране. М.: Стройиздат, 1987- 376 с.

24. Правила пожарной безопасности при производстве строительно-монтажных работ (ППБ-05-86). -М.: Стройиздат, 1988-48 c.