Қазақстан республикасыныњ денсаулық сақтау министрлігі қараѓанды мемлекеттік медицина академиясы джубаналиев е. З. Емдеу-эвакуациялық шараларын ұйымдастыру

КІРІСПЕ

Әскери емдеу-эвакуациялау шараларға кіреді: жарақат алған әскерлермен науқастарды жинау, жоғалғандарды іздеу, дәрігерлік көмектің барлық түрін көрсету, оларды жаңа орынға көшіру, емдеу және дәрігерлік қайта қалпына келтіру. XVII ғасырдың екінші жартысынан бастап бұл шаралар белгілі жүйке ретінде қолданыла бастады. Ол кезде негізгі әскер мен олардың дәрігерлік қызметі қалыптаса бастады.

Емдеу-тасымалдау шаралар жүйесін былай түсінеді. Науқастар мен жаралыларға дәрігерлік көмек ұйымдастыру барысындағы бір-бірімен тығу байланысты пікірлердің жиынтығы. Олардың емденуі, көшіп қонды, қайта қалпына келуі мен дәрігерлік қызметтің соған тағайындалған күші мен қаруының жиынтығы. Әскери медициналық тарихы емдеу-эвакуациялық шараларды ұйымдастыруға әдістер мен түрлердің үлкен әртүрлілігін растайды. Осыған байланысты оны екі жүйеге бөледі.

Бірінші жүйе жақты аймақтардағы әскери жағдайда қардағы шеккен науқастар мен жаралыларға көмек көрсету, емдеу мен сипатталады. Оны орнында емдеу жүйесі деп аталады.

Екінші жүйе, науқастар мен жаралылар әскерді соғыс болып жатқан аймақтан басқа алыс жерге көшіру. Оны көшіріп қондыру жүйесі деп атайды. Өткен соғыстарда екі жүйе де қолданылады. Мысалы: /1853-1856/ Крым соғысында көшіп қону жүйесі қолданылады, ал сол кезде Кавказ соғысында орнында емдеу жүйесі қолданды. Ұлы Отан соғысында негізінен көшіп қондыру жүйесі қолданылады, тек қана жаңа орынға көшіру мүмкін емес болған, жағдайда ғана орнына емдеу жүйесі қолданылады. 1916 жылы В.А.Оппель алғашқы рет емдеуді көмір қонумен біріктіруге тырысты. Сөйтіп, жүйені ұсынды ол кезеңмен емдеу деп аталады. Француз сөзінен – этап- остановка. Ол былай жазды: кезеңді емдеу дегеніміз ол өте керекті қосымша бөлімі. Бұл жүйенің мәні дәрігерлік көмектің даралануы және ауруханаларда немесе емдеу мекемелерінде дәрігерлік көмектің қисынға сәйкес жүргізілуі. В.А. Оппель ұсынған пікір өзінің кезіне прогрессивті болады. Бастапқы кезінде кезекті емделу «дренанды типте» қалыптаса бастады. Барлық жаралылар мен науқастар рет-ретімен барлық жойылу арқылы көшіп қану жолдарында дәрігерлік бөлімдер мен госпитальдар қандай көмекке қажеттілігіне байланыссыз, бұл жүйе ерекше болды және қайта құруды талап етті/ Әсіресе көшіп қашу принципті ұсыныс бойынша енгізу. Ұлы Отан соғысы барысында эвакуациямен қосылған кезен мен емдеу мәні өз уақытында рет-ретімен емдеу шараларының жүргізілетін дәрігерлік эвакуациялық кезеңінде емдеу мекемелерінде науқастар мен жаралылардың эвакуациясының қосылуы дәрігерлік көрсеткенде бойынша жағдайдың нақты шараларымен сәйкесстілігінде. Соғыс жылдарында емдеу мекемелерінде дәрігерлік бөлімдердің соғыс болып жатқан әсерден тысқа рет-ретімен настылуы байқалды. Бұл кезде кезекті емдеу жүйесінде ұсынысы бойынша әрбір науқасқа немесе жарасы сағатқа белгілі дәрігерлік көмектің керекті жүріп көрсете алды/. Сол науқастар мен жаралыларға белгілі бір дәрігерлік көмектің түрін көрсету үшін арнайы әскерлердің даладағы мекемелерге, ұсыныс бойынша көмектің қондырды. Соғыс жылдары кезекті принцип өзін-өзі толық ақтады. Жоғары хирургиялық активитиптікпен қамтамасыз етілді. Бірақ та бұл жүйенің де өзіндік жетіспеушіліктері де болды /науқастар мен жаралыларға қайталап қосымша хирургиялық көмек көрсету-көп кезектілік/, себебі дәрігерлік қайқтің жетіспеушілігінен – қазіргі кездегі емдеу-эвакуациялық шара жүйесінің кезеңді емдеу принципі әрі қарай ұсынысы бойынша науқастарды көшіріп қондырады.

Ол дәрігерлік эвакуация кезенінде науқастарға дәрігерлік көмек көрсетуі бойынша бірнеше бірінен – кейін бірі қосылған шаралар кешенің құрайды. ТВД аймағында науқастарды арнайы емдеу үшін де қосқан. Қазіргі ЛЭМ-ң жүйесінде науқастарды тыс көшіріп қондыруды жас көрмейді, керісінше мойындайды. Ұзақ мерзімді емделуді қажет ететін науқастарды /2,3 айға дейін/ және сонымен бірге науқастарды алысқа ГБ көшіріп қондырады. Ал қалған науқастар госпитальда емделіп жүреді. Қазіргі жағдайда 40% дейін науқастарды алысқа көшіреді.

• 
  дәрігерлік көмектің даралануы;
  
• 
  дәрігерлік көмектің науқастарға максимальді жақын болуы;
  
• 
  дәрігерлік көмекті уақытында көрсетілуі;
  
• 
  дәрігерлік көмек пен емдеу эвакуациялы шараларды реттілікпен алмастыру;
  
• 
  дәрігерлік көмектің ыңғайлылы мен реттілігі;
  
• 
  эвакуацияның ұсыныс бойынша жүзеге асуы;
  
• 
  дәрігерлік көмектің көлемін анықтаудағы дифференциальді жазындық;
  
• 
  эвакуация мекемелері Қолдастардың ұзақ мерзімді емделуге талап ететін немесе қайта әсерге алынбайтын науқастарды соғыстан тыс әсерлерде.
  

ҚР әскеріту дәрігерлік эвакуацияның кезеңдеріне жатады: МПП, ОмедБ, соғыста госпитальды базасы бар емдеу орындары, тыл госпитальдары. Әрбір дәрігерлік эвакуация кезеңі арнайы дәрігерлік көмектің бірлігі емдеу-профилактикалық көлемнен сипатталады. Дәрігерлік эвакуация кезеңі жұмысты ұйымдастыруда өзіндік ерекшеліктері бар. Жалпы емдеу-эвакуациялық шара жүйесінде кезеннің белгілі жеріне байланысты болады. Сонымен бірге соғыс жағдайды мен дәрігер жағдайы өте тығыз байланысты. Бірақта жағдайдың әртүрлігіне қарамастан, ұйымдастырудың негізінде жалпы бір принцип жатыр, кезең құрамына келесі негізі мақсаттарды шешетін бірнеше қызметің бөлінулерге бөлінеді:

• 
  науқастар мен жаралыларға көмек көрсету, қабылдау, іріктеу, дезинфекция, дезактивация жасау, киінулері мен құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілетін қадағалау арнайы өндеу.
  
• 
  Жаралылар мен ауруларға қабылдаумен іріктеу, белгілі медициналық эвакуация кезеніне келген әскерлер үшін /бейбітшілік кезінде аурухана бөлімшелерімен ұқсастығы/.
  
• 
  науқастар мен жаралыларға дәрігерлік көмек көрсету, МПП байлам салу, байлам салу-операциялық бөлімшесі ОмедБ, немесе хирургиялық госпиталь, терапевтік бөлімшесі /госпиталь/.
  
• 
  жаралыларды госпитальға жатқызу және емдеу-госпитальды бөлімше.
  

1. 
   Тасу мен көшіп қону жолдарына тану жерлер.
   
2. 
   Қарсыласының қауіпті аудартатын аймақ жолы.
   
3. 
   РБ, ОВ және БС-дан бос аймақтар.
   
4. 
   Алдыңғы жиегінен білгілі қашықтықта болуы, яғни жаралылар немесе науқастардың өз уақытында емдеу мекемелеріне бөлімшелерге бөлінуге ыңғайлы болуы керек. Маскировка және жақсы қорғанышқа дайын болуы тиіс, сол мекемемнің сенімді қауіпсіздігі қамтамасыз ету керек. Дәрігерлік пункттерді су көз қытырының қосына орналастырған жөн. Алатын аймақтары вертолеттардың қону аймағына сәйкес болуы қажет.
   

• 
  науқасқа немесе жаралы әскер өміріне аса қауіпті жағдайда кейінгі қалдыруға болмайтын шаралар қолданылады.
  
• 
  Науқасқа немесе жаралы әскерге ОмедБ /ОмедО/-ға жеткенше қолданбауға болатын шаралар жиынтығы болады.
  

Мамандандырылған дәрігерлік көмек жеке дәрігерлік ал қажет жағдайларды дәрігерлік госпитальдарда көрсетіледі. Мұндай дәрігерлік көмектер жараландылар мен аурулардың өміріне төнген қауіп көрсетіледі азайту үшін және аурулармен жарақаттандыру асқынып кетпеуі үшін азын-алу шараларын жүргізу үшін жасайды.

Олар /дәрігерін көмектер/ хирургиялы және терапевтік деп екіге бөлінеді.

Көрсетілетін дәрігерлік көмектің түріне қарай екі топқа бөлінеді:

1. 
   Көшіктеру әсте болмайтын, өте тез.
   
2. 
   Көшіктіру болатын біржола мүмкіндігіне қарай көмек көрсетуді қажет ететін жағдайлар.
   

Екінші топқа орындалуын кешіктіруге болатын біраз ол ауыр асқынулардың дамуын теңемейтін, біраз оның пайда болуының қауіпті лігі антибиотиктерде немесе әр түрлі заттарды қолдану арқылы азайтуына болады. Госпитальдарда арналанған дәрігерлік көмек мынадай контингенттерден көрсетіліп қарастырылады: бас, мойын және жаралы болғандар, көкірек пен іш аймағының жарақаты.

ДТК сының жаралылар мен ірі тамырлар зақымдануы.

Жаншылған, ондай жарақатқа белгілді және ауырынан жаралылану: жалпы әскердің зақымдануы; неврологиялық; психикалық бұзылыстары бар және адамдар; жалпы соматикалық аурулары бар науқастар; тері аурулармен жұқпалы ауруы бар аурулар, туберкулезбен ауыршылар және жөтел аудандыру тыныс мүшелерінің зақымдануы мен аурулары.

Жоғарыда көрсетілген белгілі болуы, әрбір дәрігерлік эвакуация кезеніне дәрігерлік көмектің белгілі бір түрі мен көлемі сәйкес келеді. Дәрігерлік көмек көлемі дегеніміз емдеу-профилактикалық шаралар жиынтығы. Ол дәрігерлік эвакуацияның белгілі кезенде науқастардың белгілі категория қатынасында дәрігерлік көрсеткіштері бойынша тұрмыстық қолайлы жағдайларына сәйкес болады. Дәрігерлік көмек көлемі толық түрде және қысқартылған түрде мүмкін /өмірлік көрсеткіштеріне байланысты кешіктіруге болмайтын дәрігерлік көмек шаралары қолданылады/. Дәрігерлік көмек көлемі дәрігерлік эвакуацияның әрбір кезеніне бас дәрігер бастығымен бөленіледі. Мысалы: МПП үшін дәрігерлік көмек көлемі дивизияның дәрігерлік қызметінің бастығымен белгіленеді.

Дәрігерлік көмектің көлемнің қысқартылуы әскери және дәрігерлік жағдайда байланысты болады . Әскери іс-әрекет басталу ырғағы қолданылатын қару-жарақтардың сипаттамасы, ОМП қолданулыу, үлкен санитарлық өнемдердің жоғалуы көлемнің қысқаруына әкеледі, дәрігерлік қызметің күштер мен зат арқылы қамтамасыз етілуі. Ол дәрігерлік көмектен белгілі бір түрін көрсетуге көмектеседі. Жаралылар мен науқастарды келесі дәрігерлік эвакуация кезеніне уақытында жеткізу мүмкіндігі. Мысалы: басталудан жоғарғы темпі дәрігерлік орталықтардың меншікті ауысуын талап еттеді, яғни барлық науқастарға дәрігерлік көмек көрсетуге кететін уақыт жетпейді және дәрігерлік көмек көрсету үшін өмірлік көрсеткіштер бойынша көлемі қысқартылады. Дәрігерлік эвакуацияның бір кезенінде дәрігерлік көмектен көлемнен қысқаруы келесі кезеңдерде көлемнің ғана емес, дәрігерлік көмектің түрін өзгертеді көмектің қысқаруы МПП-да тек ғана мамандырылған дәрігерлік көмекті ғана емес науқастардың бірғана алғашқы дәрігерлік көмекті де көрсетеді.

Бейімдеушілік реттілік және дәрігерлік көмектің уақытында көрсетеді. Дәрігерлік құжаттардың талаптары және ойну дәрігерлік көмек көрсетудегі ұйымдағы маңызы.

Бейбітшілік жағдайда жеке клиникаларда, ауруханаларда дәрігерлер әр түрлі білім мектептерінде және бағытында реттілекпен табылады, яғни бір ауру түрін әр түрлі емдеу әдістерімен жүргізіп жетістіктерінде жетеді.

Жаралылар мен науқастарға емдеу барысында ең алдымен патологиялық үрдістерді түсіну арқылы жүзеге асады. Соғыс уақытындағы адам ағзасындағы өтетін патологиялық зақымданулар мен аурулар нәтижесінде жүреді.

Соғыс кезінде жаралылар мен науқастарға біріктірілген емдеу әдісінде нұсқауларда көрсетіледі /ВПХ және ВПТ бойынша т.б./ дәрігерлік қызмет құрамымен басқарылатын және барлық әскер дәрігерлеріне аса қажетті инструкцияда көрсетіледі. Дәрігерлік көмек көрсетуге бейімдеушілік пен емдеу мынадай жағдайда ғана көрсетіледі. Егер дәрігерлік эвакуацияның әрбір кезеніңде белгілі болса. Өткен кезенде не жасалғаның және науқастар мен жаралыларға қандай дәрігерлік көмектің көрсетілгеннің. Бұл дәрігерлік құжаттың нақты жасалуына жеткізеді. Қазіргі емдеу-эвакуациялық шаралар жүйесінің негізгі талабына дәрігерлік көмектің уақытында көрсетілуі мен жаралылар денсаулығының алдағы уақытта тез арада қалайлы әсер нәтижесінде жазылуына әкеледі. Кешіктеруге болмайтын алғашқы дәрігерлік көмек пен және мамандандырылған дәрігерлік көмектің қажетті уақытында көрсетілуінің ерекше маңызы бар. Ұлы Отан Соғысының тәжирібесі бойынша. Мысалы: көкірек құысыну ашық пневмотораксы бар жаралылар арасында операциядан кейінгі летальдік екі есеге және одан да көпке көбейді, егер оларға операциялық көмек жарақаттарға кейін 8 сағаттан соң көрсетілсе. Жаралылардың операциядан кейінгі ішіндегі перитониті екі есеге жиіледі, егер жаралылар жарақат алғашынан бастап жиырма төрт сағаттан соң операциялық көмек көрсетсе. Ал алғашқы алты сағат ішінде операциялық көмек көрсететілген. Осыдан мынадай тұжырым жасауға болады. Дәрігерлік көмек жарақат алған уақыттан бастап тезірек көрсетуі керек. /МПП үшін 4-5 сағаттан кейін, ал ОмедБ және ОмедО үшін жарақат алған уақыттан 8-12 сағаттан қалдырмай көмек көрсетілуі керек/.

Дәрігерлік көмектің уақытына көрсетілуі жаралылар мен аурулардың соғыс болып жатқан жерден әкелетін ұйыммен дұрыс ұйымдастырылуы. Дәрігерлік эвакуация кезеңдердің әскерлерге таяу болуы олардың жаппай санитарлық жою таянуының үлкен маңызы бар. Қазіргі кездегі емдеу-эвакуациялық шаралар күйенің жүргізілуіне аса маңызы бар жоғарыда айтылған дәрігерлік құжат талаптары. Дәрігерлік құжаттар дәрігерлік қызметтің жұмысын тіркеу үшін және оның есебі үшін негізделген.

Құжаттардың көбісі емдеу-эвакуацияға негізделген және дәрігерлік көмек көрсету барысында бейімдеушілік пен реттілікті соқпауды үйлестіреді. Барлық дәрігерлік құжаттар бөлінеді:

1. 
   Тіркеу құжаттары /алғашқы дәрігерлік карта, науқастар мен жаралылардың тіркеудегі кітабы, қан құю мен байлан салу жөніндегі журнал, сырқатнама/.
   
2. 
   Есеп құжаттары /әрбір күн сайын мәлімет жазу және бір айдың ішіндегі мәліметтер құжаттарға енгізу/. Бұлардың басқа айтылмаған да құжаттар бар: жергілікті мекемеге келіп түскен алфавит кітабы, патологоанатомиялық эвакуациялық конверт ашудағы хаттамалар. Негізгі аса қажетті құжат болып алғашқы дәрігерлік карточка саналады. Ол 24 сағаттың ішінде қатардан шығарылған және эвакуацияны қажет ететін және стационарлық емдеуі қалайлы ететін жаралыға мен науқастарға көрсетілген алғашқы дәрігерлік көмек көрсету барысыма не толтырылады. Тіркеу бірлігі болып зақымдану санау мен олардың жиынтығына байланыссыз жаралылар мен науқастар саналады. Карточканың негізгі ұсынысы жаралылар мен науқастарға дәрігерлік көмек көрсетудегі бейімдеушілік пен реттілікті қамтамасыз етеді. Сонымен бірге ол жаралары немесе ауыру фактісін дәлелдейтін негізгі құжат болып саналады. Дәрігерлік есептілікте енгізудің екі түрін бөледі:
   

1. 
   Кезекті.
   
2. 
   Кезектен тыс яғни жедел енгізулер.
   

1. 
   Берілген мәліметтердің нақтылығы мен дұрыстығы
   
2. 
   Құжат құрастыруы қысқа болуы керек, ал мағынасы жағынан тіркелген немесе шығарылған мәліметтердің барлық мәніге түсіндіру керек.
   
3. 
   Құжат өз уақытында құрастырылып бітіп және белгілі уақыт ішінде бекітіледі.
   
4. 
   Құжат мазмұны барлығына түсінікті болатын жазумен жазылып, нақты жазылуы, және орыс тінінде жазылуы керек.
   
5. 
   Құжаттарға мынадай есептеген нұсқау керек. Ол жерде бірілген мәліметтерді басқа бөлімдердің немесе дәрігерлік қызметтің бөлімдерінің берілген мәліметтерімен салыстыруға болатындай етіп жасалуы керек.
   

Медициналық көмектің көлемі толық және қысқартылған болуы мүмкін /өмірлік көрсеткіштер бойынша шұғыл медициналық көмек іс-шаралары орындалады/.

Медициналық эвакуацияның әрбір этапы үшін медициналық көмектің көлемін аға медициналық басқарушы анықтайды. Мысалы: ПМП үшін көлемді дивизияның медициналық қызмет бастығы тағайындайды.

Медициналық көмек көлемнің қысқаруы соғыс және медициналық жағдайға (байланысты соғыс әсерлерінің түріне шабуыл темптеріне қолданылатын қару сипатына /ОМП қолдану ереже бойынша санитарлы жоғалтулардың үлкен өлшемдері салдарынан көлемнің қысқаруын туғызады/.

Медициналық эвакуацияның бір этапында медициналық көмек көлемінің қысқаруы келесі этапта медициналық көмектің тек қана көлемінің ғана емес, сонымен қатар түрініңде өзгеруіне алып келеді, ПМП-да көмек көлемінің қысқаруы, сөзсіз ОмедБ /ОмедО/-да квалифицирленген ғана емес сонымен қатар жарақаттанғандардың белгілі бір санына алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуге алып келеді.
5 тарау. ІЗБАСАРЛАР, МЕЗГІЛДЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ КЕЗІНДЕ БІРІНШІ МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰЖАТТАРҒА ТАЛАП ҚОЮ
Бейбітшілік жағдайда жеке клиника және ауруханада дәрігерлер әр түрлі ғылыми мектептердің және бағыттардың реттеушілері болып табылады, бір және ауруды әр түрлі тәсілдермен емдейді, және табысқа жетер. Бұндай жағдай мысалы: науқас бір мекемеде бір дәрігердің қарауында болса болады. Сонымен қатар бұндай жағдай медициналық ғылымдардың дамуына өз үлесін қосады.

Басқа жағдайлар соғыс уақытында құрылады. Жарақаттанғандар және науқастарға бірінен – соң бірнеше этаптан өтеді, бұндай жағдайда оларға бір ғана емес бірнеше дәрігер көмек көрсетеді. Бұл жағдай мүлдем дұрыс емес, өйткені бір этапта бір емді бастаса, ал екішісінде ол емді емес басқа емді тағайындайды.

Сондықтан да емдік-эвакуациялық іс-шаралардың қазіргі заманғы жүйесінде емдік іс-шараларды жүргізуде реттілік ерекше мәнге ие, жарақаттанғандарды және науқастарды емдеудегі жеімділік әскери уақытта және патологиялық жағдайларда адам организмнде отетін патологиялық процесстерді түсінуде үлкен мағынаға жетуге алып келеді. Жарақаттандағыларды және науқастарды соғыс уақытында емдеу тәсілдері медициналық бастықтарының құрған инструкцияларында, көрсеткіштерінде көрсетілген, және ол барлық әскери дәрігерлер үшін міндетті болып табылады.

ЕЭШ-у қазіргі заманғы жүйесіндегі талапқа медициналық көмекті өз уақытында көрсету жатады. Ол жарақаттану шылардың және науқастардың денсаулығын қалыптастыру үшін қолайлы мерзімде болуы қажет. Өз уақытында алғашқы шұғыл дәрігерлік және квалифицирленген медициналық көмек көрсету ерекше мағынаға ие. Ұлы Отан соғысы тәжирібесі бойынша, мысалы: егерде жарақаттанғаннан соң 8 сағ. Кейін операция жасағанда, операциядан кейінгі ашық пневмоторакспен летальдік 2есе және оданда көпке көбейген. Операциядан кейінгі перитониттер жарақаттанған науқастарда алғашқы 6 сағ. Операция жасағандарға қарағанда, жарақаттанған моменттен бастап 24 сағ. Кейін операция жасалғандарға 2 есе жиі дамыған.

Осыдан біз медициналық көмек жарақаттанған моменттен бастап ертерек көрсетілуі керкетігін білеміз./дәрігерге дейінгі көмек үшін 1,5-2 сағ. Кем емес, ПМП үшін 4-5 сағ. Кем емес. ОмедБ және ОмедО үшін 8-12 сағ. Кем емес, арнайы көмектер жарақаттанған соң алғашқы тәулік ағымында/.

Медициналық көмекті өз уақытында көрсету тиімді шаралар жинағына, соғыс алаңынан жарақаттанушыларды және науқастарды шығаруға, оларды медициналық эвакуация этаптарында жылдам транспортировкалық және жұмыстың дұрыс ұйымдастырылуға алып келеді медициналық эвакуация этаптарының әскерлерге жақындауы және олардың өз уақытында массалық санитарлы жою шекаларына жоғарылады үлкен мағынаға ие.

Жоғарыда ЕЭШ қазіргі жүйесіндегі талаптарды орындаудағы медициналық құжаттардың мағынасы айтылып кетті.

Медициналық құжат медициналық қызмет жұмысының есебі және оның есеп беруі үшін тағайындалған. Біршама құжаттар емдік эвакуационды тағайындалуларға ие және медициналық көмек көрсетуде реттілік пен тәсімділік бақылауға мүмкіндік туғызады.

Барлық медициналық құжаттар 2-ге бөлінеді: тіркеу документтері және есеп құжаттары. Бұлардан басқа құжаттар: емдік мекемеге келіп түскендердің алфавиттік кітабы, патологоанатомиялық алу протоколы және эвакуационды конверт.

Негізгі құжаттардың біріне алғашқы медициналық карточка жатады. Ол қатардан 24 сағ. Аз емес уақытта болған жарақаттанушыларға және науқастарға алғашқы дәрігерлік көмек көрсеткенде толтырылады және эвакуация мен стационарлы емге жатады. Тіркеу бірлігіне зақымдану санына тәуелсіз жарақаттанушылар және науқастар жатады .

Карточканың негізгі тағайындау науқастар мен жарақаттанғандарға медициналық көмек көрсетуде жиіледілікті және реттілікті қамтамасыз ету. Сонымен бірге ол жарақаттану және науқастану фактін заңды құжат болып табылады. Медициналық есеп беруде кезекті және кезектен тыс хабарласанды ажыратады. Кезектігі белгілі форма бойынша құрылады және медициналық бастыққа жұмсалады.

Күнделікті хабарламалар белгілі бір тәулік сағатына құрылған, айлық әдетте келесі айдың 5 күніне құрылған.

1. 
   Мәліметтердің нақтылыны және анықтылығы.
   
2. 
   Құжат қысқаша құрылған болуы қажет, бірақ тіркелу және есеп беру мәліметтерін толық қасетуы керек.
   
3. 
   Құрастырылу және ұсыныстар өз уақытында болуы керек.
   
4. 
   Құжат барлығына түсінікті жазумен жазылуы керек.
   
5. 
   Құжаттар мынандай есеппен оңделері, осы құжаттағы бейнеленген мәліметтерді басқа бөлім мәліметтерімен салыстыруға болатындай.
   

Жаралылар мен науқастарға дәрігерлік іріктеу жүргізу дегеніміз әскерде жаңа сол дағы емдеу-эвакуациялық шаралар жүйесінің жүргізілуін қамтамасыз ететін аса негізгі әдістердің бірі болып табылады. Оның маңызы жаңа сападағы жағдайда өркендейді, яғни жаралылар мен науқастардың дәрігерлік эвакуация кезеңіне жаппай түсуі. Жоғарғы рет өмірге дәрігерлік іріктеу принципін теориялық түрде негіздеп практикалық түрде көрсеткен өзіміздің әйгелі хирургіміз Н.И.Пирогов. Ол ОТМС-ң негізін залаушы болып саналады. 1954 жылы Н.И.Пирогов Севастопольға келіп байлам салу орталықтарының қорқынышты түсініксіздікке топ болады. Дәрігер қызметкерлері аяқтарына малынып, шаршағаннан қалжырап құрал ал жан-жақтан жаралылардың айқайлары, шулары естіліп жатыр екен. Бірақ та дәрігер көмек көрсетуге ешқандай реттілік болмаған. Дәрігерлік көмек ең алдымен көрсетіледі мынадай жағдайда: науқастардың ішінде қайсысы берілген көп қаттырық арыз түсіреді. Ал дәрігерлік көрсеткіштері бойынша дәрігерлік көмекті қажет ететін науқастар екінші орында тұрған. Ол осы болған салу орталығындағы дәрігерлер жұмысы жойлы жазды. Егер дәрігер осындай жағдайларда өз-өзіне мақсатты қоймаса, яғни ең алдымен ұйымдастырылған, жүйелі түрде көмек көрсету, сосын дәрігерлік түрде көмек беру деген, онда ол не істерін білмей шатасып, сонда оның басы да қолы да ешбір көмек көрсетпейді. Әсіресе осындай кезеңде оларға дәрігерлік іріктеу көрсетуі бойынша жұмысын реттілікпен жүргізу ұсынылды. Яғни қарапайым реттілік ұсынылды. Осыдан кейін байлан алу орталықтарында қарапайым реттіліктің таза дәрігерлік қызметтен де маңыздырақ екенің түсінеді. Осындай мен өзіме мынадай ескертпе, анықтама жасадым: осы орталықтарға келіп түскен жаралыларға бірден сол сағатта операцияға кіріспеу керек, ұзаққа созылатын іріктеуге кірісу керек. Н.И.Пирогов дәрігерлік көмек көрсетуге кезектілікті бекітті және осы мақсатта жаралылардың 5 тобын белгіледі:

1. 
   Болмағаннан үмітсіздер.
   
2. 
   кейінгі қалтыруға болмайтын, яғни кешіктіруге болмайтын көмекті қажет ететіндер тобы.
   
3. 
   және де неғұрлым сақтану жәрдемақылы.
   
4. 
   оларды керекті жерде апару үшін жәрдемақылы қажет етушілер тобы.
   
5. 
   Жеңіл жарақат алғандар тобы.
   

Ол тек ғана «дәрігерлік іріктеу» ұғымын еңгізген жоқ, сонымен бірге оны қай жерде өткізуге болатын қолайлы жерде қарастырады /бейнеу бойынша қабылау-іріктеу бөлімшелерінде/. Дәрігерлік іріктеу дегеніміз біртекті емдеу-эвакуациялық және алдын-алу шараларын қажет ететін топтарына жаралылар мен науқастарды белгілеу, болу. Бұл шаралар дәрігерлік көрсеткіштер мен дәрігерлік көмек көлемімен сәкестілікте жүргізіледі. Ол нақты бір қолайлы жағдайда дәрігерлік эвакуацияның белгілі бір кезенінде көрсетіледі.

Дәрігерлік іріктеу барлық қызметілік бөлінулерде жүргізіледі. Дәрігерлік іріктеу барында жаралылар мен науқастарды топтарына бөледі:

• 
  санитарлық өндеу мен жекелеуді қажет етуіне байланысты:
  

1. 
   арнайы толық және жергілікті өндеуді қажет етушілер.
   
2. 
   арнайы өндеуді қажет етпейтіндер.
   
3. 
   Қауіпсіздендіруге , бөлектеуге жататындар.
   

• 
  дәрігерлік көмекті қажет етуімен оны көрсету орны мен кезектілігіне байланысты:
  

1. 
   Дәрігерлік көмекті белгілі кезеңде көрсетуді қажет етушілер.
   
2. 
   Дәрігерлік көмекті қажет етпейтіндер.
   
3. 
   жаралылар және жаралы және зақым келгендері қоса өмірмен сыйымсыздығы.
   

- эвакуациялық әрі қарайға тутастығының мүмкінділігі мен эвакуацияға қолданылатын транспорт заттарының түрлері, науқастарды тасымалдау кезектілігі мен әдісі, эвакуациялық ұсынысы бойынша: /ОмедБ, ОмедО-дан бастап/

1. 
   Әрі қарайға эвакуацияға жататын.
   
2. 
   Белгілі кезенде құрастыруға жататын.
   
3. 
   Өздерінің бөлімдеріне /бөлімшелеріне/ қайтып келуге жататындар.
   

Дәрігерлік іріктеу үрдісінде шешілетін мәселерге байланысты екі түрге бөледе:

1. 
   Орталық ішілік /внутрипунктовую/
   
2. 
   Эвакуационно-транспортты түрі.
   

Эвакуационно-транспортты дәрігерлік іріктеу мақсаты: қайда, қандай жағдайда /жатып немесе отырып/, қандай көлікпен, қандай кезекте мына немесе басқа науқасты немесе жаралыны қандай кезектілікпен көшіру керектігін шешеді. Жаралылар мен науқастардың жаппай түсу жағдайында дәрігерлік эвакуация кезеңіне дәрігерлік көмек көлемнің қысқаруына дәрігерлік іріктеудің екі түрі де бір мерзімде заттардың максимальді экономика қызығушылығында жүзеге асады.

Орталық ішілік іріктеу үрдісінде, науқастар мен жаралылардың дәрігерлік көмектігі қажеттіліктері жойлы сұрақтарды шешу, оның сипаттамасы, тұрақтылығы мен өткізілу көрсетілу орның эвакуациялық, мақсаты белгілейді /қандай госпитальға көшіру керек/, әрі қарайға эвакуацияның кезекті әдісі. Дәрігерлік іріктеу зақымданудың немесе белгілі бір аурудың диагнозын анықтау негізінде жүргізіледі және оның прогнозын бақылайды, сондықтан әрқашан диагноздық және прогноздың сипатты болады.

Дәрігерлік іріктердің нәтижесінің фиксация жасау үшін алғашқы дәрігерлік карточкада жазбалар жасайды және ол жазбаны басқа құжаттарға да жасайды ал жаралының киімінде немесе носилканың тұтқасына іріктеу шарасын жабыстырады. Ол дәрігерлік көмектің корсетімен орнын және кезектілігін, дәрігерлік эвакуацияның белгілі кезеңнің анықтайды. Қазіргі жағдайда жаралылар және науқастар жаппай түсу жағдайында МПП мен ОмедБ-да іріктеудің бригаданы әдісі қолданылады. ОмедБ-да іріктеу бригадасы дәрігермен белгіленеді. Ол екі медбикеден және екі регистраторлардың тұрады. /Осындай 2-3 бригада құрауға болады, ал типті аса қажет жағдайда одан да көп бригада құрауға болады./ Барлық ОмедБ-ға келген жаралылар мен науқастар іріктеу алаңында қатар-қатар болып орналасады. Бригада мынадай тәртіпте жұмыс істейді:

- дәрігер жаралыны қарайды, байланысы шешпейді, алдын-ала диагноз қойып келесі шешімдер жасайды. Содан соң ол алғашқы дәрігерлік карточка мен басқа да құжаттарға жарылу керек жазбаларға регистраторға жазғызады, ал медбике жедел емдеу-профилактикалық шараларды жүргізуге бұйрық береді: /осы мақсатта, стол немесе планшет болады, оның үстінде стерильденген шприцпен ампулалы препараттар болады, жаралы әскер іріктеу ұсынысын алады/. Ірктеу картасын, содан кейін дәрігер басқа медбикемен –регистратормен барлық қатарда болады. Тасымалдайтын санитарлық іріктеу маркасының басқарумен жаралыларды ұсынылған қызметті бөлімшелерге жеткізіледі. Бірақ ол кезде кезектілік сақталады. Қатардағы носилкадан босаған орынға жаңадан келіп түскен жаралыны орналастыруға болмайды. Мұндай бригаданы МПП-ға құрауға болмайды, бұл жерде қысқартылған құрамы 2-3 бригада қалыптасады. /Дәрігер, фельдшер, регистратор/ МПП мен ОмедБ-ғы дәрігерлік іріктеудегі СП санына байланысты екі нұсқа бойынша өткізіледі: біріншіні: келіп түскен жаралылар мен науқастар соның 5 топқа бөлуге болатын жағдайда:

• 
  қоршағандарға қауіпті.
  
• 
  Қабылдау-іріктеу бөлмесінде алғашқы дәрігерлік көмектің көрсетудің қажет етушілер;
  
• 
  Байлам салу бөлменінде көмек көрсетуді қажет ететін топ;
  
• 
  ОмедБ /ОмедО/-ға алғашқы дәрігерлік қамтамасыз – ақ науқастар мен жаралыларды көшіру;
  
• 
  Тек қана күтімді қажет ететіндер /агонизирующие/.
  

ОмедБ-да 6 топ белгіленеді:

• 
  қоршаған ортаға қауіпті;
  
• 
  операционно-байлам салу госпитальда бөлімшелерінде жаралылар мен науқастарға мамандырылған дәрігерлік көмек көрсетушілер;
  
• 
  жазылып келе жатқан топқа жіберілген жаралылар мен науқастар;
  
• 
  дәрігерлік көмекті алғаннан кейін өзінің бөліміне қайта оралатын науқастар мен жаралылар;
  
• 
  тек қана күтімді қажет етушілер /агонирующие/.
  

Медициналық эвакуацияның әрбір этапында медициналық сұрыптау санитарлық инструктор-дозиметрист жұмыс істейтін постында басталады.

Сұрыптау постында сапалы сұрыптау жүргізу үшін мүмкіншілік шектелген, сондықтан бұл жерде қабылданған шешімдерді есептеп шығаруға болмайды. Сұрыптау постында санитарлық инструктор – дозиметристпен қабылданған кейбір шешімдер қабылдау-сұрыптау палаткасында немесе сұрыптау алаңындағы сұрыптау бригадасының дәрігерінің жүзетуіне тура келеді.

Сұрыптау постындағы сұрыптау келесі реттілікпен жүргізіледі. Сұрыптау постына жарақаттанғандарды жеткізетін транспорт. Санитарлы инструктор-дозиметрист жүргізушімен әңгімелескеннен соң «жүретіндер – шығындар» деп бұйрық береді. Өздігінен жүру қабілеті сақталған жаралыларды және науқастар оларды әкелген транспорттан шығады. Ауыр жараланғандарды санитарлы зелебілдермен шақырады.

Санитарлы инструктор зардап шеккендерді қарау негізінде олардың жағдайын, барлық алынған ақпараттарды, сонымен қатар дозиметрлық бақылау ескере отырып, барлық түскендерді 2 потоққа бөледі:

1. Айналасындағылар үшін қауіпті поток.

2 Айналасындағылар үшін қауіпті емес поток, олар сұрыптау алаңына бағытталады.

Айналасындағылар үшін қауіпті науқастарға жатады:

- ОВ, РВ және БС пен зақымданғандар.

- инфекциялық ауруға күмәні бар науқастар /изоляторға бағытталады

- психомоторлы қозу жағдайындағы науқастар /изоляторленуі.

Ары қарай сұрыптау алаңында жалғасады. Бұндай қатар 30 зелебеден артық болмауы керек және қашықтығы 50 см. аз болмау керек.

Қатарлардың ара қашықтығы 1,5-2 м әрбір заттар сұрыптау бригадасымен бекіттеледі.

Сұрыптау алаңында медициналық сұрыптау бригадасының күшімен жүргізіледі. Сұрыптау бригадасының құрамына кіреді дәрігер, 2 фельдшер, 2 регистратор. Және мұндай бригада санитарлы тасымалдаушылар беріледі.

Сұрыптау бірінші жарақаттанушымен басталады. Оны дәрігер тексергенде үш сұрақты шешуі керек:

- жарақаттанушыны қайда бағыттауды

- қандай кезекте /бағыттау/

- жарақаттанушығы жедел қандай шара көрсетілу керкетігін.

Дәрігер жарақаттанушыны қарап, алғашқы диагнозын қойып және соған сәйкес шешім қабылдайды, және медбике, фельдшерге жарақаттанушыны қай топ сұрыптамасына апаруға бұйрық беріліп, жедел емдік-профилактикалық шаралар жүргізіледі, ал тіркеуді толық мәліметті алғашқы медициналық карточкасына немесе басқа құжатқа жазады.

Бірінші науқасты толық қарап біткен нен кейін дәрігер келесі науқасты қарайды. Бұл кезде екі медбике /фельдшер/ және екі тіркеуші болады. Дәрігер одан ары қарай келесі науқасқа өткенде, оған босаған медбике және тіркеуші қосылады. Бір науқасқа медициналық сұрыптау темпі – 3-5 мин. Кейде 30 сағатты қажет етеді.

Санитар-тасымалдаушылар сұрыптау маркасымен жарақаттанғандарды тағайындалған функциональды бөлімшелерге кезекті бақылаумен жеткізіп отырады.

Медициналық сұрыптауды бекіту нәтижесін алғашқы медициналық карточкаға және басқа құжаттарға жазылады ал науқас киімі немесе носилка тасымалдаушы қалына сұрыптау маркасын бекітеді, бұл медициналық эвакуация этабында науқастың орны мен медициналық көмек көрсету кезектілігін көрсетеді.

Сұрыптау маркасы санитар-тасымалдаушыларға дәрігерлік қосымша бұйрығын сыз науқастарды функционалды бөлімнен бөлімшелерге әкелуіне мүмкіндік береді. Марканы дәрігер тағайындағанға дейін қалдырады және медициналық эвакуация этабының транспортты жүктемесінен кейін алып тасталады.

Егер кезектен науқастық жағдайы бірден өзгеретін болса, дәрігер шешімі бойынша басқаға ауыстырылады.

Медициналық сұрыптаудағы негізгі құжатты бекіту болып алғашқы медициналық карточка болып табылады.

Алғашқы медициналық карточка – алғашқы қатарлы медициналық эвакуацияда жарақаттанғандарға медициналық көмек көрсетуді қамтамасыз ететін персоналды медициналық учет құжатты болып табылады.

Толтырылған медициналық карточканың юридикалық маңыздылығы – жарақат фактын дәлелдеуге және жарақаттан науқасты эвакуациялауға құқық береді. Карточка барлық жарақаттанғандарға толтырылады және дәрігерлік медициналық сұрыптау және медициналық пункте немесе медициналық рота білігінде, ОмедБ, ОмедР немесе ОмедО-да алғашқы дәрігерлік көмек көрсетіледі. Госпитальда алғашқы медициналық карточка – медициналық эвакуацияның жоғарыда көрсетілген этабы бойынша түскен науқастарға толтырылады және сол госпитальға ем қабылдауға жатқызылмайды, шұғыл медициналық көмектен кейін, басқа емдік мекемеге эвакуацирленеді.

Медициналық эвакуация этабында науқасқа алғашқы дәрігерлік көмекте медициналық карточка және оның түбірі толтырылады. Осыдан кейін түбірі карточкадан қиылады және медициналық қызмет бойынша кезектен құрама ретінде қолданады.

Толтырылған карточкаға дәрігер қолы, печати басылып эвакуацирленген науқасты келесі медициналық эвакуация этабына бағыттайды. Бұл кезде медициналық карточка науқастың байлам таңшығына бекітіледі немесе оның жоғарғы киімінің сол қалтасына салынады.

Науқастың алғашқы медициналық карточкасының медициналық рота немесе МП бөлімшесінде ем қабылдауға болуы 3 тен 5 тәулік аралығында, бұл ауру тарихи ретінде қолданылады.

Осыған байланысты карточканың артқы жағына күнделікті науқас жағдайы және медициналық көмек көрсеткіші жазылады, ал емдіқ соңында нәтижесін көрсетеді.

Жарақаттанушының алғашқы медициналық карточкасының келесі беті медициналық эвакуациясының келесі этабында осы этапта көрсетілген медициналық көмектің мәліметтерін жазу үшін қолданылады.

Алғашқы медициналық карточканы толтыру науқасқа ауру тарихін ашқанға дейін қолданады. Бұл кезде карточка ауру тарихшының 1 және 2 парағының арасына жабыстырылады.

Карточканың артқы бетінде жарақаттану нәтижесі көрсетіледі егер де ол ауру тарихін толтырғанға дейін түссе, жарақаттанушы бөлімшеге келіп түскеннен кейін, бөлімше аты немесе почталық мекен-жайы көрсетіледі: өлген жағдайда – оның себебі және көмеген жері көрсетіледі.

Эвакуация уақытында, өлген науқастың алғашқы медициналық картасы апарылған мекемеге беріледі.

Егер карточка жоғалатын болса, түбіршейінде символдық сүреттер болады.

Алғашқы медициналық карточканы толтырғанда – жарақаттану жері, тамырларының зақымдалуы көрсетіледі. Осы жағдаймен кезектілік тәсіл және эвакуация этапы белгіленеді.

Карточка жиегі бойынша түсті жолақтар келесі медициналық эвакуация этабында жедел шараларды жүргізуді қажет етеді.

Қызыл жолақ – науқас шұғыл медициналық көмекті керек еткен жағдайда қалдырылады. Егер келесі медициналық эвакуация этабында бұл көмек түрі қажет етілмесе – карточканы толтырғанда жыртылады.

Сары жолақ –санитарлық оңдеудік жүргізілу керектігін көрсетеді. Егер бұл қажет етілмесе, карточканы толтырғанда жолақ жыртылады.

Қара жолақ – науқасты инфекциялық ауру реактивті жағдайы және бектериялық қарумен зақымдану салдарынан изоляциялау көрсетеді. Егер науқасқа изоляция керек етілмесе, жолақты карточка толтырғанда жыртады.

Көк жолақ – енген радиация мен зақымдануда арнайы іс-шараларды жүргізуді көрсетеді. Егер де арнайы көмек керек болмағанда жолақ карточка толтырғанда жыртылады.

7 тарау. ЖАРАЛАҒАНДАРҒА ЖӘНЕ АУРУЛАРҒА МЕДИЦИНАЛЫҚ ТАСЫМАЛДАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУЫ МЕН АТҚАРУЫ
Науқастар мен жаралыларға дәрігерлік көмек көрсетумен және емдеуі мен тығыз байланысты емдеу-эвакуациялық шараның құран бөлігі болып табылатын дәрігерлік эвакуация.

Дәрігерлік эвакуация дегеніміз емдеу мекемесіне немесе дәрігерлік орталыққа СП пайда болған аймақтан жаралылар мен науқастарды алып шығып тасымалдау. Оларға қажетті дәрігерлік көмекпен емді неғұрлым тезірек және толық көрсетуді. Жарасы үшін эвакуация дәрігерлік көзқарас бойынша оң нәтижелі әсер күш болып саналмайды және еріксіз қолданылған шора болып табылады.

Әскери жағдаймен жүзеге асқан және құнды емдеуді ұйымдастыруға мүмкіндігі жоқ. Себебі ол соғыс іс-әрекеті болып жатқан аймаққа өте жақын орналасқан. Эвакуация үшін неғұрлым тез жүретін өте жақсы заттар қолданады. Жаралылар мен науқастарды тылға алып шығып тасымалдайтын жол, дәрігерлік эвакуация жолы деп аталады. Эвакуация жолдарының жиынтығы, онда дәрігерлік эвакуация кезендерінің жазылуы, ашылуы, санитарлы-тасымалдау заттарында жұмыс істейтін, әскердің ірі топтасуын қамтамасыз ететін, жиынтықты эвакуациялық бағыт деп аталады. Жаралылар мен науқастар эвакуациясы үшін әр түрлі санитарлы-транспортты заттар қолданады. Жаралылар мен науқастардың неғұрлым қиын эвакуациясы болып соғыс жатқан жерден көшіру саналады. Бұл жерде эвакуация жаралыларды алып шығу мен санитарлы транспортерларға шақыру арқылы жүзеге сасды. Жарасылардың алып шығарылуы (шақырылуы) штатты тасымалдау-санитарлармен жүзеге асады сонымен бірге осы мақсатта арнайы бөлінген солдаттармен жүзеге асады. Бұл солдаттарға бөлімшелер мен бөлімдер командирлері белгіленеді.

Әрі қарайға эвакуация автомобильді санитарлы көлікпен жүргізіледі, алдыға таяу мүмкіндік береді. Осы кезде автомобильді санитарлы көлік дәрігерлік эвакуацияның негізгі заты болып табылады. Кезеңдері арасында госпитальды базаға дейін.

МПП-дан ОмедБ –ға жаралылар мен науқастарды УАЗ – 452 –А көлігімен эвакуация жасайды, сондай-ақ санитарлы автобустармен де көшіреді. АС-66 /сыйымдылығы 9 жатқызып және 5 отырғызып алуға болады/. Әскердің дәрігерлік қызметінің жеке автосанитарлы ротасы болады. Фронт дәрігерлік қызметі, жеке автосанитарлы батальон, олар УАЗ-452-А, АС-56 деген көліктермен жабдықталған, бұдан басқа ЛАЗ, ЛИАЗ, ПАЗ және т.б. сияқты санитарлы автобустары бар /ауыр санитарлы көліктер/, олардың сыйымдылығы 22-ден 28-ге дейін көлік шарасына байланысты жаралылардың жатып келуге мүмкіндіктері бар.

Неғұрлым тез жарасылар эвакуациясы санитарлы авиациямен жүзеге асады. Дәрігерлік қызметтің әскери бөлімінде ОТСАП бар. ОТСАП дегеніміз транспортты санитарлы авиациялық полкі. Оның құрамында АН-2 самолеты бар /сыйымдылығы 6 жатып немесе 10 жаралы отырып келуге болады/, сонымен бірге МИ-4 деген вертолеттері бар /оның ішінің сыйымдылығы 8 жатып немесе 12-14 тек қана отырып келуге болады/, ОТСАП көмегімен жаралылардың ОмедБ /ОмедО/-дан госпитальға көшіруі жүзеге асады, сонымен бірге ГБ арасында да жүзеге асырылады. Самолеттер мен вертолеттер арқылы көлікпен тасымалдауға болмайтын заттарды көшіреді, кейде МПП-дан да көшіреді. ИП-14, ЯК-40 сияқты ауыр санитарлы самолеттер арқылы жаралылардың отан тылына эвакуациясы жүзеге асады. Әскер дәрігерлік қызметінің құрамы ВСП-дан турады, олар жаралыларды, ГВ арасында және ГБ-дан отан тылына көшіреді ВСС /военно-санитарные суда/. Аталған көліктін заттардан басқа жаралыларды тасымалдау үшін транспортабельді көліктер қолданылады сулы, авиациялы, темір жол көлігі.
8 тарау. ЖАРАЛЫЛАР МЕН АУРУЛАРДЫ ТАСЫМАЛДАУ ҮШІН ҚОЛДАНЫЛАТЫН КӨЛІКТЕРДІҢ СИПАТТАМАСЫ

Көліктің типі мен маркасы Эвакоемкость

орынды есепке ала оты- отырып

рып, тек отырып келу