«Қазақстан Республикасының ірі қара мал етінің экспорттық әлеуетін дамыту жобасы» Астана қаласы, 2011 жыл бағдарлама төЛҚҰжаты

1.1. Еттi шаруашылығы салаларындағы ағымдағы жағдайды талдау ……………...4

1.2.ҚР етті мал шаруашылығы саласын дамытудың ең маңызды мәселелері …………………………………………………………………………………..6

1.3. Еттi шаруашылығы саласын дамытуы бойынша әлемдік тәжiрибенiң оң тәжiрибесiнiң шолуы …………………………………………………………….8

1.4. Еттi шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін дамыту тұжырымдамасының қажеттiлігінің дәйектемесi»…...………………………….…10

1.5. Қазақстан республикасындағы еттi шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін дамытудың мақсаттары мен міндеттері ..............................................................11

1.6. Тұжырымдаманың іске асыруларынан күтілетін нәтижелерi мен іске асырылу кезеңі …12
II. ҚР еттi шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін дамытуына ортақ жолдар ………………………………….…………..……………..13

2.1. Еттi шаруашылықтың экспорттық әлеуетін дамытудың негiзгi қағидалары ……………………………………………………………………..13

2.2. ҚР етті шаруашылығы саласының экспорттық әлеуетін дамытуының ортақ жолдары……………………………………………………………….14

2.3. ҚР еттi шаруашылығы экспорттық әлеуетін дамытудың аспаптары………………………………………………………………………….……...19

2.4. Тұжырымдаманың iске асыруларының қаржылық қамтамасыз етілуі …………………….….19
III.Тұжырымдаманың іске асырылуын көрсететін нормативтік – құқықтық актілер тізімі………………..……………………21


I.Қазақстан Республикасындағы етті малшаруашылығы саласын дамытуды

жүргізу

1.1. Еттi шаруашылығы салаларындағы ағымдағы жағдайды талдау
Қазақстан республикасының шаруашылықтарының барлық дәрежелерiне iрi қара мал саны (бұдан әрі ІҚМ) 1990 жылдан 2010 жылға дейiн 9757, 2 мың бастардан ( олардың ішінде сиырлар 3368 мың бастардан 2778, 78 мың бастарға дейiн) 6 160, 4 мың бастарға дейiн төмендедi.(сурет 1)

Сурет.1.1990-1920 ж.ж.аралығындағы Қазақстан Республикасында ірі қара мал бас саны, мың бас.



Дерекнама: ҚР статистика агенттігі, 2010 жылға – алдын ала деректер.

Сонымен бірге, ІҚМ басының 81,4% түбегейлі еншісі тұрғын жеке қосалқы шаруашылықтарында орналасқан (2011 жылдың 1-қаңтарындағы күйі бойынша ІҚМ бас саны тұрғын шаруашылықтарында 5011,08мың бастарды құрайды), 13,6%-шаруа(фермер) шаруашылықтарында; және 5% ауылшаруашылық кәсіпорындарында.

Бүгінгі таңда барлық түрлердегі еттің негізгі өндірушілері тұрғындардың жеке қосалқы шаруашылықтары болып табылады; олардың еншісіне 79,4% өндірілген ет келеді; 9,5% (фермер) шаруа шаруашылықтары шығарады және 11,1% ауылшаруашылық кәсіпорындарына келеді .

Елдегi еттiң өндiрiсi 1990-2009 жылдар аралығында ІҚМ бас санына қарағанда үлкен дәрежеде қысқартылды:

- сиыр етiнiң өндiрiсi 709, 6 мың тонналардан (немесе 1, 8 ретте) 396, 09 мың тонналарға дейiн азайды;

- тұрғынның жеке тұтынуы (етке сиыр етi және ет өнімі қайта есбінде) 506, 8 мың тонналардан 402, 03 мың тонналарға дейiн азайды;

- ет және ет өнімдерін тұтыну әр адамға шаққанда (етке қайта есептеуде) 73 кг-нан 65,7 кг-ға дейін азайды (2009 жылы сиыр еті мен ет өнімдерін тұтыну әр адамға шаққанда 31 кг/жылдан 26кг/жылға дейін азайды);

- сиыр етінің импорты және ет өнімдерінің етке қайта есептеуінде 1990 жылы 19,36 мың тоннадан (4,8% отандық өндірістерден) 6,0 мың тоннаға дейін жетті.

- 2009 жылғы сиыр еті мен ет өнімдерін экспорттау көлемдерінің төмендеуі 184,5 мың тоннадан 0,02,мың тоннаға дейін.

1990 жылдың ұқсас кезеңдерімен салыстыруындағы 2010 жылдың 1 қаңтарындағы күйi бойынша шаруашылықтардың барлық дәрежелерiндегi асыл тұқымды ІҚМ басының саны 12 есе азайған; сүт жыныстарының мал басының саны 13 есе; ет жыныстарының мал басының саны 9, 1 есе. (сурет 2). Республикадағы ІҚМ бас санының төмендетуiне колхоздар, совхоздардың, шаруашылықтың жаңа формалары, қайта ұйымдастырылуы ықпал тигiзеді.

• 
  1985ж.,1990ж. колхоз, совхоз және ҚазСССР бойынша басқа да мемлекеттік шаруашылықтарда жыныстық ІҚМ саны
  
• 
  2010 жыл Жыныстық ІҚМ-нің шаруашылықтардың барлық дәрежелеріндегі жыныстары бойынша саны
  

Дүниелiк көрсеткiшке ІҚМ отандық мал басы санының дара салмағы 0,6% құрайды. Қазақстан Республикасында 2010 жылы әлемдік өндірістің ортақ көлемінен сиыр етінің 0,7% өндірілді.

Қазақстанда ортақ сиырлардың бас санынан етті бағыттағы сиырлардың бас саны 1,2 % құрайды.

Республикаға меншiктi асыл тұқымды аналық мал санын жақын жылдарда еттi шаруашылығының саласының қатты көтеруiмен қамтамасыз ету экономикалық сегментті экспорттық қуатқа шығаруға жетпейді.

1. 
   Тұрғындардың төмен өнімді жеке қосалқы шаруашылықтарында 80% астам ІҚМ бас санының шоғырлануы. Нәтижесінде , тек жеке мұқтаждықтар үшін өнім өндіруге тиіс мамандандырылмаған ауылшаруашылық кәсіпорындар, ал расында үй шаруашылықтары нарықтағы ет өнімінің негізгі жабдықтаушылары болып қалыптасты;
   
2. 
   Шаруашылықтың барлық дәрежелеріндегі ІҚМ төмен ет өнімділігі ( тірі салмақтағы сойыста алынған ІҚМ дара массасының шығуы 52%.¹ құрайды);
   
3. 
   2010 жылғы 1,9% деңгейіндегі ІҚМ-ның ортақ мал санынан етті бағыттағы асыл тұқымды малдың төмен еншісі жіберілмейді. Қорытындысында малдардың жоғары өнімді ет жыныстарының шамалы саны арқасында өндіріске негізінен жас төл және сүт жыныстарының жарамсыз мал еттері жүреді.
   

Тауарлық ауылшаруашылық өндірісіне тұқымдық малды беру кезінде оның асыл тұқымды шежіресі іс жүзінде бөлінеді, себебі, тұқымдық құндылығына қарамастан берілген малдың жемісі оның иесі «асыл тұқымды» мәртебесіне иеленбейтін шаруашылық болғандығына байланысты толықтай «асыл тұқымды» мәртебесін жоғалтады. Сәйкесінше, оған мемлекеттік қолдаудың шаралары таратылмайды, бұл тұқымдық процесстің қатысушыларын теңсіз шарттарға қояды және тұқымды жақсарту жұмысының әрі қарай дамуына жеке меншік иелерінің қызығушылығын жоғалтуды ілестіреді.

4. 
   Жемдеуді қанағаттандырмайтын ұйым ( шаруашылықтың барлық дәрежелерінде еттің сойыс үшін жүзеге асырылатын ІҚМ орташа тірі салмағы 300 кг² құрайды). Мал шаруашылығының төменгі сапалы көрсеткіштері ІҚМ ет өндірісінің тиімділігі мен өзіндік құнына әсер етеді;
   

5. 
   Ескірген әдістер мен сұрыптаулық – тектік жұмыстың өткізілуінің жеткіліксіз деңгейі.
   

6. 
   Бүгінгі күнде барлық малдәрігерлік – профилактикалық шаралардың тұқымды жұмыстың, зоотехникалық есептің және т.б. бастапқы негізі болып табылатын ауылшаруашылық малдардың теңстірілуі өткізілмеген. Іс жүзінде тіпті асыл тұқымдық мал басының теңестірілуі өткізілмеген. Теңестірілудің жоқтығы үлкен көлемді ұрықтауды өткізудің тиімділігін күмандандырады;
   
7. 
   Әлсіз жем базасы: табиғи жем жайылымдарының төмен өнімділігі, бір жылдық және көпжылдық шөптердің, дәнді бұршақ пен энергетикалық мәдениеттердің (жүгері, соя күнжарасы, күнжара) жайылымының жеткіліксіздігі, пішендеме, сүр шөп, ірі талшықты азықтардың өндіріс көлемінің қысқартылуы, пішен ұнының, құрамалы сүр шөптің өндірісінің тоқтатылуы;
   
8. 
   Мал шаруашылық саласының дамуы бойынша есепті шешуге тиімді мүмкіндік бермейтін мал дәрігерлік аманшылықтың қамтамасыз етілуінің төмен деңгейі;
   
9. 
   Жоғарғы сапалы сиыр етінің өндірісінің нарығының дамымағандығы, бәсекеге түсе алатын еттің ірі партияларын жеткізу және қалыптастырудың жоқтығы ;
   
10. 
    Етті шаруашылықтың дамуына мемлекеттік қолдау шараларының жеткіліксіздігі;
    
11. 
    Етті шаруашылық саласында қазіргі кешенді ғылыми әзірлемелердің жеткіліксіздігі.
    

АҚШ (USDA) ауылшаруашылығы министрлігінің және FAS  деректері бойынша сиыр етінің әлемдік өндірісі 2009 жылы 57,43 млн. тонн құрады. Сиыр етінің өндірісінің әлемдік рейтингінде озып келе жатқан позицияларды АҚШ, ЕС, Бразилия, Қытай, Аргентина алады.

Бастапқы әлемдік экспортаушы – Бразилия тажірибесінде көрсетілгендей, осы елде етті шаруашылық саласын дамытуыдың басты жетістіктерінің факторлары болып табылады:

• 
  тек экспорттық мәдениет емес, сонымен қатар малшаруашылығының негізгі жемдік рационы болып табылатын, қант қамысы, соя және жүгері сияқты әлемдік нарықтағы аса қажетті, өңдеу пайдасына плантациялық мономәдениеттердің (кофе плантациялары, апельсиндер өсіру) біртіндеп жиналуы ;
  
• 
  жыл бойы жайылымдық малшаруашылығы артықшылықтарын қолдану ;
  
• 
  қайта өңделетін ауылшаруашылық жайылымдардың алаңдарын үлкейту;
  
• 
  аграрлы секторда міндетті қаржыландыру және инвестициялау;
  
• 
  малшаруашылығы үшін жемдер өндірісінің төмен өзіндік құны;
  
• 
  ет өндірісіне қазіргі технологиялық процесстерді енгізу: ұрықтау, жемдеу,мал дәрігерлік-профилактикалық шаралардың өткізілуі мен мазмұны;
  
• 
  аграрлы экспорттық либерализациясы: экспорттық лицензиялар мен квоталар жойылды және аграрлық өнімнен кедендік тарифтер алынды;
  
• 
  несиелендірудің мемлекеттік қолдауы, преференциялды өндірістік несие желілердің нысаны ретінде шаруашылықтардың мемлекеттік қолдауын жүзеге асыру;
  
• 
  ет өндірісі бойынша ірі-тауарлық фермалар құру;
  
• 
  малды жемдеу жүйесінің арзандауы, оның өзіндік құнының төмендеуі.
  

Осылай, РФ Ауылшаруашылық Министрлігімен 2012 жылға дейін есептелінген, етті шаруашылықтардың аймақтық бағдарламаларын жүзеге асыруға жыл сайын 3,5 млрд.рубль бөлуді қарастыратын,етті шаруашылықты дамытудың бағдарламасы әзірленді және жүзеге асырылуда. Бағдарламаның іске асырылу нәтижесі арнайы 450 ден 300 мың бастарға дейін ет жыныстарының мал бас санын үлкейту болуы керек, соның ішінде, тұқымдық малдар 143 – тен 500 мың бастарға дейін. Асыл тұқымды өзегінің күшейтуіне Ресей жыл сайын шетелден 50 мың бастан кем емес төлдер тасуға жоспарлайды.

Қазақстан үшін сыртқы нарыққа еттің экспортын айтарлықтай қосуға мүмкіндік беретін қолайлы нарықтық конъюктура қалыптасады. Бұл - жайылымдардың бар болуы , (180 млн. дейін) өткізу нарығының сиымды жақындығы, қолайлы табиғи климаттық шарттары бар, елдің табиғи басекелестік артықшылықтарының бар болуымен байланысты. Осымен қатар, мал шаруашылығы байырғы тұрғындардың дәстурлі қолөнері болып табылады.

Етті шаруашылық экспортық әлеуетін дамыту оның экономикалық тартымдылығы және агробизнестің диверсификациясының жоғарлатуына мүмкіндік туғызады..

Сайып келгенде Қазақстан Республикасының етті шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін дамыту тұжырымдамасы Қазақстандағы ет өндірісі саласын бірқалыпты дамытуды қамтамасыз ету, ет және ет өнімдерін экспортқа жеткізу және импорттық тәуелсіздігіне табыстары үшін құрал бөлуге арналған және де АПК дамытудың басымды бағыттарының бірі болып табылады..

Қазақстан Республикасында ет шаруашылығы саласының экспорттық әлеуетін дамыту үшін ет бағытындағы ІҚМ бас санының үлкейуін және етті малшаруашылықтарының жүргізілуін тиімділігін жоғарлату жолымен қамтамасыз ету керек:

- Индустриалды негізде етті мал шаруашылық саласының дамулары;

- етті малдың және оның өнімді сапаларының қауымдаластығының тектік әлеуетінің жақсартулары;

- етті мал шаруашылығының дамытуына инновациялық технологиялардың енгізілуі;

- жайылымдар мен шабындықтардың жақсартулары және тиімді қолданулары;

- азық өндірісі жүйесінің дамытулары;

- өндеркәсіптік өндіріс және етті қайта өңдеу үшін инфроқұрылымдардың дамытулары;

- ҚР эпизоотикалық жағдайлардың сауығулары;

- етті шаруашылық саласындағы мемлекеттік қолдау көрсетулер;

- етті шаруашылық дамытуына инвистициялық бөлінділердің тартылуы.

1.6. Тұжырымдаманың іске асыруларынан күтілетін нәтижелерi мен іске асырылу кезеңі

Тұжырымдаманы іске асырудың аралығы 2 кезеңнен тұрады:

Тұжырымдаманы іске асырудың бірінші кезеңі (2011-2015 жылдар) ет бағытындағы асыл тұқымды жоғары өнімді табынның санын құру және үлкейтуді қарастырады .

Тұжырымдаманы іске асырудың екінші кезеңі (2016-2020жылдар) етті шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін дамытуды және экспортқа 180 мың тонна жоғары сапалы және бәсекеге түсе алатын сиыр етін жеткізуді қарастырады.
Тұжырымдаманы іске асыруда күтілетін нәтижелер:

- етті шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін 2016 жылға қарай 60 мың тоннаға дейін және 2020 жылға қарай 180 мың тоннаға дейін жеткізу үшін жағдай жасау;

- ауыл тұрғындарының жұмыспен қамтылуының үлкейуі, 20 мың шамасында жұмыс орындарының құрылуы;

- ет бағытындағы ІҚМ аналық тұқымды бас сандарының үлкеюі;

- сиыр етіне өндіріс көлемдерінің үлкеюі;

- ІҚМ ортақ мал басынан етті мал бас санын 61% дейін жеткізу ;

- отандық жыныстар мен жақсы әлемдік ұрықтардың ет бағытындағы ІҚМ аналық тұқымдарының бас санын үлкейту;

- 2020 жылға қарай бордақылайтын алаңдардарға ет жыныстарындағы 1,1млн. жақсы бұқаларды жыл жайын толтыру үшін бағдар жасау;

- АПК жапсарлас төменгі салаларын дамыту үшін (жемдер өндірісі, сүтті, етті, теріні қайта өңдеу, ауылшаруашылық техниканы жөндеу және қызмет көрсету және т.б.) өз мультиплекативтік әсеріне жеткізу;

- отбасылық кәсіпкерлік қолдауы ретінде әсер алу және ауылдық жерде дәстүрлі өмірлік құрылыстың сақталуы.

Нормативтік-құқықтық актілер негізіндегі сұрыптаулық үдерісті басқарудың орталықтануын ұзақ мерзімді жоспарлау. Автоматтандырылған жүйелерді және асыл тұқым жүйесін жүргізудегі алдыңғы технологияларды кеңінен қолдану;

Асыл тұқымды жұмыстың халықаралық жүйесіне республикалық асыл тұқымды мал шаруашылығының өзгертілуі және кірігуі (әлемдік стандарттар бойынша баға және ұрықтау жүйесі);

Малдарды бағалаудың қазіргі технологиясын, есеп және есеп беру, асыл тұқымды құжаттамаларының жүргізілуін енгізу;

Әр түрлі мал шаруашылық өнімдердің әсерлі өндірісі үшін, республиканың табиғи-климаттық шарттарына ыңғайланған, малдардың түрлері мен жыныстарын анықтау, республикадан мал жыныстарының тиімді орналастырылуы бойынша ұсыныстар әзірлеу;

Ауылшаруашылық малдардаң әр түрлі жыныстарының жүйесіз айқастыруын ерекшелеу, бұл алынатын ұрпақтың тұқымқуалаушылығының әлсіреуін, малдардың ұзақ өнімді өмір сүруінің қысқартылуына мүмкіндік береді;

Республикаға ұрықтық мерзімді аурулар мен тектік қауіпсіздіктердің пайда болуын алдын алу мақсатында шетелден тұқымдық малдың әкелімін тиісті органдармен реттеу;

Шыққан тегінің ақиқаттығын растайтын мәліметтер мен асыл тұқымды құжаттамаларды импорттау, тектік кемістіктердің болмауы, өнімділіктің ресми бақылауында болатын табындарға жатқызылуы ;

Асыл тұқымды малдың ұдайы өндірісінің жоғары өнімді ата-аналардың ұрықтары мен ең жақсы бұқа өндірушілердің тұқымын қолдану және сатып алу жолы арқылы алдыңғы технологияны еңгізу;

Республикада өсірілетін малдардың тектңк қорларын сақтау және ары қарай жетілдіру ;

Жоғары тектік әлеуетке ие болатын асыл тұқымды төлдегі қажеттілікті толық көлемде қамтамасыз етуге қабілетті асыл тұқымды шаруашылықтардың желісінің жасалуы.
2.2. Қазақстан Республикасындағы етті шаруашылығы саласының экспорттық әлеуетін дамытуыдың ортақ жолдар
Етті шаруашылығының дамуы және оның экспорттық әлеуетінің дамуының мәселелі сұрақтарының шешулері үшін келесі механизмдер қолданылады :

Ет жынысындағы ІҚМ асыл тұқымдық мал басы санының үлкейуі:

- отандық жыныстардың қолдағы ет бас санының сұрыптау жұмыстарының өткізілуі;

- әлемдік ет жыныстарының шамамен 72 мың бас санының импорты;

- тауарлық шаруашылықтарда сүтті және құрамалы жыныстардан еттік жыныстың және де жеке секторларда бұқа өндірушілермен жоғары өнімді жыныстардың тұқымдарының ұрықтануы жолымен құрылуы;

- қарқынды жемдеу үшін, бордақылайтын контингенттен бордақылайтын алаңдарға әрі қарай берілу үшін ет бағытындағы аналық бас санының мазмұны үшін кіші және орта фермерлер құру;

- азық өндірісі жүйесінің дамуы.

- асыл тұқымды шаруашылық-репродукторлардың желісінің құрылуы;

- қарқынды жемдеу үшін бордақылайтын алаңдардың желісінің құрылуы;

- аналық мал санының мазмұны үшін фермерлік шаруашылықтар желісінің құрылуы;

-жоғары технологиялы ет өңдеу өндірісі бар ет өңдеу кәсіпорындарының құрылуы;
Ет шаруашылығының қазіргі инфроқұрылымының құрылуы және дамуы:

- малшаруашылығында табынды басқару және консалтингтің қазіргі орталығының

құрылуы;

- асыл тұқымды мал басының қауымдастығының құрылуы;

- малды іске асыру бойынша нарықтардың құрылуы.

Сурет. 4. Етті шаруашылық саласының экспорттық әлеуетін дамыту бойынша өзара әрекеттесудің негізгі сызбасы


Маңызды құрайтын тұжырымдамалар тауарлық табынды дамыту, оның тектік әлеуеті мен өнімдік сапасының жақсаруы болып табылады.

Тауарлық ет табынының өнімділік сапаларын жақсарту үшін отандық асыл тұқымды базаны барынша қолдану мүмкіндіктері жоспарланады. Ет бағытындағы асыл тұқымдық орталықтар мен асыл тұқымдық шаруашылықтардағы асыл тұқымды материалдардың қойылған міндеттердің жылдамдатылған шешімдерін табу үшін жеткіліксіздігін есепке ала отырып, шетелден ет бағытындағы ІҚМ бас санының шамамен 72 мың бас жоғары өнімді әкімшілік асыл тұқымдық шаруашылық – репродукторлар жемісін құру жоспарлануда.

Берілген аналық асыл тұқымдық мал басының есебінен тауарлық табынның өнімділік көрсеткіштерін жақсарту үшін жоғары өнімді бұқа өндірушілердің қажетті контингенті алынады.

Асыл тұқымды –репродукторлар негізгі тауарлық табынның сапалық мінездемесін жақсартуына ықпал ететін еттің экспорттық қанағаттандыруы бойынша бизнес бағдарланған құрылым болады.

Табиғи жайылымдарды қолдана отырып өнімді бұқаларды жасанды ұрықтану арқылы бас санының тектігін көтеру бойынша мақсатталынған жұмысты жүргізе отырып ең қажетті бордақыланатын контингент алынады.

Бес жылдың ішінде 300 мың басқа дейін аналық мал басы үшін етті мал алу шаруашылығында жұмыс істейтін орта және майда фермерлік шаруашылықтарын қолдау және дамыту қарастырылған.

Фермерлік шаруашылықтар «НУХ «КазАгро» АҚ қаржылық институттарының несие қаражаттар есебінен меншікті аналық бас санын үлкейтуге мүмкіндік алады, сонымен бірге, жоғары өнімді асыл тұқымды бұқаларды және сапалы тұқымдық материалдарды қолдана отырып,жемістің өнімділік көрсеткіштерін жақсарта алады.

Фермерлік шаруашылықтан алынған қашарлар табынды ауылшаруашылық өнім өндірушілерге сатуға және табынды жөндеуге бағытталады, бұзаулар бордақылайтын партияларды қалыптастыру үшін бордақылайтын алаңдарға бағытталады.

Көрсетілген шаралар бір жемдеуді 150 мың орынға дейінгі ортақ қуатты бордақылайтын алаңдар желісінің жүктеулерін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді(екі еселенген шағын айналымда коэфиценттердің есепке алуымен бұл жемдеуге ІҚМ 300 –ге дейінгі бас санын қоюға мүмкіндік береді).

Бордақылайтың алаңдардың міндеті тұрақты негізде кондициондық еттің ірі партияларын қалыптастыру үшін қазіргі технологияларға сәйкес мал санының мәрелік жемдеуі болып табылады.

Бордақылайтын алаңдардағы ет өз кезегінде ет партияларын қалыптастыратын ет комбинаттарына бағытталады.

Жобаға іске қосылған мал санының ұдайы өндіріс процесін басқару мал шаруашылығындағы генетиканың төңірегінде бейімделген әріптестері ретінде бастаушы шетелдік компанияларды тартумен мал шаруашылығында консалтинг пен табынды басқару бойынша орталықтар арқылы құру жоспарлануда.

Орталықтың негізгі функциялары болып табылады:

- малды теңестіру, алғашқы зоотехникалық есепке алу негізінде репродуктивтік шаруашылықтар мен тауарлық фермалардағы табынды басқарудың ақпараттық жүйесін ұйымдастыру және үлестіру;

- бұқалардаң компьютерлік бекітуінің бағдарламасын енгізу, қалыптасып жатқан табынның тектік кескінін ДНК таңбалағыштары арқылы қалыптасу ақиқаттылығын бақылау;

- шаруашылық-репрдукторларда аналық табынның көбеюі және тираждауды басқаруы,эструс синхронизациясы;

- малдардың мал дәрігерлік бақылау бағдарламасын зерттеп отыру;

- солтүстік американдық ұрықтаулық-тектік индексі бойынша сиырлар мен бұқалардың бағасын жүргізу;

- жасанды ұрықтандырудың құрылған станциялары үшін ұрпақтардың сапасы бойынша бағаланған бұқаларды таңдап алу және жеткізу;

-қазіргі әдіс есебімен табында ұдайы өндіру бойынша консалтингтік қызметтерді көрсету;

- қосалқы ұрықтандырудың тиімді өтуі үшін әдістемелік нұсқаулық бойынша ұрықтандырушыларды барлық қажетті техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету.

Осыған орай өндірісті қамтамасыз ету және үнемі негізде ірі ет өнімінің партияларын жеткізу мақсатында нарық қатысушыларының өзара әрекеттесуінің тиімді технологиялық тіркесі, сонымен бірге еттің сапасының көтерілуі мен оның белгілі әлемдік сапа стандарттарының сәйкесінше келтіру тұра қалады.

Бұдан басқа, асыл тұқымдық малдардың бағасы мен есебін жүзеге асыру үшін Қауымдастық құрылу – өздерін асыл тұқымды малдардың небір меншік иелеріне қосатын қоғамдық бірлестіктер керек.

Қауымдастықтар жеке малдардың асыл тұқымдық құндылықтарын бағалау және индекстеуді жүзеге асырады.

Жыныстық малдың көрсеткіші қауымдастықпен берілген асыл тұқымды сертификатпен расталады, сонмен бірге нарық өздігінен оның құндылығын анықтайды (қолдағы бар тектік қасиеттері мен асыл тұқымдық есептік құндылығын болжауына қарамастан сұранысқа ие болады).

Сонымен бірге, ет шаруашылық динамикасының даму мақсатында ауылшаруашылық малдарын нарыққа іске асыру үшін шаруашылықтар құру сияқты қазіргі инфроқұрылымдық жабдықтардың қолданылуы және енгізілуі керек.

- Ашық басеке аукциондары (асыл тұқымды, қымбат мал үшін);

- жеке транзакциялар, келісімдер (тауарлық малдың);

- Электрондық саудалар.

Тірі мал сатудан басқа нарықта сәйкес келетін тауарлар ұсынылады: жем, жабдықтар, сақтандыру бойынша қызметтер, бағалау, несиелер, лизинг, малдәрігерлік, консультациялық қызметтер, өлшеу және басқалар.

Эпизотикалық жағдайларлардың, ІҚМ санының бар болуын есепке алу бордақылайтын алаңдардың, репродукторлардың және фермерлік шаруашылықтардың аумақтық орналасуының ұсынылған сызбасы құралған (сурет. 5).

Сонымен бірге, Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық Министрлігінің деңгейінде тиісті жем базасы мен азық өндірісіндегі ет малының бас санын қалыптасатындығын қамтамасыз етілу бойынша келесі шаралардың іске асырылуын ескеру қажет:

- жайылым және шабындықтардың тиісті қолдануы және түпкілікті жақсаруы;

- суармалы топырақтың үлкеюі, егіс айналымы мен мал жайылымдарын жүргізу мәдениетінің ұйымы;

- жем мәдениеттері бойынша тұқым шаруашылықтарының дамуы;

- ауылшаруашылық құрастырылуларды қолда бар техникалық бақтардың жаңғыртулары (жем даярлайтын, азық даярлайтын және жем жинайтын техниканың алынуы);

- құрама жем кәсіпорындарын жаңғырту және техникалық жабдықтау.

Азық өндіріс дамыту өз айналымына жем мәдениеттерін қосуды еліктіреді, бұл негізгі азық дақыл және майлы дақылдардың өнімділігінің жоғарлауына қолайлығын көрсетеді.

Сурет.5. Бордақылайтын алаңдар, репродукторлар және фермерлік шаруашылықтардың аумақтық орналасуының болжанған сызбасы*

*Сызба болжалды болып табылады, жағдайлардың өзгеруіне байланысты есебі арқылы дәлдігін біледі

- 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің даму бағдарламасы;

- Қазақстан Республикасының аумақтарды дамыту (облыс, аудан, қала) бағдарламасының шеңберінде ет шаруашылығының дамытудың аймақтық бағдарламасы;

- Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылық Министрлігінің стратегиялық жоспары;

- Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешеңінің субсидиялы саласындағы нормативтік-құқықтық актілері.
2.4. Тұжырымдаманың iске асыруларын қаржылық қамтамасыз етілуі
Тұжырымдаманы іске асыруын қаржылық қамтамасыз еті екі бағытта жүзеге асырылады:

- «НУХ «КазАгро» АҚ арқылы ауылшаруашылық өнім өндірушілерін несиелендіру;

- ҚР Ауылшаруашылық Министрлігінің бағдарламасы бойынша бюджеттік субсидиялар түрінде мемлекеттік қолдау көрсету.
«НУХ «КазАгро» АҚ арқылы ауылшаруашылық өнім өндірушілерді несиелеу

Есептеулерге сәйкес 2011-2015 жылдар ішіндегі қаржыландырудағы болжамдық қажеттілік шамамен 129,5млрд.теңге құрайды. Қаржылық көздері республикалық бюджетпен ұлттық қордың қаражаттары болып табылады. (кесте 2).

Етті мал шаруашылығын дамытуда ауыл шаруашылық өнім өндірушілерді тарту мен техникалық тіркестің жасалуының ынталандыру мақсатында етті мал шаруашылық саласының дамытуын мемлекеттік қолдау шараларын синхронизациялау және қайта бағдарлау керек, соның ішінде субсидиялаудың жұмыс істейтін бағдарламалары:

- асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдау бағдарламасы бойынша: бұқа өндірушілердің тұқымын субсидиялау, асыл тұқымды төлдің отандық және шетел ұрықтығының субсидиялауы,

- мал шаруашылығы өнімінің сапасы мен өнімділігінің жоғарлатулары бағдарламасы бойынша: ет өндірісінің субсидиясы;

Субсидиялаудың жаңа бағыттарын қарастыру:

- аналық мал саны бар сұрыптау және асыл тұқымды жұмыстың жүргізуін субсидиялау;

- аналық мал саны үшін шырынды және талшықты азықтардың дайындамаларын субсидиялау.

Болжам есептеулері бойынша ет малшаруашылығының дауына 5 жыл ішінде бюджеттік субсидия беру түрінде шамамен 65 млрд.теңге бағыттау керек.

Сонымен бірге, тұжырымдама жағдайларын іске асыру нәтижесінде субсидиялардың жалпы көлемін біртіндеп азайтуға мүмкіндік беретін ет өндірісінің өзіндік құнының азаюы 2016 жылына болжанады.
III.Тұжырымның іске асырылуы жүзеге асатын нормативтік-құқықтық актілер тізімі
Етті сиыр шаруашылығы саласының дамуын реттейтін негізгі заң және нормативтік-құқықтық актілер тізімі:

- Қазақстан Республикасының « Асыл тұқымды мал шаруашылығы » 9 шілде 1998 жылғы №178 Заңы ;

- Қазақстан Республикасының « Мал дәрігерлік туралы » 9 шілде 1998 жылғы №339 ІІ Заңы

- Қазақстан Республикасының « Азық-түлік өнімінің қауіпсіздігі туралы » 21 шілде 2007 жылғы №301-ІІІ Заңы;

- Қазақстан Республикасының « Шаруа (фермерлік) шаруашылығы туралы » 31наурыз 1998 жылғы №214-1 Заңы;

- Қазақстан Республикасының « Агроөнеркәсіп кешенінің және ауыл шаруашылық аумақтарының дамуын мемлекеттік реттеу туралы » 8 шілде 2005 жылғы №66 Заңы;

- Қазақстан Республикасының Үкіметінің « Мал дәрігерліктің төңірегінде көрсетілетін қызмет талаптарын ережелерін лицензиялау туралы » 28 маусым 2007 жылғы №545 Қаулысы;

- Қазақстан Республикасының Үкіметінің « Ауыл шаруашылық малдарының теңестіруінің ережелерін бекіту туралы » 31 желтоқсан 2009 жылғы №2331 Қаулысы;

- Қазақстан Республикасының Үкіметінің 8 сәуір 2008 жылғы №336 Қаулысымен бекітілген, «Ет және ет өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» техникалық регламент;

Тұжырымдаманың іске асу мақсатында Қазақстан Республикасының келесі бағдарламалық құжаттары мен агроөнеркәсіптік кешенді дамытуды реттейтін құқықтық актілерге өзгертулер мен толықтулар енгізілді:

- 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамыту бағдарламасы;

- ҚР Үкіметінің 2009 жылдың 31 желтоқсанындағы № 2329 Қаулысымен бекітілген 2010-2014 жылдарға арналған ҚР АШМ стратегиялық жоспары.