БАҒдарламасы қостанай, 2013 жыл мазмұны 1

Елдің жалпы экспортында облыс экспортының үлес салмағы 2007 жылғы 2,9%-дан 2012 жылғы 3,6%-ға дейін өсті.

Облыстың экспорты 2 сала бойынша орын табады: өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы.

Облыс экспортының көлемі тауарлардың халықаралық тарығындағы ахуалға байланысты. Темір кені өнімінің экспорты 2012 жылы барынша көп болды – 21830 мың тонна, дегенмен ақшалай түрде ол 2362,1 млн. АҚШ долл. құрады, бұл 2011 жылғыдан аз (2731,3 млн. АҚШ долл.). 2012 жылы бидай экспорты айтарлықтай көп болды – 293 млн. АҚШ долл. 1381,6 мың тонна (2008ж – көлем 1239,6 мың тонна болғанда 370,3 млн. АҚШ долл.), бұл облыстың экспортталған тауарлары бағасының төмендегені туралы куәландырады.

7-кесте

Республиканың көлемінде Қостанай облысының үлесі 3% құрады, өңірлердің арасында 11 орын (республиканың сыртқы сауда айналымы – 63,5 млрд. АҚШ долл. 1,8%-ға төмендеді).

Тауар айналымы құрылымында экспорттық жеткізулер 63% алады, импорттық операциялардың үлесіне 37% тиесілі.
Өнімділік және жалақы

Облыс бойынша бір адамға шаққанда өнімділік серпінде жылдар бойынша өсуде. 2007 жылы облыстағы еңбек өнімділігі бір адамға шаққанда 1080,9 мың теңгені құрады, 2012 жылы ол 2 есе өсті және 2172,3 мың теңгені құрады.

2007 жылы ең төмен еңбек өнімділігі ауыл шаруашылығында – 665,8 мың теңге және саудада – 722,7 мың теңге болды. Ең үлкен өнімділік деңгейі көлік пен байланыста – 1852,9 мың теңге және өнеркәсіпте – 1747,9 мың теңге сомасында байқалды.

2011-2012 жылдары өнеркәсіптегі ең үлкен еңбек өнімділігі 4638,2 мың теңге және тиісінше 4296,4 мың теңге.

Облыс бойынша ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігі жыл сайын өсуде, егер ол 2007 жылы 665,8 мың теңгені құраса, 2011 жылы ол айтарлықтай үлкен болды және 1,8 есе өсіп, 1214,1 мың теңгені құрады.

2009 жылы орташа айлық атаулы жалақы облыс бойынша мынандай секторларда жоғары деңгейге ие болды: қаржылық және сақтандыру қызметінде – 81437 теңге, тау-кен өнеркәсібінде – 74983 теңге. Ең төмен деңгей тамақтану мен тіршілік қызметін көрсететін қызметкерлерде – 30560 теңге, өнер, ойын-сауық пен демалу саласында қызмет ететін қызметкерлерде – 33354 теңге. Төмен және барынша жоғары арасындағы айырмашылық 2,7 есе.

Қызмет түрлері шегінде өнеркәсіпте қызмет ететін қызметкерлердің жалақысы – 60656 теңге, құрылыста – 53544 теңге, мемлекеттік басқаруда – 52225 теңге, білім беруде – 38469 теңге, денсаулық сақтау мен әлеуметтік қызмет көрсетуде – 43946 теңгені құрайды.

2012 жылы бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 76647 мың теңгені құрады және 2011 жылмен салыстырғанда 14%-ға, нақты – 9,2%-ға өсті.

Айтарлықтай жоғары жалақыны қаржы және сақтандыру қызметінің қызметкерлері алады – 115454 теңге (облыс бойынша орташа есеппен 1,5 есе артық), тау-кен өнеркәсібі және қазбаларды барлау қызметкерлері – 114544 теңге (1,5 есе артық), ақпарат және байланыс – 104046 теңге (1,4 есе артық).

Төмен жалақы тіршілік және тамақтану бойынша қызметтер көрсететін қызметкерлерде қалыптасты – 47187 теңге (орташа облыстық деңгейден 61,6%), жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыратындардың жалақысы 18856 теңге (орташа облыстық деңгейден 63,7%). Салалар бойынша барынша үлкен және аз жалақы арасындағы айырмашылық 2,4 есені құрады.

2013 жылдың қаңтар-маусымында бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 78491 теңгені құрады және 2012 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда 10%-ға, нақты – 3,6%-ға өсті.

Ең үлкен жалақы тау-кен өнеркәсібі және қазбаларды барлау қызметкерлерінде – 116038 теңге, қаржы және сақтандыру қызметі – 113921 теңге (облыс бойынша орташадан 1,5 есе артық).

Тіршілік және тамақтану бойынша қызметтерді көрсететін қызметкерлердің жалақысы төмен болды – 46737 теңге (жалпы облыстық деңгейден 59,5%), жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыратындардың жалақысы – 48767 теңге (жалпы облыстық деңгейден 62,1%). Салалар бойынша барынша үлкен және ең төмен жалақы арасындағы айырмашылық 2,5 есені құрады.

Облыстың жер қойнауында бай пайдалы қазбалардың болуы облысты ірі минералдық-шикізаттық базаға айналдырды.

Облыста 90-дан жоғары темір кені өнімдері, 100 темір кені шекемтастары мен асбест өндіріледі. Облыс аумағында лигнит, көмір, құрылыстық құм, балшық, тас, құрамында алтын бар кен және т.б. өндіріледі.

Өз кезегінде тың және тыңайған жерлерді игеру облыс өнеркәсібінің дамуына қолдау берді. Облыс жер қойнауында шикізат ресурстары орасан зор мөлшерде болған кезде тау-кен өндірісін дамытуда ғана емес, сол сияқты жеңіл, тамақ, қайта өңдеу өнеркәсіптерінің дамуына және қызмет көрсету саласына ықпалын тигізді.

Облыс Қазақстанның өндірістік дамыған аймақтарының бірі болып табылады.

Облыста тау-кен, өңдеу өнеркәсіптері және электр энергиясын, газ және су өндіру мен бөлу жөнінде кәсіпорындар қызмет етеді. Қазіргі көп салалы өндірісті комбинаттар, зауыттар, заманға сай шағын кәсіпорындар қамтиды.

Облыс аумағында жұмыскерлерінің саны 51 мың адамнан астам 600 жуық кәсіпорын өнеркәсіп өнімдерін өндірумен айналысады.

2007-2012 жылдары тауар өнімдерін өндіру 236,3 млрд. теңгеден 502 млрд. теңгеге дейін 2,1 есе өсті.

Тау-кен саласында 128,8 млрд. теңгеден 269,7 млрд. теңгеге дейін 2,1 есе өсті.

Өңдеу өнеркәсібінде өндіріс көлемдері 81,6 млрд. теңгеден 198,3 млрд. теңгеге дейін 2,4 есе өсті.

Өнеркәсіп өнімін өндірудің ең үлкен көлемі 2011 жылы – 564 млрд. теңге болды.

Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындары 2012 жылы қолданыстағы бағамен 502 млрд. теңгеге өнімдер өндірді.

Облыстың өнеркәсіп құрылымында тау-кен өнеркәсібінің және қазбаларды барлау үлесі 54% (2011 жылға қарағанда 9%-ға төмендеді), өңдеу өнеркәсібінде 39,5% құрады (7,3%-ға өсті).

9-кесте

2009 жылы өндірістің нақты көлем индексі негізгі экспорттық тауарларға (темір кені, шекемтастар, асбест, мысконцентраты) дүниежүзілік сұраныстың түсуінен туындаған қаржылық дағдарысқа байланысты өнімдерге сұраныстың бәсеңдеуінің әсер етуінен төмендеді, бұл облыстың ірі тау-кен өнеркәсібі кәсіпорындарының жұмысына әсер етті.

10-кесте

Жылдар бойынша нақты көлем индексі, өнеркәсіп

Жылдар	НКИ, барлығы, %	оның ішінде
		Тау-кен өнеркәсібі	Өңдеу өнеркәсібі
2007 ж	112,0	108,9	117,5
2008 ж	113,9	118,7	109,0
2009 ж	101,6	101	106,6
2010 ж	112,6	115,8	103,8
2011 ж	100,9	100,1	102,5
2012 ж	101,7	99,1	111,9

Облыста осыған байланысты ірі тау-кен өндіру кәсіпорындарының проблемаларын ескере отырып, экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі дағдарысқа қарсы шаралардың жоспары әзірленді және іске асырылды, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру жөнінде іс-шаралар жасалды және іске асырылды.

2010 жылы өнеркәсіптегі нақты көлем индексі 112,6 құрады, өнім өндіру өсті және 450,9 млрд. теңгені құрады.

2012 жылы өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексі 101,7% құрады (республика өңірлерінің арасында 10 орын).

Тау-кен өнеркәсібі НКИ 99,1%-ға төмендегені және өңдеу өнеркәсібінде 111,9%-ға дейін күрт өскені байқалды.

Өңдеу өнеркәсібінде өнімдердің жаңа түрлерін игеру («Доре» ертіндісі, автомобильдер, бидай және жем-шөп жинайтын комбайндар және т.б.) өнеркәсіп құрылымына айтарлықтай әсер етті. 2012 жылы нәтижесінде өнеркәсіп өндірісінің құрылымы өзгерді. 2011 жылмен салыстырғанда тау-кен саласының үлесі 11,6%-ға төмендеп, 53,7% құрады (2011 жыл – 65,3%), өңдеу өнеркәсібінде 10,5%-ға өсіп, 39,5% (2011 жыл – 29%) құрады.

Облыста соңғы жылдары өнеркәсіп кәсіпорындарының негізгі капиталдарына инвестициялар өсуінің оң серпіні байқалды. 2007 жылы инвестициялар көлемі 53,5 млрд теңгені, оның ішінде тау-кен өнеркәсібінде – 39,9 млрд. теңгені, өңдеу өнеркәсібінде 10 млрд теңгені, электр энергиясын, газ және суды өндіру мен бөлу бойынша – 6,7 млрд. теңгені құрады.

2012 жылы негізгі капиталға инвестициялар 2007 жылға қарағанда 1,5 есе өсіп, 82,9 млрд. теңгені құрады, оның ішінде тау-кен өнеркәсібінде – 1,3 есе өсіп, 52,6 млрд. теңгені, өңдеу өнеркәсібінде – 1,3 есе өсіп, 13,3 млрд. теңгені құрады.

11-кесте