Келтірілген:
1. ПМУ ҰС 7.18.3-10 сәйкес 2010-2011 оқу жылына 050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және «050713 - Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандық студенттеріне арналған «Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері» пәнінің жұмыстық оқу бағдарламасына өзгертулер мен толықтырулар енгізу парағы.
2. Жұмыстық оқу бағдарламасы: «Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері» пәні бойынша 050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және 050713 «Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтар студенттеріне арналған.
2010-2011 оқу жылына
050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану»
мамандық студенттеріне арналған
«Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері» пәнінің
Жұмыстық оқу бағдарламасына өзгертулер мен толықтырулар енгізу парағы
Жұмыстық оқу бағдарламасына өзгертулер мен толықтырулар енгізілді:
Жұмыстық оқу бағдарламасының титул (алғашқы) беті. Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/30.
3 Мамандықтар бойынша элективтік пәндер каталогтары негізінде әзірленген пәннің жұмыстық оқу бағдарламасын бекіту парағы. Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/34.
4 Пәннің мақсаты.
5 Пререквизиттер.
6 Постреквизиттер.
7 Пәннің мазмұны.
8 Әдебиеттер тізімі.
9 «050901 - Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және «050713 - Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтарының жұмыстық оқу жоспарларынан көшірме. Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/32.
Жұмыстық оқу бағдарламасы 2010 жылдың «____» , № хаттамамен
«Көлік техникасы және логистика» кафедрасының отырысында қарастырылды және құпталды.
Кафедра меңгерушісі Ордабаев Е. Қ. 2010 ж. «___»___
БЕКІТЕМІН
ММжКФ деканы Тоқтағанов Т. Т. 2010 ж. «___»___
Мамандықтардың жұмыстық оқу жоспарларынан көшірме
|
|
Нысан
ПМУ ҰС Н 7.18.3/32
|
«050901 - Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және «050713 - Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтарының жұмыстық оқу жоспарларынан көшірме.
Пәннің аты «Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері».
Оқу нысаны
|
Пәннің еңбек көлемі
|
Семестр бойынша бақылау нысандары
|
Се-ме-стр
|
Семестр бойынша студенттердің жұмыс көлемі
|
Кре-дит-тер
|
Академиялық сағат
|
Кре-
дит-
тер
|
Аудиториялық сабақ
(ак. сағат)
|
СӨЖ
(ак. сағат)
|
Бар-лы-ғы
|
Ауд
|
СӨЖ
|
Ем
|
Сын
|
КЖ
|
КЖ
|
Бар-
лы-ғы
|
Дә- ріс
|
Пр.
|
Зерт.
|
Бар-
лы-ғы
|
ОСӨЖ
|
Күндізгі ЖОБ негізін-дегі
|
3
|
135
|
45
|
90
|
6
|
|
|
|
6
|
3
|
45
|
30
|
15
|
|
90
|
45
|
Сырттай ЖОБ негізін-дегі
|
3
|
135
|
18
|
117
|
3
|
|
|
|
050713-ші мамандық:
1 курс, 2 семестр, СКТ-101(қ)
|
|
|
|
12
|
|
|
|
|
050713-ші мамандық:
2 курс, 3 семестр, СКТ-201(қ)-
|
3
|
|
|
|
6
|
|
117
|
18
|
Кафедра меңгерушісі Е. Қ. Ордабаев 2010 ж., «___» ________
Жұмыстық оқу бағдарламасы Нысан
ПМУ ҰС Н 7.18.2/06
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
«Көліктік техника және логистика» кафедрасы
ЖұмысТЫҚ ОҚУ бағдарламасЫ
«Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері» пәні бойынша
050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және 050713 «Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтар студенттеріне арналған.
Павлодар
Мамандық бойынша Нысан
элективтік пәндер каталогтары ПМУ ҰС Н 7.18.1/08
негізінде әзірленген пәннің
жұмыстық оқу бағдарламасын
бекіту парағы
БЕКІТЕМІН
ОІ жөніндегі проректор
____________ Пфейфер Н. Э.
«___»_____________20 ж.
Құрастырушы: техн. ғыл. докт., профессор _________________Қарақаев А. Қ.
«Көлік техникасы және логистика» кафедрасы
ЖұмысТыҚ ОҚУ бағдарламаСЫ
«Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері» пәні бойынша
050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және 050713 «Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтар студенттеріне арналған.
Жұмыстық оқу бағдарламасы «050901 - Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және «050713 – Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтарының элективті пәндер каталогтары және жұмыстық оқу жоспарларының негізінде құрастырылған, С.Торайғыров атындағы ПМУ Ғылыми кеңесінің отырысында бекітілген.
200__ж. ________ «____», Хаттама №______
«Көліктік техника және логистика» кафедрасының отырысында ұсынылған.
Хаттама №___, 20 ж ылдың «___» _______
Кафедра меңгерушісі _________________ Е. Қ. Ордабаев
Металлургия, машина жасау және көлік факультетінің оқу-әдістемелік кеңесі мақұлдады. Хаттама №___, 20 жылдың «___» _______
ОӘК төрағасы Ж. Е. Ахметов
КЕЛІСІЛДІ
ММжКФ деканы Т. Т. Токтаѓанов 20 жылдың «__»______
ЖжӘҚБ МАҚҰЛДАДЫ
ЖжӘҚБ бастығы А. А. Варакута 20 жылдың «__»______
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды
«_____»______________20 _ж., Хаттама №___
Пәннің мақсаты
- өнеркәсіп меншік объектілерді құқықтық қорғауын білу;
- студенттерді ғылыми зерттеулер жұмыстарын жүргізгенде пайдаланыла-тын әдістемелермен, ұйымдастыру ерекшеліктерімен топтастыру. Зерттеу нәтижелерін талдау, қорытындылап өндіріс салаларына ұсыныс дайындау жұмыстарын жүргізу жолдарымен таныстыру.
Пәннің міндеті
Пәнді оқып игерген студенттердің
түсінігі болу керек:
- патенттелген өнеркәсіп меншік объектілері мемлекеттің бәсеке қабилеттілігіне әсер ететінін;
- ғылымның, ғалымдардың және патенттелген өнеркәсіп меншік объектілері мемлекеттің экономикасына және бәсеке қабилеттілігіне әсер ететініні;
білуі шарт:
-Қазақстан Республикасының патенттік құқықтарының және патенттанудың негіздерін;
-өнеркәсіп меншік объектілерді құқықтық қорғауын;
-өнеркәсіп меншік объектілрінің патентке қабілеттілік талаптарын;
-лицензиялық шарттарды;
- зерттелетін тақырыптың мақсатын, міндетін анықтауды;
- осы күрделі емес зерттеу жұмыстарды жүргізуді ұйымдастыруды;
- ақпараттық материалға сүйініп қорытынды жасауды талдап зерттеуді.
меңгеруі керек:
- өнеркәсiптiк меншiк oбъектiлерге (өнертабыстарға, пайдалы модельдерге, өнеркәсiптiк үлгiлерге) қорғау құжатын беруге өтiнiм жасауын;
-жеңіл зерттеу жұмыстарын жүргізуді;
-тәжірибелік жұмыстарды жоспарлауды;
-тиімді, қажетті құрал-жабдықтарды, аспаптарды;
-сынақ нәтижесін талдап, қорытынды жасауды.
үйренуі керек:
- өнеркәсiптiк меншiк oбъектiлерді (өнертабыстарды, пайдалы модельдерді, өнеркәсiптiк үлгiлерді) қорғауға даярлауын;
-баяндама, мақала, реферат дайындауды;
-ғылыми отырыстарда талдауды, дискуссия жүргізуді;
-ғылыми зерттеу жұмыстарының кейбіреулерін өткізуді.
Пререквизиттер
Пән мамандыққа баулитын арнайы пәндерге негізделіп жүргізіледі. Мамандыққа баулитын пәндердің қатарына жататың пәндер.
050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» мамандыққа:
Информатика;
Экология;
Құқық негіздері;
Экономика теориясының негіздері;
Мамандыққа кіріспе;
Тіршілік қауіпсіздігі;
Жоғарғы математика;
Физика;
Химия;
Сызба геометрия және инженерлік графика;
Теориялық механика;
Электротехника және электроника негіздері;
Қолданбалы механика;
Метрология, стандартизация және сапамен басқару;
Пайдалану және конструкциялық материалдары;
Жол – құрылыс материалдары;
Инженерлік геодезия;
Көлік құралдарын құрастыру және есептеу;
Аутокөліктік психология;
Жол қозғалысын ұйымдастырудың техникалық құралдары;
Көлік құралдарының қозғалтқыштар теориясының негіздері;
Автоматты жобалау;
Біртұтас көлік жүйесі;
Тиеп – түсіру жұмыстарының технологиясы және механизациясы;
Тасымалдауды ұйымдастыру және қозғалысты басқару;
Жүктік және коммерциялық жұмыс негіздері.
050713 «Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандыққа:
Экология;
Құқық негіздері;
Экономика теориясының негіздері;
Мамандыққа кіріспе;
Математика;
Физика;
Химия;
Сызба геометрия және инженерлік графика;
Метрология, стандарттау және сапаны басқару;
Информатика;
Теориялық механика;
Машин мен механиздер теориясы;
Электротехника және электроника негіздері;
Материалтану. Конструкциялық материалдар технологиясы;
Материалдар кедергісі;
Конструкциялау негіздері және мәшине бөлшектері;
Көліктік мәшиналар құрылысы;
Көліктік техника сенімділігі;
Көліктік техникасының энергетикалық қондырғылары;
Автоматты басқару теориясының негіздері;
Көліктік техникасының динамикасы;
Сұйық пен газ және гидро-пневможетек механикасы.
Постреквизиттер
050901 - «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» мамандыққа:
Экономика негіздері;
Еңбек қорғау;
Өндірістік ұйымдастыру және кәсіпорын менеджменті;
Автоматтырылған басқару жуйелері (көліктегі);
Лицензиялау және сертификаттау негіздері;
Көлік құрыллыстары мен құрылымдарын жобалау негіздері;
Көлік құралдары;
Көліктік логистика;
Өндірістік тәжірибе № 2;
Диплом алдындағы тәжірибе;
Диплом жұмысын жазу және қорғау (жоба).
050713 «Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандыққа:
Көлік құралдарын диагностикалау;
Аутокөлікті техникалық пайдалану;
Аутокөлік техникасының кәсіпорнын жобалау;
Еңбек қорғау және тіршілік қауіпсіздігі;
Арнайы жылжымалы состав;
Көлік техникасының технологиялық өндірісі және жөндеу негіздері;
Өндірістік ұйымдастыру және кәсіпорын менеджменті;
2-Өндірістік тәжірибе;
Диплом алдындағы тәжірибе;
Диплом жұмысын жазу және қорғау (жоба).
«Патенттану және ғылыми зерттеулер негіздері» пәні бойынша
«050901 - Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» және «050713 - Көлік, көліктік техника және технологиялар» мамандықтарының жұмыстық оқу жоспарларынан көшірме
№
|
Оқы-ту
түрі
|
Бақылау түрі
|
Жұмыс көлемі,
сағат
|
Уақыттың курстар және
семестрлер бойынша бөлінуі (сағат)
|
Емти-хан
|
Барл.
|
Ауд.
|
СӨЖ
|
Дә-ріс
|
Тәжи-рибе
|
СОӨЖ
|
СӨЖ
|
Дә-ріс
|
Тәжи-рибе
|
СОӨЖ
|
СӨЖ
|
1
|
Күн-дізгі ЖОБ
негі-зін-дегі
|
6
|
135
|
45
|
90
|
3 курс: 6 семестр
|
|
30
|
15
|
45
|
90
|
|
|
|
|
2
|
Сырт-тай оқу КОБ
негі-зін-дегі
|
2
|
135
|
18
|
117
|
1 курс: 2 семестр
|
2 курс: 3 семестр
|
6
|
|
|
|
6
|
6
|
18
|
117
|
Пәннің мазмұны
1 Пәннің тақырыптық жоспары
№
|
Наименование тем
|
Сағаттардың саны
|
Дәріс-тер
|
Тәжі-
рибе-лер.
|
СОӨЖ
|
СӨЖ
|
Күндізгі ЖОБ негзіндегі
|
1
|
Кіріспе.
|
1
|
|
1
|
2
|
2
|
Меншіктік құқық.
|
1
|
1
|
1
|
2
|
3
|
Қазақстан Республикасының патенттік құқықтарының және патенттанудың негіздері.
|
1
|
|
1
|
2
|
4
|
Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiн (ӨМО) құқықтық қорғау.
|
1
|
|
1
|
2
|
5
|
Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Условия патентоспособности изобретения.
|
1
|
1
|
1
|
2
|
6
|
Пайдалы модельдің патентке қабилеттік талаптары. Өнеркәсiптiк үлгiнің патентке қабилеттік талаптары.
|
1
|
1
|
1
|
2
|
7
|
Авторлар және патент иеленушілер.
|
1
|
|
1
|
2
|
8
|
Халықаралық патент топтамасы.
|
1
|
|
2
|
4
|
9
|
Авторлық құқық және сабақтас құқықтар.
|
2
|
1
|
2
|
4
|
10
|
Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға арналған лицензиялық шарттарды мемлекеттiк тiркеу.
|
1
|
1
|
1
|
2
|
11
|
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердiң атаулары.
|
2
|
1
|
2
|
4
|
12
|
Қазақстан Республикасындағы қорғау құжаттарын алу тәртібі. Өнертабысқа инновациялық (алдын ала) патент және патент, пайдалы модельгe және өнеркәсiптiк үлгiге патент алу тәртібі.
|
3
|
2
|
2
|
4
|
13
|
Ғылыми танудың әдістемелік негіздері.
|
1
|
|
1
|
4
|
14
|
Ғылыми зерттеудің бағыттарын таңдау және ғылы-ми-зерттеу жұмысының кезеңдері. Ғылыми зерттеу-дің бағыттарын таңдау. Ғылыми-зерттеу жұмыс-тарының кезеңдері. Жұмыс жоспарларын құру.
|
1
|
|
1
|
4
|
15
|
Теориялық зерттеулер. Ғылыми зерттеулердегі модельдеу.
|
2
|
1
|
2
|
4
|
16
|
Тәжірибелік зерттеулер. Тәжірибелік зерттеулерді метрологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету.
|
8
|
5
|
6
|
10
|
17
|
Ғылыми зерттеулердің қорытындыларын ресімдеу.
|
1
|
1
|
2
|
3
|
18
|
Ғылыми ұжымда жұмысты ұйымдастыру.
|
1
|
|
2
|
3
|
19
|
Барлығы
|
30
|
15
|
30
|
60
|
Сырттай оқу КОБ негізіндегі
1
|
Кіріспе.
|
0,5
|
|
0,5
|
2
|
2
|
Меншіктік құқық.
|
0,5
|
|
0,5
|
5
|
3
|
Қазақстан Республикасының патенттік құқықтарының және патенттанудың негіздері.
|
0,5
|
|
0,5
|
3
|
4
|
Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiн (ӨМО) құқықтық қорғау.
|
0,5
|
|
0,5
|
4
|
5
|
Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Условия патентоспособности изобретения.
|
0,5
|
|
0,5
|
3
|
6
|
Пайдалы модельдің патентке қабилеттік талаптары. Өнеркәсiптiк үлгiнің патентке қабилеттік талаптары.
|
0,5
|
0,5
|
0,5
|
3
|
7
|
Авторлар және патент иеленушілер.
|
0,5
|
|
0,5
|
2
|
8
|
Халықаралық патент топтамасы.
|
0,5
|
0,5
|
0,5
|
4
|
9
|
Авторлық құқық және сабақтас құқықтар.
|
0,5
|
0,5
|
1
|
6
|
10
|
Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға арналған лицензиялық шарттарды мемлекеттiк тiркеу.
|
0,5
|
0,5
|
1
|
8
|
11
|
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердiң атаулары.
|
1
|
0,5
|
2
|
10
|
12
|
Қазақстан Республикасындағы қорғау құжаттарын алу тәртібі. Өнертабысқа инновациялық (алдын ала) патент және патент, пайдалы модельгe және өнеркәсiптiк үлгiге патент алу тәртібі.
|
1
|
0,5
|
2
|
15
|
13
|
Ғылыми танудың әдістемелік негіздері.
|
1
|
|
1
|
8
|
14
|
Ғылыми зерттеудің бағыттарын таңдау және ғылы-ми-зерттеу жұмысының кезеңдері. Ғылыми зерттеу-дің бағыттарын таңдау. Ғылыми-зерттеу жұмыс-тарының кезеңдері. Жұмыс жоспарларын құру.
|
0,5
|
|
1
|
8
|
15
|
Теориялық зерттеулер. Ғылыми зерттеулердегі модельдеу.
|
0,5
|
0,5
|
1
|
8
|
16
|
Тәжірибелік зерттеулер. Тәжірибелік зерттеулерді метрологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету.
|
2
|
2
|
3
|
12
|
17
|
Ғылыми зерттеулердің қорытындыларын ресімдеу.
|
0,5
|
0,5
|
1
|
8
|
18
|
Ғылыми ұжымда жұмысты ұйымдастыру.
|
0,5
|
|
1
|
8
|
19
|
Барлығы
|
12
|
6
|
18
|
117
|
2 Пәннің тақырыптық мазмұны
1-ші тақырып Кіріспе. Машина жасау саласының деңгейі және оны дамыту жолдары, мүмкіншіліктері. Ғылымның, ғалымдардың және патенттелген өнеркәсіп меншік объектілерінің мемлекеттің экономикасына және бәсеке қабилеттілігіне әсер ететініні.
2-ші тақырып Меншіктік құқық.
3-ші тақырып Қазақстан Республикасының патенттік құқықтарының және патенттанудың негіздері. ҚР Патент заңы. Патент Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар және терминдер. Патент Заңы реттейтін қатынастар. Патент Заңының қолданылу аясы. Уәкілетті мемлекеттік орган (Казпатент).
4-ші тақырып Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Өнертабыстың объектілері. Өнертабыстар деп табылмайтын ұсыныстар. Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттерінің конвенциялық басымдығы (приоритеті).
5-ші тақырып Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Өнертабыстың объектілері. Өнертабыстар деп табылмайтын ұсыныстар. Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттерінің конвенциялық басымдығы (приоритеті).
6-шы тақырып Пайдалы модельдің патентке қабилеттік талаптары. Өнеркәсiптiк үлгiнің патентке қабилеттік талаптары.
7-ші тақырып Авторлар және патент иеленушілер. Өнеркәсiптiк меншiк объектiсiнің авторы, оның құқығы. Патент иеленуші. Өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн пайдалануға ерекше құқық.
8-ші тақырып Халықаралық патент топтамасы.
9-шы тақырып Авторлық құқық. Авторлық құқықтың қолданылу аясы. Авторлық құқық объектiсі. Авторлық құқық объектiлерi болып табылатын туындылар.
10-шы тақырып Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға арналған лицензиялық шарттарды мемлекеттiк тiркеу.
11-ші тақырып Тауар таңбасын құқықтық қорғау және оны тiркеу шарттары. 2 Тауар таңбаларын құқықтық қорғау. Тауар таңбасы ретiнде тiркелетiн белгiлер.
12-ші тақырып Өнертабысқа инновациялық патент немесе патент беруге арналған өтінімді жасау, ресімдеу және қарау.
13-ші тақырып Ғылыми танудың әдістемелік негіздері. Ғылымды топтастыру және ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыру. Ғылыми білім мен зерттеу әдістерінің түсінігі.
14-ші тақырып Ғылыми зерттеудің бағыттарын таңдау және ғылыми-зерттеу жұмысының кезеңдері. Ғылыми зерттеудің бағыттарын таңдау. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының кезеңдері. Жұмыс жоспарларын құру.
15-ші тақырып Теориялық зерттеулер. Теориялық зерттеулердің мақсаты мен міндеттері. Зерттеулердегі математикалық әдістер. Талдау әдістері. Ықтималдық-статистикалық әдістер. Ғылыми зерттеулердегі модельдеу. Ғылыми зерттеулердегі ұқсастық және модельдеу. Модель түрлері. Физикалық ұқсастық және модельдеу. Математикалық ұқсастық және модельдеу.
16-шы тақырып Тәжірибелік зерттеулер. Тәжірибенің топтастырылуы, типтері және тапсырмалары. Тәжірибелік зерттеулерді метрологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету. Тәжірибелеушінің жұмыс орны және оны ұйымдастыру. Тәжірибенің барысы мен сапасына психологиялық факторлардың әсер етуі. Есептеу тәжірибесі.
Эргономика – адам үшін ұтымды жұмыс жағдайын, яғни жоғары өндірісті және сенімді еңбек ете отырып, сол уақытта адамға қажетті қолайлылықты қамтамасыз ететін және оның күшін, денсаулығы мен жұмыс қабілеттілігін сақтайтын жағдайды құру мақсатында адамның еңбек процесіндегі функционалдық мүмкіндіктерін және шектеуін зерттейтін ғылым.
Эргономика сөзі екі грек сөзінен пайда болған: «эргос» - жұмыс және «номос» - заң, яғни эргономика – бұл жұмыс заңы.
Эргономиканың антропометриялық талаптары. Максимал-ды аймақ. Ұтымды аймақ. Қолдың қол жетерлігінің ұтымды аймағының шегі. Эргономиканың жұмыс орнын құруға қойылатын биомеханикалық талаптары. Басқару органдарына күш салынатын рұқсат етілген күш шамалары.Әртүрлі диаметрлі маховиктерге максималды күш жұмсалуының шектелу белгілері. Эргономиканың физиологиялық-гигениялық талаптары. Эргономиканың инже-нерлік-психологиялық талаптары. Функционалды бояудың қағидалары. Басқару және тексеру органдарының типтері мен конструкцияларын эргономика талап-тарына сәйкес орналастыру. Конструкторлық тәжірибеде эргономика талапта-рын пайдалану және оператордың жұмыс орнының сапасын, машиналар, бұйымдар, құрал-жабдықтырдың бағалауға арналған сұрақтар.
17-ші тақырып Ғылыми зерттеулердің қорытындыларын ресімдеу. Ғылыми жұмыстардың қорытындыларын ресімдеу. Жорамалданған ойлап шығарылатындардың өтінішін ресімдеу. Ақпаратты ауызша баяндау. Ғылыми зерттеу қорытындыларын енгізу.
18-ші тақырып Ғылыми ұжымда жұмысты ұйымдастыру. Басқару принциптері. Іскер хат жазысуды ұйымдастыру. Іскер жиналыстарды ұйымдастыру.
3 Тәжірибелік (семинарлық) сабақтардың тізімі және мазмұны
1) 2-ші тақырып Меншіктік құқық.
2) 5-ші тақырып Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Условия патентоспособности изобретения.
3) 6-ші тақырып Пайдалы модельдің патентке қабилеттік талаптары. Өнеркәсiптiк үлгiнің патентке қабилеттік талаптары.
4) 9-шы тақырып Авторлық құқық және сабақтас құқықтар.Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
5) 10-шы тақырып Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға арналған лицензиялық шарттарды мемлекеттiк тiркеу.
6) 11-ші тақырып Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердiң атаулары.
7) 12-ші тақырып Қазақстан Республикасындағы қорғау құжаттарын алу тәртібі. Өнертабысқа инновациялық (алдын ала) патент және патент, пайдалы модельгe және өнеркәсiптiк үлгiге патент алу тәртібі.
8) 15-ші тақырып Теориялық зерттеулер. Ғылыми зерттеулердегі модельдеу.
9) 16-ші тақырып Тәжірибелік зерттеулер. Тәжірибелік зерттеулерді метрологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету.
10) 17-ші тақырып Ғылыми зерттеулердің қорытындыларын ресімдеу.
4 Студенттің өздік жұмыстардың мазмұны
4.1 СӨЖ түрлерінің тізімі
|
СӨЖ түрі
|
Орындау түрі
|
Бақылау түрі
|
Көлемі,
сағат
|
1
|
Дәрістерге дайындық
|
Конспект
|
Сабақты талқылауға қатысу
|
10
|
2
|
Тәжірибелік сабаққа дайындалу
|
Тақырыптар бойынша қысқаша есеп дайындау
|
Тақырыпты қорғау, талқылауға қатысу
|
20
|
3
|
Сабақ кезенде қаралмаған тақырыптар бойынша үй тапсырмасын орындау
|
Баяндама.
Реферат
|
Реферат бойынша баяндама жасау, қорғау
|
20
|
4
|
Межелік бақылауларға баяндаманы, рефератты қорғауға дайындалу.
|
|
МБ1, МБ2
|
10
|
|
Барлығы
|
|
|
60
|
Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптар тізімі
1-ші тақырып Кіріспе. Машина жасау саласының деңгейі және оны дамыту жолдары, мүмкіншіліктері. Ғылымның, ғалымдардың және патенттелген өнеркәсіп меншік объектілерінің мемлекеттің экономикасына және бәсеке қабилеттілігіне әсер ететініні [1, 7, 13-15].
2-ші тақырып Меншіктік құқық [1-7,9,11].
3-ші тақырып Қазақстан Республикасының патенттік құқықтарының және патенттанудың негіздері. ҚР Патент заңы. Патент Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар және терминдер. Патент Заңы реттейтін қатынастар. Патент Заңының қолданылу аясы. Уәкілетті мемлекеттік орган (Казпатент) [1, 6, 7, 9, 11].
4-ші тақырып Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Өнертабыстың объектілері. Өнертабыстар деп табылмайтын ұсыныстар. Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттерінің конвенциялық басымдығы (приоритеті) [1, 2, 6, 7, 9, 11].
5-ші тақырып Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiнің патентке қабилеттілігінің талаптары. Өнертабыстың объектілері. Өнертабыстар деп табылмайтын ұсыныстар. Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттерінің конвенциялық басымдығы (приоритеті) [1, 2; 6, 7, 9, 11].
6-шы тақырып Пайдалы модельдің патентке қабилеттік талаптары. Өнеркәсiптiк үлгiнің патентке қабилеттік талаптары [1, 2; 6. 7, 9, 11].
7-ші тақырып Авторлар және патент иеленушілер. Өнеркәсiптiк меншiк объектiсiнің авторы, оның құқығы. Патент иеленуші. Өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн пайдалануға ерекше құқық [1, 7, 11].
8-ші тақырып Халықаралық патент топтамасы [1, 7, 11].
9-шы тақырып Авторлық құқық. Авторлық құқықтың қолданылу аясы. Авторлық құқық объектiсі. Авторлық құқық объектiлерi болып табылатын туындылар [1, 2; 6. 7, 9, 11].
10-шы тақырып Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайда-лануға арналған лицензиялық шарттарды мемлекеттiк тiркеу [1, 2; 6. 7, 9, 11].
11-ші тақырып Тауар таңбасын құқықтық қорғау және оны тiркеу шарттары. 2 Тауар таңбаларын құқықтық қорғау. Тауар таңбасы ретiнде тiркелетiн белгiлер [1, 2; 6. 7, 9, 11].
12-ші тақырып Өнертабысқа инновациялық патент немесе патент беруге арналған өтінімді жасау, ресімдеу және қарау [1, 2; 6. 7, 9, 11].
13-ші тақырып Ғылыми танудың әдістемелік негіздері. Ғылымды топтастыру және ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыру. Ғылыми білім мен зерттеу әдістерінің түсінігі [1, 7, 13-15].
14-ші тақырып Ғылыми зерттеудің бағыттарын таңдау және ғылыми-зерттеу жұмысының кезеңдері. Ғылыми зерттеудің бағыттарын таңдау. Ғылы-ми-зерттеу жұмыстарының кезеңдері. Жұмыс жоспарларын құру [14-17, 27-30].
15-ші тақырып Теориялық зерттеулер. Теориялық зерттеулердің мақсаты мен міндеттері. Зерттеулердегі математикалық әдістер. Талдау әдістері. Ықтималдық-статистикалық әдістер. Ғылыми зерттеулердегі модельдеу. Ғылыми зерттеулердегі ұқсастық және модельдеу. Модель түрлері. Физикалық ұқсастық және модельдеу. Математикалық ұқсастық және модельдеу [14-23, 27-36].
16-шы тақырып Тәжірибелік зерттеулер. Тәжірибенің топтастырылуы, типтері және тапсырмалары. Тәжірибелік зерттеулерді метрологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету. Тәжірибелеушінің жұмыс орны және оны ұйымдастыру. Тәжірибенің барысы мен сапасына психологиялық факторлардың әсер етуі. Есептеу тәжірибесі [14-23, 27-36].
Эргономика – адам үшін ұтымды жұмыс жағдайын, яғни жоғары өндірісті және сенімді еңбек ете отырып, сол уақытта адамға қажетті қолайлылықты қамтамасыз ететін және оның күшін, денсаулығы мен жұмыс қабілеттілігін сақтайтын жағдайды құру мақсатында адамның еңбек процесіндегі функционалдық мүмкіндіктерін және шектеуін зерттейтін ғылым.
Эргономика сөзі екі грек сөзінен пайда болған: «эргос» - жұмыс және «номос» - заң, яғни эргономика – бұл жұмыс заңы.
Эргономиканың антропометриялық талаптары. Максимал-ды аймақ. Ұтымды аймақ. Қолдың қол жетерлігінің ұтымды аймағының шегі. Эргономиканың жұмыс орнын құруға қойылатын биомеханикалық талаптары. Басқару органдарына күш салынатын рұқсат етілген күш шамалары.Әртүрлі диаметрлі маховиктерге максималды күш жұмсалуының шектелу белгілері. Эргономиканың физиологиялық-гигениялық талаптары. Эргономиканың инже-нерлік-психологиялық талаптары. Функционалды бояудың қағидалары. Басқару және тексеру органдарының типтері мен конструкцияларын эргономика талап-тарына сәйкес орналастыру. Конструкторлық тәжірибеде эргономика талапта-рын пайдалану және оператордың жұмыс орнының сапасын, машиналар, бұйымдар, құрал-жабдықтырдың бағалауға арналған сұрақтар.
17-ші тақырып Ғылыми зерттеулердің қорытындыларын ресімдеу. Ғылыми жұмыстардың қорытындыларын ресімдеу. Жорамалданған ойлап шығарылатындардың өтінішін ресімдеу. Ақпаратты ауызша баяндау. Ғылыми зерттеу қорытындыларын енгізу [14-23, 27-36].
18-ші тақырып Ғылыми ұжымда жұмысты ұйымдастыру. Басқару принциптері. Іскер хат жазысуды ұйымдастыру. Іскер жиналыстарды ұйымдастыру [14 - 18].
Әдебиеттер тізімі
Негізгі
1 Қазақстан Республикасының Патент Заңы. – Патентный Закон Республики Казахстан: Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы: Жеті Жарғы, 1999. - 68 б.
2 Патентное право: Сборник нормативно-правовых актов / Составители Т. Каудыров, Э. Фаизова. - Алматы: Жеті Жарғы,1996. – 304 с.
3 Каудыров Т. Е. Право интеллектуальной собственности. – Учебное пособие. – Алматы: Жеті Жарғы, 1999. – 68 с.
4 Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары тұралы. - О товарных знаках, знаках обслуживания и наименованиях мест происхождения товаров: Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы: Жеті Жарғы, 1999. - 56 б.
5 Об авторском праве и смежных правах: Закон Республики Казахстан. -Алматы: Данекер, 2001. -44 с.
6 Өнертабысқа алдын ала патент және патент беруге өтінім және пайдалы модельге патент беруге өтінім құрастыру, беру және қарау жөніндегі нұсқаулық / Қазақстан Республикасының энергетика, индустрия және сауда министрінің бұйрығымен 1999 жылдың 28 желтоқсанында бекітілген, № 418; ҚР-ның әділет министрлігінде 2000 жылдың 10 ақпанында тіркелген, № 1056. – Алматы: Казпатент, 2000. – 104 б.
7 Инструкция по составлению, подаче и рассмотрению заявки на выдачу предварительного патента и патента на изобретение и заявки на выдачу патента на полезную модель / Утверждено приказом Министра энергетики, индустрии и торговли РК от 28 декабря 1999 г., № 418; Зарегистрировано Министерством юстиции РК 10 февраля 2000 г., № 1056. – Алматы: Казпатент, 2000. - 115 с.
8 Патентоведение: Учебник для вузов / Е. И. Артемьев, М. М. Богуславский, Р. П. Вчерашний и др.; Под ред. В. А. Рясенцева. -3-е изд., перераб. и доп. -М.: Машиностроение, 1984. -325 с.
9 Основы патентного права и патентоведения в Республике Казахстан: Учебное пособие / Ответственный редактор Т. Е. Каудыров. - Алматы: Жеті жарғы, 2003. -392 с.
10 Патентные пошлины. - Алма-Ата: Национальное патентное ведомство РК / Фонд содействия науке "Гылым", 1992. - 14 с.
11 Каракаев А. К. Лекции по патентоведению: Опорный конспект лекций. Павлодар, 2008. -17 с.
12 Өнертабысқа инновациялық патент немесе патент беруге арналған өті-німді жасау, ресімдеу және қарау жөніндегі нұсқаулық / Қазақстан Республика-сы Әділет Министрлігі Зияткерлік меншік құқығы комитеті төрағасының 2007 жылғы «24» сәуір № 52- н.қ. бұйрығымен бекітілген // Өнеркәсіп меншігі: Рес-ми бюллетень - Промышленная собственность: Официальный бюллетень. -2007. - № 10. –Б. 3-63.
13 Инструкция по составлению, оформлению и рассмотрению заявки на выдачу инноваци-онного патента и патента на изобретение/Утверждена прика-зом Председателя Комитета по правам интеллектуальной собственности Ми-нистерства юстиции Республики Казахстан от 24 апреля 2007 года № 52-о. д. // Өнеркәсіп меншігі: Ресми бюллетень - Промышленная собственность: Официальный бюллетень.-2007.-№ 10.-С.64-132.
14 Токтаганов Т. Т., Усенбаева З. А. Основы научных исследований: Конспект лекций. –Павлодар: Кереку, 2008. -83 с.
15 Болдин А. П., Максимов В. А. Основы научных исследований и УНИРС: Учебное пособие. – 2-е изд., перераб. и доп.: М: МАДИ (ГТУ), 2002. -276 с.
16 Основы научных исследований: Учебник для студентов технических вузов / В. И. Крутов, И. М. Грушко, В. В. Попов и др.; Под ред. В. И. Крутова, В. В. Попова. – М: Высшая школа, 1989. - 400 с.
17 Кузнецов И. Н. Научное исследование: Методика проведения и оформление.- 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и КО», 2006. - 460 с.
18 Разработка и внедрение на эксплуатируемые дизели топливных систем с бездренажными форсунками и научно-техническое обоснование строительства завода для инновационного промышленного производства и ремонта топливных систем: Отч. о НИР (заключительн.) / ПГУ; - 740. Рук. А. К. Каракаев. -Павлодар. -2009. Ч.1.-170 с. -Ч.2. -Приложения (Акты внедрения и переписка). -337 с.
19 Каракаев А. К. Гидродинамика впрыскивания топлива в дизелях (Монография). -Павлодар: Издательство «КЕРЕКУ» ПГУ им. С. Торайгырова, 2007. -121 с.
20 Каракаев А. К. Исторический обзор научных исследований по совершенствованию процессов впрыскивания топлива в дизелях и распыливания жидкостей (Монография). Павлодар: Издательство «КЕРЕКУ» ПГУ им. С. Торайгырова, 2007. -103 с.
21 Қарақаев А. Қ. Моторлардың құрылысы: лабораториялық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар. -Павлодар: С. Торайғыров атында- ғы ПМУ-нің ғылыми баспа орталығы, 2003.-28 б.
22 Каракаев А. К., Усенбаева З. А., Бейсенова Х. З. Сквозная программа учебной, первой и второй (преддипломной) производственных практик для студентов специальности «050901 - Организация перевозок, движения и эксплуатация транспорта». Под ред. А. К. Каракаева. –Павлодар: Научный издательский центр ПГУ им. С. Торайгырова, 2005. –25 с.
23 Каракаев А. К., Усенбаева З. А., Бейсенова Х. З. Организация перевозок, движения и эксплуатация транспорта: Методические указания по дипломному проектированию. Под ред. А. К. Каракаева. –Павлодар: Научный издательский центр ПГУ им. С. Торайгырова, 2005. – 49 с.
Қосымша
24 Патентный закон РФ.- М.: НПО "Поиск" Роспатента, 1992. -32 с.
25 О товарных знаках, знаках обслуживания и наименованиях мест происхождения товаров: Закон РФ. -М.: НПО "Поиск" Роспатента, 1992. - 28 с.
26 О правовой охране программ для ЭВМ и баз данных: Закон РФ. - М.: НПО "Поиск" Роспатента, 1992. - 16 с.
27 Сабитов Р. А. Основы научных исследований: Учеб. пособие. –Челябинск: Челябинский государственный университет, 2002. -138 с.
28 Рузавин Г. И. Методы научного исследования. М.: Мысль, 1975. -237 с.
29 Бейсенов Б. С. Основы научных исследований и техника эксперимента: Учеб. пособие. – Алматы: КазНТУ, 2004. -102 с.
30 Елемесов Қ. К. Ғылыми зерттеу негіздері және эксперимент техникасы: «Металлургия машиналары және жабдықтары» мамандығының студенттеріне арналған оқу құралы. –Алматы: ҚазҰТУ, 2004. -82 б.
31 Каракаев А. К. Двигатели внутреннего сгорания: Учебное пособие - практикум по системам питания, автоматического регулирования и управления двигателей. -Павлодар: Научный издательский центр ПГУ им. С. Торайгырова, 2003. - 274 с.
32 Каракаев А. К. Топливные системы двигателей внутреннего сгорания: Программа, методические указания и контрольные задания. Заочная форма обучения. -Павлодар: Научный издательский центр ПГУ им. С. Торайгырова, 2003. - 45 с.
33 Каракаев А. К. Устройство для определения давления начала впрыска.
Информационный листок КазгосИНТИ Министерства науки и новых техноло-гий РК: Павлодарский ЦНТИ. -Павлодар. -1998. -№18-98. -4 с.
34 Каракаев А. К. Топливные системы с бездренажными форсунками и повышение технико-экономических показателей дизелей (Монография). Павлодар, РИО ПГУ им. С. Торайгырова, 2001.-175 с.
35 Предпатент 17110А KZ. МКИ F02Д 17/02, F02В 1/00, F02Д 1/10. Іштен жану двигателі - Двигатель внутреннего сгорания / А. К. Каракаев; ПГУ им. С. Торайгырова. - № 2004/0103.1; Мәлімд.-Заявл. 28.01.2004; Жариял. - Опубл. 15.03.2006 // Бюл. -2006. -№ 3 (Өнертабыс).
36 Предпатент 17113А KZ. МКИ F02M 59/44. Дизельдің отын жүйесін қайта жасақтау тәсілі – Способ переоборудования топливной системы дизеля / А. К. Каракаев; ПГУ им. С. Торайгырова. - № 2004/0174.1; Мәлімд.-Заявл. 16.02.2004; Жариял. - Опубл. 15.03.2006 // Бюл. -2006. -№ 3 (Өнертабыс).
Список компьютерных вариантов законов, имеющихся на кафедре, которыми свободно пользуются студенты и преподаватели:
37 Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы - Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 10 маусымдағы N 6-I Заңы.
38 Об авторском праве и смежных правах - Закон Республики Казахстан от 10 июня 1996 года N 6 // Ведомости Парламента РК, 1996 г., N 8-9, ст. 237.
39 Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға арналған лицензиялық шарттарды мемлекеттiк тiркеу туралы нұсқаулықты бекiту туралы - Қазақстан Республикасы Әдiлет министрiнiң 2002 жылғы 27 қыркүйектегi N 145 бұйрығы: Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнде 2002 жылғы 27 қыркүйекте тiркелдi. Тiркеу N 1987 // "Қазақстан Республикасы орталық атқарушы және өзге де мемлекеттiк органдарының нормативтiк құқықтық актiлер Бюллетенi", 2003 ж., N 37-42, 886-құжат.
40 Об утверждении Инструкции о государственной регистрации лицензионных договоров на использование произведений и объектов смежных прав: Приказ Министра юстиции Республики Казахстан от 27 сентября 2002 года N 145. Зарегистрировано в Министерстве юстиции Республики Казахстан 27 сентября 2002 года N 1987 // "Юридическая газета" от 6 ноября 2002 года N 45. Бюллетень нормативных правовых актов центральных исполнительных и иных государственных органов Республики Казахстан, 2002 г., N 41-42, ст. 721.
41 Қазақстан Республикасының азаматтық кодексi - Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шiлдедегi N 409 Кодексi // Егемен Қазақстан газетi, 1999 жыл, 17 шiлде N 150-157.
42 Гражданский кодекс Республики Казахстан (особенная часть) - Кодекс Республики Казахстан от 1 июля 1999 г. N 409 // "Казахстанская правда" от 17 июля 1999 г. N 172-173.
43 Селекциялық жетiстiктердi қорғау туралы - Қазақстан Республика-сының 1999 жылғы 13 шiлдедегi N 422 Заңы.
44 Об охране селекционных достижений-Закон Республики Казахстан от 13 июля 1999 года N 422-I // "Казахстанская правда" от 12.08.99 г., 13.08.99 г. N 194, 195; Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1999 г., N 19, ст. 655; 2004 г., N 17, ст. 100.
45 Лицензионный договор (общая форма): Образец.
46 Патентный закон - Закон Республики Казахстан от 16 июля 1999 года N 427 // "Казахстанская правда" от 06.08.99 г., 10.08.99 г.; Ведомости Парламен-та Республики Казахстан, 1999 г., N 20, ст. 718; 2004 г., N 17, ст. 100.
47 Қазақстан Республикасының патент заңы - Қазақстан Республикасы-ның 1999 жылғы 16 шiлдедегi N 427 Заңы.
48 О правовой охране топологий интегральных микросхем - Закон Рес-публики Казахстан от 29 июня 2001 года N 217 // Ведомости Парламента Республики Казахстан, 2001 г., N 13-14, ст. 181; "Казахстанская правда" от 11 июля 2001 года N 163.
49 Интегралдық микросхемалар топологияларын құқықтық қорғау туралы - Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 29 маусымдағы N 217 Заңы // Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2001 ж., N 13-14, 181-құжат; "Егемен Қазақстан" 2001 жылғы 7 шiлде N 142.
50 О товарных знаках, знаках обслуживания и наименованиях мест происхождения товаров – Закон Республики Казахстан от 26 июля 1999 года N 456 // "Казахстанская правда" от 24.08.99 г. N 206-207; Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1999 г., N 21, ст. 776; 2004 г., N 17, ст. 100.
51 Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердiң атаулары туралы - Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 26 шiлдедегi N 456 Заңы.
52 Өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiн пайдалануға арналған лицензиялық, сублицензиялық шарттарды тiркеу жөнiндегi нұсқаулықты бекiту туралы - Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi Зияткерлiк меншiк құқығы комитетi Төрағасының 2007 жылғы 24 сәуiрдегi N 57-НҚ Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әдiлет Министрлiгiнде 2007 жылғы 30 сәуiрде Нормативтiк құқықтық кесiмдердi мемлекеттiк тiркеудiң тiзiлiмiне N 4647 болып енгiзiлдi.
53 Об утверждении Инструкции по регистрации лицензионных, субли-цензионных договоров на использование объектов промышленной собствен-ности - Приказ Председателя Комитета по правам интеллектуальной собствен-ности Министерства юстиции Республики Казахстан от 24 апреля 2007 года N 57-ОД. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 30 апреля 2007 года за N 4647 // "Юридическая газета" от 5 сентября 2007 года, N 135 (1338).
54 Өнертабысқа инновациялық патент немесе патент беруге арналған өті-німді жасау, ресімдеу және қарау жөніндегі нұсқаулық / Қазақстан Республи-касы Әділет Министрлігі Зияткерлік меншік құқығы комитеті төрағасының 2007 жылғы «24» сәуір № 52- н.қ. бұйрығымен бекітілген // Өнеркәсіп меншігі: Ресми бюллетень - Промышленная собственность: Официальный бюллетень. - 2007. - № 10. –Б. 3-63.
55 Инструкция по составлению, оформлению и рассмотрению заявки на выдачу инновационного патента и патента на изобретение/Утверждена прика-зом Председателя Комитета по правам интеллектуальной собственности Ми-нистерства юстиции Республики Казахстан от 24 апреля 2007 года № 52-о.д. // Өнеркәсіп меншігі: Ресми бюллетень - Промышленная собственность: Официальный бюллетень. - 2007.-№ 10.-С. 64-132.
Достарыңызбен бөлісу: |