Қарағанды облысының тау-кен өндіру өндірісінің техногендік минералдық түзілімдері

Қарағанды облысының тау-кен өндіру өндірісінің техногендік минералдық түзілімдері

Қазіргі уақытта өндіріс қалдықтарын кешенді қайта өңдеу саласында, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, оларды аграрлық сала, металлургиялық кәсіпорындар, құрылыс индустриясы өнімдерін өндіру, сондай-ақ керамика, лак-бояу өнеркәсібі, химия өнеркәсібі, қайталама отын ресурстарын тұтынушылар және т.б. өндіру үшін минералдық шикізат ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін 60-қа жуық технологиялық шешімдер белгілі. Бұл ретте олардың үштен бір бөлігі ғана іс жүзінде сыналды, ал қалған үштен екісі тек ықтимал болып қалады. Қалдықтар минералды ресурстардың жинақталуы бола алатын құндылықтан басқа, оларды әлеуметтік маңызы бар әртүрлі мәселелерді шешу үшін қолдану тәжірибесі белгілі. Қалдықтардың техногендік ресурстарын пайдалану саласындағы ғылыми әзірлемелер мен практиканың қазіргі жай-күйі тіршілік әрекетінің әртүрлі салаларында өнімдердің алуан түрлерін жасау үшін оларда орасан зор әлеуеттің болуы туралы пайымдауға негіз береді.

Қарағанды облысы байыту өнеркәсібінің техногендік минералды

құрылымдары

Полигон атауы	Ведомстволық тиесілілігі	Ауданы, га	Түзілімдер, т/жыл	Жинақтау, т/жыл	Пайдалану (кәдеге жарату), т/жыл
1	2	3	4	5	6
ЖБФ 1, 2 қалдық қоймасы	«Қазақмыс корпорациясы» ЖШС	1024	24909979	694321101	-
МБФ қалдық қоймасы		440	3635000	25789046	253200
ББФ қалдық қоймасы		180	10492200	534274200	100000

Кесте 4 жалғасы

1	2	3	4	5	6
Топар алтын үйіндісі		1880	1124938	48557000	-
«Восточная» ОБФ қалдық қоймасы	«Арселор Миттал Теміртау» АҚ	130	51400	5122200	-
Теміртау қ. №3 қалдық қоймасы		260	1525600	15973700	187920
Қарағайлы а. қалдық қоймасы	«Қарағайлы ТБК» ААҚ	19	-	20154000	-
Ақшатау а. қалдық қоймасы	«Nova Trading & Commerce AG» АҚ	8	-	6368700	-
Барлығы		3941	41058117	1375943047	353200

Антропогендік жүктемені есептей келе (3-сурет) жүктеменің ландшафтқа өте жоғары әсер етуі – 2, 3а, 4а, 4г, 5, 9а, 13, 14-ландшафттардан байқалды. Жүктеменің негізгі көздері «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС және

«ТЭМК» АҚ ХМЗ кәсіпорындары, егістік алқаптары, автомобиль көлігі, қатты-тұрмыстық қалдықтар полигондары, жылу электр орталығы, теміржол көлігі кәсіпорны, автокөлік кәсіпорындары болып табылады (5-кесте).


Ескерту – Автор құрастырған
Сур. 3 – Антропогендік жүктеменің қарқындылығы бойынша Қарағанды облысының ландшафттарын зоналау
Антропогендік жүктеме қарқындылығы бойынша: 0-25 – өте төмен
25-50 – төмен
50-75 – орташа
75-100 – жоғары
100-ден аса – өте жоғары
Облыстың атмосфералық ауасының жай-күйіне зиянды әсер ететін негізгі кәсіпорындар «Қазақмыс» корпорациясының кәсіпорындары, жылу- энергетика кешенінің, көмір және тау-кен өндіру саласының кәсіпорындары болып табылады. Облыс бойынша атмосфераға ластаушы заттардың барлық шығарындыларының жартысына жуығы «Балқаш түстімет» БҚ-ға тиесілі, олар негізінен мыс балқыту өндірісінен күкіртті газдың шығарындыларымен ұсынылған.
Бүгінгі жағдайды талдау жалпы облыс бойынша атмосфераға шығарындылар көлемінің өсуі байқалғанымен, егер «Балқаш түстімет» бойынша шығарындыларды ескермесек, облыстың қалған кәсіпорындарында өндіріс көлемінің жалпы өсуі кезінде шығарындылар көлемінің шамалы өсуі орын алды, ал кейбір жағдайларда шығарындылар бұрынғы деңгейде қалды. Бұл өндірісті оңтайландыру және табиғатты қорғаудың барлық шараларын орындау нәтижесінде пайда болады.
Жоғары деңгейдегі антропогендік жүктеме қарқындылығына – 1а, 1б, 4б, 4в, 10, 11, 12б-ландшафттары жатады. «АрселорМиттал Теміртау» АҚ, AGAT-SERVICE (АГАТ-СЕРВИС) ТОО – көмір және тау-кен өндірісі, АО
«Казахстан Инвест Комир» кокс және мұнай өңдеуші өнімдерінің өндіріс секілді өндіріс орындарының болуына байланысты, берілген ландшафттардағы қоршаған ортаға антропогендік іс-әрекетінің қарқындылығы жоғары болып табылады.
Қарқындылығы орташа жүктеме ландшафттарға – 3б, 4в, 7а, 31б кіреді.
«Жезқазғантүстімет» ЖШС Қазақмыс корпорациясы бойынша филиалы,
«TRANCO EXPRESS» ЖШС Сәтбаев қаласындағы филиалы, Жезқазған жылу электр орталығы, Қарағанды 2-МАЭС-тың болуы әсер етеді.
Антропогендік жүктеме қарқындылығы төмен деңгейде әсер етуі келесі ландшафттарға тән: 1в, 6в, 12в, 39г, т.б. Балқаш тау-кен металлургия комбинаты, Балқаш балық зауыты, Қоңырат карьерлері секілді өндіріс және жеңіл өнеркәсіп орындарының орналасуына байланысты ландшафтқа қарқындылық әсер ету деңгейі көтерілуде.
Антропогендік жүктеме өте төмен дәрежеде әсер етуі – 8а, 22ғ, 26г, 29б, 32б, 33а, 34а, 38а, 41, 44, т.б. ландшафттарынан байқалады. Оған себеп – қорғауға алынған аймақтар және өндіріс орындарының әсері аз немесе ауыл шаруашылық іс-әрекетінің бәсең болуы әсерінен ландшафттары біршама тұрақты болып келеді.
Кесте 5

Ландшафттарға антропогендік жүктеме қарқындылығы факторларының көрсеткіштері

№	Ландшафт ауданы, км²	Халық тығыздығы, адам/км²	Транспорт жүктемесі, км/ км²	Егістік ауданы, км2	Мал басы тығыздығы	Техногендік түзілімдер ауданы км²	Антропогендік жүктеме қарқындылығы коэффициенті
1	2	3	4	5	6	7	8
1а	3825,43	4	0,21	626,04	70	36,3	2912,29
1б	1073,06	4	0,14	222,3	50	-	1055,62
1в	3019,12	2	0,09	234,9	50	-	1097,87
2	3370,74	4	0,09	1188,3	70	28,6	5122,47
3а	697,19	4	0,08	230,5	50	-	1088,24
3б	1176,12	4	0,09	115,1	50	-	626,67
4а	5377,43	4	0,06	2059,5	70	0,2	8465,18
4б	2370,43	4	0,2	472,1	50	1,1	2060,5
4в	830,56	2	0,27	114,9	50	-	618,41
4г	3128,24	4	0,39	1643,2	70	12,1	6860,47
5	994,25	4	0,08	472,1	70	0,1	2115,14
6а	2309,81	1	0,31	230,6	50	-	1077,33
6б	5771,49	2	0,09	408,1	50	2,5	1803,17
6в	4801,49	8	0,09	313,4	50	-	1435,87
6г	1273,12	1	-	-	50	-	154
7а	2952,43	8	0,19	333,3	50	0,7	1519,27
7б	3000,93	2	0,03	1,8	50	-	165,29
8а	2479,56	1	-	-	50	-	154
8б	1139,75	1	0,04	-	50	-	154,12
8в	988,19	2	0,27	28,9	50	-	274,41
9а	2564,43	8	0,33	750,52	50	5,3	3211,57
9б	2418,93	2	0,06	66,23	50	2,4	435,1
10	3006,99	4	0,39	652,3	50	12,2	2837,37
11	1594,43	4	1,24	215,31	50	39,8	1229,96
12а	2109,75	1	0,15	-	50	-	154,45
12б	3219,18	1	0,03	617,3	50	-	2623,29
12в	2279,49	2	0,08	157,7	50	-	789,04

Кесте 5 жалғасы

1	2	3	4	5	6	7	8
13	1430,75	1	0,01	1364,4	50	-	5611,63
14	1206,45	1	0,06	566,2	50	-	2418,98
15а	806,31	1	0,04	-	50	-	154,12
15б	812,37	2	0,09	11,5	50	-	204,27
16а	1497,44	1	0,04	-	50	-	154,12
16б	5043,99	1	0,07	159,7	50	-	793,01
16в	733,56	1	0,01	8,9	50	-	189,63
17а	4116,43	1	0,08	-	50	-	154,24
17б	1612,62	1	0,03	-	50	-	154,09
17в	5225,87	1	0,05	-	30	0,1	94,65
17г	11924,9 2	2	0,1	244,9	50	9,3	1184,4
17д	5698,74	1	0,08	11,02	50	-	198,32
18а	4540,81	1	0,04	10,3	30	-	135,32
18б	4092,18	1	0,02	-	30	-	94,06
18в	2788,75	1	0,06	-	50	0,1	154,68
18г	2582,62	1	0,21	-	50	-	154,63
18д	6220,11	1	0,105	136,03	50	28,1	838,94
19	2267,37	1	0,23	169,9	50	0,2	835,29
20	2612,93	2	0,008	23,2	50	-	250,82
21а	1388,31	2	0,07	-	50	2,6	171,21
21б	10839,7 3	1	0,04	114,25	30	0,02	551,22
21в	4571,12	1	0,11	0,003	50	0,3	155,84
21г	5292,55	1	0,09	91,54	50	-	520,43
22а	1873,31	1	0,01	-	30	-	94,03
22б	236,44	1	-	-	30	-	94
22в	1218,56	1	0,04	-	30	-	94,12
22г	9142,24	1	0,04	31,89	50	2,4	293,68
22д	2049,12	1	0,03	-	50	0,5	156,59
22е	2127,93	1	0,03	-	50	-	154,09
22ж	7729,68	8	0,05	309,61	50	-	1420,59
22з	3782,99	1	0,08	29,64	30	17,3	299,3
22и	988,19	1	0,15	5,81	50	-	177,69
23	1412,56	1	-	-	30	-	94
24	5486,55	1	0,04	217,1	30	0,9	967,02
25	1903,62	1	0,09	-	50	15,4	231,27
26а	2376,49	1	0,03	-	30	-	94,09
26б	1588,37	1	0,13	-	30	0,1	94,89
26в	5401,68	1	0,05	-	50	2,5	166,65

Кесте 5 жалғасы

26г	8026,74	2	0,03	-	50	0,9	162,59
26д	6535,36	1	0,05	-	50	0,3	155,65
26е	2843,31	1	0,06	-	50	-	154,18
27а	4225,56	1	-	-	50	-	154
27б	2055,18	1	-	-	50	-	154
28а	2558,37	1	0,09	-	50	7,5	191,77
28б	1030,62	1	-	-	50	-	154
28в	2667,49	1	0,04	-	50	-	154,12
29а	3601,12	1	0,03	-	50	-	154,09
29б	7414,43	1	0,06	-	50	-	154,18
30	563,81	1	0,03	-	50	-	154,09
31а	4783,3	1	0,08	-	50	-	154,24
31б	563,81	1	0,69	-	30	39,7	294,57
32а	2279,49	1	0,07	-	30	0,1	94,71
32б	5383,49	1	0,03	-	30	-	94,09
32в	12597,8 5	1	0,04	-	50	13,8	223,12
32г	9530,23	1	0,03	20,97	50	-	237,97
33а	6068,55	1	0,03	-	50	0,9	158,59
33б	3043,37	1	0,06	-	50	-	154,18
34а	1812,68	1	-	-	30	-	94
34б	3546,56	1	0,03	-	50	-	154,09
35а	9900,05	1	0,02	-	30	0,01	94,11
35б	2697,81	1	0,02	-	30	0,06	94,36
36а	6214,05	1	0,002	-	30	-	94,006
36б	5638,12	1	0,02	-	30	0,4	96,06
37	5826,05	1	0,05	-	30	-	94,15
38а	12397,7 9	1	0,05	-	30	-	94,15
38б	2061,25	1	-	-	50	-	154
39а	3425,31	1	0,05	-	30	0,3	95,65
39б	2358,31	1	0,03	-	50	-	154,09
39в	497,12	1	-	-	50	-	154
39г	1042,75	1	0,48	-	50	40,4	357,44
40а	1297,37	1	0,11	-	50	-	154,33
40б	1442,87	1	0,23	-	50	-	154,69
40в	4267,99	1	0,02	-	30	-	94,06
40г	5559,3	1	0,09	-	30	-	94,27
41	3795,12	1	0,05	-	50	0,1	154,65
42а	5692,68	1	0,08	-	30	0,8	98,24

Кесте 5 жалғасы

1	2	3	4	5	6	7	8
42б	12264,4 2	1	0,04	-	50	-	154,12
43	5638,12	1	0,005	-	30	-	94,015
44	11185,2 9	1	0,14	28,6	50	2,7	282,32
45	2885,75	1	0,11	27,8	50	-	265,53
46а	8341,99	2	0,16	79,9	50	0,2	479,08
46б	2728,12	2	0,13	50,2	50	-	359,19
46в	472,87	1	0,13	-	50	-	154,39
47а	612,31	1	-	-	50	-	154
47б	3758,74	1	0,05	260,5	50	-	1196,15
48	491,06	2	0,05	18,3	50	-	231,35
Ескерту – Автор құрастырған

Қорытындылай келе, ландшафттарға антропогендік жүктемені бағалау барысында адам іс-әрекетінің жан-жақты түрлері қарастырылды, олар – халық тығыздығы, транспорт жүктемесі, ауыл шаруашылығы және өндіріс қарқындылығы. Есептеу барысында, Қарағанды облысының солтүстік аудандары, яғни көмір өндіруге бағытталған аймақтарында жүктеменің жоғары деңгейі байқалды. Сонымен қатар, негізгі салмақ өндіріс орындары мен ауыл егістік алқаптарына келеді. Мысалы, ауыл шаруашылық өнімдерінен дәнді дақылдардың ішінен қарақұмық, арпа, сұлы, т.б. дақылдары өсірілсе, өндірістік тұрғысынан келсек, облыс аумағында «Қазақмыс», «Арселор Миттал Теміртау», «Балқаштүстімет» кәсіпорындарының жұмыс істеуі атмосфералық ауаның техногендік ластануын туғызуда.

жүктеу/скачать 0.69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: