Бүгінгі таңда тіл білімінде әр түрлі тілдердің грамматикалық құрылымының салыстырмалы-типологиялық зерттеулеріне көп көңіл бөл
жүктеу/скачать 1.08 Mb.
|
| Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бүгінгі таңда адамзат тарихының шексіз өрлеп кемелденген заманында, мәдениет пен өнер, саясат пен тіл салаларында халықаралық қатынастың дамып, жанданған уақытында салыстырмалы және салғастырмалы тіл білімі ең өзекті де көкейтесті мәселенің бірі болып отыр. Олай дейтініміз, тілдерді салыстыра, салғастыра зерттеу әр тілдің өрнек баяуын, ұлттық ерекшелігін, қайталанбас қасиетін танып білуге жол ашады.Сөздің ауыспалы мағынасы дәстүрлі зерттелуде көбінесе тілді көркемдеуші ретінде танылады.Әсіресе, ауыспалы мағынасының кең тараған түрі метафораға тікелей байланысты болып табылады. Ол көркем әдебиет пен шешендік өнердің адресатқа әсер теу қызметі тұрғысынан зерттеліп келді. Оның тілдік сипатына соңғы уақыттарда ғана көңіл бөліне бастады. Бұл ретте, ең алдымен метафораның адамның ойлау үрдістерімен байланыстылығы және тілдегі әлем туралы білімнің бейнелені заңдылықтарына қатысы ескеріле бастады. Оның тек қана көркемдеуші құрал емес, сонымен қатар тілдің лексикалық, сөзжасамдық сұранысын өтеуші құрал екендігі анықталды. Тілдің күнделікті қатысымдық қызметінде кеңінен қолданылатын метафора шынайы өмірдегі нысандарды атауда тиімді тәсіл болып табылады. Адам күнделікті тілдің қолданыста өзінің бай тәжірибесі арқылы жинақтаған білім қорын кеңінен пайдаланады. Заттар мен құбылыстар ұқсастығы арқылы метафора жинақталған білім қорын белгілі бір мақсатта аталым қажеттілігіне сай қолдануға ашу – қазіргі тіл білімінде енді зерделене бастаған мәселелердің бірі.
Тіл білімінде сөздің ауыспалы мағынасы мәселесі бойынша көне ойшылдар Аристотель, Цицерон, орыс тілі зерттеушілері А.А.Потебня, В.Г.Гак, В.Н. Гелия, Н.Д.Арутюнова, В.Н.Хорченко, А.Байтұрсынов, М.Балақаев, Б.Хасанов, Ә.Болғанбайұлы, Ғ.Қалиұлы, Б.Қалиев т.б. зерттеу еңбектерінен орын алады. Тіл білімінде метафора құбылысы біршама қарастырылған. Дей тұрғанмен, сөздің мағыналық құрылымының дамуымен байланысты метафоралық құбылыстар мен олардың сөйлеудегі қолданысында да өзгешеліктер мен айырым белгілер болатыны анық. Метафора құбылысының сөйлеудегі орны ерекше, олай болатын себебі мағынасы кеңейтетін, сөздердің жаңаша қолданысын туғызатын тәсіл – осы метафора тәсілі. Метафора туралы В.Н.Комиссаров, И.Я.Рецкер, В.И.Тархова А.Байтұрсыновтан бастап, Қ.Жұмалиев, З.Ахметов, Б.Хасанов, Ә.Болғанбаев, Ғ.Қалиев сынды ғалымдар жақсы ғылыми пікірлерін білдірген еді. Кейінгі кезде де бұл тақырыпқа байланысты көптеген ғылыми еңбектер жазылуда. Солардың ішінде, әсіресе, А.Сыбанбаеваның, А.Қазанбаеваның, И.Мұратбаеваның т.б, еңбектерін атау орынды болмақ. Бұл ғылыми зерттеулерде метафораның көркем шығармадағы қолданысы, концептуальдық сипаты, термин жасаудағы қызметі сияқты күрделі мәселелер тілге тиек етіледі. Көркем шығармалар тілінде сөз метафоралық қолданыстар арқылы түрлендіріп, өңделіп, ажарланып, бейнелі құралға айналады. Өйткені, «екі нәрсені салыстыру және жанастырып-жақындату негізінде астарлы тың мағына» беру көркем шығарма үшін басты қару. Жазушылар тіліндегі метафоралар заттың, құбылыстың белгілерінің ассоциациялануы, байланысуы арқылы жасалып, ойдың дамуына серпіліс береді. Жазушы ойының ұшқырлығы өзге адамдар байқай бермейтін, көре алмайтын құбылыстардың әр алуан белгілері мен қасиеттерін сезіп, көріп, байқауына көмектеседі. Ой ұшқырлығы арқылы танылған жазушы танымы сөз болып кестеленеді де, ол метафоралық сипатта да бейнеленеді. Осы арқылы адамның ойлау дүниесінде күтпеген, батыл ассоциациялар жасалады да, шығарма тілі өзінің көркемдік деңгейінің жоғарылығымен оқырманын баурап алады. Зерттеушілердің пайымдауынша, экспрессивтілік пен эмоциялық образдылық кей тіркес сыңарларының метафоралануына ( ішіне ит өлген, тас бауыр(, гиперболалануына (атағы жер жарған, қара қылды қақ жарған(, лексика-грамматикалық қайталануына табу мен эвфемизмнің негізінде өзгертіп, қолдануына байланысты жасалып отыратын сияқты. Көркем шығарманың қымбат қасиеті өмір шығдығы шебер суреттеумен байланысты. Осылайша ауыспалы мағынаның метафораның және оның қазақ,орыс және ағылшын тілдерінде берілу жолдарының ғылыми жүйелендірілуі жеткіліксіз және топтастырылмауы ғылыми жұмысымыздың тақырыбын айқындады. жүктеу/скачать 1.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|