ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫН ДАЙЫНДАУ

2.3 ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫН ДАЙЫНДАУ

МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. Пәнге байланысты қажетті оқу материалын іріктеп алу және оның

2. Оқулықтың интерфейсін жобалау кезеңі. Бүгінде жүргізіліп жатқан

Шет ел психологтарының еңбектерінде компьютерлік программалардын безендірілуі жайлы көптеген зерттеулер жүргізілген. "Жақсы интерфейс ыңгайлы аяқ киімге ұқсас, - деп жазады атақты безендіру маманы М.Донской. -Оған ешкім көңіл бөлмейді. Көңіл аударған күнде де, "Мұнда тұрған не бар" – дейді. Ал нашар интерфейс барлық жұрттың назарында. Шындығында жақсы ұйымдастырылған интерфейсті пайдаланушы байқамайды, өйткені ол программаның ажырамас функционалдық бөлігі ретінде қабылданады" .

Шет ел және Ресей мамандарының зерттеулері негізінде компьютерлік окыту күралдарының интерфейсін жобалауда келесі мәселелерді ескерген жөн:

1. Безендіруде жүйелік тәсілді қолданудың ерекшеліктері. Жүйелік тәсіл -

2. Оқу материалдарының мазмүны мен қүрылымына койылатын талаптарды аньщтау. Студент жаңа оқу материалымен алғаш танысқан кезінде

3. Іздеу, жылжу, гиперсілтемелер жүйесін үйымдастыру. Оқу материалында бағдар алу оның мазмүндық жылжу, ауысу, сілтемелер жүйесінің қаншалықты тиімді үйымдастырылғанына байланысты.

“Ни одна болыиая книга, не должна выходить без указателя. Книга без указателя - дом без окон, тело без глаз, имущество без описи: не так легко ими вослользоваться", - дейді Я.А. Коменский .

Іздеу, жылжу, гиперсілтемелер жүйесі мынадай негізгі талаптарды қанағаттандыруы тиіс: электрондық оқулықтың оқытудың негізгі этаптарын бейнелейтін графикалық схема орналасқан кілттік экраны болуы тиіс, бұл студентке өзінің оқытудың қай кезеңіне жеткендігін біліп отыруға мүмкіндік туғызады; гиперсілтемелердің асты сызылатындықтан, оқулықтың материалын-Да асты сызылған мәтін бөліктері болмауы тиіс; гиперсілтемелер тізбегінде Жылжығанда олардың келесі қадамы қатар логикаға сүйеніп қүрылуы керек (Қайда алып барады? Нені көрсетеді?); программаның міндетті түрде іздеу жүйесі болуы қажет және кілттік сөздер мен мазмүн элементтері арасындағы мета-тегтер дұрыс қойылуы тиіс, т.с.с

4. Адамның түстер мен формаларды қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін ескеру. Адам көру сезімінің көмегімен 180 түрлі түсті қабылдай алады. Түс пен оның косылыстарының безендіру мүмкіндігі шексіз. Түрлі түстер адамның көңіл-күйіне түрліше эмоциялық әсер ететіні белгілі. Кей түстер адамды дем алдырса, кей түстер шаршатады. Түстер комбинациясы да адамға түрліше әсер етеді.

Оқыту программаларын жобалағанда адамның түстер мен формаларды кабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін ескеру керек. Сонымен бірге құрамында қозғалып тұратын объектілері (анимация) көп оқу материалын қабылдау өте қиын, себебі қозғалып түрған объект адамның назарын өзіне аударады. "Анимациялык интерфейс - өте күшті қару, сондықтан оны аса сақ колдану қажет. Пайдаланушыны таң қалдырамын деген әрекет көп жағдай-ларда, пайдаланушының тез шаршауына себеп болады да, оның бүкіл жүйені кабылдамай тастауына соқтырады",-дейді М.Донской .

5. Оқулықты қүруда колданылатын қүралдарды анықтау. Казіргі талап-
тарға сай электрондық окулық жасап шығаруда программалау тілдері (Dеlрhі,
Vіsual Ваіс, С++, НТМL, Jаүа Sсrірt т.с.с.) және FгоntРаgе Ехргеss, Місгоsоft
Рublіshег. программалары да информациялық байланыстарды гиперсілтемелік
ұйымдастыру орталары және информацияны бейнелеудің мультимедиалық
құралдары сияқты жаңа компьютерлік технологияларды пайдалану арқылы
ғана жүзеге асыруға болады.

Бүгінгі таңда окушылар мен студенттер үшін электрондық оқулық мектепте, ЖОО-да оқыған жылдардың барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік емтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер қоры болып келеді. Электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізуі болып саналады.

Оқытушы үшін электрондық оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады. Сол себепті электрондық оқулықтарды әзірлеп, оны дамытудағы Республикалык білім беруді ақпараттандыру ғылыми әдістемелік орталығының (РБАО) жұмысы да қайта оралып келіп түсіп жатқан ұсыныстар мен пікірлер арқылы тиімділігін бірте-бірте арттыратыны талас тудырмаса керек.

Білім беру саласында электрондық оқулықтарды пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Оқу материалы студентке компьютер көмегімен тез, жылдам түсіндіріледі. Соның нәтижесінде студенттердің пәнге деген қызығушылығы артып, шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылады. Сондай-ақ, оқытушылар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші кұралдарды молынан ала алады. Міне, білімді жоғарылатуға электрондық оқулықтың қаншама пайдасы бар. Ал біздің елде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп. жұмыстар атқарылуы тиіс, мектептің, кәсіптік -оқу орындарының, колледждердің, жоғары мектептің және қосымша білім беретін курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар шығарылуы тиіс. Заман талабына сай жас үрпаққа сапалы білім беруде электрондық оқулықтарды пайдалану - білім берудің жаңа технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға болады.

1. Мазмұндау мәтін, сурет, кескін, схема, кесте, график т.с.с. түрінде беріледі. Сонымен қатар мұнда, баспа оқулықта мүмкін емес, анимация, видео, дыбыстық эффектілер сияқты компьютерге тән элементтер орын алмауы мүмкін.

2. Схемокурс – оқулық мазмұнын қарастырылған мәтін – график қатынасы түрде бейнелеу. Бұл оқу материалының құрылымын, ондағы негізгі идеяларды түсінуге септігін тигізеді. Оқулық мазмұнын графикалық бейнелер арқылы бейнелеу мазмұнды ассоциативті есте сақтауда үлкен көмек береді.

3. Өзін-өзі бақылаудың тестік жүйесі – оқу материалының мазмұны арқылы интерактивті жүйені пайдалану арқылы сұрақтар мен жауаптар түрінде беріледі. Тестік жүйе көбіне алынған білім деңгейін тексеруге арналғандықтан, пайдаланушы үшін оқулықтық ең қызықты бөлігі болуы да мүмкін.

Оқу материалының бұлай үш түрге берілуі, студенттің оқу материалын бірнеше рет қайталап шығуы арқылы материалды есте сақтауын жақсартады.

Шет ел және Ресей мамандарының зерттеулері негізінде компьютерлік оқыту құралдарының интерфейсін жобалауда келесі мәселелерді ескерген жөн:

1. Безендіруде жүйелік тәсілді қолданудың ерекшеліктері. Бұл тәсіл программаны безендіруде дәстүрлі баспалық әдістерден басқа, информатика, семиотика, құрылымдық, лингвистикалық, функционалдық, коммуникативтік, компоненттік, құндылық т.б. сияқты ғылыми бағыттарды пайдалануға мүмкіндік туғызады.

2. Оқу материалдарының мазмұны мен құрылымына талаптарды анықтау. Студент жаңа оқу материалдарымен алғаш танысқан кезінде материал мен осы материал жайлы өзі білетін информацияны салыстырудан бастайды. Электрондық оқу материалына және оның берілуіне қойлатын талаптар студенттің жаңа информацияны қабылдау қабілеттілігін және қызығушылық деңгейін анықтауға да тікелей қатысы бар.

3. Іздеу, жылжу, гиперсілтемелер жүйесін ұйымдастыру. Оқу материалында бағдар алу оның мазмұндық жылжу, ауысу, сілтемелер жүйесінің қаншалықты тиімді ұйымдастырылғанына байланысты.

Іздеу, жылжу, гиперсілтемелер жүйесі мынадай негізгі этаптарын бейнелейтін графикалық схема орналасқан кілттік экраны болуы тиіс, бұл студентке өзінің оқытудың қай кезңіне жеткендігін біліп отыруға мүмкіндік туғызады; гиперсілтемелердің асты сызылатындықтан, оқулықтың материалында асты сызылған мәнін бөліктері болмауы тиіс; гиперсілтемелер тізбегінде жылжығанда олардың келесі қадамы қатар логикаға сүйеніп құрылуы керек (қайда алып барады? Нені көрсетеді?); программаның міндетті түрде іздеу жүйесі болуы қажет және кілттік сөздер мен мазмұн элементтері арасындағы мета – тектер дұрыс қойылуы тиіс, т.с.с.

4. Адамның түстер мен формаларды қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін ескеру. Адам көру сезімінің көмегімен 180 түрлі түсті қабылдай алады. Түс пен оның қосылыстарының безендіру мүмкіндігі шексіз. Түрлі түстер адамның көңіл-күйіне түрліше эмоциялық әсер ететіні белгілі. Кей түстер адамды дем алдырса, кей түстер шаршатады. Түстер комбинациясы да адамға түрліше әсер етеді.

Оқыту программаларын жобалағанда адамның түстер мен формаларды қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін ескеру керек. Сонымен бірге құрамында қозғалып тұратын объектілері (анимация) көп оқу материалын қабылдау өте қиын, себебі қозғалып тұрған объект адамның назарын өзіне аударады. «Анимациялық интерфейс - өте күшті қару, сондықтан оны аса сақ қолдану қажет. Пайдаланушының таң қалдырамын деген әрекет көп жағдайларда пайдаланушының тез шаршауына себеп болады да, оның бүкіл жүйені қабылдамай тастауына соқтырады», - дейді М.Донской.

5. Оқулықты құруда қолданылатын құралдарды анықтау. Қазіргі талаптарға сай электрондық оқулық жасап шығаруға программалау тілдері (Delphi, Visual Basic, C++, HTML, Java Script т.с.с.) және FrontPage Express, Microsoft Publisher программалары да информациялық байланыстарды гиперсілтемелік ұйымдастыру орталары және информацияны бейнелеудің мультимедиалық құралдары сияқты жаңа компьютерлік технологияларды пайдалану арқылы ғана жүзеге асыруға болады.

Электрондық оқулықтың сыртқы құрылымын, яғни пайдаланушыға көрінетін элементтерін қарастырайық. Қазіргі кезде электрондық оқулықтар жөнінде жазылған мақалалар және «электрондық оқу басылымдары» туралы ҚР-ның Мемлекеттік стандарты бойынша оның құрамында мыналар болуы керек:

Электрондық оқулықтың титул экраны түрлі-түсті әдемі болуы керек. Мұнда анимация мүмкіндіктерін пайдаланып оқулық аннотациясын жүгіртпе жол түрінде шығарып қойуға да болады.

Мазмұн электрондық оқулықтың ең маңызды құрылымдық элементі. Ол бір жағынан оқу материалын толық қамтуы тиіс, екінші жағынан бір ғана экранға сиятындай көлемде құрылуы қажет.

Аннотация – программа жөнінде қысқаша мәлімет, оның ұзындығы 60-65 символдан аспауы керек.

Жақсы электрондық оқулық құрудың бастапқы шарты оқу материалынеың толық қамтылуы, яғни тақырыпқа байланысты мәтін, графиктер, схемалар, иллюстрациялар, анимациялар болуы мүмкін. Оқулықтың әрбір бетінде, мәтінге, қажет болған жағдайда кішігірім графиктерге, материалды игеруге қажетті басқару элементтеріне арналған орындар болуы керек.

Тапсырмалар жүйесі әрбір тақырыптың соңында іске қосылуы керек. Ол студентке осы тақырыпытар бойынша сұрақтар мен тапсырмалар береді. Бұл студентті ізденуге, оқу материалдарын мұхият қайталауға мәжбүр етеді. Қайталау арқылы студент алған білімін толықтырып отырады. Нақты тапсырма дұрыс орындалмаған жағдайда оған көмекші жүйе қажетті информацияны айтып жіберуіне де болады.

Тесттік жүйе студенттің соңғы қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған. Ол тесттік сұрақтар түрінде беріледі. Тесттік сұрақтардың түрлері мен формаларын оқулықты жазушылар таңдап, құрастырып, тесттік сұрақтар қорына енгізіп қояды. Жүйе сонымен қатар тесттік сұрақтарға жауап берген адамдар жөнінде мәліметтер қорын құра алуы қажет.

Терминдер сөздегі оқу кезеңінің кез-келген тұсынан іске қосыла алатындай етіп ұйымдастырылуы керек. Онда оқу материалдарына қатысты негізгі ұғымдарға қысқаша түсініктемелер (глоссарий) келтіріледі.

Мәтін бөлігін іздеу жүйесі оқулықтың қажетті бөлігін жылдам іөзеп тауып алуға көмектеседі. Ол оқулықтың кез-келген тұсынан іске қосылып, іздеу нәтижесінде экранға шығара алуы тиіс.

Авторлар жөнінде мәліметтер – оқулықты құрастырушылардың аты жөндері, туылған жылдары, жұмыс орындары, телефоны, электрондық пошта адресі т.с.с.

Әдебиеттер тізімі оқу материалындағы сілтемелер арқылы не оқулықтың мазмұны арқылы ғана іске қосылады және сілтемеге сәйкес оқулық жөнінде мәліметтер береді.

Программамен жұмыс істеу тәсілдері жөнінде нұсқаулар жүйесі пайдаланушыға оқулықтың интерфейсін тиімді қолдануды үйретеді. Ол әдетте қысқа әрі нақты нұсқау түрінде болып келеді.

Қашықтан оқытудың шет елдік мамандарының пікірінше бүгінгі оқу құралының құрамында: баспа оқу құралы (графикалық иллюстрациялары бар оқу мәтіндері, оқу құралын пайдалану туралы оқытушыға және студентке арналған нұсқаулар), электрондық оқу комплексі (құрылымданған оқу материалы, оқу құралын толығымен оқып болған соң оның игерілгендігін және есте қалуын бекітетін тапсырмалар жүйесі), тренажер (практикалық дағды мен ебдейліктің қалыптасуын, кәсіби тәжірибенің жылдам жинақталуын қамтамасыз ететін құрал), оқу материалдарының қолданбалы программалар пакеті (оқу комплексін тақырыптар бойынша берілетін тапсырмалары, есептер жиыны) болуы тиіс.

Осы дидактикалық құралдар өзара тығыз байланыстырылып,бірін-бірі толықтыра отырып злектрондық оқулық-оқытудың программалық-әдістемелік комплексі алынады. Электрондық оқулық пәнінің оқытылу мақсатына сәйкес өз бетінше білім алыуда, дағды мен ебдейлікті қалыптастыруда студент белсенділігін арттыруға, сонымен қатар студентке өз мүмкіндігіне қарай, оқу материалының шамасын таңдап алуға және оқытушыдан қажет жағдайда ғана кеңес сұрауға мүмкіндік туғызады. Сондықтан оқытудың бұл түрі мүдделілігі және танымдық қабілеті дамыған студенттерге тән.
2.5 Оқытудың компьютерлік кұралдарының бір түрі тестілеу
Тест тапсырмасы көптеген өркениетті елдерде білім алудың бір сатысынан екінші сатысына көіпу барысында оқушы немесе талапкердің білім деңгейін анықтау үшін қолданылады. Тест (test) сөзі ағылшын тілінен аударғанда "Сынақтан өткізу", "тексеру" деген мағынаны білдіреді.

Үйрену – көп жақты процесс және білімді бақылау, яғни оның тек бір жағы. Дәл осы жағында компьютерлік технология максималды түрде ұзақ жерге дамыды және соның ішінде тестілеу бастысы болып табылады.

Тестілеу – ауызша, жазбаша емтихандар түрінде болады.

Адекватты және эффектілі тест құру оңай емес. Бұл жағдай компьютер көмегінің маңызы зор. Мектеп және жоғарғы оқу орын оқытушылар үшін басты актуалдық бұл компьютерлік тест құру үшін программа дайындау.

Тестілеу – эксперттік білім моделіндегі оқушының жеке білім моделіне тиісті баға процесі. Тестілеудің басты мақсаты – осы модельдерінің бір – бірімен тиіс еместігін табу және олардың тиіс емес деңгейінің бағасы. Тесттік тапсырма – бұл бір мәнді жауапты немесе анықталған алгоритм әрекетін орындауды талап ететін пән облысы бойынша анық және толық тапсырма.

Тест – пән облысында эксперттік білім моделіндегі оқушы білімін бағалауға мүмкіндік беретін өзара байланысқан тест тапсырмалардың жинағы.

Өздеріңізге белгілі педогокикалық тәжрибеде білімдерді тексерудің алуан түрлі әдістері мен түрлері бар. Дегенмен қазіргі қолданылып жүрген дәстүрлі әдістері оқу материалдарын меңгерудің сапалық жағынан анықгайды.

Дәстүрлі бақылау жұмыстары есепті шығарудың әдістерін игеруге, есептерді шығару кезінде қиыншылыктарды көруге, жұмысты орындағанда, әдетте жіберілген кателерді айыра білуге септігін тигізеді. Бірақ олардың көмегімен оқушы игеруге тиіс оқу материадцарының тек 30-50 процент! ғана тексерілуі мүмкін. Ал тестік тапсырмалар оқыту тиімділігінің сапалық жағымен қатар сандық жағын бағалауга мүмкіндік береді. Демек тестік тапсырмаларды қолдану оқушы білімін обьективті бағалуға мүмкіндік береді.

Эквивалент класы – тест тапсырмаларының жинағы.

Эффектілі тілі – толыс тесттің көлемі бойынша оптималдығы.

Эксперт үшін ең қиын есеп, бұл тест өңдеу болып табылады. Тесттік тапсырма құрудың ең оңай тәсілді түсінуге тиісті тұрақты формалау, жаттығуларды өңдеу.

Компьютерлік тесттердің типтері:

Білім моделіне тиісті 3 компьютерлік классты бөліп аламыз: знания, умения, навыки. Компьютерлік тестілеу типтерінің тапсырмасы тестілеу әрекетінің бір мәнді жауабы тәсілімен анықталады.

1. 
   “Знания” блогы бойынша тесттік тапсырмалар типтері.
   
   • 
     альтернативті сұрақтар
     
   • 
     факті біліміне тиісті информативті сұрақтар
     
   • 
     формалды сруктурасы бар факт біліміне тиісті сұрақтар
     
   • 
     тақырып бойынша жауаптарды бақылайтын сұрақтар
     
   • 
     қандайда бір әдіспен жауапты бірден табуға болатын сұрақтар
     

• 
  стандарттық алгоритмдерге тапсырма
  
• 
  әрекеттің орындалуы
  

• 
  құралдық тесттік программа негіздерімен
  
• 
  пәндік облыс негіздерімен
  
• 
  эксперт шеберлігімен
  

• 
  үйрену
  
• 
  бақылау
  

• 
  оқу процесінің корректісіне
  
• 
  бақылау үшін көмекші тәсіл ретінде пайдалану
  
• 
  үйрену үшін дидактикалық тәсіл ретінде пайдалану
  
• 
  дистанциялық үйрену үшін
  

(3.1-сурет)

Ал оның толық көрінісі (3.2-сурет)-те көрсетілген



Оңтүстік Қазақстан Ашық университеті

(3.2)-сурет

Бұл сурет менің бағдарламамның алғашқы беті болып табылады және ол жердегі «Келесі бет» батырмасын шерткен кезде бағдарламаның бас форма терезесі шығады. Оған келесі компоненттер орналастырылған

Компонент	Қасиет	Мән
Panel1	Caption	Бос ету
Panel2	Caption	Бос ету
WebBrowser1
Image1	Picture	(TJPEGImage)
Form2	Caption	электрондық оқулық
Image2	Picture	TJPEGImage
SpeedButton1 SpeedButton2 SpeedButton3 SpeedButton4 SpeedButton5 SpeedButton6 SpeedButton7 SpeedButton8 SpeedButton9 SpeedButton10 SpeedButton11 SpeedButton12 SpeedButton13 SpeedButton14 SpeedButton15 SpeedButton16 SpeedButton17 SpeedButton18 SpeedButton19 SpeedButton20 SpeedButton21 SpeedButton22 SpeedButton23 SpeedButton24 SpeedButton25 SpeedButton26 SpeedButton27 SpeedButton28	Caption Glyph Transparent Caption Caption Glyph Transparent Caption Glyph Transparent Caption Glyph Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Glyph Transparent Caption Glyph Transparent Caption Glyph Transparent Caption Glyph Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Transparent Caption Glyph Transparent	Бос ету (TBitmap) true Бос ету Бос ету (TBitmap) true Бос ету (TBitmap) true Бос ету (TBitmap) true Тарау1 true Лекция1 true Лекция2 true Лекция1 true Тарау2 true Лекция1 true Лекция2 true Лекция3 true Лекция4 true Автор (TBitmap) true Бос ету (TBitmap) true Бос ету (TBitmap) true Бос ету (TBitmap) true Тарау3 true Лекция1 true Лекция2 true Лекция3 true Тарау4 true Лекция1 true Лекция2 true Лекция3 true Мысалдар true Жетекші (TBitmap) true

Және осы форманың толық көрінісі (3.3)-суретте көрсетілген

(3.3)-сурет

(3.4)-сурет

Шыққан терезеден қажетті тақырыбымызды таңдап соған қатысты лекция номерлі түймесін шерткенде терілген лекцияны webbrowser компоненті арқылы көрсетеміз.Яғни ол төмендегі суретте көрсетілген (3.5-сурет).

(3.5)-сурет

Барлық дайындалған лекцияларды Word редакторында тереміз. Терілген лекцияны html кеңейтілуімен сақтаймыз. Әрбір лекцияларды жеке-жеке теріп, бөліп сақтаймыз. Бұл лекциялар төменде көрсетілген (3.6, 3.7-сурет)

(3.6)-сурет

(3.7)-сурет

Дәл осы әрекеттерді жасап қалған тарауларға, лекцияларғада кіруге болады.

Жоғарыда қолданылған амалдарды қайталай отыра, мысалдарға қолданамыз. Мұнда да Word редакторында мысалдарды тереміз. Терілген мысалдарды бөлек жазып және олардың кеңейтілулерін html деп сақтаймыз.

Ол келесі суретте көрсетілген (3.8-сурет).



(3.8)- сурет

Оларды webbrowser компонентіне шақырамыз. Олар келесі суретте көрсетілген (3.9-сурет).

(3.9-сурет)

Терілген сұрақтар мен жауаптар келесі суретте көрсетілген (3.10-сурет).

Бұл компоненттерді формаға қоямыз. Олар келесі суреттерде көрсетілген (3.11-сурет).

3.11-сурет

ComboBox компонентінде 3тесттің біреуін таңдаймыз. Ол келесі суретте көрсетілген (3.12-сурет).

3.12-сурет

Енді таңдау түймесін шертіп, сұрақтар мен жауаптар формада көрінеді.Ол терезеде тест сұрақтарына жауап береміз.

Ол келесі төменде көрсетілген. (3.13)-сурет.

3.13-сурет

Оларға жауап берген соң дұрыс жауаптарының саны және тест аяқталды деп шығады.Ол келесі суретте көрсетілген (3.14-сурет).

3.14-сурет

Бұл компоненттерді қолдана отырып, форма бетіне келесі мәліметтер енгізілген. Бұл келесі суретте көрсетілген.

AboutBox-ке Программа туралы мәлімет алуға болады. AboutBox бетіне яғни, мұнда келесі компоненттерді шақырамыз.

3.15-сурет

Бағдарламалық қамтамасызданудың натуралдық эффектісі келесі көрсеткіштерден тұрады:

- бағдарламалық қамтамасыздануға кететін капиталды шығындар;

- жылдық эксплуатациялық шығын экономиясы;

- бағдарламалық қамтамасыздануға кеткен капиталды шығындар;

Жүйе шығындарының құрылу есебі келесі формула арқылы есептелінеді:

С = Сктс + Салг + Сотл + Свн,

мұндағы

Салг – алгоритмді құруға кеткен шығындар;

Сотл – жазуға және жөңдеуге кеткен шығындар;

Свн – енгізуге кеткен шығындар;

Сктс = Скомп. + Сприн. + Сббп,

мұндағы

Скомп. = 90800 тенге – компьютер бағасы (Intel Pentium IV 700/RAM 128 Mb/HDD 20 Gb/ CD-ROM 52X/ Monitor 17");

Сббп = 46000 – питания блогы STI K 600 UPS;

Сктс = 15000 тенге

Сктс = 90800 + 43500 + 15000=149300

2) Алгоритмді құруға кеткен шығындар есебі

Салг = Зп.разр.*Кол.*В + От,

Мұндағы Зп.разр. = 1700 тенге – құрушының еңбек ақы мөлшері;

Кол. = 1 – алгоритмді құрушылар саны;

В = 12 дней - алгоритмді құруға кеткен уақыт;

От = 10% - программисттің әлеуметтік-сақтандырылуына кеткен айлық мөлшерінің бөлімі;

Бұдан келесі есептеу келіп шығады:

Процент = 1700*10*0,2=3400

Салг = 1700*10+3400=20400

3) Бағдарлама жазу мен жөңдеуге кеткен шығындар:

Сотл. = Котл. + Кз.п.,

мұндағы Котл. – бағдарламаны жөңдеуге кеткен машиналық уақыт;

Кз.п. – бағдарлама жазумен айналысатын программисттің төлем ақысы;

q = 150 теңге – машиналық уақыттың бағасы.

Квн = 10*15*150 = 22500 теңге

Б) Кз.п. = Км * Оразраб.*Кол. + отч.,

мұндағы Км = 22 күн –құруға кеткен күндер саны;

Оразраб. = 1600 тенге – программисттің бір күн ішіндегі айлық мөлшері;

Кол. = 1 адам. – бағдарлама құрушылар саны;

отч. = 10% бағдарлама құрушының айлық мөлшерінің бөлігі;

з.п. = 22*1600+9600=44800

Сонда:

4) Бағдарлама енгізуге кеткен шығындар

Свн = Квн + Зп.вн.,

мұндағы Квн. – еңгізуге кеткен машиналық уақыт;

Зп.вн. – еңгізу кезіндегі программисттің айлығы.

А) Квн – есептелуі келесі түрдей болады:

Квн = К * d * q,

мұндағы К = 6 - бір күнде ЭЕМ-мен жұмыс істеуге кеткен уақыт;

d = 15 күн – ЭЕМ-да жұмыс істеуге кеткен күндер;

q = 150 теңге – машиналық уақыт бағасы.

Квн = 6*15*150=13500

Б) Программисттің еңгізу уақытындағы айлығы келесі формуламен есептелінеді:

Зп.вн. = Qвн. * d / Д + отч.,

мұндағы Qвн. = 17000 тенге – программисттің еңгізу уақытына кеткен айлық мөлшері;

d = 15 күн – ЭЕМ мен жұмыс істеуге кеткен күндер;

Д = 24 күн – бір айға кеткен жұмыс күндері;

отч. = 10% - программисттің әлеуметтік-сақтандырылуына кеткен айлық мөлшерінің бөлігі;

Зп.вн. = 17000 * 15 / 24 +2266.67 = 12891,67теңге

Сонда бағдарлама еңгізуге кеткен шығын келесі сумма бойынша анықталады:

Свн = 14400+ 12891,67=27291,67

Енді алынған есептеулерден жүйені құруға кеткен шығын есептеулерін шығаруға болады:

С = 149300+20400+46300+27291,67=243291,67

С = Сктс + Салг + Сотл + Свн
4. 2 Экономикалық сферасының есептеулері
1. Бағдарламаны қолдануға байланысты эксплуатациялық

шығындар есептеулері

Еэкспл. = Тмв * Sм,

Мұнда

Sм = 150 теңге – машиналық сағаттың бағасы.

Еэкспл. =2880*150 =432000 теңге.

2. Жылдық эксплуатациялық шығындар үнемділігі:

d Еэкспл. = ( (1+Wo) * (1+Wq) * Вз.пр - Еэкспл. ),

мұнда

Wo = 1,35 – ай сайын айлыққа қаражат түсуі;

Wq = 1,65 –қосымша айлықты ескеретін коэффициенті;

Қызметкерлердің қолмен еңбек ету айлығы:

Вз.пр = 292000

d Еэкспл. =1,35*1,65*292000-432000=218430

3. Өтелу мерзімі:

Т = С / d Еэкспл.

Т = 243291,67/218430=1.12

4. Бағдарлама құны:

S = Sр.п. / N,

Мұндағы Sр.п. = С =243291,67

N = 1 – бағдарлама қолданылатын бөлімдер саны.

S = 243291,67/ 1 = 243291,67теңге.

5. Пайда құны:

P=q*g, мұндағы q-диск саны 210, g- дисктың құны 5200, P –пайда құны.

P=210*5200=1092000 теңге

6.Табыс көзі:

K=P- d Еэкспл.

d Еэкспл.*10/100=A

Ta=K-A Мұндағы Ta-жалпы табыс көзі

K=1092000-218430=873570

A=218430*10/100=21843

Ta=873570-21843-=851727

Мекен-жайы: Шымкент қаласы.

Кіммен жасалған: Төреқұлов Сәкен

Бизнес сферасы: бағдарламалық қамтама құру

Қызметтің негізгі түрлері: бағдарламалар құрастыру, «Информатика» кафедрасының студенттерін электрондық оқулықтарымен қамтамасыздандыру.

Басталу мерзімі: 2007 жыл

Бизнес-жоспар қандай мерзімге есептеліп жасалған: 10 ай
2 Резюме
Дипломдық жоба тақырыбы: «Delphi бағдарламалау ортасында «Математикалық физика теңдеулері» пәні бойынша электрондық оқулық құру». Бұл дипломдық жобада «Информатика» кафедрасын «Математикалық физика теңдеулері» пәні бойынша электрондық оқулық құрумен қамтама құрастырылған. Құрастырылған жоба Delphi бағдарламалау ортасында орындалған. Delphi Windows жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау , программа мәзірін құру, анимция, мультимедия процестерін ұйымдастыру , OLE технологиясын пайдаланып ,басқа офистік қосымшаларды шақыру,олармен жұмыс істеу және т.б. іс-әрекеттерді орындауда мүмкін. Көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты.

Delphi-де пайдаланылатын оқиғалар және түрлі кластарға,компоненттерге меншіктелгн қасиеттер мәндері көп . Нақты есептерді шешу программаларды құруды үйрену арқылы ғана –де программалауды үйренуге болады. Ол үшін кітапқа енгізілген программаларды іс-жүзінде орындап және оларға түрлі өзгерістер енгізіп, жаттығу да мүмкін. Жетістік тек тәжірбиеге байланысты.

Бағдарламалық өнім диск түрінде және Интернет –дүкендерінде сатылатын болады. Жоспар бойынша келесі жарты жылдықта сату көлемінің мөлшері 210 диск (күндізгі және кешкі бөлімде оқитын студенттерге -120, қашықтықтан оқитындарға - 90).

Жыл бойындағы сату көлемінің мөлшері 210 диск, 5200 теңге әр диск үшін. Бір дисктен көшірудің ағындық шығындары CD-R дисктің тұру бағасына (80 теңге) қосылады, машиналық уақытының құны -150 теңге/сағ, бөлінетін қаржы көлемі – 10% .

Алға қойған мақсатқа жету үшін -218430 теңге қажет.

Ол қаражат комплексті техникалық құралдарға -149300 теңге, алгоритмді ендіруге – 20400 теңге, бағдарламаны ендіруге -243291,67 теңге және откладкаға -46300 теңге жұмсалады, табыс -1092000, пайда -851727

Несие ТуранӘлемБанк- тан алынады.

Несие 10 айда толығымен қайтарылады.