Әдістемелік ұсыныстардың титулдық парағы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Есеп және аудит кафедрасы

«Бухгалтерлік есеп қағидалары» пәні бойынша

5В050800, 050508 «Есеп және аудит» мамандықтарының студенттеріне арналған пәнді оқытудың

ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР

Павлодар
Тақырып 1 Бухгалтерлік есеп ақпараттық жүйе ретінде

Бухгалтерлік есеп дегеніміз нақты бір шаруашылық іс-әрекет жүргізетін субъект туралы қаржылық ақпаратты жинап, өндеп, пайдаланушыларға беретін жүйе.

Шаруашылық іс-әрекет жүргізетін субъект – бұл мақсаттардың орындалуына бірігіп жұмыс істейтін адамдар тобынан тұратын ұйым.

Алдарына қойған мақсаттарға жетуге ұйым материалды және еңбек ресурстарын, әр түрлі қызметтер, ғимараттар мен жабдықты пайдаланады. Осы ресурстардың мөлшері туралы ақпарат тиімді жұмыс үшін ұйым қызметкерлеріне, сондай-ақ ұйымның іс-әрекетің бағалау үшін сыртқы пайдаланушыларға да қажет. Осындай ақпаратты бухгалтерлік есеп жүйесі қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, бухгалтерлік есеп шаруашылық іс-әрекеті мен шешім қабылдайтын тұлғалардың арасындағы байланыс бұыны.

Яғни, бухгалтерлік есеп: болашақта пайдалану мақсаттары мен кәсіпорын іс-әрекеті турралы мәліметтерді тіркеу арқылы шаруашылық іс-әрекетті өлшеу; мәліметтерді өндейді, қажетті сәтке шейін сақтап, пайдалы ақпаратқа айналдыру; есеп беру арқылы шешім қабылдайтын тұлғаларрға береді.

Бухгалтерлік ақпарат пайдаланушылары келесідей бөлінеді.

Бірінші топ топ – ішкі пайдаланушылар (әкімшілік, меншік иесі, директорлар Кеңесі, менеджердер, кәсіпорындардың басшылары т.б.).

Екінші топ – тікелей қаржылық мүддесі бар сыртқы пайдаланушылар (инвесторлар, несиеберушілер).

Үшінші топ – тікелей емес қаржылық мүддесі бар сыртқы пайдаланушылар (салық органдары, реттеуші органдар т.б.).

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Ғылым ретіндегі бухалтелік есептің пайда болуының және қалыптасуы тарихи аспектісі.
   
2. 
   Басқару жүйесіндегі бухгалтердік есеп.
   
3. 
   Бухгалтерлік ақпарат және басқару шешімдерін қабылдау. Бухгалтерлік есептің пәні, әдісі және міндеті.
   
4. 
   Экономиканың ақпараттық көздері және оны пайдаланушы ретіндегі қаржылық есеп беруі.
   

Есеп тұжырымдамаларын айта отырып, ережелер мен ұсыныстарды анықтайтын және барлық салардың, қызмет түрлерінің және ұйымдық-құқықтық формаларының субъектілерімен есепті енгізу қалыптасатын есептік жүйені құрудың негізі. Басқа сөзбен айтқанда, тұжырымдама – бұл есеп қағидаларын өңдеудің логикалық болжауы. Нақты өзара байланысты түсіндіре отырып, тұжырымдамалар экономикалық реалийлердің өзгеруіне байланысты түзетулерге ұшырауы мүмкін, сондықтан бір рет және әрқашанда берліген болып табылады. Сонымен әрбір түзету бухгалтерлік есеп және есептілік жүйесі туралы жалпы көрініске негізденеді, яғни оның негізіне салынған тұжырымдамаларға. Өңделмеген стандарттар бойынша жаңа бағыттардың, операциялардың жаңа типтерінің пайда болуы өзімен субъективті негізін тартады – жеке ойлауға немесе құрастырушыларды бағалауға тәуелді болуы мүмкін. Сондықтан да сондай ойлаулар мен бағалаулар есептік берілгендер көрінісінің қалыптасқан қағидаларында құрылады.

Қағида (латын тілінен prinzipium) бастауын немесе негізін, яғни одан шығатын барлық келесі бекітулерді алдын ала анықтайтын қандай да бір теорияның, ғылымның, дүниетанымның шығыс жағдайын білдіреді. Әрбір ғылым негіз салатын қағидаларда негізденсе, онда бухгалтерлік есеп ерекше бола алмайды.

Есеп қағидалары есептік процес және есептілікті құруды енгізу негізінде жатады. Сонымен американдық ғалымдар әдебиеттеріне шолу куәландырады, қағидалар – бұл бухгалтерлік есептің бөлшектенген практикалық ережелерінің кең ортасы. Ұлыбританияда бөлшектенген ережелерді практика, саясат немесе негіздер деп атайды, ал өте кең түсінікте тұжырымдамалар (латын тілінен conceptio - көзқарастар жүйесі, құбылыстар, процестердің сол немесе басқа ұғымдары, сонымен қатар ойды жүргізетін біріңғай нақты ойлау) деп аталады.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Шаруашылық есептiң жалпы сипаттамасы, түрлерi.
   
2. 
   Бухгалтерлiк есептің мақсаты мен мiндеттерi.
   
3. 
   Есеп ақпараттарын пайдаланушылар түрлерi. Бухгалтерлiк есепте қолданылатын өлшемдер.
   
4. 
   Қаржы және басқару есептерiнiң жалпы сипаттамалары.
   
5. 
   Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлiк есеп пен есептiлiктердi реттеудiң нормативтiк жуйесi.
   

Бухгалтерлік баланс ақшалай бағалауда көрсетілген әрі белгілі бір мерзімге құрылған шаруашылық құралдарының құрамы мен орналастырылуы және олардың құрылу қөздері бойынша экономикалық топстатыру және жалпылама қорыту тәсілі.

Баланс өзінің құрылуы бойынша актив пен пассивтен тұратын екі жақты кесте болып табылады.

Баланстың оң жағы пассив деп аталады, сол жағы актив.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Бухгалтерлiк баланстың мазмұны мен маңызы.
   
2. 
   Бухгал­терлiк баланс және қаржылық есептiлiктердiң ашылып көрсе­тiлуi.
   
3. 
   Баланстың құрылымы және құpaмы.
   
4. 
   Шаруашылық опера­цияларының әcepiнен баланстaғы болатын өзгерiстер және олардың сипаттамасы.
   

Бухгалтерлік есеп шоттары, құрылымы мен мазмұны және жіктелуі. Екі жақты жазу жүйесі. Жай және күрделі бухгалтерлік жазбалар. Бухгалтерік есеп шоттарының жұмыс жоспары, негізгі тарауларының қысқа сипаттамасы және ұйымдастырылуы

Активті шоттарында (латын тілінен - қызметтік) кәсіпорын активтері, яғни табыс әкелуге бейімді құралдар туралы ақпарат көрінеді. Пассивті шоттарында (латын тілінен – қызметтік емес) меншік капиталы мен міндеттемелер көрсетілген. Шоттың екі жағы бар. Шоттың сол жағын дебет, ал оң – кредит деп атайды. Активті шоттарда дебет өсуді, кредит – төмендеуді білдіреді, ал пасивттікте – керісінше. Дебет немес кредит шоты бойынша бөлінетін сомалар қорытындысы – бұл айналым, ал шот бойынша соңғы қалдық – сальдо. Активтік шот бойынша сальдо дебет бойынша көрінетін бастапқы қалдық сияқты анықталады. Шот дебеттік айналымда қосылады және шот бойынша кредиттікте есептеледі. Ай соңына сальдо активтік шот бойынша дебетке жазылады. Кредиттік шот сальдосы кредит бойынша көрсетеді. Бухгалтерлік шоттағы шаруашылық операцияларының көрінісі екі жазба көмегімен жүзеге асырылады.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Бухгалтерлiк шоттардың мәні мен маңызы.
   
2. 
   Шаруашылық операцияларын шоттарға жазу тәртiбi.
   
3. 
   Шоттар сызбасы.
   
4. 
   Шоттардың дебетi мен кредитi туралы түciнік.
   

Қәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиді.

Пайдаланушылардың кәсіпорынның қаржы есептілігін қандай да бір уақыт аралғында оның қаржы жағдайының үрдістерін, қызметінің нәтижелері мен ақша қаражаттарының қозғалысын анықтау үшін мүмкіндігі болуға тиіс. Сөйтіп, әрбір кезеңде әдетте сол бір есеп саясаты қабылданады. Есеп саясаты, егер бұл заңға сәйкес немесе есеп стандарттарын белгілейтін органдарда талап етілетін жағдайда, немесе осы өзгеріс кәсіпорынның қаржы есептілігінде оқиғаларды немесе операцияларды неғұрлым дұрыс көрсетуге әкеп соқтырған кезде өзгеруге тиіс. Қаржы есептілігінде оқиғаларды немесе операцияларды неғұрлым дұрыс беру жаңа есеп саясатын қолдану кәсіпорынның қаржы жағдайы, қызметтің немесе ақша қозғалысының нәтижелері туралы неғұрлым орынды немесе неғұрлым сенімді хабарлама беруге жеткізген кезде болады.

Мына әрекеттер есеп саясатындағы өзгерістер болып табылмайды: өзінің мәні жағынан бұрын болған оқиғалардан немесе операциялардан өзгеше оқиғалар немесе операциялар үшін есеп саясатын қабылдау; бұрын болмаған немесе елеулі емес оқиғалар немесе операциялар үшін жаңа есеп саясатын қабылдау.

Есептік цикл. Бухгалтерлік есеп шоттарының ашылуы. Шаруашылық операцияларының тіркелуі мен олардың бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуі (шаруашылық операцияларын тіркеу журналы). Бухгалтерлік есеп шоттарының жабылуы (соңғы қалдықты анықтау). Сынамалы баланс (айналым ведомосі) – бухгалтерлік іс-әрекеттердің бақылаушы құралы. Уақытша шоттардың жабылуы.

Әрбір жаңа есептік кезеңді шаруашылық етуші субъект кіру балансынан, яғни есептік кезеңнің алғашқы мерзіміне құрылған баланстан басталады. Шаруашылық операцияларды тіркеу және олардың бухгалтерлік шоттарда көрінісі «Шаруашылық операцияларды тіркеу журналында» жүргізіледі. Бухгалтерлік процедуралардың бақылау құралы болып айналым ведомості немесе сынама баланс табылады. Оны айналымды және барлық синтетикалық шоттар бойынша қалдықтарды бақылау үшін қолданады.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Есептік цикл.
   
2. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының ашылуы.
   
3. 
   Шаруашылық операцияларының тіркелуі мен олардың бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуі (шаруашылық операцияларын тіркеу журналы).
   
4. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының жабылуы(соңғы қалдықты анықтау).
   
5. 
   Сынамалы баланс(айналым ведомсі)- бухгалтерлік іс-әректтердің бақылаушы құралы.
   
6. 
   Уақытша шоттардың жабылуы.
   
7. 
   Қорытынды баланс.
   

Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі. Қолма-қолсыз есеп айырысудың нысандары мен олардың сиппаттамасы. Банктердегі ағымдағы, корреспонденттік шоттар, аккредивтердегі, гектердегі, карт-шоттардағы және басқада шоттардағы ақша қажаттарының есебі.

Шетелдік валюта мен жүргізілетін операциялардың есебі. Ақша қаражаттарын, құнды қағаздарды ақшалық құжаттар және қатаң есеп берілетін бланклердің түгендеуін жүргізудің тәртібі және олардың нәтижесін бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу.

Қазіргі заңнамаға қатысты субъекттер ақша құралдарын оларға қызмет көрсететін банктегі есептік шотта сақтаулары қажет. Есептік шот бойынша операциялар қазіргі заңнамамен реттеледі. Есептік шот және банктің басқа шоттары бойынша операцияларды әзірлеу үшін банкте келесі құжаттар: чек, жарнаға қолма қол түсіндіру, төлемдік нұсқаулар, төлемдік талап-нұсқау.

Дебиторлық борыштар, олардың түрлері және жіктелуі. Алынуға тиісті шоттар. Күдікті дебиторлық борыштардың есебі. Еншілес (туынды) және тәуелді серіктестіктердің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық борыштарының есебі. Басқадай дебиторлық борыштар есебі. Есептелген сыйақылар есебі. Алдағы кезең шығыстарының есебі. Берілген аванстар есебі.

Дебиторлық қарыз есебі 1200 «Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз» және 2400 «Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз» бөлімшелерінің шоттарында жүргізіледі.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерi жайлы түciнік.
   
2. 
   Кассадағы қолма-қол ақшалар есебi.
   
3. 
   Есеп айырысу шотындағы және банктегi арнайы шоттардағы ақша қаражаттарымен есеп айырысудың есебi.
   
4. 
   Дебиторлық қарыздарға түсініктеме және олардың түрлерi.
   
5. 
   Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлермен есеп айырысудың есебi. Күмәндi дебиторлық қарыздар есебiнiң тәсiлдерi және оны бағалау әдiстерi.
   

Тауарлы-материалдық қорлар жайлы түсінік. Тауарлы-материалдық қорлардың жіктелуі. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау әдістері (орташа есептік құны бойынша, ФИФО және арнайы сәйкестендіру). Әдістердің салыстырмалы сипаттамасы. Тауарлы-материалдық қорлардың қабылдануы және есептен шығарылуын құжаттық рәсімдеу. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі. Қаржылық есеп беруде ашылуы.

Тауарлы-материалдық қорлар активтерді ұсынады:

• 
  жетілдіруге арналған дайын өнім және тауарлар;
  
• 
  аяқталмаған өндіріс;
  
• 
  өндіріс процесінде қолдану үшін немесе қызметтерді көрсету үшін материалдар мен шикізаттар.
  

• 
  ТМҚ нақты, өзара ауыстырылмайтын бірліктерінің өзіндік құнын өлшеу үшін қолданылатын дәлелдік шығындарға негізденген жалпы идентификация;
  
• 
  орта өлшенген құны – ТМҚ әр бірлігінің құны есептік кезеңнің басында ТМҚ бір типтік бірлігінің орта өлшенген құнымен және есептік кезең ағымында өндірілген немесе алынған бір типтік бірлік құнымен анықталады;
  
• 
  алғашқы сатып алулардың бағалары бойынша бағалау (ФИФО), ең бірінші алынған тауардың өзіндік құны ең алғаш сатылған тауарларға қатысты болуына негізденген.
  

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Қорлардың түрлерi мен жiктелуi.
   
2. 
   Қорлардың бағалануы.
   
3. 
   Қорларды өзiндiк құны бойынша бағалау әдiстерi.
   

Негізгі құралдары бағалау: бастапқы, ағымдағы, баланыстық құны, сату құны және жойылу құны. Негізгі құралдардың тозуының есебі.

Негізгі құралдарды жалға беру есебі. Негізгі құралдарды қайта бағалаудың есебі: қосымша бағалануы және құнының төмендеуі. Қаржылық есеп беруде ақпараттарды ашып көрсету.

Ұзақ мерзімді активтер – бұл өндірістік, әкімшілікмақсаттар немесе арендаға тапсыру үшін қолданылатын, бір жылдан аса пайдалы қызмет мерзімі бар активтер. Негізгі құралдар келесі категорияларға бөледі: жер, ғимарат және құрылыс, құрал-жабдықтар, көлік құралдары және категориялар мәліметтеріне кірмеген басқа негізгі құралдар.

Ұзақ мерзімді активтерді бағалау үшін алғашқы, ағымдағы, баланстық, өтімділік құны және жетілдіру құны қолданылады.

Материалдық емес актив - бұл физикалық нысаны жоқ бірегейлендірілетін ақшалай емес актив.

Ұйымдар ғылыми немесе техникалық білімдер, жаңа процестер мен жүйелерді әзірлеу немесе енгізу, лицензиялар, интеллектуалдық меншік, нарық білімі және тауар белгілері (тауар маркалары мен баспа құқықтарын қосқанда) сияқты материалдық емес активтерді сатып алу, әзірлеу, қызмет көрсету немесе нығайту кезінде ресурстарды жиі жұмсайды. Осындай ауқымды санаттар қамтитын баптардың кеңінен тараған үлгілері болып компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету, патенттер, авторлық құқықтар, кинофильмдер, клиенттердің тізімі, ипотекаға қызмет көрсету құқығы, балық аулау лицензиялары, импорттық квоталар, франшизалар, клиенттермен немесе жеткізіп берушілермен қарым-қатынастар, клиенттердің икемділігі, нарықтың үлесі және өткізу құқықтары болып табылады.

Материалдық емес активтің анықтамасы оны іскерлік беделден нақты ажыратуға мүмкіндік беретін бірегейленуін талап етеді. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде алынған іскерлік бедел бұл сатып алушы-кәсіпорын болашақта күтілетін экономикалық табысты күту кезінде өздігінен жеке бірегейлендіре алмайтын және бөлек таныла алмайтын активтерден жасалатын төлем болып танылады. Болашақтағы экономикалық табыстар сатып алынған бірегейлендірілетін активтер арасында синергия тиімділігінен немесе жеке өзі қаржы есептілігінде тану талаптарына жауап бермейтін, бірақ кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алушы ақысын төлеуге даяр активтерден туындауы ықтимал.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Негiзгi құралдарға тyciнiктeмe.
   
2. 
   Негiзгi құралдардың бағалануы.
   
3. 
   Негiзгi құралдар қозгалысының есебi.
   
4. 
   Негiзгi құралдар амортизациясы есебi.
   
5. 
   Матeриалдық емес активтер және олардың сипаттамасы.
   
6. 
   Матeриалдық емес активтер түрлерi.
   
7. 
   Матeриалдық емес активтер есебi.
   
8. 
   Матeриалдық емес активтер амортизациясының есебi.
   

Негізгі қызметтен түскен табыстар есебі: дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сату, сатып алынған тауарларды сату, жалға беру, байланыс ұйымдардың қызметі және басқа да негізгі қызметтің табыстары. Негізгі емес қызметтен түскен табыстардың есебі; материалдық емес актвитерді сату, негізгі құралдарды сату, құнды қағаздарды сату, акция бойынша дивиденттер, курсттық айырымынан алынған тағы басқа табыстар есебі. Сатылған тауарлардың қайтарылуының, сату және баға шегерімдерінің есебі. Сатылған тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің өзіндік құнының есебі. Сатылған өнімнің нақтылы өзіндік құның есептеу. Сатылған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша шығыстардың есебі. Жалпы және әкімшілік шығыстарының есебі. Сыйақы шығыстарының есебі. Негізгі емес қызметтер шығыстарының есебі: материалдық емес актвитерді, негізгі құралдарды, құнды қағаздарды сату, курстық айырмасы бойынша шығыстары және басқалары. Корпоратвитік табыс салығының шығыстарының есебі. Төтенше жағдайлар нәтижесінде алынған табыстар мен зияндар есебі. Үлестік қатысудан алынатын табыстар мен зияндар есебі. Шоттардың жабылуы.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Табыстар мен шығындарды анықтау, тану критерийлерi.
   
2. 
   Өнiмдi сатудан (жұмыстар, қызметтер) табыстар мен шығындарды тану әдiстерi.
   

Ұйымдардың міндеттемелері бойынша әртүрлі заңды және жеке тұлғалармен есеп айырысудың түрлері. Несиелер есебі. Алдағы кезең табыстарының есебі. Дивидендтер бойынша есеп айырысудың есебі. Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі. Корпоративтік табыс салығының есебі. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің кредиторлық борыштары есебі. Алынған аванстардың есебі. Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысудың есебі. Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысудың есебі. Еңбек ақы төлеу бойынша жұмысшы қызметкерлер мен есеп айырысу есебі. Басқадай кредиторлық қарыздардың есебі.

Сонымен қатар ағымдағы міндеттемелрге кәсіпорынның еңбекақы төлеу бойынша персонал алдындағы қарыздарын жатқызады. Персонал еңбекақысын еңбек сапасы мен санына қатысты алады. Ол екі түрге бөлінеді: еңбекті төлеу қорын құратын негізгі және қосымша еңбекақыға. Негізгі еңбекақы дәлелді игерілген мерзім үшін, бекітілген баға қою немесе айлық бойынша орындалған жұмыс немесе өндірілген өнім саны мен сапасы үшін еңбекті төлеуді ұсынады. Қосымша еңбекақы – бұл еңбек туралы заңнамаға қатысты кәсіпорында өтелмеген уақыт үшін персоналға есептейтін еңбекті төлеу. Оларға кезекті шығарылымдар төлемін, мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындаған үшін және т.б. төлеулерді жатқызады. Еңбекті төлеудің басты формалары кесімді және мерзімді болып табылады. Иемдену мерзіміне қатысты жұмысшылар тұрақты, уақытша және сезонды болып бөлінеді.

Жарғылық капиталдың еесбі, олардың өзгеруі мен қалыптасының тәртібі. Төленбеген капитал, резервттік капиталдың еесбі. Қосымша төленген және төленбеген капиталдың есебі. Жиынтық табыс (зиян) еесбі.

Есептік кезеңнің және алдыңғы кезеңдердің бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиянның) есебі.

Қазақстан Республикасындағы азаматтық кодекске қатысты шаруашылық етуші субъектілердің келесі түрлері құрылады: шаруашылық серіктестіктер, өндірістік кооперативтер, мемлекеттік кәсіпорындар және коммерциялық емес ұйымдар. Шаруашылық серіктестіктерге жатады: толық және коммандиттік серіктестіктер, ЖШС, АҚ.

Қайта ұйымдастырылған кәсіпорын қызметінің басы жарғылық капиталдың құрылуына бағытталғанақша құралдарының сомасын қамтамсыз ету керек. жарғылық капитал – бұл оның жарғысымен анықталған және акционерлік қоғамдарда немесе шаруашылық серіктестіктердің басқа түрлеріне құрылтайшылардың салымдар құралымен акцияларды сатудан түсетін түсімі үшін қалыптасқан кәсіпорынның капитал сомасы. Республика заңнамасы жарғылық капитал мөлшерін шектейді. Айналымнан алып тасталған акция сомасы өзімен алынған капиталды ұсынады. Резервтік капитал ағымдағы пайда жеткіліксіз болған сол жағдайларда операциялық қызметтен жоғалтуларды жабу үшін қолданылады. Шаруашылық серіктестіктің резервтік капиталының мөлшері бекітілген тәртіптегі мемлекеттік тіркеуге тұратын оның құрылтайлық құжаттарында көрінеді. Бұл құжаттарда да пайданың кәсіпорынның резервтік капиталына бағытталу тәртібі анықталады. Қосымша төленген капитал деп олардың номиналды құнын асыратын бағалар бойынша жеке акцияларды жетілдіру нәтижесінде акционерлік қоғам алған соманы айтады. Қосымша төленбеген капитал негізгі құралдарды немесе инвестицияларды қайта бағалау нәтижесінде құрылады.

Әдістемелік ұсыныстар.

Бұл тақырып бойынша студентерге келесі сұрақтарға назар салу керек:

1. 
   Мiндеттемелер туралы түсінік.
   
2. 
   Мiндеттемелердiң жiктелуi.
   
3. 
   Жабдықтаушылар және мердiгерлермен есеп айырысудың есебi.
   
4. 
   Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың есебi.
   
5. 
   Меншiктi капиталдың құрылымы.
   
6. 
   Жарғылық капитал жайлы түciнік және оның қалыптасу тәртiбi. Жарғылық капитал есебi.
   
7. 
   Бөлiнбеген табыс (жабылмаган зиян) есебi. Резервтiк капиталдың қалыптасуы мен пайдаланудың есебi.
   

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижесін, онын қаржылық және мүліктік жағдайының көрсеткіштер жүйесі ретінде есеп беру. Қаржылық есеп берудің негізгі нысандары. Бухгалтерлік баланс. Табыстар мен шығыстар туралы есептеменің құрылымы мен мазмұны. Ақша қаражаттары қозғалысы туралы тікелей және жанама әдіспен дайындау. Меншікті капиталдың өзгерісі туралы есеп беру. Түсіндірме жазба хат.

Субъектің жылдық қаржылық есептілігі үшін есептік кезең болып 1 қаңтардан бастап 31 желтоқсанға дейін күнтізбелік жыл табылады. Жеке меншіктер басқа мерзімділікті құруға құқылы, бірақ жылына бір реттен жиі емес, және қаржылық есептілікті беру мерзімін анықтау, бірақ есептіктен кейінгі 30 сәуірден кеш емес.

Әдістемелік ұсыныстар.

1. 
   ҚEXC сәйкес қаржылық есеп берудi дайындау және құpaстыpy тұжырымдамасы.
   
2. 
   Қаржылық есеп берудiн элементтерi.
   

1. 
   2007-жылғы 28-4-ақпандағы №234-III Қазақстан Республикасының «бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңы.
   
2. 
   Ұлттық қаржылық есептілі стандарттары. 21.06.2007ж.
   
3. 
   Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есеп пен есеп берудің принциптері». Алматы, 2006.
   
4. 
   Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары 2006ж.
   
5. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы Министрінің 2007-жылғы 23-ммырдағы №185 бұйрағымен бектілген.
   
6. 
   Ержанов М.С. «Финасовая отчетность». Алматы, 2007ж
   
7. 
   Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп; теориясы және негіздері». Алматы, 2006.
   
8. 
   Кеулімжаев Қ.К. «Шоттар корреспонденциясы». Алматығ БИКО 2006.
   

9. 
   Астахов В.П. «Бухгалтерский финансовый учет». Ростов на Дону: Март, 2002.
   
10. 
    Гетьман, Терехова, Шнейдман и др. «Финансовый учет». М:, ФинСтат. 2002.
    
11. 
    Ержанов М.С, Ержанова С. «Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов». Алматы, Ержанов и К 2003.
    
12. 
    Качалин в.В «Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами GAAP». М:, 2000.
    
13. 
    Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Алматы, Экономикс 2003.
    
14. 
    Кутер М.И. «Теория и принципы бухгалтерского учета». М., 2000.
    
15. 
    Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002.
    
16. 
    Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы: Экономика, 2004.
    
17. 
    Рахимбекова Р.М., кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж., Салменова А. «Финансовый учет на предприятии». Алматы, экономика 2003.
    
18. 
    Радостовец В.К., радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп» Алматы. 2002.
    
19. 
    Ряжнова О.В. «Международные стандарты бухгалтерского учета финансовый отчетности». М., 2002.
    
20. 
    Салина А.П. Принципы бухгалтерского учета. Алматы, «Экономика» 2003.