Егемен Қазақстан. – 2012. - №149-151. – 13 сәуір
Захан С., Жусин Б.
Қауіпсіздік жүйесі – бәсекелестік кепілі
Қазақстанда тамақ өнеркәсібі саласындағы нарықтық экономиканың дамуы тамақ өнімдерін өндірудегі бәсекелестікті арттыра отырып, тұтынушылардың қажеттілігін сапалы да қауіпсіз өніммен қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Осы мақсаттың елімізде іс жүзінде орындалуы үшін тамақ өнімдерін өндіруді басқару ісіне жаңаша көзқарас жүйесін енгізу мәселесі қолға алынуда.
Қазіргі кезеңде тамақ өнеркәсібі саласы шикізат, ингредиенттер мен технологиялық қоспалар, өніммен тікелей жанасатын орама, қапшық, буып-түю материалдары және өнімді өңдеу технологиялық әдіс-тәсілдердің алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Осындай жағдайда өндіріліп жатқан тамақ өнімдерінің адам денсаулығына, соның ішінде, әсіресе балалар мен жүкті әйелдер, сондай-ақ науқас адамдардың денсаулығына кері әсер ету, өміріне қатер төндіру фактілері жиі кездеседі. Сонымен катар адамның қоршаған ортаға зиянды іс-әрекеттерінен туындайтын экологияның ластануы, жеңіл жолмен пайда табуды көздеп, рынокқа жалған өнім енгізу фактілері азық-түлік өнімдерінің залалдануына себепкер болуда. Нәтижесінде, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі барған сайын күрделене түсуде. Мысалы, тамақтан улану жөніндегі статистикалық мәліметтерге жүгінсек, дүниежүзі бойынша минут сайын 5 жасқа дейінгі балалардың бесеуі тамақ өнімдерінен туындаған аурулардан көз жұматын көрінеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша, әр жыл сайын дамыған елдер халқының 30%-дан астамы тамақтан уланады, 2 млн. адам қауіпті тамақ өнімдерін тұтыну салдарынан көз жұмады екен. Біздің елде тек 2010 жылдың өзінде тиісті талаптарға сәйкес келмейтін дәрі-дәрмек, азық-түлік қатарлы биологиялық текті өнімдерді пайдаланудың әсерінен 3400 адам уланған. Осындай жағдайда елімізде тамақ өнімдері мен мал, жануарлар азығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін халықаралық деңгейде қабылданған нормативтік-құқықтық тәжірибелерді пайдаланудың тиімділігі жоғары болмақ.
Қазақстан және ТМД елдерінің азық-түлік өнеркәсібі саласында ұзақ уақыт бойы тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің озық тәсілдері болмады. Ал олардың өндірген өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі ескірген стандарттар мен техникалық шарттарға негізделіп келді. Сондықтан әлемдік рынок кеңінен өріс алған қазіргі жағдайында халықаралық жоғары деңгейде әзірленген стандарт талаптарын ұлттық стандарт, нормативтік-құқықтық актілермен үйлестіру, халықаралық стандарттау ұйымының (ISO) стандарттарын оңтайлы пайдаланудың маңыздылығы аса жоғары болып отыр.
Халықаралық тәжірибеде тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі бойынша халықаралық стандарт ISO 22000:2005 «Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің менеджмент жүйесі. Тамақ өнімдерін өндіру және тұтыну тізбегіндегі барлық ұйымдарға қойылатын талаптар» қолданысқа енгізілген. Қазірде әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстан да осы стандартқа негізделген мемлекеттік, ұлттық стандарттарды әзірлеп, бекіту, кеңінен қолдану үрдісі өріс алған. ISO 22000:2005 стандарты бірқатар беделді ұйымдардың қатысумен әзірленді. Оларға «Codex Alimentarius» комиссиясы, Еуропалық одақтың тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының конфедерациясы, Тамақ қауіпсіздігі бойынша ғаламдық бастама, Тамақ өнімдері қауіпсіздігі жөнінен бүкілдүниежүзілік ұйым, Қонақ үй, мейрамханалардың халықаралық қауымдастығы, т.б. жатады.
ISO 22000 стандартын әзірлеудің негізгі мақсаттарының бірі тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі саласындағы көптеген халықаралық нормативтік құжаттарды үйлестіру болды. Нәтижесінде тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін басқаруды өнімнің барлық өмірлік кезеңдерінде, яғни «фермадан шанышқыға дейін» немесе «егіс алаңынан үстелге дейін» үйлестіріп, жүзеге асыруға мүмкіндік туындады.
Тамақ өнімдерін өндіру мен тұтыну тізбегіне шикізат, жем-шөп даярлаудан бастап, тамақ өнімін өндіру, тасымалдау, сақтау, тұтынушыларға өткізу, кәсіпорын, мекемелері түгелдей қамтылады. Сонымен бірге тиісті құрал-жабдық, буып-түю материалдарын дайындайтын кәсіпорындар, тағамдық қоспалар мен ингредиенттер, жуу, тазалау құралдарын шығаратын мекемелер мен қызмет көрсету ұйымдары да осы тізбектен орын алады.
Осы халықаралық стандарттың негізінде 2006 жылы Қазақстанда ҚР СТ ИСО 22000-2006 «Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің менеджмент жүйесі. Тамақ өнімдерін өндіру және тұтыну тізбегіндегі барлық ұйымдарға қойылатын талаптар» мемлекеттік стандарты әзірленіп, бекітілді. Бұл стандарт 2007 жылдың 1 шілдесінен бастап күшіне енді. Тамақ өнімдерін өндірумен айналысатын кез келген ұйым осы стандартты негіздей отырып, тамақ қауіпсіздігінің менеджмент жүйесін құрып, енгізе алады.
Сондай-ақ, республика аумағы бойынша адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында және тұтынушылардың мүддесі тұрғысынан 2007 жылы «Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы», 2010 жылы «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» Қазақстан Республикасының заңдары қабылданды. Аталмыш заңдарда өнімді өндіру және тұтынушыларға жеткізу (өткізу) үрдісіне қатысушылардың жауапкершілігін арттыру мақсатында оларға қойылатын талаптарды мейлінше күшейту, қауіпсіздікті қадағалау, бақылау шараларын жетілдіру көзделген. «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңда көрсетілгендей, сапасы тиісті талаптарға сай келмейтін тауарды тұтынушы сатушыға қайтарып беріп, оған төлеген ақшасын қайтарып алуға құқылы. Сондай-ақ, тұтынушы тауардың және көрсетілген қызметтің кемшіліктері салдарынан өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне келтірілген зиянды толық көлемде өтетуге құқылы. Мәселен, «Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» заңның 31-бабында қатерлерді талдау (бағалау және басқару) міндетті түрде жүргізілуі көрсетілген. Ал қатерлерді (қауіптілікті) талдаудың тиімділігіне ҚР СТ ИСО 22000 стандарты негізінде әзірленген тамақ өнімдері қауіпсіздігінің менеджменті жүйесі шеңберінде қол жеткізуге болатындығын тәжірибе айқын көрсетуде.
Елімізде соңғы жылдары тамақ өнеркәсібі саласының кәсіпорындарына ҚР СТ ИСО 22000 стандарты негізінде тамақ өнімдері қауіпсіздігінің менеджменті жүйесін енгізу жұмысына көңіл бөлінуде. 2011 жылы осы жүйені енгізген кәсіпорын саны 65-ке жеткен. Халықаралық табысты кәсіпорындардың тәжірибесі мен біліміне негізделген тамақ өнімдері қауіпсіздігінің менеджменті тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесін кешенді түрде шешуге мүмкіндік береді.
ҚР СТ ИСО 22000 стандартының артықшылығы тек өнімнің ғана емес, өндіру мен тұтынудың барлық кезеңдерін қамтитын қауіпсіздіктің алдын алу, оны болдырмауға бағытталған бақылау жүйесін құрайтындығында. Себебі, тамақ өнімдерінің қауіптілігі оларды өндіру және тұтынудың кез келген сатысында пайда болуы мүмкін. Сондықтан, бақылау іс шаралары тамақ өнімдерін өндіру мен тұтынудың барлық тізбегінде жүргізілуі тиіс. Осылайша тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі оларды өндіру және тұтынуға қатысушылардың бірлескен күш-жігері мен іс-әрекетінің арқасында ғана толықтай жүзеге асырылуы мүмкін.
Тамақ өнімдері қауіпсіздігінің менеджменті жүйесін енгізу мәселесіне немқұрайдылық таныту – әлемдік рынок бәсекелестігіне қазақстандық кәсіпорындарды қабілетсіз ете отырып, отандық тамақ өнімдерінің халықаралық саудадағы үлесін ұлғайтуға кедергі келтіретіні сөзсіз.
Достарыңызбен бөлісу: |