Ересектерге арналған оқулық
жүктеу/скачать 1.08 Mb.
|
| 2. -Сәлемет пе, Қуаныш?
-Сәлем, Жақсылық! Қал-жағдайың қалай? -Құдайға шүкір! Денсаулығың қалай? -Рақмет, жаман емес. қал-жағдай – состояние дел денсаулығың – твое здоровье. — Воспроизведите диалог: -Амансыз ба, Бақыт?
-…………………
-Рақмет, ………… Звук ғ на письме обозначается буквой Ғ,ғ. Он сочетается только с твердыми гласными. Ғ ғ Встречается в начальной и медиальной позициях слова: ғылым (наука), сағат (часы). При произнесении этого звука губы чуть открываются, задняя часть языка приподнимается к небу, образуя полный затвор, затем выдыхаемый воздух разрывает этот затвор, получается шум. Из этого шума получается звонкий, твердый, гортанный звук ғ - ғ - ғ. — Потренируйтесь в произношении звука, правильно прочитав слова: қоғам-общество, баға-цена, оценка, ғарышкер-космонавт, аға-старший брат, сағыну-скучать, ғасыр-век, маған-мне, қағаз-бумага, саған-тебе, алға-вперед, тағдыр-судьба, бағалау-ценить, ғалым-ученый, бағыт-направление. $ Поработайте с казахско-русским словарем и найдите слова на букву Ғ,ғ. КӨПТІК ЖАЛҒАУ Множественное число существительных Множественное число существительных в казахском языке образуется при помощи окончаний – лар/-лер, -дар/-дер, -тар/-тер: шешелер, қыздар. 1. –ЛАР/-ЛЕР после гласных, сонорных р, й, у Балалар, үйлер, әкелер, дәптерлер
после сонорных л, м, н, ң, звонких з, ж Адамдар, әйелдер, қыздар, әндер 3. –ТАР/ -ТЕР после глухих согласных, б,в,г,д Орыстар, бастықтар, немістер, клубтар, ағаштар Запомните: Окончания множественного числа не употребляются после числительных, наречия «көп» (много): бес адам (пять человек), көп адам (много людей). Образуйте множественное число следующих существительных Үлгі – образец: бастық – бастықтар әкім, бас маман, меңгеруші, кеңесші, оқытушы, орынбасар, бөлім. *Составьте с этими словами словосочетания, а затем и предложения. q Қазақ тіліне аударыңыз - Переведите на казахский язык: Наши начальники - хорошие люди. Они образованные люди. Где главные специалисты? Они здесь. Начальники какие? Они справедливые. Книги интересные. Там лежат пять книг. СҰРАУЛЫ СӨЙЛЕМДЕР (Вопросительные предложения) В казахском языке вопросительные предложения образуются при помощи вопросительных частиц ма/ ме, ба/ бе, па/ пе, ше, вопросительных слов кім? қашан? қалай? не? қандай? нешінші? кімде? неде? қайдан?, а также интонации: Сәлеметсіз бе? Қалыңыз қалай? Бұл кім? Мынау не? Общие вопросы образуются при помощи вопросительных частиц -ба/ -бе, -па/-пе, -ма/-ме. Частицы ба/ бе пишутся после: звонких согласных з, ж, сонорных м, н, ң: Ол жақсы қыз ба? Анау колледж бе? Ол жақсы адам ба? Частицы ма/ме пишутся после: гласных, сонорных л, р, й, у: Ол дәрігер ме? Петропавл кішкентай қала ма? Әсел ме? Таза су ма? Частицы па/пе пишутся после: глухих согласных, б, в, г, д: Біздің бастық па? Анау университет пе? Бұл клуб па? Частица ше употребляется в конце предложения: Сіз ше? — Қайтадан сұраңыз – Переспросите Ол хатшы …? Бастық қабылдай…? Жұмысың саған ұнай…? Кіруге бола…? Шығуға рұқсат…? Бұл Болат …? Ана ғимарат әкімдік…? q Қазақ тіліне аударыңыз – Переведите на казахский язык. Это кто? Что это? Какая погода? Когда будет занятие? Какой этаж? — Жауап беріңіз – Ответьте (работа в парах). Мен бастықпын. Ал Сіз ше? –Мен меңгерушімін — Спросите: -Кіруге бола ма? Кіруге рұқсат па? (Можно ли войти ?) -Шығуға бола ма? Шығуға рұқсат па? (Можно ли выйти?) -Бастық өзінде ме? (Начальник у себя?) -Бастық бос па? (Начальник не занят (свободен?) -Бастықта кісілер бар ма? (Есть у начальника люди?) -Оның қолы бос па? (Он не занят?) -Ол бос па? (Он свободен?) На этом занятии Вам предлагается поработать над произношением звуков ұ, ү, а также ознакомитесь с правилом регрессивной ассимиляции, с притяжательными окончаниями существительных. Звук Ұ на письме обозначается буквой Ұ,ұ. Он встречается в начальной и медиальной позициях слова. Например: Ұлт – национальность, жұмыс – Ұ ұ
1. Ұш, ұш, ұш ұшсаң құстай ұш! 2. Тұз мұздай, Мұз тұздай! Тұз-соль, мұз-лед, ұш-лети, құс-птица G Вспомните, какие казахские имена с этим звуком Вы знаете.
Мягкая спутница этого звука - звук ү. На письме он обозначается буквой Ү, ү. Встречается в начальной и медиальной Ү ү позициях слова. Например: үй – дом, бүгін – сегодня. qСөйлемдерді оқып, орыс тіліне аударыңыз – Прочитайте предложения и переведите на русский язык. 1. Гүлжан- үлгілі әйел. 2. Гүлназда үш үлкен күміс жүзік бар. 3. Бүгін күн жылы. 4. Бүгін қай күн? 5. Бүгін дүйсенбі. 6. Үйге жүр. Потренируйтесь в правильном произношении слов и запомните правило губной гармонии гласных: жұмыс – күміс, жұлдыз –жүзік, тұрмыс – құрылыс. Звук ө обозначается буквой Ө, ө. Встречается в начале и середине слов: өзен - река, өзім – сам, сама, көз – глаз, көмір – уголь, Ө ө көктем – весна. Произнесите звук ө в словах: өткізу – проводить, өкіл – представитель, өкінішке орай – к сожалению, өкілетті – уполномоченный, мөр – печать, мөр басу – ставить печать, сөз – слово, сөздік – словарь, көшіру – переписывать, копировать, көбейту – умножать, көрсету – показывать, көп – много, көру – видеть, көтеру – поднимать. < Мақал - Пословица: «Көп сөз – көмір, аз сөз – алтын» (Молчание – золото) РЕГРЕССИВНАЯ АССИМИЛЯЦИЯ В казахском языке действует регрессивная ассимиляция, когда последующий звук слова или слога воздействует на предыдущий. Если последний звук основы глухой согласный к, қ, п, а прибавляемый к основе суффикс или окончание начинается с гласного, то глухие согласные озванчиваются: к – г, қ – ғ, п – б. Например: топ (группа) – оның тобы (его группа), бастық (начальник) – менің бастығым (мой начальник), еңбек (труд) – оның еңбегі (его труд).
ТӘУЕЛДІК ЖАЛҒАУ (притяжательная форма существительных) Если основа слова оканчивается на гласный звук, то существительное в притяжательной форме будет иметь следующие окончания. На примере склонения существительного «аға» – старший брат запомните варианты притяжательных окончаний. Жекеше түрі Көпше түрі 1.Менің ағам (мой брат) 2.Сенің ағаң (твой брат) Сіздің ағаңыз (Ваш брат) 3.Оның ағасы (его (ее) брат) 1. Біздің ағаларымыз (наши братья)
Жекеше түрі (единственное число) Көпше түрі (множественное число) 1. Менің есім-ім (мое имя) 2. Сенің есім-ің (твое имя) Сіздің есім-іңіз (Ваше имя) 3. Оның есім-і (его (ее) имя) 1. Біздің есімдер-іміз (наши имена)
aОбразуйте притяжательную форму в трех лицах единственного и множественного числа: Жұмыс, бастық, құжат, қағаз, қалам, кітап. ? Допишите окончания и переведите предложения на русский язык. 1. Менің отбасы… үлкен емес. 2. Біздің қала… жақсы. 3. Сенің есім… кім? -Менің есім… Әлия. 4. Сіздің үй… қай көшеде? –Менің үй… Мир көшесінде. 5. Оның дос… жақсы адам. 6. Олардың жұмыстар…көп. — Қазақша айтыңыз - Скажите по-казахски: 1. Как Ваше здоровье? 2. Где Ваши слушатели? 3. Это мой дом. 4. Ее отдел находится здесь. 5. Где Ваши документы? – Мои документы лежат здесь. q Қазақ тіліне аударыңыз – Переведите на казахский язык. Мое здоровье, твоя работа, твой дом, его работа, их работа, наше министерство, ваши имена, его фирма, ее кабинет, его отдел, Ваш начальник, Ваше дело, наша помощь, наш закон, твой отпуск. < Запомните следующие прилагательные, обозначающие деловые качества: Білімді – образованный, знающий, эрудированный. Білікті – квалифицированный. Ұқыпты – аккуратный, бережный Тиянақты – собранный, аккуратный. Тәжірибелі – опытный. Қатал – строгий. Белгілі, әйгілі, атақты – известный. Тыңғылықты – исполнительный. Ақылды – умный. Адал – честный. Іскер – деловой. Әділ – справедливый. Елгезек – чуткий. Мейірімді – добрый. Байсалды – спокойный. - Танысыңыз. Бұл менің досым. Ол білікті маман. Іскер жігіт. Жақсы, адал дос. Қатал бастық, бірақ қайырымды адам. - Менің бастығым тәжірибелі маман. Ол әділ, елгезек адам. - Сенің меңгерушің қандай адам? - …… - Біздің орынбасарымыз ше? - …… - Олардың бастығы қандай екен? - …… - Сіздің орынбасарыңыз қандай адам? - …… САН ЕСІМ (имя числительное) 1–бір
бірінші (первый) екінші (второй) үшінші (третий) төртінші(четвертый) бесінші (пятый) алтыншы (шестой) жетінші (седьмой) сегізінші (восьмой) тоғызыншы (девятый) оныншы (десятый) Ондықтар (десятки) 20–жиырма-жиырма-сыншы 30–отыз–отыз-ыншы 40–қырық-қырық- ыншы 50–елу–елу-інші 60–алпыс–алпыс-ыншы 70–жетпіс–жетпіс-інші 80–сексен–сексен-інші 90–тоқсан– тоқсан-ыншы 100–жүз–жүз-інші 1000–мың– мың-ыншы J Жүзге дейін ондықтармен санаңыздар – Посчитайте десятками до ста: он (десять), жиырма (двадцать)… — Сандарды оқыңыз - Прочитайте числа 12 – он екі, 25 – жиырма бес, 156 – жүз елу алты, 1999 – бір мың тоғыз жүз тоқсан тоғыз, 2487 – екі мың төрт жүз сексен жеті. FДаты нужно читать так: 2005 жыл - екі мың бесінші жыл.1752 жыл-бір мың жеті жүз елу екінші жыл. 1945 жыл – бір мың тоғыз жүз қырық бесінші жыл. Қазір қай жыл? – Қазір екі мың бесінші жыл. Қазір нешінші ғасыр (век)? – Қазір жиырмасыншы ғасыр. C Проверьте, как вы знаете счет. Дайте казахские эквиваленты: 19, 20, 90, 46, 77, 89, 1999, 2030, 40897. Назовите следующие числа: Три, пятый, сорок, сто пять, тридцатый, сотый, пятьсот пять. < Запомните: Порядковые числительные образуются путем прибавления к количественным числительным суффиксов – інші –ыншы : үш – үшінші, он – оныншы… — Сұрақтарға жауап беріңіз – Ответьте на вопросы - Сіз қай жылы тудыңыз? – Мен 1956 жылы тудым. - Сіздің туған жылыңыз 1956 жыл. — Сұрақтар қойыңыз – Задайте вопросы: - Сіз қай айда тудыңыз? (В каком месяце Вы родились?) - Мен қараша айында тудым. (Я родился/родилась в ноябре месяце). - Сіздің жылыңыз не? - Менің жылым мешін. Апта күндері (дни недели) — Правильно называйте дни недели по-казахски. 1. Дүйсенбі 2. Сейсенбі 3. Сәрсенбі 4. Бейсенбі 5. Жұма 6. Сенбі 7. Жексенбі аптаның бірінші
үшінші төртінші бесінші алтыншы жетінші (соңғы) күні Бір аптада неше күн бар? – Бір аптада жеті күн бар. Олар: … Дүйсенбі аптаның нешінші күні? – Дүйсенбі аптаның бірінші күні. Жексенбі аптаның нешінші күні? – Жексенбі аптаның жетінші, соңғы күні. Дүйсенбі – жұмыс күні (рабочий день). Дүйсенбі – демалыс күні (выходной день) емес. Ай аттары (названия месяцев) Бір жылда неше ай бар?
ЖАТЫС СЕПТІК (местный падеж) В казахском языке семь падежей. Сегодня Вы познакомитесь с Жатыс септік (местный падеж). Жатыс септіктің сұрақтары (вопросы местного падежа): қайда? (где?), кімде? (у кого?) неде? (в чем? на чем?), қашан? (когда?), нешеде? (во сколько?) Жатыс септіктің жалғаулары (окончания местного падежа): -да/-де, -та/-те, -нда/-нде. Менің жасым қырықта. Оның жасы елуде. Сағат екіде кел. Русскими эквивалентами окончаний жатыс септік (местного падежа) являются предлоги: в, на, по, у. Закрепите знания по теме «Жатыс септік». С данными словами составьте предложения. Қаулыда – в постановлении, төрағада – у председателя, сарайда – во дворце, өкілде – у уполномоченного, заңда – в законе, өкімде – в распоряжении, хатта – в письме, өкіметте – во власти, заң жобасында – в законопроекте, Үкіметте – в Правительстве. �Келесі тапсырмаларды орындаңыздар
Образуйте формы Жатыс септік следующих слов: мекеме, дүкен, департамент, министрлік, үй, пәтер, баспа (издательство), әкімдік, терезе, кәсіптік одақтар үйі, білім, бастық, орынбасар, Петропавл қаласы, қала, Қазақстан Республикасы, баяндама, хабарлама, университет, кафедра, кеңсе, деканат. Қайда жұмыс істейтініңізді айтыңыз – Скажите, где Вы работаете:
Қайда (кімде) отырғаныңызды айтыңыз – Скажите, где (у кого) Вы сидите: Үлгі: Мен орындықта отырмын. Мен бастықтың кабинетінде отырмын. Сағат 9-да қайда боласыз? – Скажите, где Вы будете в 9 часов. -Сағат тоғызда мен жұмыста боламын. кабинетте боламын. қабылдау бөлмесінде боламын бастықтың кабинетінде боламын. Жасыңызды көрсетіңіз – Укажите свой возраст. Менің жасым отыз бесте (елуде, қырық үште, жиырма жетіде, отызда…) Сіз қай республикада (қай қалада, қай көшеде, қай үйде, нешінші пәтерде, нешінші қабатта) тұрасыз? – Скажите, в какой республике (в каком городе, на какой улице, в каком доме, в какой квартире, на каком этаже) Вы живете? - Мен Қазақстан Республикасында тұрамын. - Мен Петропавл қаласында тұрамын. - Мен Бейбітшілік көшесінде тұрамын. - Мен жүз жиырма алтыншы үйде тұрамын. - Мен он төртінші пәтерде тұрамын. - Мен төртінші қабатта тұрамын. Бұл қай кезде болады? – Скажите, когда это бывает? Күн ыстық (жарко) –Бұл қай кезде болады? -Бұл жазда болады. Күн суық, аязды. …………………………… Күн салқын, жаңбыр жауады. ………………… Күн жылы, қар ериді (қар жоқ). ………………… *Для подсказки Вам понадобятся слова: суық-холодно, аязды-морозно, салқын-прохладно, жаңбыр жауады-идет дождь, жылы-тепло, қар ериді-снег тает, қар-снег, көктем-весна, жаз-лето, қыс-зима. Бос орынды жетпейтін ақпаратпен толықтырыңыз – Заполните пропуски недостающей информацией. Где Вы живете? ………………………………….. В какой республике Вы живете? ………………... В каком доме, в какой квартире Вы живете? …… На какой улице Вы живете? …………………….. Толықтырыңыз – Дополните. Әлия
мектеп…
кәсіпорын… мекеме… елшілік… университет жұмыс істейді Шартты қаланың сызбанұсқасын салып, қай жерлерде болатыныңызды көрсетіңіз - Нарисуйте схему условного города и укажите в каких местах Вы бываете. Үлгі: Мен Достық даңғылында боламын (Я бываю на проспекте Дружбы). Абылай даңғылы, темір жол вокзалы, тарихи-өлкетану мұражайы, кітапхана, М.Жұмабаев алаңы, «Қызылжар» қонақ үйі… Прочитайте диалог, переведите на русский язык. - Сіз қайда жұмыс істейсіз? (Сіз қай жерде жұмыс істейсіз?) - Мен Парламентте жұмыс істеймін. - Парламент қай жерде орналасқан? (расположен) - Парламент Республика алаңында орналасқан. Келесі мекемелердің қайда орналасқанын айтыңыз - Скажите, где расположены следующие учреждения. Ұлттық банк, мәслихат, сот, облыстық кітапхана, тарихи -өлкетану мұражайы, университет, Н.Погодин атындағы драма театры, монша, Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті, салық инспекциясы, “Қызылжар” қонақ үйі, “Алтын базар”… - Айтыңызшы, университет қай жерде орналасқан? - Университет Пушкин көшесінде орналасқан. - Рақмет. - Оқасы жоқ. Қарсы келіңіз – Возразите. - Мен әкімдікте жұмыс істеймін. - Жоқ, мен әкімдікте емес, мен фирмада жұмыс істеймін. Жауап беріңіз – Ответьте - Сіз қайда жұмыс істейсіз?
- …………………………… - …………………………… - …………………………… ТАНЫСУ –
Таныс бол! Таныс!
-Будь знаком! Знакомься. -Знакомьтесь! -Будем знакомы! -Познакомимся! -Давай познакомимся! -Рад(а) знакомству. -Очень рад(а) знакомству O Диалогты тыңдаңыз - Послушайте диалог - Сәлеметсіз бе? Танысайық! Сіздің есіміңіз кім? - Менің атым Жақсылық. Ал Сіздің аты-жөніңіз кім? - Менің аты-жөнім Оспанова Айман Маратқызы. - Танысқаныма қуаныштымын. - Мен де Сізбен танысқаныма өте қуаныштымын. - Сіздің жасыңыз нешеде? - Жасым қырықта. Жұмыс орны мен лауазымын анықтаңыз – Уточните место работы, должность… - Сіз қайда (қай жерде) жұмыс істейсіз? - Мен әкімдікте жұмыс істеймін. - Ал мен М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде жұмыс істеймін. - Сіздің жұмыс орныңыз қайда? - Жұмыс орным жетінші қабатта, жеті жүз он төртінші бөлмеде. - Әкімдік қай жерде орналасқан? - Ол Конституция көшесінде, елу сегізінші үйде орналасқан. Ол саябақтың жанында. Үлгі бойынша шағын мәтін құрыңыз – Составьте мини-текст по образцу: - Сәлеметсіз бе? Менің атым Болат. Мен банкте жұмыс істеймін. Банк Конституция көшесінде орналасқан. Менің жұмыс орным екінші қабатта. Өзіңіз туралы әңгіменің мәтінін күрделендіріңіз – Усложните текст Вашего рассказа о себе. - Менің аты-жөнім Данияров Асқар Қалиұлы. Мен әкімдікте жұмыс істеймін. Мен бас маманмын. Менің жұмыс орным Конституция көшесінде, екінші қабатта. ? Жауап беруге болатын сұрақтарды жазыңыз – Напишите вопросы, на которые можно дать ответы 1. Менің атым Абай. 2. Құдайға шүкір. 3. Мен мекемеде жұмыс істеймін. 4. Денсаулығым жақсы. 5. Қал-жағдайым жақсы. 6. Жаман емес. 7. Рақмет, жақсы. 1. …………………. ? 2. …………………. ? 3. …………………. ? 4. …………………. ? 5. …………………. ? 6. …………………. ? 7. …………………. ? Сіз де сол жерде жұмыс істейтініңіз туралы айтыңыз – Скажите, что и Вы тоже там работаете. Употребите частицы –да/-де,-та/-те (-тоже, также). Помните, что частицы та, те употребляются после глухих согласных, да, де употребляются после гласных, звонких з, ж и сонорных.
Ауыспалы осы шақ (переходное настоящее время (настояще-будущее время) Ауыспалы осы шақ – переходное настоящее время (настояще-будущее время) служит для выражения привычного (каждодневно повторяющегося) действия и имеет простую и сложную (аналитическую) формы. Простое ауыспалы осы шақ образуется следующим образом: основа глагола + суффикс деепричастия на –а, -е, -й + личные окончания. Суффиксы –а, -е пишутся после согласной: -а –твердая основа, -е – мягкая основа. Суффикс –й пишется после гласной. -а, -е
Жазу - жаз + а + мын (я пишу, я напишу) Келу – кел + е + мін (я прихожу, я приду) -й Ойлау – ойла + й + сың (ты думаешь, ты подумаешь). На примере спряжения глагола «БАРУ» запомните личные окончания: Жекеше – ед. Число 1. Мен бар + а + мын
Көпше – мн. число. Біз бар + а + мыз
«КЕЛУ» - приходить 1.Мен кел + е + мін 2.Сен кел + е + сің Сіз кел + е + сіз 3.Ол кел + е + ді Біз кел + е + міз Сендер кел + е + сіңдер Сіздер кел + е + сіздер Олар кел + е + ді «Сөйлеу» етістігін жіктеңіз – Проспрягайте глагол «сөйлеу». Мен қазақша сөйлей… Сен қазақша сөйлей… Сіз орысша сөйлей… Ол немісше сөйлей… Біз қазақша сөйлей… Сендер ағылшынша сөйлей… Сіздер түрікше сөйлей… Олар қырғызша сөйлей… FОтрицательная форма ауыспалы осы шақ образуется следующим образом: Основа глагола + отрицательный суффикс -ма/-ме, (-ба/-бе, -па/-пе) + й + личные окончания. Мысалы: жазу – жаз + ба + й + мын (не буду писать, не напишу), айту – айтпаймыз (не скажем), бару – бар + ма + й + сың (не пойдешь, не ходишь), келу – кел + ме + й + ді (не приходит, не придет). G В следующих предложениях определите отрицательную форму глагола в повелительном наклонении, переведите на русский язык. Бабалар Өсиеті 1. Есікті теппе 2. Үйді айналма 3. Отқа түкірме 4. Кісі ақысын жеме 5. Бас киіммен ойнама 6. Босағаны керме 7. Нан үстінен басқа зат қойма 8. Бейуақытта ұйықтама 9. Сыпырғышпен ұрма 10. Жалғыз ағашты кеспе 11. Таңдайыңды қақпа 12. Басыңды шайқама 13. Дастарқаннан аттама 14. Отпен ойнама 15. Пышақты шалқасынан қойма 16. Табалдырықты баспа 17. Өтірік айтпа 18. Малды басқа ұрма Сөздік:
Тебу – пинать ұру – бить Түкіру – плевать(ся) шайқау – качать Қою – класть, ставить аттау – переступать, наступать Босаға – порог (дверная коробка) qСөйлемдерді аударыңыз – Переведите предложения. Біз қазақша сөйлейміз. Біз ағылшынша сөйлемейміз. Сендер немісше сөйлейсіңдер ме? Олар қазақша жақсы оқиды, бірақ жақсы сөйлемейді. Сіздер қазақша түсінесіздер. Түрікше түсінбейсіздер. Бастық қазір қабылдайды. Ертең қабылдамайды. Біз түскі асқа сағат бірде барамыз. Сендер түскі асқа сағат бірде бармайсыңдар. Олар үйге кетеді. жүктеу/скачать 1.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|