Есенгелді Назерке,Қазақстан Тарихы семинар

ҚР ақпарат саясаты.БАҚ-ның дамуы 
Тəуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап қазақстандық БАҚ шетелдік БАҚ 
тарапынан белгілі бір қысымды бастан кешірді, ол іс жүзінде «ақпараттық 
соғысқа» ұласты. Жаңа дерлік ашық ақпарат өрісіне қол жеткізген шетелдік 
БАҚ өздерінің бұқаралық мəдениетін жаппай енгізе бастады. Халықтың өмір 
сүру деңгейінің құлдырауы, ел ішіндегі саяси күштер арасындағы күрестің 
шиеленісуі, көпұлтты Қазақстанның экономикасының терең құлдырауы 
жағдайында «ұлттық мəселе» əсіресе қызу талқыланды. Экономикалық базаны 
көтеру жəне саналы күштерді топтастыру негізінде күш-жігерді əлеуметтік 
əріптестікке бағыттай отырып, демократиялық қоғамның берік негіздерін 
қалыптастыру, ең алдымен теріс ағымдарға қарсы тұру үшін ақпараттық өрісті 
қалыптастыру мемлекеттік деңгейде шұғыл қажет болды. қазақстандықтардың 
санасына қажетсіз, деструктивті ақпаратты енгізу.Қоғамды топтастыру саясаты 
бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық санаға белсенді ықпалынсыз 
мүмкін емес еді.Орталық Азия тəуелсіз БАҚ қауымдастығының мүшесі Розлана 
Таукина Қазақстанда билік ерте ме, кеш пе, қоғамдық пікірді қалыптастыруға 
ықпалын жоғалтуға алаңдай бастайтынын жəне тиісті шараларды қабылдай 
бастайтынын өз сөзінде бірнеше рет атап өтті. 1994 жылы 4 сəуірде «Қазақстан 
телерадиосы» республикалық корпорациясын құру туралы ел Президентінің 
Жарлығы шықты. Жарлықта оған басқа кəсіпорындар мен ұйымдардың өз 
еркімен кіруі көзделді, осылайша жоба барлық телехабар таратушыларды бір 
ұйымға біріктіруді көздеді. Қазақстанның тəуелсіз бұқаралық ақпарат 
құралдары бірігіп, өз мүдделерін қорғай бастады. Өйткені, жалпы алғанда, 
мемлекеттік жəне барлық басқа арналардың бірігуі кеңестік кезеңнен бері 
дəлелденген ерікті-мəжбүрлі түрде жүзеге асырылуы керек еді. Бұқаралық 
ақпарат құралдарында бұл жобаға қарсы кең насихат жүргізіліп, оның авторы 
Л.Бекетова сол кезде Мемлекеттік телерадио хабарларын тарату 
компаниясының басшысы болып қызметтен кетуіне əкелді.Биліктің əрекетіне 
қарсы іс-қимыл ретінде ЮНЕСКО, USIA, INTERNEWS аймақтық 
филиалдарының қолдауымен Қазақстан жəне Орталық Азияның тəуелсіз 
электронды БАҚ қауымдастығы (ANESMI) құрылды. Сол кезеңдегі билік пен 
баспасөз арасындағы қарым-қатынастың атмосферасы ресейлік арналардың 
жабылуы мен олардың бағдарламаларын қазақстандық коммерциялық 
телеарналардың ретрансляциясына тыйым салуына байланысты тəуелсіз 
журналистердің бірі С.Дуванов: «Биліктің əрекетін бейтарап көрсету, тіпті 
үкімет саясатының кемшіліктерін келемеждеуге дейін баратын сын, эфирде 
оппозицияны көрсету – осының барлығы коммерциялық станциялардың 
эфирінде болды. Билік бұл «жариялылықтың қызығына» қарсы ешнəрсе істей 
алмай, ақпараттық кеңістікті бақылаудан айырылғандай болды.Негізі 1994-1996 
жж. мемлекет идеологиялық вакуум жағдайында болды: мемлекет азаматтардың 
мінез-құлқын бақылай отырып, олардың сана-сезімін бақылауды іс жүзінде 
тоқтатты. Азаматтардың басым бөлігі мемлекеттік емес БАҚ-ты оқып, 
тамашалады. 
1992 жылдан бастап 2000 жылдардың басына дейінгі кезеңдегі 
Қазақстандағы БАҚ қызметіне талдау егеменді мемлекеттің ақпараттық 

нарығының елеулі өсу динамикасын көрсетті. Мамандандырылған өнім 
көлемінің өсуі, кəсіби жəне шығармашылық өсу ғана емес, сонымен бірге, 
мүмкін одан да маңыздысы, сөз бостандығы мен демократия тұрғысынан БАҚ 
пен мемлекеттік органдардың өзара əрекеттесуінің басым позицияларының 
өсуі, онсыз тəуелсіздік мүмкін емес.Қазақстанның егемендік жылдарындағы 
бұқаралық ақпарат құралдарының қалыптасуына қатысты жоғарыда 
айтылғандарды қорытындылай келе, республикада бұқаралық ақпарат 
құралдарының қалыптасу процесі дерлік аяқталды деп айтуға болады, сонымен 
қатар, БАҚ ішкі кезеңнен айтарлықтай сəтті өтті. мемлекеттік негіздерді 
демократияландыру жағдайында қазақстандық қоғамның əлеуметтік-саяси 
жүйесінің дамуындағы объективті факторлардың əсерінен қайта құрылымдау. 
Сонымен қатар, бүгінгі таңда қоғам құрылымы үнемі қозғалыста. Ол 
əлеуметтік-саяси, технологиялық, эстетикалық, мəдени, психологиялық 
себептердің тұтас кешенімен байланысты өзгереді, түрленеді, əртүрлі əсерлерді 
бастан кешіреді. Осы əртүрлілікте бұқаралық ақпарат құралдарының əлеуметтік 
маңызы артып келеді, өйткені олардың өзгеруіне əртүрлі себептер əсер ететін 
болса, дəл осы себептер қазіргі медиа аудиториясының мақсаттары мен 
ерекшеліктеріне де əсер етеді. 
Пайдаланылған əдебиеттер
: 
1.Сченснович В.Н. «Воздействие средств массовой информации Казакстана на 
этнополитику республики» 
https://cyberleninka.ru/article/n/vozdeystvie-sredstv-massovoy-informatsii-
kazahstana-na-etnopolitiku-respubliki-analiticheskiy-obzor/viewer 
2.С.В. Ашенова «СМИ в новейшей истории незовисимого Казахстана Этапы 
развития и преспективы» https://core.ac.uk/download/pdf/295705018.pdf 
3.Ғ.Д.Іргебаев «Қазақстан тарихы»Алматы 2022 (254-256 бет)