Г. С. Шакирова «геоморфология және геология негіздері»
Су-гравитациялық процестер
жүктеу/скачать 297.09 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Су-беткейлік процестер.
- Беткейлердің дамуы.
| Су-гравитациялық процестер. Беткейлер ылғалданған кезде таужыныстар сырғи бастайды. Бұл топқа сырғыма, солифлюкция, нивация және дефлюкция процестері кіреді.
Сырғыма – ірі таужыныстар блоктарының немесе қираған массаларының беткей массивінде пайда болған айырылым бетімен сырғып кетуі. Сырғыма жерасты суларымен ылғалданған массаның ауырлық күші ықпалымен қозғалысқа келуінен пайда болады. Сырғымалар қалыптасу үшін беткей еңістігі 250-тан аз болмай, беткей алқабындағы таужыныстардың біршама бөлігі ылғалдануы қажет. Солифлюкция беткейлердегі таужыныстардың морыған қабатының ауырлық күші мен ылғалдану ықпалынан баяу ағу процесі. Солифлюкция қар жиынтығының еріген кезінде нивация процесіне ұласады. Солифлюкция мен нивация кезінде дамитын бедер күрделі пішіндер жасайды. Олардың ең ірі пішіні – тау үсті террасалары. Су-беткейлік процестер. Бұл процестер мору өнімдерін жазықтық бойынша шайылумен және беткейлерді уақытша ұсақ су сорғаларының бүлдіруімен білінеді. Бұл екі процесс өте тығыз байланысты және беткейлік шайылу процесі ретінде бірге қарастырылады. Оның басты нәтижесі, делювий түзілімдері жаралу болғандықтан оны делювийлік процесс деп те атайды. Сонымен қатар, беткейлерде мезгіл-мезгіл ірі бұлақтар да пайда болады. Беткейлік шайылу – беткейлер жазықтығымен ағатын жаңбыр немесе еріген қар суының әрекетімен байланысты. Ол өсімдік аз дамыған семиаридтік алқаптарда қарқынды өтеді. Еңістеу беткейлерде (еңістік бұрышы 50-қа дейін) ағын су арна жасамай, жазықтық бойынша әсер етеді. Шаю процесі беткей бетінің тегістелуіне әкеледі. Бірақ ол таужыныстардың беріктігіне де байланысты. Берік таужыныстар шайылмай, бастапқы тегіс емес бедер пішінін сақтап қалуы мүмкін. Беткейлік шайылу қарқыны көп жағдайда қопсық өнімдер жасайтын мору процесімен байланысты. Беткейлердің дамуы. Беткейлер бедеріндегі әркелкілік олардың жаралуымен байланысты. Беткейлер дамуы климаттық, тектоникалық, гидрогеологиялық жағдайларға, сонымен қатар беткейлер экспозициясмына (күнге қарай орналасуына), желдің бағытына, ал қазіргі заманда – адамдардың әрекетіне байланысты. Беткейлік процестер жалпы алғанда беткейлердің жайпақтанып, бедердің тегістелуіне әкеледі. Егер жер беті ұзақ уақыт бойы бірқалыпты тектоникалық жағдайда дамыса, бұрынғы тілімденген бедер пішіндері біртіндеп тегістеліп, жайпақтанған жазыққа, яғни пенепленге айналады. Бедер пішіндерінің осылайша үстінен тегістеліп, жазыққа айналуын пенеплендену деп атайды. Беткейлер дамуының басқаша жолы да бар. Ол беткейлер тегістелуі үстінен емес, олардың етегінен бастап жүруінде. Аңғарлар табанында беткейлер біртіндеп шайылып, бір-біріне параллель бағытта шегінеді де, жазыққа айналады. Бұл процесс – педиплендену, ал осындай денудациялық жолмен қалыптасқан жазық – педиплен деп аталады. Пенеплендер қалыптасу негізінен платформа алқаптарында гумидтік климат жағдайында жүрсе, педиплендену құрғақ және қуаң далалар жағдайында болады. Климат өте құрғақ және қолайлы геологиялық жағдайларда ірі сынықты материал жиналудан тасты шөлдер түзіледі (мысалы, Сахара,Ливия шөлі). Негізгі әдебиеттер: 1 [52-66]; 2 [ 94-100-107;]; 4 [72-87]. Бақылау сұрақтары: Беткейлер, Беткейлік процестер және беткей бедері. Беткейлік процестердің кеңістік пен уақытта арақатынасы. Беткейдің дамуы Су-беткейлік процестер. Су-гравитациялық процестер. жүктеу/скачать 297.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|