Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
алатыны әдебиеттің бұзылмас заңы» екенін ескертетін болсақ бұл орын- ды да еді. Пролеткультшылардың ниг листік көзқарасының ұлы Абай төңірегінде қатты өріс алуына жана- ма себептің болғанын да ашып айтқан дұрыс. Бұл 1920 жылдары қазақ әдебиеттану ғылымында жеке ақын- жазушылар творчествосын зерттеуді сөз еткенде ықтияттылықпен қарап, басын ашып алуды қажет ететін күрделі де мәселе. Ол – қазақ мәдениеті мен әде- биетіне ерекше еңбек еткен қазақ интеллигенциясының бір тобына – «ұлтшыл-алашордашыл» деген атақ тағылып, әдебиет майданында олар- ға қарсы аяусыз күрестің басталуы. Бұл күрес белгілі бір жағдайларда әдебиет тарихын зерттеуге өз әсерін тигізбей қалмады. А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, С. Садуақасов, Ж. Ай- мауытов, Х. Досмұхамедов секілді әдебиеттің өзекті салаларына қалам тартып, қазақ әдебиетінің тари- хын, классикалық мұраны зерттеу- де алғашқы мақалалар, еңбектер жаз ған, жинақтар шығарған, қазақ мәдениеті мен халық ағарту саласын- да көп еңбек сіңірген осы қазақ зия- лыларына «ұлтшыл-алашордашыл» атақ тағылуының себептері тарихи тұрғыда айқындалды. Қазақ әде- биеттану ғылымында осы «ұлт шыл- алашордашыларға» қарсы күрес соң ғы кезге дейінгі 70 жылға тарта уақыт бойы бір толас таппай жүріп келді. Бір кезде «Абай туралы кім не айтпады» десек, енді «бұлар ту- ралы кім не демеді» дейтін дәрежеге жетіп отырмыз. Айтпайын деген жоқ, айтқызбады, айтса ұлтшылдықтың қамытын киіп кете беруі оп-оңай бол- ды. Қазақстанда әдеби мұраға деген пролеткультшылдық пен «тұрпайы социологизм» көзқарасының өте қат- ты өріс алуына осы «ұлтшылдық қа» қарсы күрес дем беріп, қосарланып отырды. Себебі, қазақ зиялылары- ның әдеби мұраға деген көзқара- сында сол кездегі әдебиеттану ғы- лымына тән болған «бірыңғай ағым» теориясының кейбір белгілері орын алды. Халық ауыз әдебиеті үлгі- лерін жинау, жариялаудың прак- ти калық, ғылымдық мәнін жақсы тү сінген олар бұл жұмысқа белсе- не араласып, көптеген мұраларды жарыққа шығарды. Қазақ поэзия- сының дәстүрлігі мен тарихи са- бақтастығының жаңа әдебиет жа- саудағы әсерін тап басып танып, өткен дәуірдің ақындарынан, әсі ресе Абай поэзиясынан үйренуге ша- қырып, Абай шығармаларын жинау, жариялау жұмыстарына ерекше на- зар аударды. Әдеби мұраны игеру, пайдалану саласындағы жүргізілген бұл игі істер қазақ пролеткультшыл- дарына қатты сенімсіздік туғызды. Олардың «Алаш» партиясында бол- ғаны үнемі есте ұсталып, «бұлар өткенді көксейді, үстем тап идеоло- Ре по зи то ри й К ар ГУ |