І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp


Р/Л, V/J – дыбыстарын сонор дейміз. Бұлар жуысады, бұл – бірінші белгісі р



Pdf көрінісі
бет17/151
Дата22.03.2024
өлшемі1.97 Mb.
#496308
түріЛекция
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   151
. Қазақ тілі грамматикасының

Р/Л, V/J – дыбыстарын сонор дейміз. Бұлар жуысады, бұл – бірінші белгісі р, 
л – түскіш (сусымалы) (арабша термині бар) әріп жанғыз-жалғыз; жарық-жақ
Хакаста «жалғызды» «жаңғыз» дейді. 
Үнділердің физиологиясы 
Дауыс шымылдығының дірілдерін біз ирек сызықпен былайша белгіледік: 
Мұрын жолды сонорлардың физиологиясы 
жуаны жіңішкесі 
Е с к е р т уN-назал, назал = мұрын; J-жіңішкелік белгісі. Сонор – үні бар. С-р дейтініміз 
– бұл әріптердің біртабан дыбысқа жақындығы. Бастауыш мектепте 
дауыссыздарды егіздеп (по-парно) бөле келгенде, сонорлар шығып қалады. 
Дауыстыларға тек дауысты дыбыстар ғана жатады десек, қате [сонорлар да 
қосылады]. 
Дыбыс дәрежелері 
Үнсіз – жалаң дыбыс. Өйткені тек салдыр ғана бар (үн жоқ). 
Үнді – күрделі дыбыс (2-дәрежедегі). Формуласы: салдыр+үн=үнді.
Мұрын жолды сонор – күрделі дыбыс (3-дәрежедегі) формуласы: М/с-
р=салдыр + үн + N


Дауыстылардың физиологиясы 
Горизонтальный (жатқы бағыт) 
ілгері (ерін) 
орта 
кейінгі 
(көмей) 
і, ү 
ы 
ы, у, у, 
Жабық (1) 
і, ү 
(орыста  ый
(қазақтікі) 
е 
 
о 
Орташа (2) 
 
 
а 
Ашық (3) 
Дауыстыны айтқанда ауыз ілгері жақтан тарылса, ілгергі дауысты дейміз. 
Дауыстыны айтқанда ауыз орта жақтан тарылсаорта дауысты дейміз.
Дауыстыны айтқанда ауыз кейінгі жақтан тарылса, кейінгі (көмей) дауысты 
дейміз.
Жабық (1) – тіл жоғары көтеріледі.
Орташа (2) – тіл төмен де түспейді, жоғары да көтерілмейді. 
Ашық (3) – тіл төмен түседі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   151




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет