Жұмыс бағдарламасы мамандықтың Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты Қр мжмбс 08. 073-2010 негізінде 050117- «қазақ тілі мен әдебиеті»

КЕЛІСІЛГЕН

ОҮЖжӘҚБ бастығы ____________ А.А.Варакута 2011ж. «_____»_______

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданған

2011ж. «___»______________ №____ Хаттама

«Қазіргі қазақ тілі синтаксисі» пәнінде қазіргі қазақ әдеби тілінің синтаксистік жүйесін ғылымда әбден зерттеліп тұрақталған көзқарас тұрғысынан танып білу, сипаттау; студенттің әдеби тіл нормаларын игеруіне көмектесу; болашақ мұғалімдерге қажет тілдік әдістемелік білімдермен қаруландыру.

«Қазіргі қазақ тілі синтаксисі» жалпы қазақ тіл білімінде қатысты бұрын-соңды жасалған, тиянақталған зерттеу нәтижелері, синтаксис жөнінде түсініктері болуы;

• 
  Сөйлемдерді құрылыстық жағынан талдай білуі;
  
• 
  Сөз тіркесі, олардың өзіндік белгілерін, басқа тілдік едициналардан айырмашылығын игерту, сөз бен сөздің байланысу тәсілдері мен байланысу формаларын талдауда икемді болуы;
  

- құрмалас сөйлемге талдау жасауда практикалық машықтарды иемдену қажет;

- Тіл біліміне кіріспе.

Белгілі бір тұлғадағы толық мағыналы сөздің өзі сияқты басқа бір сөзді бағындыра алатын қасиеттерін, олардың сөз тіркесі мен сөйлемнің сыңары не мүшесі бола алу мүмкіндіктерін зерттейтіндігі.

Сөз тіркесінің синтаксисі.

Сөздердің тіркесімдік қасиетін, олардың тіркесу қасиеті мен түрлері, сөз тіркесінің құрамын, түрлерін қарастыратындығы.

Сөйлемнің синтаксисі.

Сөйлемнің құрылу принциптерін, сөйлемнің құрамын, олардың түр-түрлерінің қарастыратындығы.

Мәтін синтаксисі.

Тілдік жүйедегі ең жоғарғы саты екендігі. Ол әр түрлі деңгейдегі мәтіндердің құралу ерекшеліктерін, олардың құрамындағы сөйлемдердің байланысу заңдылықтары мен қарым-қатынастарын зерттейтіндігі. Сөз тіркесі сөйлем құраудың материалды негізі, ал сөйлем кісінің ойын айтудың негізгі формасы екендігі. Синтаксис сөздерді, сөз тіркестерін сөйлемнің бөлшектері ретінде, ал жалғауларды сөйлемдегі сөздерді бірімен-бірі қиюластырып тұратын морфологиялық, синтаксистік категория ретінде қарастыратындығы. Сөз тіркесі мен сөйлем екі түрлі единица екендігі. Сөйлем қарым-қатынас жасауды, пікір алысуды қамтамасыз етудің міндетін, ал сөз тіркесі сөйлем құраудың материалы болудың міндетін өтейтіндігі. Сөйлем сөз тіркесінен предикативтілік, коммуникативтілік, модальділік, интонациялық қасиеттері арқылы ажыратылатындығы. Сонымен, синтаксис сөздердің бір-бірімен байланысу амалдарын, сөз тіркесін, сөйлемді құру тәсілдерін, олардың құрамы мен түрлерін, сөйлемдердің ірі бөліктерге бірігу тәсілдері мен түрлерін, ондағы жеке сөйлемдердің бір-бірімен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым екендігі.

Мазмұны: Оның синтаксистік және стилистикалық мәні. Сөйлем мүшелерінің қалыпты орын тәртібі мен инверциялық түрі. Логикалық екпін түскен сөздердің сөйлемдегі орны. Сөйлем мүшелерінің орын тәртібі және оның қызметі. Бастауыштың сөйлемдегі орны. Толықтауыштың сөйлемдегі орны. Анықтауыштың сөйлемдегі орны. Пысықтауыштың сөйлемдегі орны. Айтылу мақсатына қарай сөйлемдердің хабарлы, сұраулы, бұйрықты болып бөлінуі. Хабарлы сөйлем. Хабарлы сөйлем туралы түсінік. Хабарлы сөйлемге тән интонация. Хабарлы сөйлемнің құрылысы. Сұраулы сөйлем. Жалпы түсінік. Сұраулы сөйлемдердің түрлері. Ашық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер. Альтернатив сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер. Риторикалық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер. Түрткі сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер. Жоғарыда аталған сөйлемдердің жасалу жолдары. Бұйрықты сөйлемдер. Жалпы түсінік. Бұйрықты сөйлемдердің жасалу жолдары. Бұйрықты сөйлемдерге тән интонация. Бұйрықты сөйлемнің түрлері. Лепті сөйлем туралы түсінік. Лепті сөйлемнің түрлері. Құрамы жағынан бейімделген лепті сөйлемдер. Баяндауыш мүшенің формасы арқылы қалыптасқан лепті сөйлемдер. Реплика ретіндегі лепті сөйлемдер. Ренішті, сесті білдіретін лепті сөйлемдер.

Мәтін. Мәтін – құрылымдық синтакис пен қатысым синтаксисінің негізгі тұлға бірлігі екендігі. Оның белгілері, негізгі ұғым категориялары, құрылымдық ерекшелігі, түрлері. Сөйлеммен ара қатынасы. Мәтін лингвистикасының тіл білімінің жеке саласы ретінде қалыптаса бастауы. Күрделі синтаксистік тұтсатық мәтін негізгі тұлға бірлігі.

Тыныс белгілері.

Тыныс белгілері туралы жалпы түсінік. Тыныс белгілерінің қалыптасуы мен даму жолдары. Тыныс белгілерін дұрыс қою үшін үш түрлі белгінің негізге алынатындығы: сөйлемнің синтаксистік ерекшелігі, сөйлемнің мағынасы, сөйлемнің интонациясы. Хабарлы, сұраулы сөйлемдерге байланысты қойылатын тыныс белгілері. Бірыңғай мүшелер мен оңашаланған мүшелер және оқшау сөздерге қатысты тыныс белгілер. Құрмалас сөйлемдердегі, бөгде сөз түрлеріндегі тыныс белгілер.

Сөз тіркесінің синтаксисі. Сөздердің тіркесімдік қасиетіне, олардың тіркесу қасиеті мен түрлеріне жаттығу жұмыстарын жүргізу. Сөз бен сөз тіркесінің аражігін ажырату. Сөз тіркесіне комплексті талдау жүргізу.

Сөйлемнің синтаксисі. Сөйлемнің құрылу принциптерін, сөйлемнің құрамын, түрлерін анықтау. Сөйлемге тән белгілерді, ерекшеліктерді анықтау. Сөйлем сөз тіркесінен предикативтілік, коммуникативтілік, модальділік, интонациялық қасиеттері арқылы ажыратылатындығын айтып, түсіндіру.

Мәтін синтаксисі. Тілдік жүйедегі ең жоғарғы саты екендігін түсіндіру. Ол әр түрлі деңгейдегі мәтіндердің құралу ерекшеліктерін, олардың құрамындағы сөйлемдердің байланысу заңдылықтары мен қарым-қатынастарын зерттейтіндігін айту.

Мәтін. Мәтін – құрылымдық синтакис пен қатысым синтаксисінің негізгі тұлға бірлігі екендігін түсіндіру. Сөйлеммен ара қатынасы. Мәтін лингвистикасының тіл білімінің жеке саласы ретінде қалыптаса бастауы. Мәтін синтаксисі туралы тілші ғалымдардың көзқарастары, ғылыми еңбектеріне конспекті жазу.

Тыныс белгілері. Тыныс белгілері туралы жалпы түсінік. Тыныс белгілерінің қалыптасуы мен даму жолдары. Тыныс белгілерін дұрыс қою үшін үш түрлі белгінің негізге алынатындығы: сөйлемнің синтаксистік ерекшелігі, сөйлемнің мағынасы, сөйлемнің интонациясы. Хабарлы, сұраулы сөйлемдерге байланысты қойылатын тыныс белгілері. Бірыңғай мүшелер мен оңашаланған мүшелер және оқшау сөздерге қатысты тыныс белгілер. Құрмалас сөйлемдердегі, бөгде сөз түрлеріндегі тыныс белгілер. Тыныс белгілеріне байланысты жаттығу жұмыстарын орындау.
4.4 СӨЖ мазмұны

№	СӨЖ түрі	Есеп беру формасы	Бақылау түрі	Сағат көлемі ҚТмӘ-301 ҚТмӘ-21қ	Сағат көлемі СҚТмӘ-31(2ж)
1	Дәріс сабақтарын өңдеу		Сабаққа қатысу	15 (1х15)	20 (1х20)
2	Үй тапсырмасын орындау	Жұмыс дәптері	Сабаққа қатысу	20 (1х20)	20 (1х20)
3	Қосымша материалдарға дайындық	Конспект	Коллоквиум	20	18
4	Семестрлік тапсырманы орындау	Тестпен жұмыс	Семестрлік тапсырманы қорғау	20	20
5	Бақылау жұмысын орындау	Бақылау жұмысы	Бақылау жұмысын қорғау		20
6	Бақылау шараларына дайындық		РК 1, РК 2	15	15
	Барлығы:			90	117

Студенттерге өздігінен оқуға берілетін тақырыптар
1.Сөз тіркесінің жасалу жолдары.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-200 бет, [5], 1-52 беттер, [6] 1-120 беттер.

2. Жай сөйлем синтаксисінің зерттелу жайы.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-30 беттер; [17], 1-96 беттер.

3. Жай сөйлемнің күрделену жолдары.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-55 беттер; [10], 1-42 беттер, [17], 1-102 беттер.

4. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-200 беттер, [6], 1-42 беттер.

5. Құрмалас сөйлемнің зерттелу тарихы.

Ұсынылатын әдебиет: [5], 1-200 бет, [8], 1-55 беттер, [9] 45-75 беттер.

6. Салалас құрмалас сөйлемдердің жасалу жолы.

Ұсынылатын әдебиет: [5], 1-55 бет, [6], 13-28 беттер, [7] 85-96 беттер.

7. Сабақтас құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлері.

Ұсынылатын әдебиет: [4], 5-36 бет, [6], 50-105 беттер, [8] 36-79 беттер.

8. Бөгде сөз, оның түрлері. Олардың тыныс белгілері.

Ұсынылатын әдебиет: [3], 5-36 бет, [7], 50-105 беттер, [18] 36-79 беттер.

9. Мәтін синтаксисінің белгілері, құрылымдық ерекшелігі.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-200 беттер, [7], 1-42 беттер.

10. Тыныс белгілерінің қалыптасуы мен даму жолдары.

Ұсынылатын әдебиет: [10], 1-200 беттер, [17], 1-60 беттер.

1. 
   Сөз және оның формасының синтаксисі.
   
2. 
   Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері.
   
3. 
   Жай сөйлемнің құрылымдық типтері.
   
4. 
   Құрмалас сөйлемнің зерттелу тарихы.
   
5. 
   Құрмалас сөйлемнің қалыптасу, даму жолдары.
   
6. 
   Құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарына қарай түрлері.
   
7. 
   Сабақтас құрмалас сөйлем компоненттерінің грамматикалық табиғаты.
   
8. 
   Төл сөзді төлеу сөзге айналдырудың жолдары.
   
9. 
   Көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдер.
   
10. 
    Аралас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары.
    

Мамандық(тардың) жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының жұмыс оқу жоспарынан көшірме

1. 
   Аманжолов С. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы. Алматы, 1994.
   
2. 
   Әбілқаев А. Қазақ тіліндегі төл сөз бен төлеу сөз. Алматы, 1956.
   
3. 
   Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. Алматы, 1993.
   
4. 
   Есенов Қ. Сабақтас құрмалас сөйлемнің құрылысы. Алматы, 1982.
   
5. 
   Есенов Қ. Құрмалас сөйлемнің синтаксисі. Алматы, 1995.
   
6. 
   Жиенбаев С. Синтаксис мәселелері. Алматы, 1941.
   

7. 
   Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1999.
   

9. Сауранбаев Н.Т. Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер жүйесі. Алматы, 1948.

10. Сауранбаев Н.Т. Қазақ тіл білімінің проблемалары. Алматы, 1982.

11. Төлегенов О. Қазіргі қазақ тіліндегі көп бағыныңқылы сабақтас сөйлемдер. «Қазақ тілі мен әдебиеті». Алматы, 1972.

12. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования. Москва, 1981.

13. Лосева Л.М. Синтаксическая структура целого текста. Одесса, 1974.

14. Шалабаев Б. Текст лингвистикасы туралы. «Қазақ тілі мен әдебиеті». Алматы, 1993. №1.

15. Шалабаев Б. Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі синтаксистік тұтастық. Қазақ филологиясы. Екінші кітап. 1975.

16. Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тіліндегі жай сөйлем пунктуациясының негіздері. Алматы, 1959.

17. Сыздықова Р. Емле және тыныс белгілері. Алматы, 1996.