Жұмыс оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

«Тергеу тексеру журналистика» пәні бойынша

Павлодар

Жұмыс оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.4/17

Факультет деканы

_________Сарбалаев Ж.Т.

«___»__________201 __ж.

Кафедра отырысында талқыланды «___»____________201__ж.

№ _____ Хаттама

Кафедра меңгерушісі ____________ Алдабергенов Қ.М.

«____» ________201__ж. № _____ Хаттама

Гуманитарлық - педагогикалық факультетінің оқу – әдістемелік кеңесімен мақұлданды

«___»______________201__ж. №___ Хаттама.

Факультеттің ОӘК төрайымы________________ Ксембаева С.К.

«____» ________201__ж.

ОӘК төрайымы ____________ Жұманқұлова Е.Н. «___» ________201__ж.

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

«___»____________201__ж. № _____ Хаттама

Мамандық: 5В050400 «Журналистика», 3 курс

Таңдау компоненті бойынша

Кредит саны және оқу мерзімі

Барлығы – 3

Курс: 3

Семестр: 6

Дәріс -15 сағ.

Тәжірибелік/семинар сабақ -15сағ.

CӨЖ- 82,5 сағ.

cоның ішінде ОCӨЖ- 22,5 сағ.

Жалпы еңбек сыйымдылығы – 135 сағ.

Емтихан – 6 семестр

1. 
   Журналистикаға кіріспе
   
2. 
   Қазіргі газет жанрлары
   
3. 
   БАҚ заңдылықтары
   
4. 
   Халықаралық құқық және БАҚ
   
5. 
   Шетел журналистикасы
   

1. 
   Мамандыққа баулу
   
2. 
   Тергеу, тексеру журналистикасы пәнін барлау
   

Мананбаев Жеңіс Исаұлы - тарих ғылымдарының кандидаты, журналистика кафедрасының доценті. Кафедра №262 аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 673638. Қабылдау күндері: сейсенбі, сәрсенбі 11.00-12.00

Аталмыш курс қарастырған факторлар қазіргі қоғамдағы тергеу, тексеру журналистикасын қарқынды өрістеу, бұл пәнге қатысты тың жаңалықтарды нұсқап, азаматтық қоғам қалыптасуындағы рөлін айқындайды. Студенттер мақсат-міндеттерін танып, амал-тәсілдерін, принциптік қағиадаларын жете аңғарады, әрекеттің аталмыш түрінің формулаларын айқындап, перспективалық даму барысын байқайды, тергеу, тексеру журналистикасының жүргізілуінің жай-күйін анықтайды.

Курстың басты мақсаты – журналистика бөлімінің студенттерін пәнге қатысты лайықты тұжырымдамалармен таныстыру, негізгі ұғымдар мен түсініктердің принциптерімен жете жұмыс атқарып, тергеу, тексеру журналистикасының мән – жайымен толық қанығады. Ақпаратты жете зерттеу әдістемесін терең игеруге жол ашып, құбылыстарды тану мен бағалау үрдістеріне жол алу. Қоғамдық өмірдің түрлі саласында тергеу, тексеру жүргізудің қыр-сырын игеру.

Пәннің міндеттері:

Пәннің міндеті мынада, студенттерді БАҚ-ның түрлі салаларында тергеу, тексеру жүргізе білулеріне бағыттау, олардың кәсіби деңгейлерін жетілдіріп, мамандық барысында кең түрғыда білім алуларына ықпал ету. Аталмыш курсты игертудің негізгі амалы – дәрістік, тәжірбиелік сабақтар, түрлі жаттығулар, бақылау шараларын жүргізу, мақалалар жазу.

• 
  журналистиканың тергеу тексеру амалдарының даму және трансформация ерекшеліктерін;
  
• 
  ақпарат көздерін тексеру спецификасын;
  
• 
  тергеу жасау амалдарын;
  
• 
  журналистикадағы тексеру әдістерін.
  

• 
  материалдарды дайындау кезінде алған теориялық білімдерін тәжірбиеде қолдана білуі тиіс;
  
• 
  ғылыми ізденіс пен зерттеулер арқылы пәнді оқу барысында алған шығармашылық потенциалдарын жетілдірулері тиіс.
  

1. 
   Тергеу тексеру журналистикасының маңызы
   
2. 
   Тергеу тексеру журналистикасы маңызды әлеуметтік құбылыс
   

1.Тергеу тексеру журналистикасының маңызы

2.Тергеу тексеру журналистикасы маңызды әлеуметтік құбылыс

Әдебиеттер тізімі:1,5,6.

Дәріс №2 Зерттеу мақсаты мен пәні.
Жоспар:

1.Баспасөз, радио, телевидениенің мақсаты, тергеу жұмысы.

2. Тергеу демократиялылығы.

Лекция мақсаты: Тергеу тексерудің журналистика саласында алатын орны мен маңызын анықтау.

Лекция мәтіні. (қысқаша) 1. Баспасөз, радио, телевидениенің негізгі міндеті – жалпы информацияны жинап, өңдеп, халыққа ұсыну. Ал жалпы «Бұқаралық ақпарат құралдары» деген атаудың өзі мына жайларды қамтиды:

1. Бұқараға, мемлекетке қарым-қатынас. Яғни, барлық ақпарат мәселелері қоғамға, халыққа, ұлтқа арналған, олармен тікелей байланыс орнатылмақ.

2. Бүкіл ақпарат көпшілік аудиториясының сұраныс-қажеттілігін, талап-талғамын қанағаттандыру үшін берілмек.

3. Қоғамдық істерге байланысты ел күткен мәселелерге белсенді позиция ұстап, соған жұртты жұмылдыруға ат салысу.

4. Қажет еткен жағдайда әркімнің ақпарат құралдары орындарына қатысуына жол ашу.

5. Билік пен халық арасындағы байланыс рөлін атқару.

6. Жер жүзінде гуманистік борышқа адал болу және сақтау.

Қазақстан Конституциясында: «Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуі міндетті» - делінген. Бұл бұлжымай орындалып отыруы тиіс.

Тергеу журналистикасының ақпараттық қызметі маңызды қоғамдық-саяси рөл атқарып, жұртшылыққа әлеуметтік белсенділік туғызып, шындықты ашып береді. Ақпараттық қызмет халықтың керегіне жауап беріп, әлеуметтік дамудың жолдарын жариялап отырады. Сондықтан журналист бұл салада қоғамдық-саяси қызмет жасаудың өнерін игере біліп, әлеуметтік процестерге өз еңбегімен белсене араласуы – күн тәртібінен түспейтін мәселе.

Сондай-ақ халықтың пікірі, ойы, мақсаты тексеру, тергеу журналистиканың ең бір мұқият назар аударып отыратын тұсы. Ал өмірде жақсылықтар болып жатса, соны журналистика ең бірінші көре біліп, ізін суытпай жариялап отыруы тиіс. Оны кең насихаттап, қолдап, таратып отыруы жөн. Ал, егер қажет болған жағдайда, оны тіпті тез өмірге енгізуге күресіп отырудың да мәні зор. Яғни халықтың шынайы керегін қанағаттандыратын болуы керек. Сол үшін де халықты біріктіріп, оның жетімсіз нәрсесін жеткізуге ұмтылу үлкен жауапкершілік. Журналистер жан-тәнін аямай, қате идеяларды немесе астарында жалған мақсат жатқан істерді халық алдында әшкерелеп, кемшілігін ашып айтып, оны толықтыруға, түзетуге тырысу қажет. Яғни тергеу, тексеру журналистикасының бүгінгі таңда алатын орны зор. Халық өміріне кедергі келтіретін нәрсенің бәрін тергеу, тексеру журналистикасы дер кезінде көріп-біліп, ескеріп отыруы, қоғамдық пікір туғызуы парыз екені айтпаса да түсінікті. Сондықтан өмірде сенімсіз нәрсеге жол бермеу керек.

Демократия – саяси құрылыстың формасы ретінде азаматтардың теңдігі мен бостандығын, өкіметті басқаруға араласуын, әр түрлі орындарға сайлануға қатысуын, Конституцияда адам праволарын қамтамасыз етуді көздейтін бағыт. Ол қоғамдық ұйымдар қызметін, үкіметтік, мемлекеттік мәселелерді бүкілхалықтық етіп талқылауды жүргізуге пайдалы. Демократия жағдайында барлық адам заң алдында бірдей құқыққа ие болады, олардың әділ өмір сүруіне кепілдік беріледі. Біреуге біреу қысым жасау тиылып, демократияға көшкенде ғана шынайы өмір қатынастары орнығады. Демократияның тағы бір пайдасы – жариялылықты күшейтіп, әділетсіздікке қарсы сынды дамытуға жағдай жасайды. Демократия мен журналистика тығыз байланыста болуы тиіс. Бұл мәселелердің барлығы тергеу, тексеру журналистикасының назарынан еш уақытта тыс қалмайды.

Демократия кезінде тергеу, тексеру журналистикасының рөлі онан сайын артып, қоғамдық пікірдің ұйымдастырушысы мен жариялаушысы ретінде көрінеді. Қоғамдық пікірді туғызатын да, жасайтын да халық, әлеуметтік топтар. Қоғамдық пікір - өз кезіндегі әлеуметтік өмірдің маңызды мәселелеріне байланысты туады. Өткен мен бүгінге байланысты процестер мен фактілерге байланысты өріс алады. Актуальды оқиғалар мен құбылыстар, іс-әрекеттер мен идялар бағаланып, нақты мақсаттар мен міндеттер және оған жету жолдары жөнінде қоғамдық пікір пайда болады. Ол – көзқарастар мен тарихи санаға қатысты болып келеді. Жалпы қоғамдық пікір - өмірдің нақты жағдайларын байқай отырып, оны қалай өзгертудің жолдарын қарастыратын жүйе болып табылады. Қоғамдық пікір тарихи жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Ол ғылым, саясат, экономика, мәдениет, яғни барлық саланы қамти береді. Демек, журналистика болса, сол қоғамдық пікірдің туып, дамуына, жариялануына қызу араласып отырады. Егер демократия болмаса, қоғамдық пікір де еркін дами алмайтыны белгілі. Қоғамдық пікір – қоғамдық санадан туып, әртүрлі пікірлер арқылы қалыптасады.

Бұл орайда Президентіміз Н.Назарбаевтың: «Ғасырлық тарихта біздің мемлекет тұңғыш рет саналы түрде шығармашылық үрдістерге қысым жасаудың кез-келген түрінен бас тартып отыр» - деуі журналистикаға да қатысты боларына сөз жоқ.

Тергеу, тексеру журналистикасының халықтығы мен демократиялылығы – оның қалың көпшілікпен байланысында. Сол арқылы тергеу, тексеру журналистикасы өз жұмысы туралы халықтың қатысын әрі пікірін біліп отырады және халық арасында демократиялық құбылыстардың ашық, екпінді жүруіне мүмкіндік туғызады.

Қазақстан ақпарат еркіндігіне жете мән беріп, тергеу, тексеру журналистикасының дамуына зор мән беруде. Қоғамдық өмірдің маңызды салалары бойынша БАҚ арқылы өзекті мәліметтер мен деректерді алуға, оны тергеу, тексеру журналистикасының арқауы етуге баса мән берілуде. Бүгінгі таңда әлеуметтік бақылау құрылымында баспасөздің өмірлік маңызы зор жайларға ат салысуы орын алуда. Қазақстанда да көптеген ірі баспасөз органдарында тергеу, тексеру органдары құрылды, бірақ олардың барлығының бірдей әлеуметтік рөлі мен қызметтік тиімділігі жоғары нәтиже беріп отырған жоқ. Тергеу, тексеру журналистикасының тарихы мен тәжірибесі де Қазақстанда өкінішке орай аз зерттелген. Тергеу, тексеру журналистикасының қалыптасу үрдісіне батыс тергеу, тексеру журналистикасының ықпалы зор. Тергеу, тексекру журналистикасына қатысты зерттеу материалдары өқте аз, осы уақытқа дейін «Журналистика» бөлімінің студенттері қолданып келген оқулықтар қатарында Санкт-Петербург мемлекеттік университетінің доценттері В.В.Ворошилов пен М.И. Шостактың еңбектері. Орыс тілінде жақын арада таңғы да екі еңбек жарық көрді, авторлары – шетелдік журналист-ғалымдар. Авторлары: Дэвид Рэндалл мен Джон Уиллмен, еңбек аттары: Журналистік тергеу, тексеру, зерттеу : қазіргі әдістері мен техникалары.

1.Баспасөз, радио, телевидениенің мақсаты, тергеу жұмысы.

2. Тергеу демократиялылығы.

Әдебиеттер тізімі:1,5,6.

Дәріс №3 Тергеу, тексерудегі әдістері: Эмпирикалық теориялық және тәжірбиелік эксперименттер, қылмыстық – салдарлық әдістері.

Жоспар:

1. Тергеу мен тексерудің әдістері.

2. Тергеу мен тексеруді аналитикалық тұрғыдан қарау.

Лекция мақсаты: Тергеу тексеру әдістерімен танысу, оны әрі қарай жетілдіру.

Лекция мәтіні. (қысқаша) 1. Тергеу, тексеру журналистикасы – отандық журналистикаға лайықты талдау, сараптау жұмыстары ғана емес. В.В. Ворошилов атап өткендей, отандық журналистикада үш жанрды баса назарға аламыз: ақпараттық, талдау-сараптау және көркем-публицистикалық. Батыс прессасына ден қоятын болсақ, мысалы, АҚШ-та прецизионды (дәл) және тергеу, тексеру журналистикасы бар. Тергеу, тексеру журналистикасы – ерекше құбылыс, ерекше технологияға ие, кеңестік дәуірде өте сирек қолданылған. Тергеу, тексеру журналистикасына қатысты Д.Рэндаллдың еңбегінде көп мазмұнды ойлар сөз болады. Журналистік тергеу, тексеру журналистік басқа әрекеттерден бөле-жара ерекшелене көрсетіледі. Оның басты ерекшеліктері ретінде атап өтіледі:

— Бастапқы тергеу, тексеру.

— Таңдалған тақырып күдікті істермен және жауапсыздықтармен байланысты, бірақ нақты дәлелдердің жоқтығы.

—Біреу ақпараттарды құпия етіп сақтағысы келеді.

Тергеу, тексеру журналистикасы –күнделікті әрекеттермен ұштасатын тірлік. Бұл жұмыста шенеуніктердің істерінің әділетсіз жақтары ашылып, ақпарат алуға ұмтылыстар болады. Жан-жақты ақпараттар алу - тергеу, тексеру журналистикасының басты мақсаты. Тергеу, тексеру журналистикасы қоғамдық өмірдің кез келген саласында кез келген мәселе бойынша өрбуі ықтимал. Көптеген әлеуметтік-экономикалық және саяси-құқықтық проблемалар қатарындағы сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесі өте маңызды. Бұндай қылмыстың құқықтық тұрғыдан әшкереленуі болашақта қайталанбауына түрткі болмақ. Сыбайлас жемқорлық келесі әлеуметтік құбылыстар сияқты, келешек экономикалық және саяси тәртіпті қозғайды, неғұрлым тамырын жайған сайын күресу қиындайды. Сол себепті құқықтық тұрғыдан лайықты заңнамаларға сай әрекеттер ретін тағайындауды, іске асыруға ұмтылады. Құқықтық тұрғыдан қарастырып, тиісті шаралармен реттеп отырмаса, оның криминалдық, экономикалық және әлеуметтік проблемадан саяси проблемаға айналып, мемлекеттің конституциялық негізіне қауіп төндіруі мүмкін.

Тергеу, тексру журналистика саласының мамандарына деген сұраныс қазіргі таңда да арту үстінде. Сол себептен жоғары оқу орындарының «Журналистика» бөлімдеріне осыған сай лайықты мамандықтың енгізілуінің қажеттілігі зор. Шет елдіктерден дәл сол қалпында көшіру емес, өзіміздің ортаға, қоғамдық заңдылықтарымызға сай лайықты етіп реттеуде [5].

Аналитикалық журналистикадағы қоғам дамуының тиімді жолдарын таңдау: себебін анықтау, әртүрлі әлеуметтік күштердің әрекеті, пиғылы, қызығушылығы желісіне құрылған жағдайлардың өзгеруі мен оқиғаның даму шарттары, тенденциялардың дамуындағы қазіргі қарама-қайшылықтардың көрінуі, дұрыстығы, әртүрлі ой-пікірлерде тұрақтануы мүмкін.