Канструктар урока літаратуры

Сухава Г.А.

Пазнаёміцца бліжэй нам дазволіць наступная гульня. Калі вы згаджаецеся з прыведзенымі мною словамі, то, калі ласка, прыўстаньце з месца:

-я такі, як усе;

- ва ўсім свеце няма такога, як я;

- я магу палюбіць сябе і пасябраваць з сабой;

- я незаўсёды бываю задаволеная сабой;

- я магу адчуваць, думаць, гаварыць і дзейнічаць;

- я ўмею разумець людзей, што вакол мяне.

Я – гэта я і я – гэта цудоўна!

Арганізуе ўвагу, добразычлівы настрой усіх вучняў словамі:(М.Стральцоў ”Сена на асфальце”)

Ці верыце Вы ў прыметы? Уменне прадвяшчаць надвор’е, зыход любой справы дастаўся нам у спадчыну ад вясковай культуры, ад уласцівай толькі нам, беларусам чуйнасці да свету прыроды.Я веру.

І калі зараз на вашых тварах загарацца ўсмешкі, ці хто-небудзь з гасцей урока рассыпле апельсіны, то ўсё будзе добра, усё атрымаецца.

Гульня-размінка .

Усе вучні становяцца ў рад и трымаюцца за рукі.Адказваючы на пытанне настаўнка, робяць крок назад ці наперад да дошкі

• Твая адзнака па беларускай літаратуры за першую чвэрць вышэй за 7 балаў.Наперад

• На тваёй кніжнай паліцы дома ёсць творы беларуских пісьменнікаў. Наперад

• Твае работы творчыя не раз адобрыла настаўніца и аднакласнікі. Наперад

• Ты добра памятаеш змест народнай легенды пра возера Нарач, якую чыталі ў першай чвэрці. Наперад

• Каб напісаць сачыненне, звяртаешся па дапамогу да бацькоў. Назад

• Ты ніколі не карыстаешся пры напісанні сачынення творамі пісьменнікаў і паэтаў. Назад. Чаму?

Нам амаль удалося наблізіцца да дошкі, на якой напісаны тэма і праблема ўрока. Што перашкаджала ў гэтым, што адкідвала назад? Чаму можна навучыцца на гэтым уроку?

Як вы адчуваеце сябе ў разарваным ланцугу? Чаму яшчэ вельмі важнаму можна навучыцца, каб у канцы ўрока гэтак жа прыемна і зручна было стаяць, пабраўшыся за рукі?

Калі ля ўваходных дзвярэй на лесвічную пляцоўку вы ўбачыце вялікую скрыню, запоўненую бульбай і закрытую на замок, то будзьце абсалютна ўпэўненыя: уладальнік гэтай скрыні – вясковы гараджанін.

Няхай скрыня не адпавядае санітарным нормам, гаспадар усё роўна шчасліўшчык: ён адваяваў некалькі метраў дадатковай прасторы.Яму пасля пераезду ў горадзе гэтага не хапае: пачуцця свабоды і прасторы.

Калі вы заўважыце ў пад’ездзе наклейкі-рэпрадкцыі ці выцінанкі, то ведайце – гэта ўжо справа рук гарадскога вяскоўца ў другім пакаленні. Максімум яго эстэтычных здольнасцей – выцягнуць з кватэры абсалютна непатрэбныя яму рэчы, якія проста выкінуць рука не падымаецца. І яго не цікавіць, што некаторыя суседзі могуць быць супраць такога ўпрыгожання.

Яшчэ павінна змяніцца некалькі пакаленняў да таго часу, пакуль мы ўпэўнімся, што ў гарадах жывуць гараджане , а не вяскоўцы.

Менавіта гэтыя развагі асабіста ў мяне выклікала тэма ўрока.

На якую вострую сацыяльную праблему, узнятую ў апав. Стральцова, указваюць вызначаныя мною паняцці? (Пераезд з вёскі ў горад .Насельніцтва жыве ў гарадах, а лад жыцця ў іх вясковы)

Твор адметны па кампазіцыі. Складаецца з 6 частак. У якім парадку, вы б іх размясцілі, ведаючы, што асаблівасць творчай манеры Стральцова ў тым, што ён ідзе ад настрою, уласных перажыванняў, якія выклікаюць з’яву ці прадмет. Апрабаваны,эфектыўны сродкам выяўлення ўласных перажыванняў – эпісталярны жанр

Апавяданне напісана ў жанры лірычнай прозы. Лірычнасць праяўляецца ў непасрэднай прысутнасці аўтарскага “я” ў апавяданні, у дэталях, рытме, колеру,што стварае адпаведны настрой, дапамагае выявіць адносіны аўтара да рэчаснасці.Пераехаўшы ў горад, пісьменнік імкнецца дапамагчы сваім чытачам, такім жа , як ён, гарадскім вяскоўцам, адаптавацца ў нязвыклай сітуацыі, далучыцца да гарадской цывілізацыі.Падумайце, зможам мы на ўроку “прачытаць” парады пісьменніка? Чаму трэба будзе неабходна ўдзяліць асаблівую ўвагу?

Паспрабуйце ўспомніць, на якія мае пытанні вам было лёгка адказваць? Чаму? На якія мы так і не змаглі даць адказу?Пра што мы можам даведацца на ўроку, як для гэтага нам неабходна змяніць наша ўзаемадзеянне?

Адказы на вашы пытанні дапамогуць вызначыць аўтарскае “я”, ідэю твора. Такім чынам, я прапаную вам для разгляду праблемнае пытанне ўрока: “Як, пайшоўшы, застацца, застаўшыся, узвысіцца да сапраўдных гарадскіх каштоўнасцей?”

Апошняя вайна, у якой бралі ўдзел беларусы, вайна ў Афганістане.Як і Вялікая Айчынная, яна калечыла людзей не толькі фізічна, але і маральна.Адну з такіх жыццёвых трагедый паказвае Валерый Тадароўскі ў фільме “Мой зводны брат Франкенштэйн”. Нечакана высветлілася, што сям’я галоўнага героя фільма, мае старшага брата і сына, удзельніка вайны.Любы новы чалавек карыстаецца павышанай увагай, таму ў ім лягчэй заўважаюцца нейкія адметныя рысы характару і паводзін.

Галоўны герой апавядання Івана Чыгрынава стары Дземідзёнак і фільма Валерыя Тадароўскага Павел даволі незразумелы для чытача і гледача.Чым інтрыгуюць героі? (Дзіўнымі паводзінамі, загадкавасцю, незвычайнасцю разважанняў.)

Якую праблему ў сувязі з гэтым угледзелі мастакі ?(Вайна пакідае раны не толькі на целе, але і на душы, мяняе паводзіны людзей. У сваю чаргу паводзіны тых, хто пацярпеў ад вайны, становяцца незразумелымі людзям, людзі па-рознаму ставяцца да такіх “дзівакоў”.)

Для работы на ўроку нам спатрэбяцца наступныя ключавыя паняцці:”Дзівак”, “Тактоўнасць”, “Далікатнасць”. Як бы вы ўдакладнілі значэнне гэтых слоў?

Паспрабуйце сфармуляваць пытанні, на якія вам было б цікава атрымаць адказ на ўроку.

Адказаць на вашы пытанні дапаможа пазіцыя героя-апавядальніка – адметны аўтарскі светапогляд і светаўспрыманне чалавека. Такім чынам, я прапаную вам для разгляду праблемнае пытанне ўрока: “Дзівак - гэта чалавек…”

Сёння мы сустрэліся, каб абмеркаваць праблему ўзаемаразумення мастака і грамадства на матэрыяле апавядання Змітрака Бядулі “Бондар”.Калі ласка, паглядзіце на змест тэставага задання, якое я вам збіраюся прапанаваць напрыканцы гэтага ўрока. Бачыце, што насупраць кожнага задання пастаўлены кошт правільнага яго выканання?

Паднімеце руку, хто з вас ужо ў дадзены момант можа выканаць гэтае заданне?

Я ўпэўнена, што вы будзеце актыўна працаваць і праз 40 хвілін правільна адкажаце на пытанні (набераце не менш як 24 балы):

1.Ці можна бондара Данілу назваць мастаком? Чаму? ( 6 балаў)

2. Адзначце мастацкія асаблівасці твора, назавіце прыёмы раскрыцця вобраза бондара. (8 балаў)

3. Што неабходна мастаку для плённай творчасці, чаго мастак павінен пазбягаць, каб не канфліктаваць з грамадствам? (10 балаў)

Каб быць паспяховым пры выкананні задання, пра што трэба даведацца на ўроку?

Што абмеркаваць?

Падумайце, ці ўсе пытанні прадугледжваюць адназначны адказ?

Паколькі гэта сапраўды так, то, на вашу думку, разумна на ўроку працаваць па групах ці агульна?


2 этап. Вучэбная дзейнасць па ўспрыняцці праблемы ўрока хвілін
Газета-друкаваны сшытак (Прадмовы Багушэвіча)

Назва….

………………………………………………………………………………………………………………

Поспехаў Вам…………..(подпіс)

Легенда пра Беларусь як край суцэльнай непісьменнасці

Што б там ні казалі, станаўленне ніводнае нацыі як суб’екта немагчымае без інтэлектуальнае эліты. Можна смела сцвярджаць: няма інтэлігенцыі – няма нацыі; якая інтэлігенцыя, такая і нацыя. Развіцьцё беларускае нацыянальнае культуры і складванне інтэлігенцыі стрымлівала адсутнасць тут – у адрозненне Латвіі, Эстоніі і расійскай часткі Украіны — вышэйшых навучальных устаноў. Легенда пра Беларусь як край суцэльнай непісьменнасці не вытрымлівае крытыкі, калі згадаем, што ў 1911—1916 гг. былі адчынены 4 жаночыя настаўніцкія семінарыі (у Оршы, Барысаве, Гомелі і Бабруйску). Дзеці і ўнукі прыгонных сялян вучыліся таксама ў сельскагаспадарчых і лясных школах, рамесных і рэальных вучылішчах, гімназіях. Нягледзячы на русіфікатарскі змест навучальных праграм і істотную перавагу вялікарусаў у выкладчыцкім складзе гэтых устаноў (беларусаў, якія скончылі ВНУ, царскі ўрад накіроўваў ў гімназіі ды іншыя навучальныя ўстановы ўнутраных губерняў), яны ў немалой ступені паслужылі складванню беларускае нацыянальнае інтэлігенцыі.

Змест прадмоў Багушэвіча
1.

Смык беларускі

Прадмова

А праўду казаў Бурачок у сваёй “Дудцы”, што ўсе мы завём нашу мову “мужыцкай”, і так – нічагусенька, як бы так і трэба.

Выніковае творчае заданне

А як бы вы назвалі гэтыя надрукаваныя лісты паперы, якія я прапанавала вам выбраць перад урокам? (Газета, лістоўка)

Падумайце, што аказала ўплыў на ваш выбар?

Як вы думаеце, з якой мэтай я прынесла газеты? Ці заўважаеце вы паміж тэмай урока і абранымі вамі газетамі нейкую сувязь?Творчасці Багушэвіча, праблеме беларускай мовы, інфармацыйны характар прадмовы і газеты

У чым незвычайнасць прапанаванай газеты? Газета з белымі плямамі.

Пра што сёння на ўроку можна будзе даведацца, чаму навучыцца, што ўдасца дарабіць у імправізаванай газеце?

Сёння каля 70% жыхароў Беларусі лічаць сябе гараджанамі. Гараджанкай лічу сябе і я . Нарадзілася, жыву і працую ў Віцебску.Але гэта так, калі мець на ўвазе толькі матэрыяльны бок гарадскога жыцця. А духоўны?.. . Якімі клопатамі мы жывём у сваіх гарадскіх кватэрах, пра што думаем? Менавіта гэтыя развагі асабіста ў мяне выклікала тэма ўрока.

Трэба дома бываць часцей,

Трэба дома бываць не госцем,

Каб душою не ачарсцвець,

І не страціць святое штосьці. Р.Барадулін

2.3.Дапамагае вучням усвядоміць мэты ўрока праз пытанні і заданні:

У аснове сюжэта апавядання М.Гарэцкага і верша Р.Барадуліна ляжыць даволі распаўсюджаная падзея. Якая? (Прыезд студэнта з горада на канікулы да бацькоў у вёску)

Якую праблему ў сувязі з гэтым угледзелі мастакі слова?(Праблема адчужанасці ад бацькоўскага дома, ад родных каранёў, праблема страты духоўнасці)

Вызначце ключавыя словы эпіграфа, а разам з імі ключавыя паняцці, з якімі мы будзем працаваць на ўроку.

Ключавыя словы эпіграфа ўказваюць на “шалёныя”, па словах Гарэцкага, пытанні. Чаму шалёныя? (На іх цяжка знайсці адназначны адказ)Падбярыце блізкае па значэнні слова(філасофскія) Паспрабуйце ўспомніць ці сфармуляваць філасофскія пытанні, на якія шукае адказ галоўны герой апавядання.

Задумвацца чалавеку ўласціва, калі ён перажывае рэзкія змены ў сацыяльным становішчы. Якія значныя змены ў жыцці Архіпа Лінкевіча вы б адзначылі?

Сацыяльны статус :селянін – (інтэлігент);

Месца жыхарства: вёска – (горад);

Адукацыя: неадукаваны – (адукаваны).

• 
  Гэтыя змены не маглі не выклікаць пэўныя супярэчнасці ў свядомасці Архіпа, таму такі складаны шлях да самавызначэння. На якое пытанне цяжэй за ўсё знайсці адказ? (Хто я?)
  
• 
  Паспрабуйце сфармуляваць пытанні, на якія вам было б цікава атрымаць адказ на ўроку.
  

Прыёмы, якія дапамогуць зрабіць правільныя высновы:

-спасылка на тэкст (пераказ эпізодаў);

- цытаванне.

Прапануе выбраць адну з наступных пазіцый(сцікерамі на дошцы адзначаюць свой выбар, па выніках выбару фарміруюцца рабочыя групы):

Дзівак – непрактычна падыходзіць да жыцця, ірацыянальны чалавек,жыве марамі

Дзівак- звычайны чалавек (мае як станоўчыя, так і адмоўныя рысы характару). Усё залежыць ад нашага ўспрыняцця. Дзівяць непрыймальныя для нас паводзіны.

Дзівак – мае незвычайны лёс, трагічныя падзеі ў жыцці вымушаюць паводзіць нестандартна.

Паспрабуйце абараніць сваю пазіцыю, спасылаючыся на тэкст апавядання( 2 хвіліны)

Я папрашу ў групах запоўніць анкеты ад імя герояў. Ад імя бондара Данілы. Ад імя яго жонкі Аўдоцці. На выкананне задання адводзіцца 3 хвіліны.

1. 
   Імя. Даніла
   
2. 
   Узрост
   
3. 
   Колер вачэй
   
4. 
   Нацыянальнасць
   
5. 
   Дзе, кім працуе
   
6. 
   Станоўчыя рысы характару
   
7. 
   Адмоўныя рысы характару
   
8. 
   Захапленні
   
9. 
   Самая драматычная сітуацыя ў жыцці.
   

На якое прасцей было адказаць? Чаму?

Усё апавяданне прысвечана апісанню псіхалагічнага стану майстра, яго марам, спадзяванням, захапленню творчым працэсам. Як бы вы назвалі такую мастацкую асаблівасць твора, у якім так многа ўвагі адводзіцца раскрыццю ўнутранага свету таленавітага чалавека, яго псіхалогіі? ( Псіхалагічным)

На якія з пытанняў цяжка было даць адказ ці не змаглі, прыйшлося дадумаць? Чаму? Я ўпэўнена, што цяпер вы ведаеце прычыну гэтага. Што больш цікавіла пісьменніка ў вобразе галоўнага героя? Таму апавяданне надзвычай сціслае ў сюжэтным, падзейным плане.

Знайдзіце, калі ласка ,у адказах анкеты асноўны аргумент таго, што апавяданне можна назваць драматычным.

Такім чынам, запоўненыя вамі анкеты не толькі дапамаглі ўзнавіць асноўныя падзеі апавядання, але і адзначыць пэўныя мастацкія асаблівасці твора.

Якія з іх вы б адзначылі? ( псіхалагічнае, драматычнае, сціслае)
Дыскусія “Газетная качка”

Прадумайце, на якой падставе магло ўзнікнуць такое непаразуменне. Выпраўце яго.

Францыск Скарына і Францішак Багушэвіч – адна асоба.

Францішак Багушэвіч – знакаміты майстар музычных інструментаў.

Францішак Багушэвіч – вядомы маг і чарадзей.

Францішак Багушэвіч – знакаміты беларускі фалькларыст і этнограф.

Арганізую дыскусію па вырашэнні праблемнага пытання ўрока.Настаўнік прапануе групам рабочыя лісты з выявай фрака і просіць удзельнікаў груп працытаваць унутры фрака няўласна-простыя дыялогі бондара, у якіх ён выказвае тое, што б ён хацеў рабіць, праяўляць у сваіх паводзінах.

А на знешнім баку фрака вучні павінны напісаць, якія паводзіны ён дэманструе для людзей.

Заданне выконваецца з апорай на тэкст. На выкананне задання – 5 хвілін.

Абмеркаванне выканання задання.

Ці супалі пачуцці напісаныя на ўнутраным баку фрака з паводзінамі на знешнім? Пра што гэта сведчыць?

Ці мог бондар прадэманстраваць сваім суседзям, аднавяскоўцам, што ён адчувае, калі бярэцца за справу? Чаму? (Баяўся, што не зразумеюць, засмяюць). Каму мог адкрыць сваю душу? Жонцы.

Чаму так узрадаваўся, калі пані заказала ў двор посуд?Мастак, творца можа ганарыцца сваёй працай, калі ён выстаўляе свае работы, калі яны набываюцца, калі ён атрымлівае прызнанне і большую ўпэўненасць у сабе. Гэта яго стымулюе для далейшай творчасці.

Згадзіцеся, што вельмі няпроста спасцігнуць унутраны свет любога чалавека, а тым больш творцы, бо мы звычайна меркуем аб чалавеку па яго знешніх паводзінах, а галоўнае тое, што ўнутры.

На аснову фрака стэплерам мацуюцца лацканы так, каб яны маглі расхінацца і захінацца.

На дошцы пад словамі “Галоўнае толькі тое, што ўнутры” вывешваюцца вынікі работ груп.

• 
  Наколькі ўдалым вы лічыце выкарыстанне аўтарам няўласна-простых маналогаў у псіхалагічным апавяданні?
  

Арганізую дыскусію”Прычыны драмы майстра Данілы”, выкарыстоўваючы метад 4-х кутоў

На думку Аўдоцці, што стала прычынай творчай драмы майстра Данілы?

На думку пані?

На думку суседзяў, што стала прычынай творчай драмы майстра Данілы?

На думку аўтара?

За 2 хвіліны аргументуйце, абапіраючыся на фінал апавядання.

На вашу думку, што стала прычынай творчай драмы майстра Данілы? Выбераце найбольш блізкую пазіцыю з названых.

Ніхто не кантралюе рэакцыю чалавека, акрамя яго самога.

Можна лічыць, што драма бондара ў няздольнасці перадаць багацце душы і ўмельства іншым. Мастак павінен вучыць людзей бачыць і цаніць прыгажосць жыцця, не замыкацца ў эгаістычных пачуццях уласнай абранасці.

Цяпер я зноў звяртаю вашу увагу да анкет герояў, запоўненых у самым пачатку ўрока.

Што б вы ўдакладнілі, дапоўнілі?

Як тое, пра што даведаліся на ўроку, паўплывала на ваша рашэнне?
Работа са зводнай табліцай з мэтай вызначэння ідэі твора:”роднае карэнне – духоўны і маральны вопыт народа”

Якую духоўную і маральную моц дае чалавеку сувязь з родным карэннем? Прапаную прааналізаваць ролю мастацкіх прыёмаў, запоўніўшы зводную табліцу недастатковай інфармацыяй. Прапаную зверыцца з эталонам.

Выніковы кантроль ведаў па тэме ўрока вучня…………………………………………………………………………..

1.На вашу думку, каго можна лічыць гараджанінам?

2.Якім чалавекам вам уяўляецца лірычны герой апавядання?

3.Чаму ў апавяданні аўтар так многа ўвагі надае апісанням прыроды,гарадскім пейзажам, перапісцы герояў?

4. У чым, на вашу думку, адметнасць кампазіцыі апавядання?

5.Паспрабуйце расчытаць вобраз “сена на асфальце” Стральцова

- з пазіцыі французскага імпрэсіяніста Клода Манэ

- з уласнай пазіцыі
Прапаную вучням сфармуляваць адказ на праблемнае пытанне ўрока

Пажадана ў адказе выкарыстоўваць ключавыя паняцці ўрока, граматна афармляць свае думкі.

Статуя Францішка Багушэвіча, выкананая менскім скульптарам Львом Гумілеўскім. Помнік паставілі да свята беларускага пісьменства, што адзначалася ў Смаргоні ў . У нагах першага нацыянальнага паэта — бронзавая дошка з самымі вядомымі ягонымі словамі: “Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі! Абгрунтуйце пазіцыю скульптара адносна выявы пісьменніка. Аб чым задумаўся Багушэвіч?

• 
  Асноўнае паняцце,якое плануецца засвоіць на ўроку
  
• 
  Вызначэнне прычын дзеянняў і ўчынкаў героя апавядання
  
• 
  Уменне праводзіць параўнанне пазіцыі героя з іншымі, літаратурныя аналогіі
  
• 
  Уменне аргументаваць сваю пазіцыю з улікам кампазіцыйнай будовы твора, жанрава-стылёвай спецыфікай
  
• 
  Уменне выяўляць ідэйны сэнс твора, прэзентаваць веды
  

Прапаную пытанні для абмеркавання

Каму б вы параілі прачытаць гэта апавяданне?

Як вы думаеце, што азначае выраз “асфальтавыя аналітыкі”?

Ці могуць стаць эпіграфам да ўрока радкі верша Анатоля Вярцінскага”Дзівак-чалавек”? На якіх канкрэтна радках вы спынілі б сваю ўвагу? (Чыгрынаў)

“Перыфраза”

Знакамітаму палітыку Рузвельту належаць словы: “Ніхто не можа прымусіць вас адчуваць сябе прыніжаным без вашай на тое згоды”

Тлумачальны слоўнік падае наступнае знажэнне ўжытых у выказванні слоў:

Прыніжаны – які выказвае пакорлівасць, значэнне якога зменшалі, зломлены.

Згода – калі няма пярэчанняў. Каб была такая магчымасць, то як бы вы гэтую думку данеслі сваімі словамі для бондара Данілы.

Каб была такая магчымасць, то як бы вы гэтую думку данеслі сваімі словамі для бондара Данілы.

Прапаную выбраць урыўкі з тых ранніх апавяданняў Максіма Гарэцкага, у якіх аўтар разважае над праблемамі, сугучнымі тэме ўрока

Што было на ўроку цікавым, а што галоўным?