№13 дәрістің тақырыбы:  Психологиялық ӛлшеулер

1. Психологиялық ӛлшеу сипаттамасы. 

Ӛлшеу  ӛзіндік  әдіс  ретінде  субъектінің  мінез-құлқының  жеке  еркшеліктерін 

сипаттауға  және  оның  қоршаған  ортамен  байланысын  анықтауға,  жеке  тәжірибенің 

құрылымын зерттеуге қолданылады. Эксперимент контексінде ӛлшеу зерттеу объектісінің 

жағдайын  тіркеу  әдісі  ретінде  қарастырылады.  Ӛлшеу  теориясының  негізінде 

психологиялық  тестілер  құрылады.  Тест  –  практикалық  міндеттерді  шешуге 

қолданылатын психологиялық ӛлшеудің уақыт бойынша қысқартылған процедурасы. 

Психологияда психологиялық ӛлшеудің 3 негізгі процедурасы анықталған. Анықтау 

негізі  ретінде  ӛлшеу  объектісі  алынады.  Біріншіден,  психолог  адамның  мінез-құлық 

ерекшеліктерін  ӛлшей  отырып,  олардың  ұқсастықтары  мен  айырмашылықтарын 

анықтайды,  яғни  психологиялық  ӛлшеу  сыналушыларды  ӛлшеу  ретінде  болады. 

Екіншіден,  зерттеуші  сыналушылардың  ӛлшеулерін  қолдана  алады,  мұнда  сыналушы 

сыртқы  объектілерді,  басқа  адамдарды,    қоршаған  ортаның  заттары  мен  стимулдарын, 

ӛзіндік жағдайын ӛлшейді. Бұл процедура «стимулдарды ӛлшеу» деп аталады. «Стимул» 

ұғымы  кең  мағынада  алынады,  яғни  ол  шкала  жасалатын  объект  ретінде  түсіндіріледі. 

Үшіншіден,  стимулдар  мен  адамдарды  бірлескен  ӛлшеу  процедурасы  бар. 

Сыналушылардың мінез-құлқы жеке адам мен ситуациялардың ӛзара іс-әрекетінің кӛрінісі 

ретінде  қарастырылады.  Психологиялық  ӛлшеу  мен  психологиялық  эксперимент  бір-

біріне  ӛте  ұқсас,  олар  зерттеу  практикасында  синоним  ретінде  қолданылады. 

Психологиялық  эксперимент  арқылы  ауыспалылар  арасындағы  себепті-салдарлы 

байланыс  зерттеледі,  ал  психологиялық  ӛлшеудің  нәтижесінде  сыналушының  белгілі  бір 

объекті, шкалаға байланысы зерттеледі.  

Психологиялық  ӛлшеу  деп  сыналушылардың  мінез-құлқын  ӛлшеуді  атауға  болады. 

Психологиялық  ӛлшеу  процедурасы  эксперименталды  зерттеу  кезеңдеріне  ұқсас 

кезеңдерден  тұрады.  Психологиялық  ӛлшеудің  негізі  ретінде  -  ӛлшеудің  математикалық 

теориясы  алынады.  Математикалық  тұрғыда,  ӛлшеу  деп,  кӛптеген  объектілер  мен 

символардың  біржақты  ӛзара  сәйкес  келуін  қалыптастыру  операциясы  аталады. 

Символдар  (сандар)  белгілі  ереже  бойынша  заттарға  жазылады.  Ережелер  ӛлшеудің 

шкаласын  анықтайды.  Ӛлшеу  шкаласы  –  С.Стивенс  1950  жылы  психологияға  енгізген 

негізгі  ұғым. Объектілерді  ӛлшеу  әдістері шкаланың типтерін құрайды. Шкала ӛлшеудің 

нәтижесі  ретінде  сипатталады.  Шкалалар  типі  ӛлшеудің  мәліметтерін  ӛңдеуге 

қолданылатын  статистикалық  әдістер  жиынтығын  анықтайды.  Шкала  –  латын  тілінен 

аударғанда, баспалдақ деген мағынаны білдіреді, ол ӛлшеу құралы болып саналады.