Кейбір шет елдердегі құрылыс жобалары бойынша мемлекеттік сарапатама жүргізу тәжірибесі туралы

Құрылыстың (яғни, мемлекеттік нормативтік құжаттарымен анықталатын) тиісті сапасы құрылыс жобаларына кешенді мемлекеттік сараптамалық баға беруді ұйымдастыру және жүргізу арқылы, қала құрылысы жобаларының арнайы түрлері, оларды бекіту, сондай-ақ салынып жатқан құрылысты инспекциялау арқылы құрылыс барысында жүргізілетін мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылауды жүзеге асыру жолымен қамтамасыз етіледі.

Жобаларды мемлекеттік сараптау тәуелсіз ұстанымдарындағы баға беру және қорытындылардың негізділігі мен объективтілігі, сондай-ақ сарапшылардың лауазымы бойынша орталықтандырылған жауапкершіліктері ұстанымы бойынша негізделеді. Мемлекеттік сараптама жүргізу міндеттілігі заңнамамен:

1) жобаның түріне (жобалау алдындағы, жобалау немесе жобалау-сметалық құжаттаманың);

2) келешектегі объектінің техникалық күрделілігі оның функционалдық мақсаты және технологиялық барысына, жоспарланған (есептік) қуатына (сыйымдылығы, өткізу қабілеті), құрылыс учаскесінің ерекше жағдайына (алаңшаның, тас жолдың), физикалық параметрлері және сипаттамасына және т.б.;

 3) аумақты қала құрылысы бойынша игеру немесе нақты объектінің құрылыс бойынша жоспарлануын инвестициялау көздеріне;

4) жобаланған объектілердің тұрақты жұмыс істеуі және конструкциялардың сенімділігі, экологиялық, өрт және жарылыс қауіпсіздігі, санитарлық қамсыздандыру бөлімінің жобалау шешімдеріне спецификалық немесе айрықша талаптарына байланысты  белгіленеді.

Экономикасы дамыған шетелдерде өндірістік және тұрғын үй-азаматтық мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстардың, көпсалалы кешендердің, көлік және инженерлік коммуникацияларының, сондай-ақ өзге де объектілерінің құрылыс жобаларын мемлекеттік сараптау институттары бар. Мемлекеттік сараптама жобалау шешімдерін әзірлеу және бекітудің технологиялық тізбегіндегі, сондай-ақ құрылыс барысында бұрын бекітілген жобалау шешімдерін өзгертудің өте маңызды рәсімдерінің бірі болып табылады. Жүргізілген мемлекеттік сараптаманың қорытындылары мен инвесторлардың (тапсырысшылардың) кешенді талдауы негізінде олардың тапсырмалары бойынша жобалардың сапасына баға беру жүргізіледі және оларды жүзеге асыру немесе одан әрі қараудан бас тарту бойынша шешімдер қабылданады.

Құрылысы қарқынды салынып жатқан көптеген шетелдерде жобаларға мемлекеттік сараптама жүргізу, жобалау және құрылыс сапасын бақылау қадағалау функцияларының жиынтығы мемлекет органдарының арнайы құрылымына жүктелген. Сонымен қатар жобалау өнімдерін бақылау және жобалардағы мемлекеттік нормалар мен стандарттардың, ережелердің, техникалық шарттар мен шектеулердің талаптарының сақталуын бақылау заңнамалық актілер деңгейінде немесе муниципальды құрылыс кодекстерімен (құрылыс салудың өңірлік қағидаларымен) белгіленеді, ол жалпы мемлекеттік (федеральдық) заңнамаға қарама-қайшы болмауы тиіс. Осындай нормативтік құқықтық актілер мен нормативтік-техникалық құжаттардың (мемлекеттің немесе оның әкімшілік бірлігі шегіндегі барлық аумақтарындағы) мәртебесі мен шектеулері осы елдің мемлекеттік орналасу нысанына қарай таратылады.
АҚШ

АҚШ-та тиісті штаттың немесе елді мекеннің аумағындағы жергілікті биліктің юрисдикциясымен қолданылатын құрылыс нормалары мен ережелерінің талаптарына сәйкес қала құрылысы және құрылыс заңнамаларын сақтау бөлігінде бақылау және жобалардың мемлекеттік сараптамасы бар.

Лауазымды тұлғалар басқаратын ұйымдар әртүрлі нысанда болады және олардың тиісті мәртебесі болуы мүмкін. Бұл барлық бағыттар (жобалардың тараулары) бойынша сарапшылары бар мемлекеттік органның бөлімі немесе мамандандырылған мемлекеттік ұйым болуы мүмкін. Жобалар мен құрылыс сапасын мемлекеттік қадағалау, лицензиялау тетіктерінің көмегімен қамтамасыз етіледі, ұсынылған жобалар бойынша мемлекеттік сараптама жүргізуді көздейтін жобалаушылардың кәсібилігі мен потенциалын тексеру, мақұлданған жоба бойынша соңғы рұқсат (лицензия) беру және осы объект құрылысы барысына техникалық қадағалауды жүзеге асыру.

Көптеген жағдайларда құрылыс саласындағы әкімшілік бірлікте басқару функциясы Құрылыс департаментіне жүктеледі, оны Құрылыс істері жөніндегі Комиссар басқарады. Комиссарды жергілікті әкімшілік басшысы тағайындайды және Муниципальды кеңеспен мақұлданады. Комиссарға Департаменттің келесідей қызметін ұйымдастыру мен жүргізуге дербес жауапкершілік жүктеледі:

1. 
   жобалардың мемлекеттік сараптамасы және құрылыс салуға рұқсат беру (лицензия);
   
2. 
   құрылыс заңнамалары талаптарының орындалуына инспекциялық бақылау;
   
3. 
   құрылысшылардың кәсіби қызметін лицензиялау;
   
4. 
   муниципалды құрылыс нормалары мен қағидаларын қолдау, толықтыру және жетілдіру жөніндегі нормативтік-техникалық қызмет.
   

Мердігер құрылыс ұйымына беруге арналған жобалаушы мен жобалау ұйымы орындаған ғимараттардың (құрылыстардың) жұмыс сызбаларының толық жинағын Құрылыс департаментіне рұқсат алу үшін ұсынады.

Барлық сызбалар бір форматта орындалады, мұқабасы бар бір брошюра болып тігіледі және әрбір сызбаға лицензиясы бар сәулетші мен жобалау тобының инженерлік тәртіп өкілдері лицензия нөмірін, берілген күні мен лицензиар-органды көрсетіп қол қояды. Сонымен бірге әрбір маман (Қазақстандағы сияқты кәсіпорын немесе ұйым емес), жобаның әрбір тарауына жауаптының жобалау немесе іздестіру жұмыстарының тиісті түріне жеке лицензиясы болуы қажет, ол орындау сапасына дербес жауапкершілікті жүктейді.

Жобаның техникалық күрделілігіне қарай оны бағалауға жобалау ісінің әртүрлі бағыттары бойынша мамандандырылған мамандар- штаттан тыс сарапшылар немесе сарапшылары бар кеңес беретін фирмалар тартылуы мүмкін. Сонымен қатар жобалау құжаттамасы өзге де бағыттар бойынша «бір терезе» ұстанымымен жобалардың өрт, санитарлық және экологиялық секторларын қоса алғанда сарапшылар жұмысын үйлестіретін Департаменттің сәулет қызметіне келіп түседі.

Сарапшыларды мемлекеттік бағалауға тарту үшін таңдау процедурасы кәсіби біліктілігін (мамандануын), сарапшылардың өндірістік тәжірибесі мен адами қасиеттерін тест өткізу арқылы ескеру, оның ішінде заңнамалар мен нормативтік базаны білуі бағалау, объективтілік таныту мен пікірлерінің еркін болуы негізінде жинақталады. Сонымен қатар сарапшылар жобалаумен, кеңес беру қызметтерімен, объект құрылысын салуға қатысты өзге де жұмыстармен айналысуға немесе өзге тарапқа мүдделі болмауы тиіс.

Жобаның барлық ұсынылған тараулары бойынша сарапшының кандидатурасы мақұлданған жағдайда Комиссар мақұлдаған сызбаға немесе жобаның өзге материалдарына жеке мөрін қояды және жобалау құжаттамасның бір дана жинағын Департамент мұрағатына сақтауға жібереді, олар онда объектіні пайдалануға тапсырған күннен бастап жартыжылдай сақаталады, сосын әзірлеушіге қайтарылады.

Бұрын мақұлданған жобаға енгізілетін кез-келген өзгертулер мен толықтырулар қайта мемлекеттік сараптамадан өтеді және Департаментте қайта келісіледі.

Құрылыс салуға рұқсат алу үшін өтініш беруші Муниципальды кодекспен белгіленген бағалыққа сәйкес анықталған соманы төлейді, ол жобаның мемлекеттік сараптамасы құнына кіреді. Төлем сомасы жұмыс көлеміне байланысты, яғни объект алаңына, жабдықтар санына, сондай-ақ мемлекеттік сараптама жұмысын талдау және бағалауға тартылған сарапшылардың сағаттық төлеміне байланысты.

Канададағы  мемлекеттік сараптама процесін  бағалау және жобалау құжаттамасының сапалық  деңгейін тексеру барысы көбінесе АҚШ-тың мемлекеттік сараптамасына ұқсас болып келеді.

Жергілікті билік органдарының жобалау шешімдерін талдау және жобалау құжаттамаларына мемлекеттік  сараптама жүргізу бойынша жұмыс нысанының (аумақтар деңгейіндегі) бірі әзірлеудің әрбір кезеңдерінде (жобалау барысына кезең-кезеңмен сараптамалық сүйемелдеу режимінде) арнайы құрылған сараптамалық-консультациялық фирмалардың қатысуымен кеңес өткізу және жобаларды комиссиялық талқылау арқылы іске асырылады.

Қандай да бір объектілер тобының жобалануына жауапты болатын жергілікті атқарушы органының бас бөлімінің басшысы жобаларды кешенді талқылау бойынша комиссияға қатысу үшін бөлімнің жауапты өкілін тағайындайды. Комиссия мүшелері ұсынылған жобалау құжаттамасының бөлімдерін қарап, оларға  өз қорытындыларын береді. Осындай комиссияны құрудың негізгі мақсаты жобаларды бекітуге және оларды жүзеге асыруды бастағанға дейін жобалау жұмыстарын әрі қарай жалғастыру мүмкіндігі туралы келесідей шешім қабылдаумен талдау жүргізу болып табылады.

Мемлекеттік сараптамаға ұсынылған барлық жобалар белгіленген критерийлер бойынша бес балдық жүйе бойынша бағаланады. Егер кейбір критерий бойынша баға төрт баллдан аз болса, онда барлық жобалау құжаттамасы пысықтауға қайтарылады. Төрт балдан жоғары бірақ бес балдан төмен болған жаңдайда жоба азғана ұсыныстармен қабылданады және құрылыс барысында назарға алу ұсынылады. Бес балдық баға алған жобаны жүзеге асыруға ұсынылады.
Германия

Германияда жер басқарушыларына, жоспарлау және аумақтың құрылысына бақылау жүргізетін жергілікті атқарушы билік құрылымында тиісті органдар құру міндеттемелері жүктелген.

Бұл жер министрліктері немесе жобалау ісінің барлық бөлімдері бойынша маман-сарапшылары бар муниципалитет инспекцияларының құрылыс бөлімдері. Мысалы, Бавария жерінің құрылыстағы жоғарғы органы Ішкі істер министрлігі болып табылады, оның құрамына жобалау және құрылысты, сондай-ақ ғимараттар мен құрылыстардың пайдаланылуын бақылауды ұйымдастыратын өз штаты бар құрылыс департаменті кіреді.

Германияның құрылыс инспекциясы органындарына жобалау және құрылыс салудың жоғары сапасын қамтамасыз ету бойынша міндеттемелер жүктеледі. Ол үшін жобаларға тексеріс және оларға мемлекеттік сараптама жүргізіледі, сондай-ақ құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізуге рұқсат беріледі (құрылысты бастау мен құрылыс салу) және құрылысы салынып, пайдаланылып жатқан объектілерін инспектірлеу жүзеге асырылады. Бұл ұйымдар, құрылыс ғылымы және техника саласында, сондай-ақ жобалау-іздестіру және құрылыс жұмыстары мәселесі бойынша қажетті нормативтік-құқықтық және инженерлік-техникалық білімдері бар кәсіби дайындалған мамандармен толықтырылады. Өз мақсаттарын орындау үшін құрылыс инспекциясының органдары жобаларға мемлекеттік сараптама жүргізуге тиісті тізілімге енгізілген жоғары санатты мамандарды тарта алады.

Германияда құрылыстағы жобаларға мемлекеттік сараптама жобалау шешімдері келесі параметрлерге сәйкес жүргізіледі:

1. 
   ғимараттар мен құрылыстардың тұрақтылығы;
   
2. 
   құрылысты өртке қарсы қорғауы;
   
3. 
   конструкциялар мен қоршаулардың дірілді-, дыбысты- бәсеңдету және жылылықты сақтауы;
   
4. 
   статистикалық-конструкциялық есептерді жүргізу.
   

Мемлекеттік сарапшылардың жобалау саласында жеткілікті білімі және жұмыс тәжірибесі болуы айрықша талап етіледі, құрылыс немесе онымен шектес саладағы кәсіпкерлікпен айналысуына тыйым салынады, сондай-ақ кәсіби, ең алдымен құрылыс қызметіндегі субъектілермен қаржы немесе өзге де байланысты қатынаста болмауы талап етіледі. Мемлекеттік сарапшылар Палатаға есеп береді және кәсібіи қызметінде турашылдыққа және адалдыққа ант береді. Бұдан басқа, сарапшылар Палатаға ықтимал мемлекеттік сарапшылар ретінде басқа мамандардың кандидатураларын ұсына алады.               Сот, тергеу немесе өзге әкімшілік органдарымен жұмыс істеу үшін қоғамдық сарапшылар институты бар.  Қоғамдық деңгейде сарапшыларды тағайындаудың негізгі мақсаты осы сот, әкімшілік органдарына немесе жұртшылық өкілдеріне ерекше құзіретті, антқа келтірілген, құрылыс жобалары бойынша дауларға және объектіні салу сапасына байланысты қоғамдық қатынастардың әр түрлі саласында қаралып отырған мәселелердің қорытындылары дұрыстығымен ерекшеленген сарапшылар болып табылады. Сарапшыларды қоғамдық деңгейде тағайындау туралы шешімді сәулетшілер Палатасы қабылдайды.

Қоғамдық сараптама референдумы, халықтан сұрақ-жауап алу және муниципалитеттерде табиғатты қорғау шараларының жеке мәселелерін талқылау  арқылы ұйымдастырылады.
Жапония

Жобаларға мемлекеттік сараптама жүргізу жүйесі мен тәртібі және Жапониядағы құрылыс сапасын бақылау АҚШ пен Германиядағыға ұқсас. Сондай-ақ жобалау өнімінің сапасын мемлекеттік бақылау жүйесін құрудың аумақтық ұстанымдары мен мемлекеттік органдарының инвестициялық қызметін реттеуге қатысуы осы елдердікіне ұқсас.

Жапониядағы жобалардың мемлекеттік сараптамасы мен құрылыс сапасына жоғары маңыз беріледі және елдің барлық аумақтарының өте жоғары сейсмикалық қауіпті болуы себепті тиісті талаптар қойылған. 1927 жылғы Токио жер сілкінісінен кейін жобалау мен күрделі құрылысқа талаптарды қатаңдату қажеттігі айнықталды. Мемлекеттік сараптамаға объектінің мақсаттылығы мен маңыздылыға қарамастан барлық құпрылыс жобалары жатқызылды. Осыған байланысты ірі қалалар муниципалитетінде құрылысты қадағалайтын және аумақтар мен қала өңірлерінде ведомствоға бағынысты жобаларды тексеретін арнайы қызметтер құрылды. Осы қызметтердің штат саны бағынысты аумақтың муниципалитетіндегі құрылысты жобалау мен қарқындылық көлеміне қарай белгіленеді.

Құрылыс салуға арналған жобаларды кешенді қарау кезінде бас жоспарларды әзірлеу және іске асыруға, қала құрылысы тәртібін (бас жоспармен анықталған бөлінген жер учаскелерінің функционалдық мақсаттарға пайдаланылуы, қызыл және сары сызықтар талаптарына, табиғатты қорғау шаралары және т.б.) сақтауға, әрбір ғимараттың немесе құрылыстың көлемді-жоспарлау шешімдерінің оңтайлылығы мен қауіпсіздігіне, объектінің конструктивтік беріктігі мен сенмділігін қамтамасыз етуге баса назар аударылады.

Жобаларға мемлекеттік сараптама жүргізу толық болу үшін осыған өкілетті юасқарма (қызмет) органдарымен мамандандырылған фирмалар мен консультативті сараптау ұйымдары, сондай-ақ біліктілігі жоғары мамандар мен ғылыми қызметкерлер кеңінен тартылады. Сонымен қатар, тартылатын фирмалардың, ұйымдар мен сарапшылардың тәуелсіз болу ұстанымдары қатаң сақталады, құрамды тәсілдер мен мемлекеттік сараптамадан алған нәтижелерін кешенді талдау кеңінен қолданылады.

Экологиялық сараптамаға объектілерді салуға арналған барлық жобалар жатқызылады, елде экологиялық сараптама мен қоршаған ортаны инженерлік қорғау жөніндегі көптеген тәуелсіз ірі және ұсақ ұйымдар осы қызметті жүзеге асырады.

Орталық мемлекеттік салалық органның негізгі функцияларына нормативтік базаны қалыптастыру және ұстау, маңызды инвестициялық жобалар мен бағдарламалардың мемлекеттік сараптамасын ұйымдастыру және өткізу, сондай-ақ жобалау ісі мен құрылыста принципиалды мәселелер бойынша әдістемелік нұсқаулықтар әзірлеу жатады.

Құрылыс пен экономикада автоматтандырыған сараптау жүйесін пайдаланатын Жапония ғылыми-зерттеу институтының жұмысын атап айтуға болады. Осы жүйелер осы саладағы кеңейтілген нормативтік ақпараттан тұратын тұрақты жинақталған деректер базасының көмегімен айқын мәселелерді шешуге септігі тиетін ақпараттық бағдарламалық кешендерден тұрады.

Жапонияда инвестициялық циклді қысқарту мақсатында жобаларды әзірлеук барысында жобаларға, яғни жобалау жұмысы толық аяқталғанға дейін сараптамалық сүйемелдеу режимінде мемлекеттік сараптама жүргізу кеңінен қолданылады. Бұл үшін тапсырысшылар мен жоба авторлары жобалаудың барлық кезеңдеріне мемлекеттік сараптама органдары ұсынған тәуелсіз сарапшылармен жұмыс істейді, қысқа мерзім ішінде жұмыс тәртібінде қажетті түзетулер енгізу жолымен жобалау өнімінің жоғары сапасына қол жеткізуді қамтамасыз етеді.

Жоғарыда көрсетілген елдер бойынша жалпы мәліметтер

Көрсетілген әлеуметтік және экономикасы дамыған елдердің құрылысында мемлекеттік инвестициялар 4-8% құрайды. Осыған байланысты білікті және тәуелсіз сарапшыларды сараптамаға тарту моделі тиімді.

Жобалардың мемлекеттік сараптамасы институтының болмауы немесе оның құрылыс сапасын мемлекеттік бақылау жүйесінде алатын орны төмен болуы орны толмас адам шығыны мен материалдық шығынға әкеледі, әсіресе табиғи апатты жғадйларды, соның ішінде жер сілкінісі болған кезде.

1999 жылы Түркияда болған жойқын жер сілкінісі нәтижесінде мыңдаған адам өліп, қырық бес мыңдай адам жарақат алып, қаншамасы зардап шекті. Осыдан кейін бірден көптеген адам шығынын әкелген ғимараттар мен құрылыстардың құлау себебін анықтау үшін Қазақстан Республикасының сол кездегі Энергетика, индустрия және сауда министрлігінің Құрылыс істері жөніндегі комитеті Қазақ сейсмикалық төзімді құрылыс және сәулет ғылыми-зерттеу және жобалау-эксперименталдық институтының («ҚазСҚҒЗИ» РМК) мамандары жіберілді. «ҚазСҚҒЗИ» РМК-ның есеп беру материалдарында негізгі себеп ретінде жобалардың сапасының төмендігі көрсетілген, көтергіш және қоршағыш конструкциялары мен көлемді-жоспарлау шешімдерінің сейсмотұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша орындалған есептерінің тиісті орындалмауы. Қайғылы жағдайдың орын алу себептерінің бірі ретінде осындай сапасыз жобаларды іске асыруда жобалар сараптамасының және мемлекеттік құрылыс инспекторларының талабының болмауы осындай құрылыс жұмыстарының сапасының төмен болуына жол берген, технологиялық процестердің бұзылуы және мемлекеттік стандарттарға сай келмейтін құрылыс материалдары мен бұйымдарын қолдану көрсетілген.

Құрылыс сапасына мемлекеттік бақылау ролін күшейту және жобалардың мемлекеттік сараптамасы институтын құру жөніндегі шаралар шеңберінде Түркия біздің мемлекеттік бақылау жүйесін және жобалау мен құрылыс өнімінің сапасын басқару жүйесін оқып-үйрену үшін Қазақстан Республикасына өз мемлекеттік органдарының өкілдерін жіберді.

Түркиядағы сияқты жойқын жер сілкіністері 1999 жылы Тайваньда және Грекияда, сондай-ақ 2002 жылы Аляска штатында болды, онда адам шығыны шамалы болды немесе адам өлімі тіркелмеді, сондай-ақ тек жергілікті сипаттағы ғимараттар мен құрылыстар (оның ішінде Алясканың халқы аз аудандарындағы желілік коммуникациялар) бүлінген. Осы елдерде көптеген жылдар бойы жобалардың мемлекеттік сараптамасы жүйесі жұмыс істейді және жобалау мен құрылыс салу сапасына қатаң бақылау орнатылған.

Жалпы ТМД елдерінде объектілер құрылысын салуға жобалардың мемлекеттік сараптамасы институттары сақталған. Жобалардың мемлекеттік сараптамасы мен Құрылыс сапасын мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау тиісті мемлекеттік функцияларды атқаруға Үкіметпен өкілдік берілген басқарудың республикалық органына немесе өзге де құрылымдарына жүктелген. Алайда мемлекеттік сараптаманың кейбір ұйымдастыру ерекшеліктері бар.

ТМД-ның барлық елдерінде жобалардың мемлекеттік сараптамасын бірге қарауға негізделген 1999 жылғы 13 қаңтардағы «Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы қатысушы-мемлекеттерінің ортақ мүддесін ұсынатын құрылыс жобаларының мемлекеттік сараптамасы жөніндегі келісімді бекіту туралы» келісім қолданылады.

Қазақстандағы сияқты жобалардың мемлекеттік сараптамасы институты мен мемлекеттік функцияға жатпайтын сараптау жұмысы нарығы Ресей Федерациясында да жобаларға мемлекеттік және қоғамдық сараптама жүргізіледі. Жобалардың мемлекеттік сараптамасы құрылысты басқару органының мемлекеттік ведомстводан тыс сараптамасы және табиғатты қорғау ведомствосының мемлекеттік экологиялық сараптамасы, сондай-ақ басқару және қадағалау мемлекеттік органдары жүзеге асыратын салалық және әлеуметтік сараптама болып бөлінеді.

Құрылысқа арналған жобалардың мемлекеттік сараптамасының негізгі үлесін Құрылыс және тұрғын үй- коммуналдық шауарышылық жөніндегі федеральды агенттіктің «Басмемсараптама» федеральды мемлекеттік басқармасы жүргізеді және өтініш берушілердің (тапсырысшылардың) қаржысы есебінен шаруашылық есеп негізінде қржыландырылады, қосымша қаралатын жобаларды әзірлеу құны қоса кіреді.

Аумақтық жатқызылуына және объект құрылысының мақсаттылығына қарамастан арнайы жобалар бойынша мемлекеттік сараптаманы жерлердегі Ресей Федерациясының субъектілері атқарушы билік органдарының мемлекеттік сараптама жүргізуге уәкілеттерімен жүргізіледі.

Бұдан басқа олардың қызметін қадағалайтын құрылыс жобаларына мемлекеттік сараптама жүргізу бойынша ведомстволық мемлекеттік органдар бар, оның ішінде төтенше жағдайлар, еңбекті қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, экология, гидрометеорология, Ресейдің Қорғаныс министрлігігнің мәселелері бойынша жазаны орындау.

Мемлекеттік сараптаманың мәні техникалық регламент талаптарына жобалау құжаттамасының сәйкес бағасы, оның ішінде санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық талаптар, мәдени мұра объектілерін мемлекеттік қорғау талаптары, өрт, өнеркәсіп, ядролық, радиациялық және өзге де қауіпсіздік талаптары, сондай-ақ инженерлік іздестірулер нәтижесі мен техникалық регламенттер талаптарына инженерлік іздестіру талаптарының сай бағасы болып табылады.

Мемлекеттік сараптама қорытындысын дайындау құқығына белгіленген тәртіппен Құрылыс және коммуналдық шауарышылық жөніндегі федеральды агенттіктен аттестацияланған тұлғалар, яғни мемлекеттік сарапшы ретінде ие болады.

Жобалау құжаттамасының қоғамдық сараптамасы Ресей Федерациясының Үкіметімен белгіленген тәртіппен аккредиттелген ұйымдар жүргізеді. Сонымен қатар қоғамдық сараптама референдум өткізу, халықтан сауалдама жүргізу және табиғатты қорғау іс-шараларының арнайы мәселелерін талқылау жолымен ұйымдастырылады.

Белоруссияда «Белорусь Республикасындағы сәулет және қала құрылысы қызметінің негіздері туралы» Заңына сәйкес олардың ведомстволық тәнділігіне, меншік нысаны және қаржыландыру көздеріне қарамастан объект құрылысының (қайта жаңарту, жөндеу, қалпына келтіру және абаттандыру) жобаларына мемлекеттік сараптама институты ғана жүзеге асырады.

Сәулет және құрылыс жобаларының мемлекеттік сараптамасы дегеніміз инвестициялық қызмет шарттарын бақылау және мемлекеттік реттеу тетіктерінің бірі және экономикалық, ғылыми-техникалық, әлеуметтік және табиғатты қорғау саясатын іске асыру мақсатында жүргізіледі. Белоруссиядағы мемлекеттік сараптама Қазақстандағыға ұқсас Құрылыс және сәулет министрлігінің «Белмемемсараптама» мемлекеттік кәсіпорыны және облыстар мен Минск қаласында «Белмемсараптама» аумақтық кәсіпорындары өтініш берушінің қаржысы есебінен шаруашылық есебі негізінде жүзеге асырады.

Көрсетілген жобалар Қазақстандағы сияқты алдын-ала экологиялық сараптамадан өтуі тиіс.

Еңбек шарты жұмыс істеуге қолайсыз өндірісі пен жұмыстардың құрылыс салуға, қайта жаңартуға, кәіпорынды, ғимараттар мен құрылыстарды жөндеуге арналған жобалау құжаттамасы алдын-ала еңбек шартына мемлекеттік сараптамадан өтуі тиіс.

Сонымен қатар, Қазақстаннан айырмашылығы Белоруссиядағы барлық деңгейдегі мемлекеттік сараптама сапасы төмен жобаларды әзірлеу фактісі бойынша лицензиясының қызметін тоқтатуға құқысы бар.
Резюме

ТМД қатысушы елдерінің құрылысы саласындағы ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық Кеңес қызметі, сондай-ақ ТМД-дағы жобаларды мемлекеттік ведомстводан тыс сараптау жұмысы жөніндегі осы Кеңестің шеңберінде Қазақстан Республикасы Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері жөніндегі агентігінің «Мемсараптама» РМК жүргізген халықаралық байланыстар мен іс-шаралар жобалардың жоғарғы сапасын қамтамасыз ету ісінде өз алдына жүргізілетін өзгертулер мен реформацияларға тұрақты талдауды дамыған шетелдер мысалында енгізу, 1993-2001 жылдары жүргізілген Қазақстандағы жобаларды мемлекеттік ведомстводан сараптаудың біртұтас республикалық жүйесін тиімді жетілдірілуін растайды.

Көрсетілген Келісімнің 2, 3, 4 баптарына және көрсетілген Келісіммен бекітілген «Жобаларға мемлекеттік сараптама жүргізу тәртібі туралы ережеге» сәйкес Тараптар құрылыс жобасы жүзеге асырылтын аумақ өзі мемлекетаралық сараптама жүргізу туралы шешім қабылдайды.

Мүдделі жақтың сараптау органдары (өкілетті заңды тұлға) әрбір объекті бойынша мемлекетаралық сараптау тобын жасақтайды, ал базалық сараптау органы ортақ мүддені көздейтін құрылыс жобасын іске асрыу көзделетін аумақтағы Тараптардың органы (тұлғалар) болып табылады.

Екі және оданда асатын аумақтағы құрылыс жобаларын іске асыру кезінде Тараптардың базалық сараптау органы (тұлғасы) тараптардың ортақ келісімі бойынша анықталады.

Мемлекетаралық сараптау тобымен дайындалатын жиынтық қорытынды мүдделі Тараптардың құрылысты мемлекеттік басқарудың орталық органдары басшыларының келісімі бойынша базалық сараптау органымен құрылған құрылысты мемлекеттік басқарудың орталық органының басшысымен бекітіледі.

Қазақстан Республикасындағы «Мемсараптама» РМК-ның сараптау қызметін жетілдіру үшін құрылысқа арналған жобалар сараптамасы саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту бойынша шет елдермен тұрақты жұмыс жүргізеді.

ТМД елдерінің құрылыс қызметіндегі ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық Кеңес қызметі шеңберінде «Мемсараптама» РМК Достастық елдерінің ортақ мүддесін көздейтін мемлекетаралық жобалар сараптамасы бойынша комиссияның мүшесі болып табылады және Комиссия жұмысына тұрақты қатысады және Ресейдің Басмемсараптамасымен тығыз қарым-қатынаста.Сараптау қызметіндегі заңнамалық және нормативтік актілерді жақындастыру мақсатында нормативтік құқықтық құжаттар мен мемлекеттік нормативтермен, сондай-ақ әдістемелік материалдармен алмасып отырады. 2004 жылы «Алматы қаласындағы Астаналық орталық» жұмыс жобасының есептік параметрлерін қарау Ресейдің Басмемсараптама сарапшыларын және В.А.Кучеренко атындағы ОҒЗИ-ның (Мәскеу қаласы) мамандарының қатысумен қаралды.

«Мемсараптама» РМК ТМД елдерінің (Минск қаласындағы) құрылыс қызметіндегі ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық Кеңестің отырысына қатысты, онда қала құрылысы, сәулет және құрылыстың өзекті мәселелері талқыланды, оның ішінде биік (25 қабаттан асатын) ғимараттарды жобалау және салу тәжірибесі, сондай-ақ нормативтік базаны жетілдіру жолдары талқыланды.