Кичәлин төр: Хальмг авъясмуд.
Кичәлин күцл:
1.Сурһмҗин: күүндвр тогтаҗ чадлһн, ахр келвр тогтаҗ чадлһн, сурһульчнрин келнә көрңгинь байҗаж, келлһинь соньмсулҗ өргҗүллһн.
2.Сурһмҗлһна :хальмг авъясмуд хадһллһна уха оруллһн.
3.Өргҗүллһнә:билгин төлҗлт.
Кичәлин йовуд:
Дөңцл эв-арһ: «Хальмг улсин авъясмуд» гидг презентац, интерактивн самбр, текст, тест, карточкс.
I.Мендлһн.
-Менд бәәнт?
-Гем уга, йир сән. Му биш , йир сән.
II.Багшин уг.
Сурврмуд:
1. Ямаран һазр хальмг улсин төрскн һазр ?
2. Хальмг улс ямаран мал өскнә?
3.Хальмг теегт ямаран зөөр бәәнә?
4. Хальмг Таңһчин хотл балһсн ямаран нертә?
5. Хальмг Таңһчин долан өврмҗ заатн.
III. Шин төр: Хальмг авъясмуд .
1) «Хальмг авъясмуд» гидг текст умшлһн. (багш, сурһульчнр)
2) Сурвр: Эн текстәс ямаран үгмүд тадн меднәт?
3) Текстәр көдллһн.
Хальмг авъясмуд.
Ямаранчн келн-әмтн эврә авъяста.Эннь келн-улс болһна әрүн кевәр хадһлгдҗ бәәх зөөр.Авъясмуд үйәс үйд келгдәд, күцәгдәд хадһлгдх зөвтә.
Хальмг улс бас олн сән авъяста.Үлгүрнь, һарсн күүкдт нер өглһнә авъяс, зөв эрглһнә авъяс, гиич тослһна, цәәһин, зулын, цаһан сарин болн нань чигн.
Хальмг цә хальмг улст күндтә хотнь болдг. Түрүн ааһта цәәг дееҗд тәвх кергтә.Ширә эргәд суусн улст түрүн болҗ хальмг цә бәрүлҗ өгнә.Хальмгуд әмтәхн цәәһән ууһад, йөрәл тәвдг авъяста.
Хәрәс гиич ирсн цагт өмскүл өмскдг авъяс бас бәәнә.Өмскүл гисн-күүнә ээм деер тәвәд өгдг белг болҗана. Хальмг улс өмскүлиг ачта элгн-садндан, гиичнртән өмскнә. Өмскүлиг һурв саҗад, күүкд күүнә барун ээм деер, залу күүнә зүн ээм деер тәвнә. Кезәнә өмскүл уга хүрм кедго бәәсмн.
Нилхд нер өглһн-байрта йовдл.Чикәр өгсн нерн эзән юунас болвчн харсдг учрта.Нилх төрәд, тавн-зурһа хонхла, кииснь акад унхла, нер өгдмн. Кезәнә зурхачар нер өгүлдг бәәҗ.
Зулын өдр үкр сарин 25-д темдглгднә. Эн өдрт хальмгуд урдаснь белднә. Йөркг өвс цуглулад хагсана.Зул өдр герин эзн күүкд күн цәәһәр дееҗ бәрәд, зулан өргнә. Асхн болхла, насни һол һуйрар кесн оңһцд тәвәд, деерәснь шар тос кеһәд өргнә.
Цаһан сар-хаврин байр. Цаһан сарин нег шинд эн өдр темдглгднә. «Үвләс яһҗ һарвт?» - гиҗ әмтн цаһална. Цаһана боорцг кеһәд, ирсн гиичнриг тоона.
Тиигж мана өвкнр авъясмудан хадһлҗ. Авъяс болһн аһу ик чинртә, сурһмҗта.
IV. Үгин көдлмш.
Хәр (һазр)-чужбина
Нилх - новорожденный
Киисн- пуповина
Тоона- угощать
Даалһвр: эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.
V. Интерактивн самбр олзллһн:
Даалһвр: Өмскүл өмскдг авъясла, цәәһин авъясла, зулын авъясла залһлдата үгмүд заах.
Олзлх үгмүд: менд сурх, цә самрх, тоох, өмскүл өмсх , йөрәл тәвх, насни һол, онһц кех, нас йөрәх.
VI.Күүндвр: хошадар көдлх, күүндвр тогтах
1-гч баг- өмскүл өмскдг авъясин тускар
2-гч баг- цәәһин авъясин тускар
3-гч баг- зулын авъясин тускар
VII. Таблиц тогталһн.
сурврмуд
авъясмуд
|
Авъясин һол
үгмүд
|
Кезә авъяс темдглгднә?
|
Авъясмуд яһҗ күцәгднә?
|
Цәәһин авъяс
|
цә
|
өдр болһн
|
цә дееҗд тәвгднә
йөрәл тәвнә
|
Өмскүл өмскдг авъяс
|
өмскүл
|
гиичнр ирхлә, хүрмд
|
өмскүл белглнә
|
Зулын авъяс
|
зул
|
үкр сарин 25-д
|
зул өргнә, насни һол кенә
|
Цаһан сарин авъяс
|
боорцг
|
цаһан сарин нег шинд
|
боорцг кенә
|
Һарсн күүкдт нер өглһн
|
нерн
|
күүкд һархла
|
нер өгнә
|
VIII .Дегтрәр көдллһн.
1) 87-д «Цаһан сар» (4 зәңг бичх)
2) Даалһврмуд:
1. Хөөнә толһа дееҗд тәвгднә.
Зәңгин синтаксическ йилһлт кетн.
2. деежд –морфологическ йилһлт
тәвгднә- морфологическ йилһлт
3.Интерактивн самбрт цаһана боорцгудын нерд зургудла ирлцүлх:
Целвг
Жола
Хорха
Темән
Шор
IX.Багар хувагдад, орчуллһна көдлмш күцәх.
Зөв эрглһнә авъяс.
Кезәнә хальмгуд гертәсн һарад йовхларн зөв эргәд йовдг билә.Хүрм болҗах герт гиичнр зөв эргәд суудг.Гиичнрт өмскүл өмскхләрн зөв эргүләд өмскдмн.
Очищение.
По обе стороны дороги, по которой собирались откочевывать, калмыки разжигали костры. Между кострами прогоняли скот, затем проходили сами.
X. Йөрәлчнр. Меддг йөрәлмүд чәәҗәр келх.
XI. Тест:
Тест №1
1). Нер өглһнә авъясла эс залһлдата үг заатн?
1. киисн 3.нерн
2. зурхач 4.йөркг өвсн
2). Цаһан сарин авъясла залһлдата үг заатн?
1. боорцг 3. насни һол
2. нер өглһн 4. йөркг өвсн
3).Өмскүл өмсклһнә авъясла залһлдата үг заатн?
1. өмскүл 3. зул
2. нерн 4.насни һол
Тест №2
Ямаран үг үлү?
1. йөркг өвсн 1. зурхач 1. өмскүл 1.цә
2. нерн 2. нерн 2 .зул 2. шүр
3. киисн 3.шүр 3. насни һол 3.боорцг
XII. Ашлвр:
1.Эндр бидн ямаран төрәр күүндүвидн?
2.Ямаран авъясмуд медҗ авувт?
XIII. Рефлексий келһн: (кичәлин тускар эврәннь санан-ухаһан медүлх)
Би……. соньмсув.
Би …….дасув.
Би …….медүв.
XIV .Герин даалһвр: «Хальмг авъясмуд» гидг келвр тогтах. Темдг тәвлһн.
Достарыңызбен бөлісу: |
