«1-тақырып: Қазақстанның минералдық-шикізат ресурстары туралы жалпы мәліметтер»
1. Қазақстанның минералдық шикізат кен орындарының географиялық орналасуы және олардың сипаттамасы.
ҚР жер қойнауында көбінесе қара, түсті және сирек металдар, мұнай мен газ шоғырланған, тас және қоңыр көмірдің, фосфориттердің, бокситтердің және тас тұзының орасан зор қоры бар. Сонымен қатар, елдің әртүрлі аймақтарында әртүрлі минералдар кездеседі. Ғалымдар оларды шамамен 65-70%- ға зерттеді деп санайды.
Табиғи ресурстардың саны бойынша Қазақстан әлемнің барлық елдерімен бәсекеге түсе алады. Менделеевтің бүкіл кестесі осы мемлекеттің ішектерінде ұсынылғанын жиі естисіз. Мұнда 110 элементтің 99-ы табылды. Қазақстан мұнай мен табиғи газдың ірі кен орындарын мақтан ете алатындықтан, бұл оны әлемдік энергия ресурстары нарығын қалыптастыруға бірінші дәрежелі ықпал ететін мемлекеттерге жатқызады.
Қазақстанда пайдалы қазбалардың 6000-ға жуық кен орны белгілі. Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мамандарының деректері бойынша (2010), Республика уран, хром және марганец қорлары бойынша әлемде екінші орын алады, бірінші бестікте - мырыш, қорғасын, мыс, вольфрам, молибден және алтын қорлары бойынша, бірінші ондықта - мұнай, темір, қалайы қорлары бойынша. Алтын қоры бойынша Қазақстан ТМД-да Ресей мен Өзбекстаннан кейін үшінші орын алады. Мыс пен қорғасын қорының жартысынан көбі. ТМД аумағындағы мырыштың 70% - ы Қазақстанда шоғырланған.
Пайдалы қазбалар кен орындары үш топқа бөлінеді:
Пайдалы қазбалар кен орындары үш топқа бөлінеді:
Жанғыш;
Кен (металл);
Кен емес (металл емес).
Жанғыш пайдалы қазбалар
Мұнай және газ. Мұнай мен газ қорлары Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстарында шоғырланған. Алғаш рет мұнай фонтаны 1899 жылы Ембі кен орнында Қарашүңгіл ұңғымаларынан соғылған. Одан кейін Доссор (1911) және Мақат (1915) кен орындары игерілді. 1960 жылдары Маңғыстау түбегінде өзен және Жетібай кен орындары ашылды. Біраз уақыттан кейін аса ірі кен орындары: Қаражанбас және Қаламқас, теңіз (Атырау обл.), Кеңқияқ және Жаңажол (Ақтөбе обл.), Қарашығанақ (Батыс Қазақстан обл.) және Құмкөл (Қызылорда обл.). 2000 жылы Атыраудан оңтүстік-шығысқа қарай 75 км жерде Каспий қайраңында Қашаған мұнай кен орны ашылды. Оның геологиялық қорлары 7 млрд тоннаға бағаланады, Қазақстандағы мұнайдың болжамды қоры - 20-25 млрд т. Қазақстанда газдың жалпы қоры 6 трлн м3 құрайды - бұл әлемдегі он екінші орын. Оның 70% Батыс Қазақстанда, Қарашығанақ кен орнында орналасқан. Қазіргі уақытта Қазақстанда 14 мұнай бассейні және 220 Мұнай және газ кен орындары бар. Республикада жылына 81 млн т мұнай, 37 млрд м3 газ өндіріледі (2010).
Көмір. Қазақстанда көмірдің жалпы қоры 164 млрд тоннаға жетеді. 10 тас және қоңыр көмір бассейні бар, 300-ден астам кен орны барланған. Республикада жыл сайын 110 млн т көмір өндіріледі. Тас көмір кен орындарының көпшілігі Қарағанды,Павлодар және Қостанай облыстарында орналасқан.
