М. У. Анартаева

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланысы):

1. 
   Инфекциялық аурулардың кезеңдерін атаңыз?
   
2. 
   Колонизация –түсініктеме беріңіз?
   
3. 
   Токсин түрлерін атаңыз?
   

Иммунды жүйе лимфоидты ұлпамен көрсетіледі: Ағзаның барлық лимфоидты түзілістерінде қалыптасады. Лимфоидты мүшелер орталық және шеткі болып бөлінеді. Орталық мүшеге: тимус, сүйек миы, лимфатикалық фолликулдер, таңдай бадамшасы жатады. Бұл лимфоидты түзілістердің клеткалары инструктивті функциямен атқарады. Шеткі мүшелерге: көкбауыр, лимфа түйіндегі, ағзада орналасқан лимфалық ұлпалар жатады.

Иммунды жүйенің жасушаларын 3 топқа бөлуге болады:

1.Иммунокомпетентті жасушалар, антигендердің әсеріне спецификалық жауап береді. Бұл қасиеттерге лифоциттер ие.

2.Көмекші жасушалар бөгде антигендерді танып, иммунокомпетентті жасушаларға көрсетеді.

3.Бейспецификалық қорғанысы бар антиген тасушыларды, ағзадағы өз компоненттерін бөгде бөліктерден ажыратады, 1 кезекте микроорганизмдерді және оларды цитотоксикалық әсер арқылы немесе фагицитоз арқылы жояды.

1. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

2. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

3. Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002.

4. Микробиология: учебник / под ред. В.В. Зверева, М.Н. Бойченко. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2012.

5. Сейтханова Б.Т. Учебное пособие к лабораторным занятиям по частной микробиологии (кишечные инфекции): учеб. пособие. – Шымкент: Б.и., 2012.

6. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология: учебное пособие. - М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007.

7. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: учеб.п. – 4-е изд., испр. – М., 2007.

8. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.

9. Мальцев В.Н. Основы микробиологии и иммунологии: курс лекций: учеб. пособие.. – М., 2005.

10. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

11. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

12. Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002.

Қосымша әдебиеттер:

1. Воробьев А.А. Медицинская и санитарная микробиология: учеб. пособие -3-е изд., стер. –М., 2008.

2. Подколзина В.А. Медицинская микробиология: пос. Для подготовки к экзаменам. – М., 2007.

3. Прозоркина Н.В. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие для мед. уч-щ и колледж.- 3-е изд. – Ростов н/Д., 2007.

4. Сбойчаков В.Б. Микробиология с основами эпидемиологии и методами микробиологических исследований: учеб. для сред. учеб. завед. – СПб., 2007.

5. Ткаченко К.В. Микробиология: конспект лекций / К.В. Ткаченко. – М., 2007.

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланысы):

1. Иммунды жауаптың түрлерін атаңыз?

2. Иммунологиялық толеранттылық дегеніміз не?

3. Иммунды тапшылық қандай түрге бөлінеді?

Коктар тобына шар тәріздегі стафилококтар, стрептококтар, энтерококтар, пневмококтар, пептококтар, вейлонеллар кіреді. Тыныс алу түріне қарай аэробты, микроаэрофильді, факультативті анаэробты, қатаң анаэробты коктар болып бөлінеді.

Стафилококтар Staphilacoccus тегіне жатады, өзінің ішіне келесі түрлерді кіргізеді.

1:Staf.aureus.

2:S.epidermidis.

3:S.sаprophiticus.

Бұл бактериялар факультативті анаэроб коктар қатарына кіреді жұғындыдан алынған таза дақылда моншақ тәрізді тізбектеліп орналасады.

Коктар морфологиялық қасиетіне қарай және ауру қоздыру қасиетіне қарай да бір-біріне ұқсас келеді .

Аталған коктар іріңді қабыну процесін қоздырады. Іріңді-қабыну аурулары- хирургиялық аурулардың 35-40%, әр 3/ауру іріңді қабыну процесімен ауырады. Іріңді қабыну процесі тек қана хирургиялық, акушер-гинекологиялық, отолорингологиялық, офтальмологиялық, стоматологиялық ауруханаларда да кездеседі.

Әдеби мәліметтерге сүйенсек 25-50% іріңді қабыну процесін коктар қоздырады.

Гр +бактерия, шар тәрізді диаметірі 0,5-1,5 мкм жүзім сабағына ұқсас орналасады.

Жасуша қабырғасының негізгі компоненті пептидогликан, рибитейхой және глицеринтейхой қышқылы болып табылады .

Негізгі қоректік орталары сары-уызды тұзды агар, қоректік ортада крем түсті бұлыңғыр дөңгелек сары түсті колониялар түзеді.

Колониялардың түсі липохром пигментінің барлығымен түсіндіріледі, оның түсінің сары түске енуі оттегі бар қанды, көмірсутегі, болмаса сүтті қоректік орталарда байқалады.

Қанды агарда колониялар гемолиз зонасын түзеді.

. Б/Х активтілігі (белсенді ) каталазаны өндіреді Фогесс-Проскауэр реакциясы оң, нитратты нитритке болмаса азотқа дейін қалпына келтіреді.

Антигендік құрылымы күрделі. Түріне тән АГ –болып тейхой қышқылы болып табылады.

S aureus - рибитейхой қышқылы

Sepidermidis–глицеринтейхой қышқылы S. saprophyticus – 2 қышқылды да өзінде сақтайды.

Патогенді факторлары болып стафилококтардағы микрокапсула, жасуша қабырғасының компоненттері, агрессия және токсиндік ферменттер.

Микрокапсула-бактерияларды полиморфоядролық фагоциттермен фагоцитоздан қорғайды, микробтардың адгезиясына және микроорганизмдердің ұлпа арасына таралуына алып келеді.

Ет сорпалы пептонда біркелкі лайлану байқалады.

Стафилокок төмендегі қасиетке ие токсин бөліп шығарады.

1. қасиет гемотоксиндік – эритроциттерді лизиске алып келеді.

2. лейкоцидин лейкоциттерді жоюшы

3. некротоксин-ұлпаны некрозға алып келеді

4. летальді токсин- жануарларды өлтіруші қасиеті

5. энтеротоксин тағамнан улануды шақырушы токсин

Пигмент түзу түріне қарай

1 Stafilococcus aureus – алтын түсті пигмент

2 Stafilococcus albus – ақ түсті пигмент

3 Stafilococcus citreus – лимон сары түсті пигмент

Адамдарда жиі патогенді қасиетін көрсететін стафилокок түрі бұл алтын-сары түсті стафилокок.

3 топқа бөлінеді.

1 патогенді.

2 шартты патогенді

3 патогенді емес (сапрофитті)

Патогенділік белгісі болып маннитті ыдыратуы, гемотоксин, некротоксиннің барлығы патогенділік көрсеткіші болып табылады.

Стафилококтар бізді қоршаған ортада, ауада, шаңда, адам терісінде ауыз мұрын қуысында, жарақаттарда кездеседі.

(Streftococcus) моншақ тәрізді тізіліп орналасады.

Стрептококтар қозғалмайды, споралары жоқ. Грам әдісімен бояғанда оң, физикалық және химиялық факторлардың әсеріне төзімсіз.

Стрептококтардың көпшілігі аэробтарға және факультативті анаэробтардың қатарына жатады, бірақ арасында қатаң анаэробты түрі де болады. Организімнен бөлініп шыққан стрептококтар жасанды қоректік ортаға біртіндеп үйрене бастайды. Қоректі ортаға қан сарысуын, болмаса қан қосқанда көбеюі жақсарады. Стрептококтар келесі токсиндерді бөліп шығарады: (гемолизин, лейкоцидин, фибринолизин). Диффузды фактор ұлпа арасындығы кеңістіктен бактериялардың өтіуіне жәрдем береді.

Патогенді стрептококтардың патогенді емес стрептококтардан айырмашылығы қанды агарда гемолиз береді, және фибролинолитикалық белсенділікке ие.

Менингит өткір инфекциялық аурулардың қатарына жатады, қоздырғышы NEISSERIA MЕNINGITIDIS, ауа-тамшы жолымен таралып мұрын жұтқыншақ кілегей шырышты қабатында жергілікті қабынуды артынша менингитті септицемия (менингококцемия) және мидың жұмсақ қабықшасын қабындырады (менингококты менингитті шақырады).

менингококтар-дөңгелек пішінді диаметірі 0,6-1,7мкм жұптасып орналасады, жоғарғы жағы бір-біріне қараған, иілген тегіс орналасқан. Жасушалар полиморфты. Гр – жіпшелері жоқ, спорасы жоқ.

Қатаң аэроб, қоректік орталардан құрамында ақуыз қосылған, сарыуыз, қан сары суында жақсы өседі. Мюллер – Хилтон қоректік ортасында да жақсы өседі. РН – 7,2-7,4 қалыпты температура 37С, 30С -38С жақсы өседі. Жоғарғы концентрациясы СО2, ылғалдылық менингококк қоздырғышының өсуіне ықпалдандырады.

Қанды агарда нәзік дөңгелек жылтырақ күл түсті колониялар түзеді.

Биохимиялық- белсенділігі төмен. Глюкоза, мальтозаны қышқылға дейін ыдыратады. Индол, күкіртті сутек түзбейді. Шартты патогенді нейссериялардан айырмашылығы сахарозадан крахмал тәріздес полисахаридтер түзбейді.

А,В,С,Д серологииялық тип түзеді. Патогенді А-тип, эпидемияның таралуын В-С типтері жекеленген инфекцияның таралуына алып келеді.

Негізгі патогендік факторы капсуласының барлығында, ол минингококты барлық факторлардың әсерінен, бірінші фагоцитоздан қорғайды. Менингокок-өте жоғары токсигендік қасиетке ие эндотоксин бөліп шығарады. Басқа потогендік факторларға, кірпікшелер, сыртқы мембрана аққуызы, гиалуронидаза, нейраминадаза жатады. Кірпікшелер жұтқыншақтың мұрын бөлімінің кілегей қабатына еніп қабыну процесін қоздырады.

Лабороториялық жануарлар минингококк қоздырғышын аз қабылдайды. Ақ тышқанға, теңіз шошқасына іш астар ішілік қабатына жібергенде жануарлардағы күшті интоксикация өлімге алып келеді. 11-18 апталық тауық эмбрионының аллоинтоис қуысына жібергенде 48 сағаттан кейін эмбрионның өліуіне алып келеді.

Инфекция тасушы науқас адам, бактерия тасушы.

1. топ генерализацияланған түрі (1%жалпы ауру ішінде).

2. топ назофарингит (10 -20% жалпы ауру ішінде).

3. топ дені сау тасушылар. Тұрақты иммунитет қалыптасады, қайта ауру аз кездеседі.

Бактериоскопиялық, бактериологиялық, серологиялық әдістер кеңінен қолданылады.

Гонококтар-Neisseria әулетіне, N. Gonorrhoeae түріне жатады. Морфологиясы-диплококтар кофе дәндері сияқты жұптасып орналасады. Спора түзбейді , қозғалмайды, микрокапсула түзеді, Гр-.Қатаң аэроб, қоректік орталарға талғампаз, тек қана адам ақуызы (қансарысуы қосылған агарда, асцит-агарда) жақсы өседі. Қансарысулы агарда майда жалтырақ тамшы тәрізді колониялар түзеді. Биохимиялық – қасиеті- белсенділігі төмен тек қана глюкозаны қышқылға дейін ыдыратады. Антигендік құрылымы:1. сыртқы мембраналы ақуызды антиген. 2. жасуша қабырғасының липополисахаридті антигені. Патогенділік фактор: 1.адгезиялы–фимбрии (кірпікшелері), 2.эндотоксин, фагоцитозды жоюшы. 3. агрессиялық ферменттер гиалуронидаза, нейраминидаза. Клиникасы: 1.Урогенитальды, экстрогенитальды. 2.гонококты септикопиемия. 3.жас нәрестелердегі коньюктивит, бленорея. Аурудан кейін тұрақты иммунитет қалыптаспайды.

1. Жедел түрінде қынаптан, уретрадан бактериоскопиялық жағынды.

2.Созылмалы түрінде бактериоскопиялық, бактериологиялық, серологиялық-КБР, иммуноиндикация. Емдеу әдісі –этиотропты терапия.
4. Иллюстрациялық материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:

Негізгі әдебиеттер:

1. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

2. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

3. Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002.

4. Микробиология: учебник / под ред. В.В. Зверева, М.Н. Бойченко. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2012.

5. Сейтханова Б.Т. Учебное пособие к лабораторным занятиям по частной микробиологии (кишечные инфекции): учеб. пособие. – Шымкент: Б.и., 2012.

6. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология: учебное пособие. - М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007.

7. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: учеб.п. – 4-е изд., испр. – М., 2007.

8. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.

9. Мальцев В.Н. Основы микробиологии и иммунологии: курс лекций: учеб. пособие.. – М., 2005.

10. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

11. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

12. Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002.

Қосымша әдебиеттер:

1. Воробьев А.А. Медицинская и санитарная микробиология: учеб. пособие -3-е изд., стер. –М., 2008.

2. Подколзина В.А. Медицинская микробиология: пос. Для подготовки к экзаменам. – М., 2007.

3. Прозоркина Н.В. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие для мед. уч-щ и колледж.- 3-е изд. – Ростов н/Д., 2007.

4. Сбойчаков В.Б. Микробиология с основами эпидемиологии и методами микробиологических исследований: учеб. для сред. учеб. завед. – СПб., 2007.

5. Ткаченко К.В. Микробиология: конспект лекций / К.В. Ткаченко. – М., 2007.

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланысы):

1.Стафилококтардың патогенділік қасиеті немен айқындалады?

2. Менингиттен кейінгі иммунитеттің түрі?
Дәріс № 8
1.Тақырыбы: Бактериялық жəне саңырауқұлақтық инфекцияларға микробиологиялық диагноз қоюының жалпы қағидаттары. Этиологиялық диагноз қою.
2.Мақсаты: Студенттерге бактериялық жəне саңырауқұлақтық инфекциялардың – таралу жолдарын, инфекция ошағын, инфекция көзін анықтау, науқастан тексеру мақсатта алынатын материалды таңдауды, микробиологиялық диагноз қою әдістерін талдап түсіндіру.
3.Дәріс тезисі:

1. Морфологиясы -Энтеробактерия жанұясы Гр- таяқша, көлемі 1,5-0,8 мкм, қозғалмалы перетрих, кейбір түрлері капсула түзеді. Спора түзбейді. Микрокапсула полисахаридтерден тұрады (экзополисахаридтер). Капсула гидрофилді –құрамында көп мөлшерде су бар, ол бактерияның фагоцитозына кедергі жасайды, капсула бактерияны құрғап кетуден батериофагтардың әсер етуіне кедергі жасайды.

Дақылдылық қасиеті - жәй қоректік орталарда 37С жақсы өседі, Yersinia түрінен басқасы, факультатив анаэроб. Оксидаза теріс, каталаза оң. Энтеробактериялар кең спектірдегі биохимиялық белсенділікке ие. Энтеробактерияларды идентификация жасағанда Фогес- Проскауэр реакциясына қарай анықтаймыз, индолды өндіреді, мочевинаны ыдыратады эндотоксин яғни микроорганизм бұзылғаннан кейін бөлініп шығатын токсин түрін бөледі. Жанұяның кейбір түрлері ақуызды токсин өндіреді, цитотоксигендік және энтеротоксигенді қасиетке ие, кейбір жағдайда гемолизин бөледі. Белгілі бір түрлері антифагоцитарлық белсенділікке ие, яғни оған капсула, суперкапсид мутаза және аденилатциклаза, беткейлік ақуыздар және спецификалық антигендер кіреді.

Антиген құрылымы: Бактериялар соматикалық О-антиген, жіпшелі Н-антиген, капсулалы К-антиген түзеді.

Эшерихиялар-Echerichia. Ең маңызды түрі Е.coli 1885ж Т.Эшерих бірінші болып қоздырғышты тапты .Морфологиясы. Ішек таяқшасы ГР-, таяқша, перетрих, кейбір түрлерінің микрокапсуласы бар.Дақылдылық қасиеті. Қатты қоректік ортада S- R колониялар түзеді .

S-колониялары тегіс, жалтыр, жартылай мөлдір. Сұйық қоректік ортада лайланып көбейеді. Биохимиялық –қасиеті өте жоғары белсенді.Антиген құрылымы. E.coli күрделі антигендік қасиетке ие.

А) соматикалық О-антиген -171 түрі анықталған.

Б) беткей К-антиген (а, в,е,)антигендерге бөлінеді. 97-түрі бар.

В) типке тән Н-антиген 57-түрі анықталған.

Эпидемиологиясы. Инфекция тасушы ірі қара мал, ауру алиментар жолмен жұғады, ет арқылы, жақсы қайнатылмаған ет арқылы жұғады. Клиникасы. ЭПТ – бір жастағы балаларда диареяны шақырады, көп жағдайларда аурухана ішілік инфекция түрінде дамиды, көкірек жастағы балдарда жасанды тағаммен тамақтанатын балаларда кездеседі. ЭПТ-жіңішке ішектің эпителия беткейінде көбейеді, микроворсинкаларды бұзады, эпителидің апикальді беткейін зақымдайды. Иммунитет -қалыптаспайды

Микробиологиялық диагностикасы. Бактериологиялық, бактериоскопиялық, серологиялық әдістер қолданылады.

2.Шигеллалар – (Shigella)1898жылы К.Шига микробты толықтап зерттеп 4 түрге бөледі.

S .disenteriae-12серовары бар.

S.fleхneri.- 9 серовар.

S.boydi - 18 серовар.

S. sonnei - 1 серовар.

Морфология - қозғалмайды, таяқша тәрізді, спора, капсула түзбейді.Дакылдылық қасиеті – жәй қоректік ортада жақсы өседі. Қатты қоректік ортада майда тегіс, жалтырақ, жартылай мөлдір колониялар түзеді, сұйық қоректік ортада диффузды лайлануды шақырады. S.sonnei қатты қоректік ортада S-R колониялар түзеді.Биохимиалық қасиеті - белсенділігі төмен.

Антиген құрылымы. Барлық шигеллаларда О- антиген, олар сероварларға, ал S.fleхneri серовар ішінде және сероварларға бөлінеді.Токсигендік фактор-Григорьева-Шига түрі экзотоксин, ал қалған түрлері тек эндотоксин бөледі.

Микробиологиялық диагностика. Негізгі диагностикалық әдіс бактериологиялық әдіс. Серологиялық әдісті антидененің кеш пайда болуына байланысты сирек қолданады.

Нәжісті тексеру күрделі себебі бактерия сыртқы ортаға тұрақсыз. Нәтижелі әдіс 1) аурудан бірінші күні қоздырғышты тез анықтаймыз. 2)жаңадан алынған нәжісте қоздырғыш тез табылады. Ең нәтижелісі аурудың төсегінде алынған тексерілетін материалды 30% глицерин +70% физиологиялық ертіндіге салу керек.

Сальмонеллалар: Сальмонеллалардың серологиялық классификациясы Ф. Кауфман және П.Уайт ұсынысы бойынша сальмонеллалар О-, Н- және К антигенге ие. Барлық сальмонеллалар О-антигендерiн жалпыламасы бойынша 67 серотопқа бөлiнедi. Сальмонеллалар - қысқа грам терiс, екi шетi жұмыр. Көбiнесе олар қозғалмалы болып келедi. (перетрихтер). Спора және капсула түзбейдi. Биохимиялық қасиеттерiне байланысты сальмонелла туыстығының iшiнде түрлiк атауының бiрi берiлген.

Iш сүзегi қоздырғыштары – S. typhi және S. Рaratyphi, өлшемдерi 1-3,5 х 0,5-0,8 мкм грам терiс таяқшалар. Сорпада өскенде, лайсан түске енедi, ЕПА – да диаметрi 2-4 мм тегiс, нәзiк, дөңгелек жылтыр колониялар түзедi. Vi – антигенге ие, колониялар лай түстес болады. Эндо ортасындағы өсiп шыққан колониялар түссiз де, висмут-сульфит агарда қара-сұрлау жасыл болады.

Iш сүзегi және паратиф қоздырғыштарының биохимиялық қасиеттерi бойынша өзара айырмашылықтары бар, S. typhi, глюкоза, мальтоза маниттi қышқылға дейiн ферменттейдi, ал паратиф қоздырғыштары қышқылға және газға дейiн ферменттейдi. қоздырғыштар индолды түзбейдi, желатиндi ыдыратпайды, күкiрттi сутектi түзедi. Iш сүзегi және паратиф қоздырғыштары О және Н антигендерiне ие. –аталған антигендермен бiрге, тағы басқа беткейлiк, вируленттi Vi – антигенi. Бұл антиген жаңадан бөлiнiп алынған дақылда кездеседi, көбiнесе олар сыртқы факторлардың әсерiнен, дақылды ұзақ уақыт сақтағанда, 100°С –та 10мин. шамасында тез жайылып кетедi.

Жалпы жағдайға байланысты iш сүзегi және паратиф қоздырғыштары сыртқы ортада бiрнеше күннен, бiрнеше айға дейiн сақталады. Су канализациясында 10 күнге дейiн, көлшiк суларында 4 апта жемiс жидек - ағаштарында 5-10 күн, май құрамында 3 ай, 60°С-та 30 минутта өледi, қайнату кезiнде тез арада өледi. Дезинфектанттарда бiрнеше минуттардан кейiн өледi. Iш сүзегi және паратиф А-нын инфекция көзi болып ауру адам не болмаса бактерия тасымалдаушылар. Паратиф В-нын ауру адамдардан басқа, жануарлар болуы мүмкiн және құстар. Жұғу механизмi фекальды-оральдi жол арқылы.

Iш сүзегi және паратиф қоздырғыштары фагоцитоз процесiне қарсы тұрып, лимфа жүйесiнiң клеткасында көбееді. Олар экзотоксин түзбейдi. Негiзгi патогендiк факторларының Vi-антигенiне басқа, жоғары токсинге ие эндотоксинiмен ерекшеленедi. Фибринолизин, гиалуронидаза плазмокоагулаза сияқты патогенездi факторлары сирек кездеседi, ДНҚ – аза 78-85 % де ғана кездеседi.

Iш сүзегi өте ауыр, өткiр түрдегi инфекциялық ауру, жалпы интоксикациямен, бактерия және iштегi лимфаикалық аппаратын зақымдаумен сипатталады. Аурудың даму бірнеше стадиялармен сипатталады.

Аурудың алғашқы күндерiнде ет қосылған элективтi ортаға

(Раппопорт ортасы) қанды егiп гемодакылын бөлiп алады. Себiндiнi 37°С 18-20 сағат инкубациялайды. 2-шi күнi сүзек бактерияларының өсу салдарынан ортаның түсi өзгерiп, лайсаңданады. Сонан соң Раппопорт ортасынан алынған дақылды Эндо ортасына жекеленген колониялар Рессель ортасына немесе өңделген қоректiк ортаға себедi. Осы орталарда өскен дақыл ”шұбар” қатар ортасына сеуiп, шынығады агглютинация реакциясын жүргiзуге пайдаланылады. Соңғы диагноз ”шұбар ” қатарының және агглютинация реакциясының мәлiметтерiнiң негiзiнде қойылады.

Iш сүзегiн емдеу үшiн антибиотиктер пайдаланылады. Иммунопрофилактика үшiн вакцинаның 3 типi шығарылады - өлi 50-70°С аттенурленген тiрi жоғарғы протективтi эффект көрсететiн, бiрақ жанама әсер беру мүмкiн және S typhi - дiң капсуласынан алынған антигендi вакцинаға клиникалық тексеру жүргiзiлуде.

Сальмонеллездi лабораториялық диагностикалауда негiзгi әдiс-бактериологиялық. Зерттелетiн материалды байыту (селенит), магниi бар ортасына егедi. Диференциальды диагностикалық орта ретiнде Эндо, висмут-сульфит агар, Раппопорт орталары қолданылады. Колонияны қосымша идентификациялау үшiн О-сальмонеллездi фаг, толықтай идентификациялау үшiн алдымен поливаленттi адсорбирленетiн О және Н-сарысулары, сонан соң моноваленттi О және Н сарысулары пайдалынады. Емдеу үшiн антибиотиктердi қолданады.

Vibrionoceae әулетiне жатады. Оның 4 туысы бар, туысының 25 - ке жуық түрi бар. Бұл спора, капсула түзбейтiн, қысқа иiлген немесе тiк, грам терiс таяқшалар, диаметрi 0,5 және ұзындығы 1,5-3,0 мкм қозғалады-монотрих. Вибрионда аэробтар және факультативтi анаэробтар болады. Тырысқақтың вибрионы қоректiк ортаны талғамайды. Ол 0,5-1% бар 1% сiлтiлi пептон суында жақсы және жылдам көбейедi. өскенде 6-8 сағаттан соң нәзiк сұр түстi пленка түзедi, шайқағанда оңай бузылып ыдыстың түбiне лайланып шөгедi.Сiлтiлi ЕПА-да жылтыр шыны сияқты мөлдiр, көгiлдiр дақтары бар диск тәрiздi қоймалжың консистенциялы колония түзедi.

Бактериоскопиялық зерттеу кезiнде тырысқақтан алынған зерттеу материалынан жұғынды дайындап, Грам бойынша бояп, “iлiнген тамшы” препараттарын дайындаймыз. Бактериологиялық зерттеу кезiнде материалды түрлi сұйық және тығыз қоректiк орталарға егедi. Екiншi этапта жұғынды жасап, Грам бойынша бояп қозғалғыштығын анықтайды, нитрозоиндолды тексеру және 0 – сарысумен шыныда агглютинациясын жасайды. Үшiншi этапта колонияның сипатына назар аударып, 0-сарысуымен және Инаба, Огава сарысуымен шыныға агглютинация реакциясын қояды. Дақылды идентификациялағанда бөлiнген дақылдың тырысқақ фагына сезiмталдығын анықтап, оның генотиптiк қасиеттерiн биохимиялық активтiлiгiн анықтайды.

Тырысқақты эксперсс-диагностикалау үшiн келесi әдiстердi пайдаланылады: 1. Тырысқақ сарысуымен және типтiк тырысқақ фагымен вибрионды иммобилизациялау нәжiстiң тамшысын немесе судың бетiндегi материалдан 0-сарысулы тырысқақпен, типтiк Огава және Инаба немесе типтiк тырысқақ фагтармен өңдейдi. Одан “жаншылған” тамшы препаратын дайындап микроскоппен қарайды. Қараңғы және вибриондардың қозғалысы тоқтайды. 2. Иммунофлюоресценттi әдiс. Зерттелетін материалдың препаратын флюоресцирлеушi тырысқаққа қарсы сарысуымен өңдеп, люминесценттiк микроскоппен зерттейдi. Препараттардан вибриондар ашық сары - жасыл түспен жылтырап көрiнедi. Вибрион тасымалдаушылықты анықтау үшiн, серологиялық зерттеу қолданып агглютинация реакциясы немесе РПГА қояды, сондай – ақ лизис реакциясы арқылы вибриоцидтiк антиденелердi анықтайды.