Микробиология және вирусология пәні бойынша 050607 – Биология мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған

Павлодар

Мамандықтың мемлекеттік жалпы білім беру стандарты және типтік бадарламасы негізінде әзірленген жұмыс бағдарламасының бекіту парағы

Ф СО ПГУ 7.18.1/06

Оқу ісі жөніндегі проректор

____________Н.Э.Пфейфер

«___»___________ 2008 ж.

Құрастырған: аға оқытушы Инсебаева М.К. _______________

Жалпы биология кафедрасы
Микробиология және вирусология пәні бойынша

050607 Биология мамандығы студенттеріне арналған

ҚР МЖМБС 3.08.322 – 2006 және Республикалық оқу әдістемелік жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру кеңесінің 2006 жылғы 22 маусымындағы мәжілісінің хаттамалық шешімімен бекітілген оқу типтік бағдарламасы негізінде әзірленді

Кафедра мәжілісінде ұсынылды 2008ж. « 11 » ____04_____№_10_ хаттама
Кафедра меңгерушісі ________________________ б.ғ.д. Исимбеков Ж.М.


Биология-химиялық факультетінің оқу әдістемелік кеңесінде мақұлданған

2008 ж. «_24_»____04___ №_8_ хаттама

Факультет деканы__________________ Базарбеков Қ.О. «___»__________200__ж.

ЖБжӘҚ бастығы __________________ Головерина Л.Т. «___»__________200__ж.

Пәнді оқуда студенттер микроорганизмдердің табиғаттағы орның , олардың негізгі қасиеттерін, жіктелу тәртібін, экологиясын білуі тиіс. Үйірмелерде тәжірибе қоя білулері тиіс, ғылыми деңгейде санитариялық гигиеналық шаралар қолдана білуі қажет.

Оқыған материалды талдай білу, ең негізгісін анықтау, салыстыра білу, зерттелетін нәрсенің себебін анықтау, дұрыс қорытынды шығару, ғылыми және оқулықтық әдебиеттерімен жұмыс істей білу, әдістерді дұрыс пайдалану, микроорганизмдерді бір бірінен ажырата білу.

Пәннің тақырыптық Ф СО ПГУ 7.18.2/07

жоспары

№	Пәннің тақырыптарыны аты	Сағат саны
		Дәріс	Тәж	Зерт	СӨЖ
1	Кіріспе. Микробиологияның қалыптасуы мен дамуындағы микробиология пәні және оның міндеттері. Микробиологияның негізгі даму кезендері	4	-	-	4
22	Микробиология лабораторясының құрылысы мен жұмыс істеу режимі		2	2	4
3	Микроорганизмдерді зерттеу әдістері.	1	2	2	4
4	Микроскопиялық зерттеулерге арналған микропрепараттарды дайындау ережелері.	4	2	2	8
5	Эукариот микроорганизмдердің морфологиясы, құрылысы және көбеюі.	1	-	-	3
6	Прокариот жасушаларының морфологиясы, құрылысы және көбеюі	3	2	3	8
7	Бактериалдық жасушаның цитологиясы	3	2	2	8
8	Микроорганизмдердін өсуі, шығаруы, культивациялауы.	3,5	-	2	4
9	Микроорганизмдердің жасуша саның аңықтау әдістемесі.	-	2	1	-
10	Микроорганизмдер систематикасы	1	-	-	4
11	Элективті принципі және кор жинаушы культуралар	-	2	-	4
12	Метаболизм	3	-	-	4
13	Таза бактериялар культурасын шығару	-	1	1	4
14	Генетика. Фенотиптік және генотиптік өзгергіштік	1	-	-	4
15	Бактериялардың морфологиялық физиолого биохимиялық қасиеттері	1	-	-	4
16	Микроағзалардың геохимиялық әрекеті және экологиясы	1	-	-	4
17	Микроорганизмдерге физикалық және химиялық факторлардың әсері	1	1		4
18	Вирустар. Ашылу заңдылықтары.	1	-	-	6
19	Ас суының санитарлық бактериологиялық көрсеткіштер	-	1	1	4
20	Вирустардың жіктелуі. Вирустардың морфологиялық және генетикалық мінездемесі	1	-	-	4
21	Бактериофагия құбылысы	-	-	-	4
22	Адам, жануарлар және өсімдіктердің вирустық инфекциялар	1	-	-	6
23	Қолданбалы микробиология	-	-	-	3
	Барлығы	22,5	15	15	63

Пәннің теориялық бөлімінің мазмұны
1 Тақырып Кіріспе.

Микробиология пәні және міндеттері. Левенгуктың микроорганизмдердің ашылуы.Паспердін микробиологияға қосқан ұлесі. Кох, Листер, Бейеринка, Мечников, Виноградского, Ивановский, Омелянский, Клюйвер, Ван ниля, Возенің микробиологияға қоскан үлесі .Микробиологияның әр түрлі салаларының дамуы. Микробиологияның Қазакстанда дамуы.

Саңырауқулақтар, қарапайымдылар, дрожжилар. Құрылысы, химиялық құрамы және жеке компонентерініңфункциясы. Талшықтар және кірпікшелер. Органеллалар: ядролық аппарат, рибосомалар, эндоплазмалық ретикулум, Гольджи жиынтығы, лизосомалар, пероксисомалар, центриольдер, хлоропластар, митохондриялар.Кор заттар. Даму циклдері және көбею тәсілдері.

Прокариот клеткаларындағы ғана тән қоспалар мен клетканың химиялық құрамы.

Жеке компоненттердің құрылысы мен функциясы. Сыртқы құрылымдар: гликокаликс(шырышты қабат, капсулалар, чехолдар),фимбриялар, пилилер, тікендер. Прокариоттар қозғалысы. Талшықтар,орналасуы, құрамы, үйымдасуы, қозғалу механизмі. Аксимальді жіпшелер,сырғанаушы қозғалыстар. Таксистер.

Фирмикутты және грацикулитты бактериялардың клетка қабықшасының құрылысы. Атипті клетка қабықшасы (микоплазма, архебактериялар).

Цитоплазмалық мембрана, құрылысы мен функциясы. Ядролық аппарат пен рибосоманың ұйымдасуы. Клетка ішілік қоспалар (аэросомалар, магнитосомалар, хлоросомалар, фикоплазма, карбоксисомалар, параспоралы кристалдар).

Қор заттары

Көбею және даму. Бөліну арқылы көбею. Таяқша және кокк формалардың бөлінуі. Бүршіктену,споралар арқылы көбею.

Клеткалық цикл. Анықтау, клеткалық циклдердің вегетативті типтері (мономорфты, диморфты, полиморфты).

Бактериялардың дифференцияландыру типтері. Тыныш күйіндегі формалар (эндоспоралылар, цисталар, акинеталар). Эндоспораның түзілуі, құрылысы мен қасиеті, өсуі. Көбеюге тән формалар (баеоциттер, гомогониялар, экзоспоралар). Арнайы метаболиттер функциясының формалары. (гетероцисталар, бактериодтар).

Микроорганизмдерді бөліп алу. Топырақтан, судан, тағам өнімдерінен боліп алу. Жинақтаушы дақылдар.Элективтеу принциті. С.Н. Виноградский, және Бейеринк еңбектері. Микроорганизмдердің таза дақылдары мен оларды алу әдістері.Штамм, клон. Моно және аралас дақылдар.

Микроорганизмдерді дақылдау. Құрамы, қолдануы, физикалық күйіне қарай негізгі қоректік орта типтері. Коректік ортаны жасау принциптері. Табиғи және систематикалық қоректік орталар. Аэробты және анаэробты микроорганизмдерді дақылдау. Беттік және типтік өсіру. Туптік өсіруге арналған аппаратура. Үздікті және үздіксіз дақылдау. Өнеркәсіпте микроорганизмдердің қасиетің зерттеудегі үздіксіз дақылдау әдісінің маңызы. Микроорганизмдердің өсуі. Баланысталған өсудің негізгі себептері.

Өсуді анықтау әдістері. Үздікті дақылдың өсу популяциясыныңзаңдылығы. Қисық өсу. Өсу фазалары. Генерация уақытын ,өсу жылдамдылығын, биомасса шығынын аңықтау. Диауксия. Өсудің аныктау әдістері. Үздікті дақылдың өсу популяциясының заңдылығы. Қисық өсу. Өсу фазасы. Генерация уақытын,өсу жылдамдылығын, биомасса шығынын анықтау. Диауксия. Өсудің тежелуі мен өлу факторы.

Үздіксіз дақылдаудағы микроорганизмдердіңөсуі. Хемостат пен турбидостатта өсу. Өсудің математикалық күйде көрсету.
6 Тақырып Микроорганизмдер систематикасы

Микроорганизмдердің классификациясы. Диагностикалау және номенклатуралау тәртібі мен принциптері. Микроорганизмдерді жүйелеудегі биохимиялық, физиологиялық, культуралды, цитологиялық, морфологиялық белгілердің маңызы.Хемотаксономия. Иммунодиагностика.Нумералық таксономия. Жүйелеудің молекулалық және генетикалық негіздері. Прокариоттардың эволюциясы мен филогениясына қатысты қазіргі қозқарастар. Жүйелеу сипаттамасы. Фототрофты және хемотрофты бактерияларының жеке топтарына сипаттама.

Қоректену. Микроорганизмдердің көректену типтерінің алуан түрлілігі(энергия және көміртек көздері бойынша).Сапрофиттер, олиготрофтар, копиотрофтар. Микроорганизмдер қолданатың азотық органикалық және минералды қосылыстары, клетка метаболизмдегі ролі. Микроорганизмдердің дайын аминкышкылдарын, витаминдер мен басқа да өсу факторлардын қажетсінуі. Ауксотрофты микроорганизмдерді практикада қолданылуы.

Микроорганизмдердің әртүрлі күкірт және фосфор қосылыстарын пайдалану тәсілдері. Темір, магний, калий, кальций, натрий, марганец, молибден және басқа да элементтерді қажетсінуі.Олардың метаболизмдегі ролі.

Гетеротрофтар мен автотрофтардағы энергетикалық және биосинтетикалық өзара байланысы. Метаболизмнің негізгі және қосымша (анаплеротикалық) жолдары.

Энергетикалық процесстер. Энергия алу тәсілдері: эндогенді және экзогенді тотығатын субстраттар.

Электрон тасымалдау жүйесіндегі электронды тасымалдаушылар, әртүрлі микроорганизмдердегі олардың ерекшеліктері.Сонғы электрон акцепторлары. Микроорганизмдер қолданатын энергия түрлері (электрохимиялық протонды потенциал,АТФ). Түзілу әдістері мен қызметі. Көміртегінің анаэробты ыдырау жолдары: фруктозодифосфатты,пентозофосфатты,КДФГ-жолы.

Ашу. Түсінік анықтамасы. Әртүрлі мономерлі және полимерлі қосылыстарының ашуы. Спирттік ашу. Пастер эффектісі. Сүт қышқыл, құмырсқа қышқыл, май қышқыл, ацетобутилді ашулар. Ашудың қос фазасы. В.Н. Шапошников еңбектері. Әртүрлі Ашу түрлерін қоздырушы микроорганизмдерге сипаттама.

Анаэробты тыны салу. Анаэробты тыныс алу түсініктеме, аныктамасы. Анаэробты тыныс алудағы әртүрлі микроорганизмдер қолданатын донор және акцептор электрондары. Адам өмірі мен табиғаттағы осы процестердің маңызы. Нитрат пен басқа да азот қосылыстар тотықсыздандыратын микроорганизмдер. Денитрификация. Субстраттардың жанамалы тотығуындағы сульфаттардың тотықсыздануы. Карбонаты тыны салу. Акцептор электроны ретінде СО₂ қолданатын метан түзүші бактериялар.

Аәробты тыныс алу. Әртүрлі субстраттардың тотығуына қатысатын оттегінің түрлері. Оксигеназа мен оксидаза. Олардың метаболизм процесіндегі қызметі.

Жоғарғы молекулалы табиғат органикалық заттардың (белок, көміртегі, липидтер, нуклеинқышқылы, көмірсулар) тотығуы. Толық және жартылай тотығу. Түзілетін өнімдер. Энергия көзі ретінде қолданылатын органикалық қосылыстар үшін үш карбон қышқылы мен пентозофосфатты тотығу жолдарының қызметі. Тыны салу тізбегі мен оның компоненттері. Аэробты тыныс алудың энергетикалық эффективтілігі. Уробактериялар, сірке қышқылы бактериялары мен көміртегін тотықтырушы және шірігіш (аммонификациялаушы) микроорганизмдер.

Жарқырайтын бактериялар. Жарқыраудың электрон тасымалдау жүйесімен байланысы мен оның механизмі. Метан, метанол және басқа да бір көміртекті субстраттарды тотықтырушы микроорганизмдер (метилотрофтар).

Бейорганикалық қосылыстардың автотрофты және гетеротрофты тотығуы. Хемолитотрофтар топтары:нитритрификациялаушы, күкіртті (тионды), сутекті бактерия, темір бактериялар. Негізгі қасиеттері. Хемолитотрофтардағы электрон трансторт тізбегі. Облигатты және факультативті хемолитоавтотрофтылар. Хемолитогетеротрофтар.

Нитрификация,процесстін фазалары. Күкіртті қосылыстарының микроорганизмдер көмегімен тотығуы. Тотығу жолдары, соңғы өнімдері. Молекулярлы сутегінің тотығуы. Темір, марганец, сурьма және басқа элементтердің тотығуы.Осы процестердің маңызы.

Жарық энергиясын қолдану(фотосинтез).Фототрофты прокариоттар, қошқыл және жасыл бактериялар,гелиобактериялар, цианобактериялар,прохлорофиттердің негізгі қасиеттері.

Пигменттер құрамы, әртүрлі микроорганизмдердегі фотосинтез ерекшелігімен фотосинтездеуші аппаратының ұйымдасуы. Оттекті және оттексіз фотосинтез. Фотосинтездеуші жүйенің эволюциясы.Галобактериялардың хлорофилсіз фотосинтезі. «Бактериородопсин» жүйесі.

Биосинтетикалық процесстер.Конструктивті метаболизмнің негізгі монгомері (органикалық қышқылдар, аминқышқылдары,нуклеотидтер,қанттар).Олардың әртүрлі микроорганизмдерде түзілу жолдары.

Автотрофтармен және гетеротрофтармен көмір қышқыл газының ассимиляциясы. Көміртегінің риболезибиофосфатты циклі,оның таралуы.Жасыл күкірт бактериялар және метан түзуші бактериялардағы СО₂ ассимиляциясы. Микроорганизмдердің формальдегидті қолдануы. Метанотрофты бактериялардың рибулезомонофосфатты және серинді циклдер. Биосинтетикалық процестердегі үш карбон қышқылы және глиоксилатты шунт циклдерінің маңызы.

Азот қосылыстарының игерілуі. Ассимиляциялы нитратредукция. Молекуларлы азоттын фиксациясы, процесс механизмі.Еркін тіршілік етуші және симбиотикалық азотфиксаторлар.Аминқышқылдарының биосинтез жолдары. Негізгі биополимерлердің полисахаридтер, көмертегі. Бактериялардың клетка қабықшасы заттардың синтезі. Бағалы өнімдердің биосинтезі. Екінші реттік метаболизмдер түсінігі.

Микроорганизмдердегі метаболизмнің реттелуі. Оның деңгейі мен биохимиялық негіздері. Ферменнтер синтезін регулциялау механизмі. Ферменттер акивтілігін реттеу.

8 Тақырып Генетика

Фенотипті және генотипті өзгергіштік. Өзгергіштін мутациялық табиғаты. Мутация жиілігі, олардың алуан түрлілігі. Мутация типтері. Спонтанды, индуциялық, радиациялық және химиялық мутагенез. Популяциялық өзгергіштік. Әртүрлі мутанттарды сұрыптау. Микроорганизмдердің мутанттарын ғылыми зерттеулер мен практикалық мақсатта қолданылу. Прокариоттардағы генетикалық рекомбинациялар: трансформация, трандукция, коньюгация.

Фагтардағы рекомбинация және генетикалық анализ.Плазмидалар: класификациясы, биологиялық қызметі, хромосомалардағы интеграциясы.Транспозон және ІС элементтері жөніндегі түсініктер. Гендік инженериядағы плазмидалар мен вирустардың қолданылуы.

9 Тақырып Микроорганизмдер экологиясы мен геохимиялық әрекеттері.Топырақтағы, су қоймаларындағы, ауадағы микроорганизмдердің қызметі мен таралуы.

Микроорганизмдерге әсер ететін абиотикалық факторлар. Микроорганизмдердің өсуі. Психрофилдер, мезофилдер, термофилдер, олардың ерекшеліктері.Гидростатикалық қысымның әсері. Баротолеранттылық. Осмостық қысым. Осмофильдер мен галофильдер, олардың ерекшеліктері. Микрооорганизмдердің оттегіне қатынасы: анаэробтар, азробтар, азротолерантты анаэробтар мен микроэрофилдер. Оттегінің микроорганизмдерге тежегіш әсері және қорғану тәсілдері. Микроорганизмдердің өсуіне қоректік ортаның рН мәні мен тотығу- тотықсыздану потенциалының маңызы.

Радиация, микроорганизмдерге әсер ету сипаты.

Микроорганизмдердің көміртегі, азот, күкірт, фосфор және басқа да табиғи элементтердің айналым циклдеріне қатынасы. Топырақ құнарлығы мен топырақ түзілу процесіндегі ролі.

Микроорганизмдердің су қомаларындағы алғашқы өнімдер мен органикалық заттардың минерализациялануындағы маңызы. Пайдалы қазба орындарындағы микроорганизмдер қызметі мен таралуы.

Микроорганизмдердің өзара және жоғары сатылы организмдермен қарым қатынас типтері: нейтрализм, антагонизм, комменсализм, мутуализм, паразитизм, жырытқыштық.

Микроорганизмдер мен өсімдіктер. Ризосфералы және эпифитті микрофлора. Симбиоздық азотфиксация.. Микоризалар. Фитопатогенді микроорганизмдер.

Адамдағы қалыпты микрофлора,оның қызметі. Күйіс қайырушы жануарлардың қарнындағы микроорганизмдер, олардың әрекеті. Бұнақденелілер мен жануарлардың симбионттары, олардың маңызы. Адам және жануарлардағы патогенді микроорганизмдер. Патогенділік факторлары. Микроорганизмдер түзетін токсиндер. Гнотобионттар, оларды алу және ғылыми- зерттеулердегі маңызы.

Ашылу тарихы жөнінде қысқаша мәліметтер. Ивановский және Бейеринк еңбектері. Вирустардың облигатты клетка ішілік паразитизмі. Тыныш күйдегі вирус пен клетка ішілік вирустарға жалпы сипаттама. Вирустар мен клетка иесінің әсер етуінің әр түрлі түрлері: өнімді, интегративті, абортивты. Вирустардың шығу гепотезасы. Вирустардың құрылымдық ұйымдасуы. Вирус бөлшектерінің морфологиялық түрлері. Қарапайым және күрделі вирустар. Фагтар. Вирустардың химиялық құрамының ерекшеліктері. Вирус белоктары, олардың функциялары. Вирустардың нуклеин қышқылдары қос жіпшелі, сақиналы, бір жіпшелі, фрагменттелген. Гликопротеидтер, минорлы компоненттер, олардың функциясы.

Вирустарды негіздері. Классификациялау үшін вирустардың морфологиялық, құрылымдық және генетикалық сипаттамаларынын қолдану.

11 Тақырып Вирустардың классификациясы

Классификациялау үшін вирустардың морфологиялық, құрылымдық және генетикалық сипаттамаларынын қолдану.

Клеткадағы вирустардың репродукциясы. Клеткадағы вирустардың енуі мен адсорбциясы. Вирустық және клеткалық рецепторлар.Депротеинизация. РНК лы және РНК лы вирустардың репликация ерекшеліктері.Өзбеттік жиналу. Вирус белогы мен басқа да компоненттерінінің синтезі. Жетілген вирус бөлшектерінің түзілуі. Вирустардың клеткададан шығуы.

Вирустарды дақылдау. Лизогения. Қалыпты бактериофаутардың клеткамен әрекеттесуінің жалпы сипаттамасы. Лизогенді конверсия. Өсімдік, жануарлар және адамның инфекциялары. Вириондар. Приондар

13 Тақырып Қолданбалы микробиология

Тамақ өнерқәсібінің, ауылшаруашылығындағы, ветеринарияда, медицина және биотехнологияда микроорганизмдердің пайдалануы.

Микроағзалардың препараттарын дайындау. Ережелерін және жұмыс істеу барысын білу.

Бактерия жасушасының құрылыс ерекшеліктері.

Бактериялардың таза культураларын анықтау. Морфологиясы және биологиясы. Құрылыс ерекшеліктері.

Майқышқылдық ашытқы. Сүтқышқылдық ашытқы. Сүт және сүт оңімдерінің мокрофлорасы. Сүт мүкі. Майлар. Сүт және сүт өнімдерің өндіруге және дайын өнімдерге жүргізілетін санитарлық микробиологиялық бақылау.

Микроағзалардың препараттарын дайындау. Ережелерін және жұмыс істеу барысын білу.

Бактерия жасушасының құрылыс ерекшеліктері.

Бактериялардың таза культураларын анықтау. Морфологиясы және биологиясы. Құрылыс ерекшеліктері.

Майқышқылдық ашытқы. Сүтқышқылдық ашытқы. Сүт және сүт оңімдерінің мокрофлорасы. Сүт мүкі. Майлар. Сүт және сүт өнімдерің өндіруге және дайын өнімдерге жүргізілетін санитарлық микробиологиялық бақылау.

Мамандықтын оқу Ф СО ПГУ 7.18.1/10

жоспарының көшірмесі

Мамандықтың оқу жоспарынан көшірмесі 050607 Биология

Пән аталуы Микробиология және вирусология

Оқу түрі	Бақылау түрлері	Студенттің оқу жұмысының көлемі			Курс және семестр бойынша сағаттар бөлінуі
		Барлығы			Курс – 3
	Емтихан	Бәрі	Ауд.	өзд	Семестр - 5
					Дәр.	Зерт.	Тәж	ОСӨЖ	СӨЖ
Күндізгі орта білім негізінде	5	135	45	90	22,5	15	15	22,5	67,5

ӘДЕБИЕТ

1. 
   Мишустин Е.Н, Емцев В.Т. Микробиология. М.: Агропромиздат, 1978, 391 с.
   
2. 
   Стейниер Р., Эдельберг Э., Ингрем Д. Мир микробов: в 3 -х т. М.: Мир, 1979.
   
3. 
   Шлегель Г. Общая микробиология. М.: Мир, 1987, 567 с.
   
4. 
   Гусев М.В., Минеева Л.А. Микробиология. – М.: МГУ, 1992. – 448 с.
   
5. 
   Шигаева М.Х. Экология бактерий: учебное пособие. – Алматы: КазНУ, 2002.-170 с.
   
6. 
   Березин В.Э. Основы вирусологии.: - Учебное пособие. – Алматы. Наука, 2002, 130 с.
   
7. 
   Заварзин Г.А., Колотилова Н.Н. Введение в природоведческую микробиологию.: Учебное пособие. – М.: Книжный дом «Университет», 2001. – 256 с.
   
8. 
   Пименова М.Н., Гречушкина И.Н., Азова Л.Г. Руководство к практическим занятиям по микробиологии. – М.: МГУ, 1983, 302 с.
   
9. 
   Определитель бактерий Берджи: в 2-х т. Под ред. Дж.Хоулта и др. М.: Мир, 1997 .
   

10.Брода П. Плазмиды. М.: - Наука, 1989, 688 с.

11.Букринская А.Г. Вирусология. – М.: Наука, 1986, 326 с.

12.Громов Б.В. Строение бактерий: Учебное пособие. – Л.: ЛГУ, 1985, 192 с.

13.Громов Б.В., Павленко Г.В. Экология бактрий: Учебное пособие. – Л.: ЛГУ, 1989, 248 с.

ӘДЕБИЕТ

1. 
   Белоусов Л.В. Введение в общую эмбриологию. Изд-во МГУ, 1980, 211с
   
2. 
   Бодемер Ч. Современная эмбриология. Изд-во «Мир», М,. 1971, 346с.
   
3. 
   Голиченов В.А. Биология развития. М., МГУ, 1991, 141с.
   
4. 
   Гаразян К.Г. Биология индивидуального развития животных. Изд-во «Высшая школа», 1983, 287с
   

Қосымша әдебиет

5. Современные проблемы оогенеза. М., «Наука», 1983

6. Современные проблемы сперматогенеза. М., «Наука», 1983

7. Субботин М.Я. Лекции по эмбриологии. М., «Наука», 1983

8. Токин Б. П. Общая эмбриология. Изд-во «Высшая школа», 1987, 567с

жүктеу/скачать 239.65 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: