Мугалім: Мамырбекова Р

Үлттық салт-дәстүрлер — тарихи көне процесс. Көптеген салт-дәстурлер улттың улт болып қалыптасуынан бурын пайда болган ортақ магыналы дәстүр болып табылады.

Ал қазіргі тәрбие сагатымыз қонақ куту рәсімі жөнінде болмақ. Қонақасыны бөлінбеген енші деудің өзі қазақ арасында кең тарап, дәстурге айналып қалыптасқан халық жорасы. Бул дәстүрдің шыгу тегін халық ацызы Алаша ханның атымен байланыстырады.

... Алаша хан қартайган шагында бар мал-мулкін теңдей тәрт бәлікке бөледі.Үш бәлікті уш баласы- Үлы, Орта, Кіші жузге беріп, төртінші бөлікті қонақ сыбагасы болсын деп, ушеуінің ортақ меншігіне қалдырады.

ҚАЗАҚ ОСЫ әні орындалады.

I жургізуші

Қазақ қырықтың бірі- қыдыр , қонақты қума, оныц шарапаты тиеді, бірінен болмаса екіншісінен қут келеді, қонақты қуа берсең қут қашады ,-дейді.

II жургізуші

Қазак, халқы қонақ кутуді де, қонақ болып қыдыруды да қызық кәрген. Сондықтан халқымыз Асың барда ел таны беріп журіп дей отыра, ер азаматқа уйіңде отыра бермей, ел көр, көппен аралас деп кеңес береді.

Оқушы

0 бастан аңсаганы таза қогам.

Адамдар арасында гумыр кешіп,

Адаммен араласпау азап оган.

Оқушы

О бастан жомарт қазақ топырагы,

Мейманга нәрін беріп, барын беріп,

Қонақтан қалганын жеп отырады.

Оқушы

Төрден ол қай уақытта жерінеді?

Қонақсыз қалган кун сол қазаққа

Бір нәрсе жетпейтіндей кәрінеді.

I. Әдетте қақ тәрге жолы улкен бас қонақ отырады. Жолы мен жасына
қарай, атагы мен дәрежесіне сай қалган қонақтар төр агасының оңы мен
солынан орын алады.

II. Қонақ устіне қонақ келсе жасы кіші қонақ жасы улкеніне ыгысып орын

Баласы батаменен ауызданган,

Бабамнан мәрттік жайлы аңыз қалган.

Болмаса өз қонагы, көршісінің

Қонагын бірер кунге қарызга алган.

Оқушы

Жел жылдар қайткенде де шолақ бізге.

Сондықтан санайды ол бул өмірге

Келген біз бәріміз де қонақпыз деп.

Мугалім

Жалпы қонақ төрт турге бөлінеді. Қандай қандай?

ҚҮДАИЫ ҚОНАҚ- кездейсоқ бір тунеп аттанатын бейтаныс жолаушы.

Мугалім

Қудайы қонақты қалай кутеміз?

Қудайы қонақпын деп келген адамды кеудесімен итермей, жылы шыраймен

қарсы алып, шамасы келгенше барымен базар қылып сый-қурмет көрсетіп

кутеміз.

АРНАЙЫ ҚОНАҚ- уй иесі өзі арнап шақырып,мал сойылып кутілетін

қонақ.

ҚЫДЫРМА ҚОНАҚ - алыстан агайын — туганын, қуда-жекжаттарын

ҚЫЛҒИМА ҚОНАҚ - тамақтың піскенін аңдып журіп, шақырусыз келіп

ет жеп кететін қонақ.

I. Қонақ кутуші өзін қалай устау керек ?

• 
  Мейманның аш немесе ток, екенін сурамау керек.
  
• 
  Үйдегі бар тамақ - тагамды мейманның алдына қою керек.
  
• 
  Мейманды шыгарып саларда табалдырықтан қоштасумен
  шектелмеу керек.
  
• 
  Мейманды жақсырақ кутіп алмаганына кешірім сурамау керек.
  
• 
  Мейманның алгыс- рақметін кутіп турмай, оның келгеніне ризалық
  білдіру керек.
  

Жігіттің қапалысын, азалысын, Жырменен жубатпасаң жазалысың. Қонақсыз, той- думансыз өткен өмір Өмірге саналмайды қазақ ушін.

ТАЙМА С АҚЫН МЕН ЫСҚАҚ БАЙ көрінісі.

Таймас

Ысқақ бай

-Ә, тпөрлет. Әй, бәйбіше, қонаққа дәм- түз әкел.

Таймас

/Осы кезде бәйбіше дастарқанга айран мен нан әкеліп қояды. Дәмнен ауыз тиген Таймас бата береді /

- Ассалаумагалейкум, айран ,
Алысқанмен алысып,
Жулысқанмен жулысып,
Келіп қалдың қайдан?

Ақ дегенің болмаса

Багаң төмен шайдан,- дей бергенде

Ысқақ

Дастарқан өзгеше жасалып, Таймас ақынды Ысқақ бай қайтадан күтеді.

Оқушы

Қазақта сыйлы қонаққа қойдың басын тарту ежелгі ел дәстурі.

тұмсығын қонаққа қаратып, жанына пышақ қояды. Бас жасы

үлкен, алыстан келген ең сыйлы қонаққа ұсынылады.

Оқушы

Қонақ бастың оң езуін кесіп, өзі ауыз тиеді де, сол езуін кесіп үй иесіне береді. Одан соң үйдегі отырған адамдарға түгел бастан ауыз тигізеді. Оқушы

Балаға қулақ беру - үлкеннің ақыл- кеңесін уғып жүр дегені. Оқушы

Қызға таңлай беру - ісмер, кестеші бол дегені. Оқушы

Бәйбішеге көз беру - үй иесінің оң көзі бол дегені. Оқушы

Шашың узын болсын деп қыз балаға желке усынылады.

Ер балаға шешен бол деп тілдің ушын, батыр бол деп субе мен ж у рек береді.

I. Қонақ тамақ ішіп болған соң ауыл адамдары ауылдың
алты ауызын айтып қонақтың көңілін көтереді.Кім айтады
Ауылдың алты ауызы дегеніміз не?

Оқушы

ҚАЗАҚ ДӘСТҮРЛЕРІ әні орындалады.

II. Ал енді қонақ кәде дегеніміз не?
Оқушы

Ауылдың алты ауызынан соң кезек қонаққа беріледі. Қонақ не өлең, не ән, не баска нәрсе айтып беруі тиіс.

Қонақтың орындалуында ән шырқалады.

I. Бәрімізге мәлім қонақ бата беруі тиіс. Бата әр турлі

мазмүнда болады. Ата- баба әруағына бағыштау бата, мал бата, үй иесінің пиғылына ризалық білдіру батасы.

Тай мае ақын бата береді.

Басқа амандық берсін,

Жанға саулық берсін,

Босаға тең болсын,

Пиғыл кең болсын,

Үйден ат кетпесін,

Алдан ас кетпесін,

Кетпес байлық, қайтпас ырыс берсін,

Дәулетің асып жатсын,

Жасың жүзден асып жатсын!

Әумин!

Тәуке ханның Жеті жарғысында қонаққа дурыс қонақасы бермеген байларға айып заңы көрсетілген. Оқушы

Егер қонақ үй иесіне риза бол май, биге барып дау айтса, айыпкер айып төлейтін болған. Сондықтан Ысқақ бай Тай мае ақынды қайта күткен. Оқушы

Арудың қапалысын, азалысын

Күйменен жубатпасаң - жазалысың.

Қонақсыз, той- думансыз өткен өмір

Өмірге саналмайды қазақ үшін. Оқушы

Үй іші, ауыл- аймақ аман болсын

Баршамызға тыныштық заман болсын.

Табиғат таусылмайтын ризық беріп,

Тартулы дастарқаның толы болсын. Оқушы

Абырой - амандығың а рта берет, Бак,- дәулет қызығымен қатар келсін. Қонағың жақсы көрген жиі келіп, Таусылмас дәм- тузыңцы тата берсін. Муғалім Қонақ күту дәстуріне байланысты қандай аталы сөздер білеміз?

• 
  Қонақ тандап қонады.
  
• 
  Түскенше қонақ уялады,
  Түскен соң үй иесі ұялады.
  
• 
  Қонақ қойдан да жуас, не берсең де жей береді.
  
• 
  Адам болар бала қонаққа үйір болады.
  

Сонымен қазақ даласы қандай кең болса, пейілі де сон дай дарқан, қонағының аузына адал дәмін тосқан, кең пейіл, бауырмал, жомарт халық. Қазақ халқының қонақ күту дәстүрі ел- жұрт арасындағы ізгі қарым- қатынастарды нығайтуға, ағайын- туыстың, көрші- қолаңдардың алыс- берісіне, үлкенді-кішілі болып сыйласуына, өскелең урпақты жастайынан көпшіл, мейірімді, үлкенді құрметтеп, кішіге қамқоршы болуды үйретуге өте зор ықпалын тигізеді.