Мақыш Қалтаев – діни-ағартушы ақын

Дастандары. Өз шығармаларында халықты ояту, білім беру мәселелерін көтеруі. Имандылық, ағартушылық идеяда бірқатар шығармалар жазғандығы. Өлеңдерінде бейнелеу құралдарының молдығы. Еңбек тақырыбына жазылған туындылары.

Философиялық түсінік-толғамдары. Өмір құбылыстарына, дінге көзқарасы. Меккеге бару сапары. Лирика жанрында өнімді еңбек еткені. «Сәнқойлар», «Еріншек», «Қазақтың жаманы болмас». Сыншыл сарындағы лирикасындағы ой-толғамдардың, көркемдік құралдардың Абай дәстүрімен үндестігі. «Шын сырым», «Арман», «Жастық туралы» атты шығармалары. Поэмалары - «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек», «Нартайлақ-Айсұлу». Шығыстың әйгілі шығармасы «Шаһнаманы» аударуы.

«Маса» жинағы. Аудармалары. «Қырық мысал» жинағы. Жинақтың құрылымдық және мазмұндық сипаты.

«Бұ заманның соғысы», «Заман жобасының баяндамасы», т.б. Әдебиетке қатысты мақалалары.

Қазақтың әдебиеті мен тілін зерттеудегі ғалымдық еңбегі туралы мәлімет. «Әдебиет танытқыштың» қазақ әдебиетіндегі орны. Тұңғыш теориялық еңбектің дүниеге келуі. Әдебиеттің теориясын жасаудағы жаңалығы.

Ауыз әдебиетінің озық үлгілерін жинап, құрастыруы («Ер Сайын», «23 жоқтау», т.б.)
6-тақырып. М.Дулатов шығармаларындағы азатшылдық идея.

«Оян, қазақ» жинағында отарлық езгіге, қараңғы марғаулыққа қарсы күреске шақыру, халықты ояту идеясын ашықкөтеруі. Кітаптың таралу, танылу тағдыры.Міржақып өлеңдеріндегі отарлық саясатқа қарсы ойдың, ағартушылықидеяның молдығы. «Азамат» жинағы арқылы Міржақыптың шын мәніндегіақындық қуатының танылуы.

Міржақып қаламына тән реализм. Көркем бояу мен кестелі орамдардың, бейнелі тіркестердің қолданылу ерекшеліктері. Тіл шұрайының деңгейі. Ұлттық көркем прозаның қалыптасып, дамуына үлес болып қосылғаны.
7-тақырып. С.Торайғыров шығармашылығы.

- С.Торайғыров лирикасындағы әлеуметтік теңсіздік мәселесі.

(«Оқып жүрген жастарға», «Талиптарға», «Оқудағы мақсат не», т.б.) мақсаткерліктің басым болуы. Қазақ зиялыларымен араласуының шығармашылығына тигізген әсері.

- С.Торайғыров поэмаларындағы әдеби-көркемдік ізденістер.

«Қамар сұлу» романының көркем прозадағы жаңашыл шығарма екені. өмір шындығын суреттеуде, нақты өмірден алынған кейіпкерлер образын сомдауда көркемдік құралдарды тиімді пайдалануы. Ескі мен жаңаның күресін бейнелі беруі. Жаңа заман күрескері ретіндегі Қамар бейнесінің нанымды жасалуы.

• 
  С.Торайғыров романдарының жанрлық ерекшеліктері.
  

М.Жұмабаев поэмаларындағы ұлт табиғатының даралануы. Ақын поэмаларындағы қазақ тұрмысының өткенін жырлау арқылы, ұлттық мәдениеттің ежелгі арналарының табиғи тұнбасын аршуға ұмтылудың басымдылығы. Аңыздық сюжеттерді өмір шындығымен тұтастыра жырлауға бейімділігі. («Қойлыбайдың қобызы», «Қорқыт», т.б.). Поэмаларында тарихи тақырыпты терең игеруі («Батыр Баян», «Оқжетпестің қасында»). Поэмаларының жанрлық ерекшеліктері, тақырып пен идея бірлігі, сюжеттік желісі мен образдылығы. Поэмаларындағы ауыз әдебиеті үлгілерінің атқаратын көркемдік-эстетикалық қызметі.

«Ақбілек» романы. Оның жанрлық сипаты. Тақырыбы мен идеясы. Жазушының сюжет дамыту, образ жасау, композиция құру шеберлігі. Романда тарихи шындық пен көркемдік шешімінің бірлік табуы.

Әңгімелері. Тақырыбы мен идеясы, тартыс сипаты. Қаһарман мен оқиға арақатынасын көрсетудегі ұтымды тәсілдері. Кейіпкерлердің сөзі мен ісіндегі өзіндік шеберлік белгілері.
10-тақырып. С.Сейфуллин лирикаларындағы көркемдік. Лирикалық өлеңдері («Сағындым», «Тау ішінде», «Тұлпарым», «Шәйіт болған досыма», «Сыр сандық», «Ақсақ киік», т.б.). Ақын поэмаларындағы өршіл романтика сарыны («Аққудың айрылуы»). Сәкеннің қазақ поэзиясына жаңа ырғақ, соны ұйқастар әкелуі. «Көкшетау» (1929). Ақын поэмаларына негіз болған өмірлік материалдар. Ақынның халық аңызы желілеріне негіздеп жазған шығармалары, олардың жанрлық сипаты, стильдік беті.

С.Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романы мемуарлық шығарманың бастау көзі.

Жазушының прозалық шығармалары. «Тар жол, тайғақ кешу» атты мемуарлық романы (1927). Шығарманың тарихи маңызы, жанрлық, идеялық-көркемдік ерекшеліктері.

Сәкеннің драмалық шығармалары («Бақыт жолына», «Қызыл майдан»). Пьесаларының қазақ драматургиясының дамуына тигізген әсері.

Сәкен - қазақ әдебиеті тарихын зерттеуші. Қазақ әдебиетінің даму жолдары, әдеби мұра жайындағы еңбектері. «Қазақ әдебиеті» оқулығы. Сәкен творчествосының қазақ әдебиеттану ғылымында бағалануы.

12-тақырып. І.Жансүгіров – лирик ақын. І.Жансүгіровтың «Құлагер» поэмасы.

«Құлагер» поэмасы. Тілі, көркемдік ерекшеліктері. Сюжеті, тақырыбы. Кейіпкерлері. Ақынның образ жасаудағы шеберлігі.

Қазақ поэзиясында сюжетті поэма жанрының дамуына Ілиястың әсері, қосқан зор үлесі («Күй», «Дала», «Күйші» поэмалары). Ақын поэмаларының тақырыбы, сюжеті, композициясы., тілі. Ақынның образ жасау, мінез даярлау шеберлігі.

Жазушының образ жасау шеберлігі. Б.Майлиннің драматургиясы. «Жалбыр», «Біздің жігіттер», «Майдан», «Талтаңбайдың тәртібі», «Аманкелді» драматургиялық шығармалары. Пьесаларындағы («Шаншар молда», «Ауыл мектебі», «Неке қияр», «Қос қақпан», «Көзілдірік», «Жасырын жиылыс», «Келін мен шешей») көрініс тапқан ескіліктің қалдықтары, оны сынаудың мәні, жанрлық ерекшеліктері.

Бейімбет творчествосының қазақ әдебиеттануында бағалануы.
15-тақырып. Б.Күлеев – лирик ақын. Б.Күлеев поэмаларындағы азаттық сарын.

Ақынның өлең өрнектеріне, өлшемдеріне, поэтикасына айрықша көңіл бөлгендігі. Оның көркемдігін көтеру бағытындағы ізденістері әлемдік әдебиетте өтіп жатқан негізгі ағымдармен үндестік байқататыны. Жазушы поэзиясында ішкі сезім маңызды қызмет атқарса, оны жайната бейнелеу көркемдік ізденіс мақсаттарымен байланысуы.

Қаламгер шығармашылығының басты тақырыбы - Өмір, Өлім. Оны автор метафораларға, күрделі символдарға орай философиялық тереңдікте бейнелейді. Ақын шығармашылығындағы жастық шақ, табиғат сұлулығы, жыл мезгілдері, махаббат тақырыбы айрықша орын алуы. ХХ ғасыр басындағы қазақ ақындары арасынан бұл тақырыпты ерекше тоқтала, тереңдей тебірене жазған М.Жұмабаевтан басқаларды табу қиын екендігі.
3.5 С¤Ж мазм±ны

№	СӨЖ түрі	Есеп беру формасы	Бақылау түрі	Сағат көлемі
1	Дәріс сабақтарын өңдеу		Сабаққа қатысу	30 (1х30)
2	Үй тапсырмасын орындау	Жұмыс дәптері	Сабаққа қатысу	15 (1х15)
3	Бақылау жұмысын орындау	Бақылау жұмысы		2
3	Қосымша материалдарға дайындық	Конспект	Коллоквиум	28
4	Семестрлік тапсырманы орындау	Реферат	Семестрлік тапсырманы қорғау	11
5	Бақылау шараларына дайындық		МБ1, МБ2	4
	Барлығы			90

Студенттерге µздігінен оќуѓа берілетін таќырыптар

1. ХХ ғасыр басындағы ұлттық әдебиеттің даму бағыттары: идеялық, жанрлық, көркемдік ізденістер.

¦сынылатын єдебиет: [1], 1-16 бет, [4], 1-55 беттер, [6] 1-120 беттер.

2. Діни-ағартушылық және ағартушы-демократтық бағыттағы әдебиет.

¦сынылатын єдебиет: [8], 1-100 беттер; [9], 1-96 беттер.

3. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің стильдік ерекшеліктері.

¦сынылатын єдебиет: [8], 1-85 беттер; [7], 1-44 беттер.

4. Шәкәрім лирикасының тақырыптық арналары.

¦сынылатын єдебиет: [3], 1-200 бет.

5. Сұлтанмахмұт поэзиясы - өз дәуірінің шындығы.

¦сынылатын єдебиет: [7], 1-200 бет, [4], 1-55 беттер, [6] 45-75 беттер.

6. А.Байтұрсыновтың шығармашылық мұрасы.

¦сынылатын єдебиет: [10], 1-200 бет, [4], 1-55 беттер, [6] 85-96 беттер.

7. М.Дулатұлының шығармашылық мұрасы.

¦сынылатын єдебиет: [9], 5-36 бет, [4], 50-105 беттер, [6] 36-79 беттер,

8. Н.Орманбетов пен Ғ.Қараш шығармаларындағы азаттық идея.

¦сынылатын єдебиет: [4], 1-200 бет, [4], 25-39 беттер, [6] 49-100 беттер.

9. 1916 жылғы ұлт-азаттық күресіне байланысты туған жырлар.

1. 
   Діни-ағартушылық бағыттағы ақындар шығармашылығының ерекшеліктері. Мәшһүр Жүсіп Көпеев шығармашылығы.
   
2. 
   Ж.Аймауытовтың «Ақбілек» романындағы дәуір шындығының суреті. ХХ ғ. бас кезіндегі қазақ әдебиетіндегі негізгі бағыттар. Ағартушы-демократ жазушылар шығармашылығындағы басты тақырыптар.
   
3. 
   Мұхамеджан Сералин поэмалары.
   
4. 
   М.Дулатов поэзиясындағы азаттық арна.
   
5. 
   М.Жұмабаев поэзиясындағы сыршылдық.
   
6. 
   С.Торайғыров поэмаларындағы әлеуметтік өмір шындығы.
   
7. 
   С.Торайғыров романдарының жанрлық ерекшелігі.
   
8. 
   А.Байтұрсынов – аудармашы.
   
9. 
   С.Көбеевтің «Қалың мал» романының тақырыбы.
   
10. 
    Ш.Құдайбердиев поэзиясындағы Абай дәстүрі мен жаңашылдық.
    
11. 
    Ш.Құдайбердиев поэмаларындағы тарихи шындық пен көркемдік шешім.
    
12. 
    Мақыш Қалтаев шығармашылығындағы діни көзқарас пен адамгершілік тәрбиенің ұштасуы.
    
13. 
    Ағартушы-демократтық бағыт ерекшелігі.
    
14. 
    Ж.Аймауытовтың драматургиясы.
    
15. 
    Әсет Найманбаев дастандарындағы шығыс дәстүрі.
    
16. 
    С.Дөнентаев – мысалшы.
    
17. 
    Қиссашыл, кітаби ақындар шығармашылығының ерекшеліктері.
    
18. 
    Шәді Жәңгіров шығармашылығы.
    
19. 
    Әріп Тәңірбергенов ақындығы.
    
20. 
    Бекет Өтетілеуов – аудармашы.
    
21. 
    Бернияз Күлеев лиризмінің сыршылдығы.
    
22. 
    ХХғ.б. әдебиеттегі жанрлық ізденістер.
    
23. 
    ХХғ.б. баспасөздегі қазақ әдеби сыны.
    
24. 
    ХХғ.б. қазақ прозасы.
    
25. 
    ХХғ.б. қазақ әдебиетіндегі азатшыл-демократтық бағыт.
    
26. 
    А.Байтұрсынов ақындығы.
    
27. 
    С.Көбеев – аудармашы.
    
28. 
    А.Байтұрсынов - әдебиет зерттеушісі.
    
29. 
    С.Торайғыров ақындығы.
    
30. 
    М.Дулатовтың «Бақытсыз Жамал» романының идеялық-көркемдік жетістіктері.
    
31. 
    Ғұмар Қарашев поэзиясындағы танымдық-философиялық ой толғау.
    
32. 
    М.Сералин – публицист.
    
33. 
    М.Жұмабаев өлеңдеріндегі көркемдік ізденістер.
    
34. 
    М.Жұмабаев поэмаларындағы ұлттық болмысты ашар көркемдік шешімдер.
    
35. 
    С.Дөнентаев поэзиясындағы әлеуметтік теңсіздік мәселелері.
    
36. 
    Нұржан Наушабаев ақындығы.
    
37. 
    ХХғ.б. кезіндегі драмалық шығармалар.
    
38. 
    С.Сейфуллин лирикасы.
    
39. 
    С.Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романындағы тарихи шындық көрінісі.
    
40. 
    С.Сейфуллиннің «Көкшетау» поэмасындағы Адақ батыр бейнесі.
    
41. 
    І.Жансүгіров «Күй» поэмасындағы өнер құдіреті.
    
42. 
    І.Жансүгіровтің «Күйші» поэмасындағы өнерпаз тағдыры.
    
43. 
    І.Жансүгіровтың «Құлагер» поэмасындағы Ақан бейнесі.
    
44. 
    І.Жансүгіров лирикасындағы шеберлік.
    
45. 
    Б.Майлин «Шұғаның белгісі» повесіндегі әйел тағдыры.
    
46. 
    Б.Майлиннің әңгімелеріндегі қарапайым адам бейнесі.
    
47. 
    Б.Майлиннің «Азамат Азаматыч» романындағы өмір шындығы.
    
48. 
    Б.Майлин лирикасындағы Мырқымбай бейнесі.
    
49. 
    Б.Майлин - әңгіме жанрының шебері.
    
50. 
    Б.Күлеев лирикасындағы сыр мен сезім.
    
51. 
    Б.Күлеев поэмаларындағы дәстүр мен жаңашылдық.
    

1. 
   «Айқап». –А: Қазақ энциклопедиясы, 1995.
   
2. 
   Әбдиманұлы Ө. ХХ ғасыр бас кезіндегі қазақ әдебиеті: Оқу құралы.- А: Қазақ университеті, 2002 жыл.
   
3. 
   Әбдірахманов Т. Жаңа ғасыр көгінде. – А, 1969.
   
4. 
   Әбдірахманов Т. Таланттар тағылымы. –А, 1988.
   
5. 
   Әбдіғазиев Б.Асыл арна. –А: Қазақ университеті, 1992.
   
6. 
   Әбдіғазиұлы Б. Шәкәрім Шығармашылығының дәстүрлік және көркемдік негіздері. – А: Кенже-пресс, 2000.
   
7. 
   Әбдіманов Ө. «Қазақ» газеті. –А, 1993.
   
8. 
   Бекхожин Х. Қазақ баспасөзінің даму жолдары. –А, 1964.
   
9. 
   Бес арыс. – А: Жалын, 1992.
   
10. 
    Бисенғали З. ХХ ғасыр басындағы қазақ романы. –А: Өлке, 1997.
    
11. 
    ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиеті. – А: Ғылым, 1994.
    
12. 
    Ерденбеков Б. Әріп ақын. – А, 2001.
    
13. 
    Кәкішев.Т. Қазақ әдеби сынының тарихы. –А: Санат, 1994.
    
14. 
    Кенжебаев Б. ХХ ғасыр басындағы әдебиет. – А: Білім, 1993.
    
15. 
    Кенжебаев Б. Журналист Мұхаметжан Сералин. –А, 1957.
    
16. 
    «Қазақ» газеті. – А: Қазақ энциклопедиясы, 1998.
    
17. 
    Қазақ әдебиетінің тарихы. 6 томдық. –А, 1965.
    
18. 
    Нұрғалиев Р. Ахмет Байтұрсынов. –А, 1991.
    
19. 
    Қазақ поэзиясының антологиясы.-А: Ғылым, 1993.
    
20. 
    ХХ ғасыр басындағы әдебиет. Хрестоматия.-А: Білім, 1994.
    

21. Байтұрсынов А. Шығармалары. –А: Жазушы, 1989.

22. Дөнентаев С. Ұрпағыма айтарым. –А: Жазушы, 1989.

23. Дулатов М. Шығармалары. –А: Жазушы, 1991.

24. Кердері Әбубәкір. Қазағым. – А: Жазушы, 1993.

25. Көпеев М-Ж. Шығармалары.–А.Ғылым, 1991-1992.

26. Мәшһүр Жүсіп. Шығармалары. – Павлодар, 2003-2007.

27. Құдайбердиев Ш. Шығармалары. – А: Жазушы, 1988.

28. Торайғыров.С. Шығармалары. –А, 1993.

29. Тұрмағанбет. «Рүстем-дастан». – А, 2004.