іскерлік ойын «МОНОПОЛИЯЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІК»

іскерлік ойын «МОНОПОЛИЯЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІК»

1. 
   «Жеке сұраныс», «шығын», «рыноктік сұраным», «монополия», «түсім», «пайда», «фирманың тепе-теңдігі», «тепе-теңдік баға» түсініктерін ұғып алу.
   
2. 
   Сұраныс заңының мәнін сезіну (түсіну).
   
3. 
   Монополиялық рыноктың баға жасау механизмін зерттеу.
   
4. 
   Тұтынудың бағалауды қалыптастыру және тауарды жарнамалауы элементарлы дағдыларын білу.
   

• 
  Жеке сұраныс – белгілі бір уақыт аралығында кез келген адамның сатып алуға тілек білдіретін және ала алатын тауар саны.
  
• 
  Рыноктік сұраныс – берілген тауарды сатып алушылардың барлығының жеке сұраныс мәндерінің сомасы.
  
• 
  Сұраныс заңы – бағаның өсуіне байланысты сұраныс көлемінің азаюы.
  
• 
  Монополия – жалғыз сатушы.
  
• 
  Алып сатар - монополия – тауарды бір рынокта жазып алынған (фиксированный) баға бойынша сатып алатын және оны басқа рынокта еркін (моноплиялық) бағамен сататын монополия.
  
• 
  Түсім – бағаның және сату көлемінің туындауы.
  
• 
  Алып сатар - монополист шығыны – сатып алудың бағасының және сату көлемінің туындауы.
  
• 
  Пайда – түсім мен шығынның айырмашылығы.
  
• 
  Фирманың тепе-теңдігі – оның пайдасы максималды болған жағдай.
  
• 
  Тепе-теңдік баға – пайданы максимизациялау үшін үшін монополисттің қоятын бағасы.
  

Мысал қарастырайық.

Рынокта екі сатып алушы және монополия. Бағалары 30, 25, 20 бірлік болғанда бірінші сатып алушының сұранысы 1, 2 және 3-ке тең, ал екінші сатып алушының сұранысы сәйкесінше 0, 1 және 1-ге тең. Сатып алу бағасы 9-ға тең. Рыноктік сұраныс Q-ды Q1 және Q2 жеке сұраныс функцияларын қосу арқылы табамыз. Жалпы шығын TC осы жағдайда сату көлеміне пропорционалды.

Осыны ескере отырып 1 кестенің мәліметтерін толтырамыз.

Максималды пайда – 48 бағаның 25 мөлшерінде жетеді. Бұл тепе-теңдік баға.

P	Q1	Q2	Q	TR	TC	П
			Q1 + Q2	P*Q	9*Q	TR - TC
30	1	0	1	30	9	21
25	2	1	3	75	27	48
20	3	1	4	80	36	44

Ойын ережелері.

Бірнеше студенттер (2-3 кісі) алып сатар-монополия ролін атқарады (әр сатушының өзінің ерекше тауары бар).

1. 
   Қалған студенттер сатып алушылар. Әр студент бір ғана тауарға сұраныс жасай алады.
   
2. 
   Негізінен ойын студенттер-монополисттер арасында ойналады. Үлкен пайда алған монополия алады. Монополистің мақсаты тауарға рыноктік сұранысты көбейту үшін оны таңдау және жарнамалау болып табылады.
   
3. 
   Монополист сатып алатын тауарға нақты рыноктағы тауар бағасына байланысты баға қояды. Бұл баға монополистің пайдасына тікелей әсер етеді. Егер сатып алу бағасы өте жоғары болса, онда монополист шығынға батады. Алайда сатып алудың бағасы өте төмен болуға тиіс емес. Егер сатып алатын тауардың бағасы 0-ге тең болса, онда монополист тауарды «ұрлаған» болып есептеледі.
   
4. 
   Монополист оқытушыға сатып алу бағасын құпия түрде хабарлайды, себебі баға сатып алушының жеке сұранысының қалыптасуына әсер етпеуге тиіс (бұл «коммерциялық құпия»).
   
5. 
   Студенттер – «сатып алушылар» да ойынға қатысады, олар кез келген сатушыларды қолдайды («теңгемен дауыс беру арқылы»). Әрбір сатып алушы тауарды таңдайды және оған сұраныс жасайды.
   
6. 
   Егер сатып алушы сұраныс заңына бағынбайтын сұранысты ұсынған болса, онда мұндай сатып алушы дисквалификацияланады, оның өтініші қабылданбайды. Белгілі бір сатушы сатып алушының қолдауынан айрылады.
   
7. 
   Жеке сұраныстың кестесін толтыру кезінде аудиторияда әр тауар бағасы диапозонының өзгеруіне байланысты дискуссия жүреді. Дискуссияның қорытындысы ретінде болуы мүмкін әр тауардың бағасы (4-5 мағынасы) алынады, аудиторияның пікірінше максималды және минималды болуы мүмкін мағыналар алынуға тиіс.
   
8. 
   Тауардың баға диапозондық айтысына сатушы қатыспайды, себебі ол жоғары бағаға және жоғары тепе-тең баға қоюға ынталы.
   
9. 
   Оқытушы бұл ойында ұйымдастырушы функциясын атқарады және қажетті есептеулерді тақтаға жазуы керек (есептеулерді тақтаға жазуды студенттерге тапсыруға болады).
   

Бірінші сұрақты дайындау барысында графиктің көмегімен баға, сұраныстың икемділігі, шекті табыс және жиынтық табыс арасындағы байланыстарды көрсетіңіз.

1.Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу

2.Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3.Тест сұрақтарына жауап беру

4.Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
Өзін-өзі бақылау үшін сұрақтар:

1. 
   Монополиялық бәсеке моделі ерекше мағыналы айналым құрылымының қайсысын иемденеді?
   
2. 
   Фирманың әс-әрекетін түсіндіріңдер қысқа мерзім кезеңінде сұранысты қалай азайтады?
   
3. 
   Тепе-теңдік бағаның жағдайы қандай қысқа мерзім кезеңіндегі фирмалардың шығаруында?
   
4. 
   Қандай жағдай ұзақ мерзімдегі нарықтағы тепе-теңдікте монополиялық бәсекенің?
   
5. 
   Біздің көзқарасымызбен қарағанда халықтардың тіршілігін қамтамасыз етуде монополиялық бәсекенің?
   
6. 
   Баға емес бәсекеде монополиялық бәсеке қандай жағдайды пайдаланады?
   
7. 
   Немен кемітілген монополиянық бәсекенің кемшілігі және оны немен толтыруға болады?
   

1. 
   Үй тапсырмасы.
   
2. 
   Тақырып бойынша глоссарий жасаңыз.
   
3. 
   Ситуациялық есепті шығарыңыз. Сол бойынша комментарий жасаңыз:
   

Б. Әрбір 20 фирма саланың монополиялық бәсекеде иемденеді dd қисығын, берілген теңдік P=10-0,001Q қандай болады, қисық әрбір фирмаға салаға кіргеннен кейін 5 жаңа фирма С-(117), “Экономикалық теория” Сұрақтар мен жауаптар.

1. 
   Қандай монополиялық бәсеке кәсіпорыны шығарады?
   

ә) дифференциалдық;

б) стандартталған;

в) унифицираланған.

2. 
   Қысқа мерзім кезеңінде кәсіпорыны монополиялық бәсеке жағдайында болатын, төменгі көрсетілгендерге істей алады, одан басқа:
   

ә) зиянды минимизациялау;

б) нормальды пайда алу;

в) пайданы біркеліге келтіру және шектеулі шығын.

3. 
   Ұзақ мерзімдік рыноктағы тепе-теңдік монополиялық бәсекені білдіреді:
   

ә) баға теңдеседі шектеулі шығынмен;

б) фирма экономикалық пайда алмайды;

в) барлық өндірістік қуат кірістірілген.

4. 
   Монополиялық бәсеке рыногында фирманың рыноктық өкіметтік көзі болады:
   

ә) өнімді дифференциялау;

б) бәсекенің болмауы;

в) өндірістік қуаттың артық болуы.

5. 
   Монополиялық бәсекенің негізгі әлеуметтік тиімділігі болады:
   

ә) тауардың мол ассортименті;

б) тауардың бәсекелестігі;

в) барлық келтірілгендер.

2.Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3.Тест сұрақтарына жауап беру
СӨЖ арналған бақылау сұрақтары:

1. 
   Келесі тақырыппен танысу. Глосарий құру.
   
2. 
   1 семинарлық сабақтың сұрағы дәстүрлі формада талқыланатын болады.
   
3. 
   Семинарлық сабақтың 2,3 сұрақтары рефераттық формада қарастырлады.
   

Есеп 1. Соңғы он жылдықта Еуропа мен Құрама Штаттардағы кәсіподақ лидерлары фирмалардың осы елден жұмысшы күшін жалдаудың жоғары шығындарын болдырмау үшін «шетелден жұмысшы күшін жалдайтынына» шағымданады. Фирмалардың неге осылайша әрекет жасайтының көрсету үшін график сызыңдар.

Есеп 2. Аталмыш тенденцияға қандай экономикалық күштер қарсы әрекет жасай алады.

Есеп 3. Өндірісті шетелге ауыстыруға қандай салалар сіздің ойынызша ерекше қызығушылар танытар еді.

1. Жұмысшы күшінің қосымша бірлігінен түсетін қосымша табыс – бұл:

1. 
   Еңбек табыстылығы;
   
2. 
   Пайдалылық;
   
3. 
   Еңбектің қосымша табыстылығы;
   
4. 
   Шекті шығындар;
   
5. 
   Рентабельділік.
   

1. 
   MPL/MR;
   
2. 
   MPL+MR;
   
3. 
   MRxMP;
   
4. 
   MPLxMR;
   
5. 
   MPL-MR.
   

1. 
   Шекті табыс шекті шығындарға тең болуы үшін;
   
2. 
   Шекті табыс шекті шығындардан аз болуы үшін;
   
3. 
   Шекті табыс шекті шығындардан көп болуы үшін;
   
4. 
   Шекті шығындар табыстан асып кетуі үшін;
   
5. 
   Шекті табыс нөлге тең болуы үшін.
   

1. 
   Өзінің қалпын өзгертпейді;
   
2. 
   Оңға қарай жылжиды;
   
3. 
   Солға қарай жылжиды;
   
4. 
   Жоғарыға қарай жылжиды;
   
5. 
   Төменге қарай жылжиды.
   

1. 
   Сала сұранысының қисықтары қосу;
   
2. 
   Әр фирмада оған деген сұранысын анықтау;
   
3. 
   Алдымен әр фирмада оған деген сұранысын анықтау, содан кейін саланың сұраныс қисықтарын мүшелеп қосу;
   
4. 
   Сала ұсыныстарының қисығын қосу;
   
5. 
   Әр саладағы ұсыныс қисықтарын анықтау.
   

1. 
   Орташа шығындар қисығы;
   
2. 
   Шекті шығындарды;
   
3. 
   Орташа табыс қисығы;
   
4. 
   Шекті өнімді;
   
5. 
   Шекті шығындар қисығын.
   

1. 
   Орташа шығындар;
   
2. 
   Шекті шығындар;
   
3. 
   Үлесті табыстар;
   
4. 
   Тұрақты шығындар;
   
5. 
   Ауыспалы шығындар.
   

1. 
   Өндіріс факторларынан қолданудан түсетін пайда шығындардан төмен болады;
   
2. 
   Өндіріс факторларынан қолданудан түсетін пайда шығындардан жоғары болады;
   
3. 
   Пайда шығындарға тең болады;
   
4. 
   Жиынтық табыстар шығындарға тең болады;
   
5. 
   Пайда нөлге тең.
   

1. 
   MY=MP;
   
2. 
   ME
3. 
   ME>MRP;
   
4. 
   ME=MRP;
   
5. 
   ME>MP.
   

1. 
   Орташа табыс;
   
2. 
   Шекті шығындар;
   
3. 
   Шекті табыс;
   
4. 
   Экономикалық рента;
   
5. 
   Таза табыс.
   

Анықтаңыз, неге жетілген бәсеке нарығында ресурсты ұсыну қисығы көлденең түзу және неге S_PEC= MIC.

Ресурстарға фирманың сұраныс өзгерісі қандай факторларға байланысты екенін анықтаңыз.

Екінші сұраққа жауап беру үшін монополияның өндіріс факторларына сұраныс ерекшеліктерін анықтау керек. Талдау барысында фирмалар келесі жағдайларда қандай шешім қабылдайтынын анықтаңыз:

а) фирма жетілген бәсеке нарығында өзіне керекті ресурсты сатып алады, және өз өнімін монополия нарығында сатады;

б) фирма ресурстар нарығында монопсонист ретінде болады және де өз өнімін бәсекелі нарықта сатады;

в) фирма бір уақытта дайын өнім нарығында монополист және ресурстар нарығында монопсонист. Барлық жағдайларды графиктің көмегімен көрсетіңіз;

г) екі жақты монополия.

Үшінші сұрақта ресурсқа салалық және нарықтық сұраныс мағынасын түсіну керек. Көрсетіңіз, салада факторларға сұраныс икемділігін қандай факторлар анықтайды? Нарықтық сұраныс қисығын қалай алуға болады?

Берілген сұраққа жауап беру барысында аз шығындар мен пайданы мейлінше арттыру ережелеріне назар аудару керек. Аз шығындар ережесі: өнімнің кез келген көлемінің өндірісіне шыққан шығындар минималды болады, егер әрбір қолданған ресурстың құнының бір теңгесіне келетін шекті өнім бірдей болса. Шығындардың азаюы мына жағдайда болады: MP_L/P_L = MP_K/P_K. Пайданы арттыру үшін шығындарды азайтудың жеткіліксіз екеніне назар аудару керек. Үлкен пайдамен шығару көлемі MR=MC болғанда болады. Ресурстар нарығында пайданы арттыру ережесі: MRP_L/P_L = MRP_K/P_K = 1. Толық талдау үшін мына әдебиетті ұсынамыз: Макконнелл К.Р:, Брю С: Экономикс. В 2-х т. Т.2. Глава 29. С.142-155.

2.Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3.Тест сұрақтарына жауап беру
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Жеке және жалпы тепе-теңдіктің мазмұның салыстырындар? Әрқайсысы қандай қатынаста пайдалы?

2. Нені ұсынады шығын және нәтиже кестесі? (таблицаны пайдаланып, анықтаңдар 20 бірлікке (10%) кейбір соңы неге әкеледі машинаны өндірудегі.

3. Валърас тепе-теңдігі бойынша анықтау механизмін жазыңдар.

4.Маршалл нені күш ретінде қолданды тепе-теңдік рыногіның қозғалысы ретінде?

5.Экономика қызметінің тиімділік критериі қандай?

1.Семинар сабағына дұрыс дайындалу үшін мынандай фрагментімен танысыңыздар "жалпы тепе-тендік: екі сала моделі". Экономика кітабінен конспект жасаңыздар. (191-194) жауап беруге дайын болыңыз.

2. Екінші сұрақ бойынша мынадай тапсырманы орындаңыздар: Сурет 3 пайдаланып силабустағы жалпы тепе-теңдіктің механизмын түсіндіріндер .

З.Окулықтың 8 тарауын қолданыңыздар. "Микроэкономика" авторлары Тарануха Ю. және т.б.

4.Тестіларға жауап беріңіз.

6. 12 тақырыппен танысыңыз: "Сыртқы тиімділік теориясы".

1.Салада, тік байланыста болатьн сол саламен, ұсыныс қысқарады. Бұл әкелуге тиіс:

а) бағаның төмендеуі сол салада;

ә) баға өседі сол салада;

б) сұраныс төмендейді сол салада;

в) ұсыныс өседі сол салада.

2.Жалпы экономикалық тиімділікке жетудің критериі қандай?

а) пайдалану барлық қолдағы өндірістік ресурстары;

ә) өндірістік өнімнің барлығы сатылған ;

б) тұтынушы максималдық пайдалылық алады;

в) жоғары көрсетілгендердің бәрі.

3. Тиімділік экономика көрсетіледі өндірістік мүмкіншілік графигінде:

а) нүктелер графиктің ішінде орналасқан;

ә) нүктелер графиктен тысқары орналасқан;

б) нүктелер өндірістік мүмкіндікте орналасқан;

в) экономиканың эффективтігі өндірістік мүмкіндікке байланысты емес.

4.Өндіріс мүмкіндіктің қисығы: : а) бір игілік өндірісінің көлемі тәуелділікті көрсетеді өндіріс көлемінің басқа игіліктің ресурстар мағынасының сол жағдайда;

ә) өндіріс игілік өндірісі көлемі көрсеткендей өндіріс факторына бағынышты;

б) өндіріс игілік көрсеткендей көлемі өндіріс игілігінің көлеміне бағынышты;

в) дұрыс жауап жоқ.

5. Дұрыс жауапты таңдаңыз:

а) бір уақыттағы барлық саланың тепе-тендігі жалпы тепе-тендік деп атайды

ә)жалпы тепе-тендік талдауы көрсеткендей экономиканың әрбір бөлігі бірге қызмет етеді;

б) тек жеке тепе-тендікті талдау, қателікке әкелуі мүмкін;

в) барлық жауаптар дұрыс.
Әдістемелік нұсқау.

Жалпы тепе-теңдікті талдау бағаны анықтаудыболжау және бірмезгілде бірнеше нарықта шығару көшін анықтау, ол үшін Эджверт диаграммасын талдау, Парета бойынша тиімділік, әл-ауқатты негізгі теориясы деген проблемаларды жан-жақты зерттеуге қол жеткізу керек.

1.Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу

2.Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3.Тест сұрақтарына жауап беру

1. айырмашылығы бар ма қоғамдық игіліктің рыноктік сұраныс қисығынан жеке игілік сұраныс қисығынан? Егер бар болса оның ерекшелігі қандай?

2. қоғамдық игілікті мемлекет қалай береді?

3. шешім қабылдау үшін, көпшілік дауыс артықшылығымен қандай принцип қолданылады, неге ол тиімді болмайды?

4. қоғамдық игілікті мемлекет өндіруде тиімділік қалай іске асырылады?

5. қоғамдық игілікті беруде рыноктың мүмкіндігі неге шектеулі?

1. Семинар сабағының 1-2-ші сұрақтар бойынша жазбаша блок-сұрақ

2. 3-4-ші сұрақтар дискуссия түрінде өтеді, ол үшін көрсетілген сұрақтарға дайындалындар.

2.1. Мемлекеттің мағыналығы тиімді қоғамдық игілікті береді. Ешқандай сенбеушілік ұстаным жоқ. Егер сіз басқаша ойласаңыз, өзініздің көз қарасынызды дәлелдеңіз.

2.2. Дауыс беру арқылы институт саны бойынша шешім қабылдау қоғамдық игілікті ұсыну тиімдікке жеткізеді, сіз осыған келісесіз бе? Егер жоқ десеңіз, түсіндіріңіз.

2.3. Қоғамдық игілікті мүмкіншілігіне қарай нарық арқылы беру шектеулі. Сіз келісесіз бе? Біз неге солай дейміз?

3. Үйде екі тапсырысты орындаңыз, жауабын тексертуге оқытушыға беріңіз.

3.1 Белгілеңіз сәйкестікті сол қатардағы элементтермен және оң қатардағы элементтер арасындағы, басқаша айтқанда анықтандар таза қоғамдық игілік мысалмен болатын, барлық басқа игіліктерді.

Дұрыс мынадай формада жазыңыз 1 ... (цифр) т.с.с. 2 ... т.с.с.

1. Таза қоғамдық игілік;

2.Электроэнергия;

3. Маяктар;

4. Басқа игілік;

5. Полиция;

6. Қоғамдық көлік;

7. Ұлттық қорғаныс;

8. Жоғары оқу құралы;

9. Орта мектептер, бала бақша;

10. Концерттік зал, филормония.

Белгілі, өзіне тән қоғамдық игіліктердің белгілері, сайлану және сайламау шығармау, шығару белгілі болвп әр дәрежеде және әртүрлі комбинацияда. Кейбір қоғамдық игілікке сипаты жоғары дәрежеде сайлау төмен дәрежеде шығару, басқалары үшін керсінше төмен дәрежеде сайлану және жоғары дәрежеде шығару. Осыған байланысты бөледі қоғамдық игіліктің әртүрі айырады. Олар есептелген сол колонка берілген төменгі таблицада оң жағында орналасқан әртүрлі дәреже комбинациясында сіздерге белгілі қоғамдық игіліктің әртүрлі салалары мен бірге сондай игіліктің мысалдары. Сізге керегі сәйкестікті анықтау. Сол жақ элементтердің қатары және оң қатарды, бастапқв тапсырыс бойынша анықтаңыздар дұрыс жауапты.

5. Тестілерге жауап беріңіздер.