Qoldanbaly tıl ğylymy Қолданбалы лингвистика - тілді практикалық талаптарға сәйкестендіріп қолданудың ғылыми жүйесін қалыптастыратын тіл білімінің саласы. Қолданбалы лингвистика да тіл білімінің бір саласы болып табылады, ол тілді өмірлік жағдайларға әсер ететіндіктен зерттейді. Ғылыми пән ретінде ХХ ғасырдың орта кезінен белгілі болды. - Қолданбалы лингвистика - тілді практикалық талаптарға сәйкестендіріп қолданудың ғылыми жүйесін қалыптастыратын тіл білімінің саласы. Қолданбалы лингвистика да тіл білімінің бір саласы болып табылады, ол тілді өмірлік жағдайларға әсер ететіндіктен зерттейді. Ғылыми пән ретінде ХХ ғасырдың орта кезінен белгілі болды.
- Өткен ғасырдың 50 жыл. бастап «қолданбалы лингвистика» термині жаңа мағынағы мағынаға ие болды. Орыс тілінде жарық көрген әдебиеттерде «қолданбалы лингвистика», «есептік лин.», «инженерлік лин.», «автоматты лин.», «математикалық лин.», «статистистикалық лин.»терминдері бірінің орнына бірі қолданыла бастады.
- Қолданбалы тіл білімінде тіл ғалымдары мен математик ғалымдар ілімі негізге алынады.
- Қазақ тілінің бар байлығын цифрландыру зауытының» кірпішін қалаған ғалым – Асқар Құдайбергенұлы Жұбанов. 1991-1993 жылдар аралығында бөлімде «Қазақ тілінің қолданбалы саласындағы проблемалар» атты тақырыпты орындауда филол.ғ.д., профессор Ә.Болғанбаев, А.Жұбанов, Ш.Дәулетқұлов, С.Бизақов сияқты ғалымдар өнімді еңбек етті.
Қолданбалы лингвистика термині тілдерді меңгеру , тіл үйрету, сауаттылық , әдебиеттану, гендерлік зерттеулер , сөйлеу терапиясы, дискурс талдау , цензура, кәсіби қарым-қатынас , медиа-зерттеулер сияқты тіл саласына байланысты зерттеулерді қолданады. - Қолданбалы лингвистика термині тілдерді меңгеру , тіл үйрету, сауаттылық , әдебиеттану, гендерлік зерттеулер , сөйлеу терапиясы, дискурс талдау , цензура, кәсіби қарым-қатынас , медиа-зерттеулер сияқты тіл саласына байланысты зерттеулерді қолданады.
- Лингвистика мен қолданбалы лингвистиканың басты айырмашылығы мынада: лингвистика - бұл тілдің жалпы немесе жекелеген тілдердегі құрылымы мен дамуын ғылыми зерттеу, ал қолданбалы лингвистика - тіл білімінің практикалық қолданылуына бағытталған тіл білімінің саласы.
- Қолданбалы лингвистиканың бірінші қызметі әліпби құрастыру, жалпы жазу жүйесін реттеу мен зерттеуді, тіл оқыту мен үйрету негізін беретін, аударма, емле, тіл мәдениетін қарастырып, негізін жүйелеуде танылады.
- Екінші қызметі заман ағымына қарай туындаған, тілді таңбаға түсірумен айналысатын «жасанды ақыл» арқылы тіл құрастыратын тіл ғылымының бір бағыты ретінде көрінеді.
Қолданбалы тіл біліміндегі ішкі бағыт – компьютерлік лингвистика. Бұл жасанды ақыл жүйесін құру мәселесін қарастырады. - Қолданбалы тіл біліміндегі ішкі бағыт – компьютерлік лингвистика. Бұл жасанды ақыл жүйесін құру мәселесін қарастырады.
- Компьютерлік лингвистика ғылыми бағыт ретінде ХХ ғасырдың 60-жылдары енді. Бірақ Қазақ тіл ғылымында бұл бағыт ол кезде танылған жоқ.
- Компьтерлік лингвистиканың міндетінің бірі – автоматты оқытылатын лингвистикалық жүйені анықтау.
- Оқытатын лингвистикалық автоматты қолдану екі амал:
- 1) бихевиористтік – бұрыннан бар дәстүрлі оқыту бағдарламаларын жасау барысында жүзеге асады.
- 2) танымдық-интеллектуалдық – тілдерді оқытуды компьютермен қамту, мәтінді автоматты өңдеу бағдарламасының тілін қарастырады;
Тілдік ғылымның бұл бөлімі тілдік тәжірибеге байланысты мәселелерді шешуге тікелей қатысады: - Тілдік ғылымның бұл бөлімі тілдік тәжірибеге байланысты мәселелерді шешуге тікелей қатысады:
- Тілдік және шетел тілдерін оқытуда әдістемелік құралдарды жетілдіру;
- Әртүрлі деңгейде және оқыту сатысында қолданылатын өздігінен оқулықтар, анықтамалық, оқу және тақырыптық сөздіктерді құру;
- Таза, дәл, анық, сенімді (риторика) сөйлеу және жазу әдістемесі;
- Тілдік нормалар бойынша навигациялау , жазуды меңгеру (сөйлеу мәдениеті, ортофея, емле және пунктуация);
- Жазбаша емес тілдер үшін жазба, алфавит жазуды жетілдіру (мысалы, 1930- 1940 жылдардағы КСРО-ның жеке халықтарының тілдері үшін), соқырларға арналған хаттар мен кітаптар жазу;
Шортанды және транслитерация әдістерін оқыту; - Шортанды және транслитерация әдістерін оқыту;
- Терминологиялық стандарттарды құру (ГОСТ);
- Аударма дағдыларын дамыту, әртүрлі типтегі екі және көп тілдік сөздіктерді құру;
- Автоматтандырылған машина аудару практикасын дамыту;
- Дауысты танудың автоматтандырылған жүйелерін құру, ауызша сөзді баспа мәтініне (инженерлік немесе компьютерлік лингвистика) түрлендіру;
- Мәтіндер, гипертексттер, электронды дерекқорлар мен сөздіктер корпусын қалыптастыру және оларды талдау және өңдеу әдістерін әзірлеу (British National Corpus, BNC, Орыс тілінің мемлекеттік корпусы);
- Әдіснаманы, копирайтерді, жарнаманы және PR-ны дамыту және т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
