Отбасы типологиясы, қызметтері, тұжырымдар

Бауржан Айназ,Әлжан Дінмұхамед,
Ахметжанова Жібек,Бертағықызы Бибіқамар,
Мұхтарова Жанель,Ахметов Нұрасыл,Қуанышбай Олжас
Айтқұл Айжан
О Т Б А С Ы Т И П О Л О Г И Я С Ы ,
Қ Ы З М Е Т Т Е Р І , Т Ұ Ж Ы Р Ы М Д А Р

Отбасы тұлға өмірінің ең алғашқы
әлеуметтік ортасы ретінде негізделді.
Осыған орай, отбасы қоғам мен
мемлекет тарапынан көптеген ақпарат
тегін алады да, сол ақпаратты игеру
арқылы отбасында адам өмірінің негізгі
процестері қалыптасады. Отбасы
әлеуметтік институттардың бірі ретінде
тұлғаны ең басты әлеуметтендіру
ортасы болып табылады. Тұлға осы
айтылған әлеуметтік ортада өмірдің
мәнін, оның мақсаты мен міндеттері,
сонымен қатар, құндылықтарын игере
отырып, нені білу қажет, өзін қалай
ұстау керектігі туралы алғашқы
мағлұматтар алады да, сол ортада
басқалармен қарым-қатынас орнату
дағдыларын меңгереді. 

Отбасы типологиясының критерийлері: оның құрамы;
некедегі өмір ұзақтығы; балалардың саны; тұрғылықты
жері мен түрі; рөлдердің бөліну ерекшеліктері, үстемдік
және өзара әрекеттесу сипаты; ерлі-зайыптылардың
кәсіптік жұмысы мен мансабы; әлеуметтік біртектілік;
отбасылық құндылық бағдары; отбасылық өмірдің
ерекше жағдайлары; жыныстық қатынастың сипаты.

ядролық (ерлі-зайыптылар мен олардың
балалары);
үлкен (аталар мен әжелермен толықтырылған
ядролық отбасы және, мүмкін, басқа жақын
(байланыс пен өзара әрекеттесу қарқындылығы
бойынша) туыстары (ерлі-зайыптылардың аға-
әпкелері, нағашылары мен апалары, атасы мен
әжесі және т.б.);
толық емес;
функционалдық толық емес отбасы.
Отбасының құрамына қарай мыналар бөлінеді:

жас жұбайлар отбасы (бал айы
отбасы);
жас отбасы (балалар туылғанға
дейін алты айдан бір жарым
жылға дейін); бала күткен отбасы;
орташа неке жасындағы отбасы
(бірге тұру 3 жылдан 10 жылға
дейін);
үлкен неке жасындағы отбасы
(некелік өтілі 10-20 жыл);
қарт ерлі-зайыптылар (өз
отбасын құрған және қазіргі
уақытта ата-әженің отбасылық
рөлдерін атқарып жүрген
кәмелетке толған балаларды
тәрбиелеп өсірген ерлі-
зайыптылар.
Некелік өмірдің отбасылық
тарихына байланысты:

Некенің маңызды принциптері бар.
Олардың қатарына жар таңдау еркіндігі,
сұйіспеншілік , өзара сыйластық
жатады. Ал оның негiзгi белгiлерi:
а) некелiк немесе оның барлық
мүшелерiнiң қандық туыстық
байланысы;
б) бiр жердегi бiрге өмiр сүруi;
в) ортақ отбасылық бюджет (қазына).

 Отбасының қызметi функциясы (мiндетi)-оның белсендiлiгiн көрсету
құралы. Барлық қоғамда отбасы өз мiндетiн орындайды: халық санын
ұдайы өсiру, бұған физикалық (бала туу) және адамның отбасыда рухани-
адамгершiлiктi ұдайы өндiру; Шаруашылық–тұрмыстық. Отбасының
шаруа шылық-тұрмыстық мiндетi жеке қосалқы шаруашылығымен, бау-
бақшасымен, отбасы мүшелерiнiң өз-өзiне қызмет етуiмен, тұрғын
жайдағы санитарлық-гигиеналық тазалық, отбасы бюджетiн сақтаумен
көрсетiледi; Тәрбие. Отбасының әлеуметтiк тәрбиелiк мiндетi ата-
аналардың балаларға рухани – адамгершiлiк, саяси, әдептi тәрбие
берумен айқындалады; Бос уақытты пайдалану мен ұйымдастыру. Оның
мақсаты - отбасы мүшелерiнiң таланттарын, мұмкiндiктерiн жемiстi ету,
рухани байлықтарын белсендi демалуға пайдалану.

Отбасының тиiмдi және экономикалық iс-әрекетi қоғам
өмiрiмен тығыз байланысты, сондықтан да мемлекет
немқұрайлы қарап отырмайды. Егер ұзақ уақыт бала
тәрбиесiне мемлекет онша қатысты болмаса, қазiр ол
мемлекеттiк және отбасылық iс боп саналады. Отбасы
балаға адамдар арасында өмiр сүруге үйретедi, оған
белгiлi 
саяси-идеялық 
көзқарастарды, 
әлемдi
танушылықты, адамгершiлiк нормалар мен ережелердi
егедi. Бала отбасыда адамгершiлiк нормаларымен
танысады, үйренедi. Осында балада мiнез-құлық
қалыптасады, жеке адамгершiлiк-психологиялық
жақтары қалыптасады.

Отбасылық қатынастардың ерекшелiгi адамгершiлiк
нормаларының, принциптерiнiң ерекшелiгiн
анықтайды. Бiрiншi орында ата-ана махаббат, достық
пен өзара қамқорлық, ерлi-зайыптылық, ата-аналық,
қыздың, ұлдың парызы және өзара қамқорлығы,
еркектiк және әйелдiк абырой, бiр-бiрiнiң мақтанышы,
ерлi-зайыптылық тазалық, берiлгендiк, өзара
сыйластық, рухани және идеялық бiрлiк т.б. алады.
Ерлi-зайыптылардың арасындағы әйел мен еркектiң
өз аттарына сай болуы.

Назарларыңызға рахмет!