Жайнар кµњіл, ќайнар µмір Ар ілімі оќылса

Жайнар кµњіл, ќайнар µмір

Ар ілімі оќылса.

Шәкәрімнің ұждан біз жоғарыда айтқан, ежелгі гректегі “коллокататия”, И.Канттаң “кесімді императив” ұғымдарымен аттас. Ұждан дегеніміз-ынсап, әділет, мейрім.

2.Социалистік мєдениет ±ѓымы.

3.Тоталитарлыќ-єкімшілік ж‰йе жєне ±лттыќ мєдениет.
1. Ќанаушы ќоѓамдаѓы материалдыќ жєне рухани мєдениет ‰стемдік етуші таптыњ м‰ддесіне баѓындырылѓан. Оныњ маќсаты ќоѓам дамуыныњ материалдыќ жєне рухани мєдениетініњ жалпы жетістік жаќтарын µз бойына сіњіріп ќана ќоймай сонымен ќатар олар мєдениеттен жалпы б±ќараны шеттетіп, мєдениеті оларѓа ќарсы ќоюѓа баѓытталѓан. Антогонистік ќоѓамда мєдениеттіњ саяси тенденциялыќ баѓыты мен идеялыќ мазм±ны терењ болды. К.Маркс,Ф.Энгельс жєне В.И.Ленин атап кµрсеткендей таптыќ ќоѓамда жалпы халыќтыќ мєдениет болмайды, слайда б±л барлыќ халыќќа немесе ±лттарѓа тєн мєдениет жалпылыѓын, мєдениет даѓдыларын жєне дєст‰рлерді (тілдіњ ортаќтыѓы, психикалыќ ерекшеліктерініњ жиыны, шындыќты кµркем ќабылдаулары т.б.) жоќќа шыѓармайды. Осылайша ‰стемдік еткен дєст‰рлермен ќатар ќ±лдыќќа, феодалдыќќа ќарсы мєдениет ќойнауынан µсіп шыѓып, µмір с‰рді. Ќазаќстандаѓы ревоюцияѓа дейінгі антифеодалдыќ мєдениеттіњ баѓыты мыс: Ќорќыт туралы ањыздар, Асан ќайѓы образынан, Махамбет ¤темісовтіњ айбынды жырларынан айќын байќалады. Б±л баѓытты µткендегі демократтыќ мєдениет µкілдері Абай, Ыбырай, Шоќан т.б. µздерініњ творчествосында берік ±станды. В.И.Ленин: “Єрбір ±лттыќ мєдениетте демократиялыќ жєне социалистік мєдениеттіњ элементтері бар, жетілмеген болса да бар, µйткені єрбір ±лтта ењбекші жєне ќаналушы б±ќара бар, оныњ µмір с‰ру жаѓдайлары демократиялыќ жєне социалистік идеологияны туѓызбай ќоймайды. Біраќ, сонымен ќатар єрбір ±лтта буржуазиялыќ (ал кµпшілігінде єлі де болса ќараж‰зділік жєне клерикалдыќ) мєдениетте бар- оныњ бер жаѓында б±л мєдениет “элементтер” т‰рінде ѓана емес ‰стем мєдениет т‰рінде болып отыр”- деді.

Антогонистік ќоѓамдаѓы мєдениетте тек єлеуметтік ќана емес сонымен ќатар ±лттыќ ќарама-ќайшылыѓы аныќ байќалады. Марксизм классиктерініњ ењбектерінде кµрсетілгендей капитализм дамыѓан елдерде халыќаралыќ шаруашылыќпен, саяси байланыстармен бірге халыќтыњ рухани µмірін де сµзсіз интернационализациялайды. Алайда, капитализм жаѓдайында материалдыќ жєне рухани µмір дамуындаѓы ±лттыќ жєне интернационалдыќ тенденциялар прогрспен ешбір ымыраѓа келіспейтін ќарама-ќарсы к‰ш ретінде кµрінді. Интернационализациялау ќоѓамда нашар дамыѓан ±лттардыњ ±лттыќ ерекшеліктерін ескермеу, оларѓа ќысым жасау негізінде ж‰ргізіледі. Капитализм дєуірінде деп кµрсетті В.И.Ленин, жалпы алѓанда , “±лттыќ мєдениет” деген ±ран шынайы емес, ол т±рпайы реакцияшыл. Оныњ реакцияшылдыѓы, буржуазиялыќ ќоѓам мєдени идеялыќ, єлеуметтік таптыќ бірт±тас еместігін ескермеу фактілері ж±мысшыларды барлыќ ењбекші халыќты ±лтшылдыќ кµзќарастарѓа баулу, таптыќ ќарама-ќайшылыќты б‰ркемелеу “жалпы±лттыќ” маќсатта болады деген жалѓан єњгімелермен олардыњ єлеуметтік к‰рестен бетін б±ру болып табылады. Сондыќтан партия интернационалдыќ мєдениеттіњ демократияшылдыѓы мен д‰ниеж‰зілік ж±мысшылар ќозѓалысы жµнінде ±ран тастады. Б±л мєдениет деді Ленин, ±лтсыз мєдениет бола алмайды, алайда ол буржуазиялыќ мєдениеттіњ негативтік кезењдерінен барлыќ реакцияшыл, жат, шµкпелерден (діни-мистикалык, шовинистік жєне ±лтшылдыќтыњ кµріністері, сарќыншаќтар, µткендегініњ “мєдени атавизмі” т.б.) таза болуѓа тиіс.Мєдениеттіњ капитализм т±сындаѓы шешілмейтін ќайшылыќтары, оныњ к‰йреуініњ онан єрі терењдей т‰суі, шынайы мєдениет пен халыќ арасындаѓы т±њѓиыќ алшаќтай т‰сетінін, ол тек “революциялыќ к‰рес ‰стінде жєне ж±мысшы табыныњ диктатурасы орнаѓан жаѓдайда ѓана шешілетінін ѓылыми комунизмді жасаушылар атап кµрсеткен болатын”.

2. “Жања социалистік мєдениет жасау, б±л социализм ќ±рылысыныњ бµлінбейтін бір бµлігі, оныњ даму зањдарыныњ бірі”.Социализм мєдениеті комунистік цитаттар жиынтыѓы емес, ол мазм±ны жаѓынан алѓанда µте кењ байтаќ, ол µткендегі барлыќ мєдениет атаулыныњ ењ прогресшіл жєне ењ жаќсы дєст‰рлерін адам баласыныњ жасаѓан барлыќ байлыќтарыныњ ењ жаќсы жаќтарын зањды т‰рде ќабылдаушы. Мєдениет т‰сінігіне тек ѓылым, ағарту, µнер, тіл жєне єдебиет ќана жатып ќоймай, оѓан “сезім мєдениеті” де кіреді. “Сезім мєдениеті” адам мінезініњ “зологиялыќ даралыѓынан” босанып, оныњ µз кµњіл-к‰йін жєне сезімін еркін билей алуыныњ белгісі болып табылады. Осы маѓынада алѓанда “мєдениет туралы ±ѓым µте кењ - бет-ауыз жуудан адам баласы ойыныњ ењ жоѓарѓы шегіне” дейінгі деген сµзін т‰сінуге болады.

Жања социалистік мєдениеттіњ µзініњ басќаша саяси, материалдыќ жєне єлеуметтік негізі болѓандыќтан, µзіне тєн ерекшеліктеріне байланысты, одан б±рын болѓан жєне таѓы басќа мєдениеттен айрыќша болып саналады. Социализм дєуірінде т‰бегейлі т‰рде мєдениет сипаты, баѓыты, масштабы жєне даму ќарќыны µзгереді. Оѓан атап кµрсеткендей, наѓыз халыќтыќ творчество, ±лы гуманизм, антиэкспансионистік ќанаушылыќќа ќарсы баѓыт тєн. Социалистік мєдениеттіњ мањызды сипаты оныњ интернационалдыѓы. Социалистік мєдениетке ±лттыќ шектеушілікке, сол сияќты халыќтыњ тарихи дєст‰рлеріне ќарсы буржуазиялыќ космополитизм жат. Социалистік мєдениет µзініњ идеялыѓы жµнінде моналитті, сондыќтан да оныњ µсіп дамуы жарасымды,буржуазиялыќ мєдениетке тєн ќ±лдыраушылыќ сипаттан аулаќ. Социалистік мєдениеттіњ экономика негізі оны стихиялыќ дамудан саќтайды. Осындай µзгерістер кезінде адмдардыњ ќоѓамдыќ саналарында т‰бегейлі µзгеріс болады. Сонымен ќатар коммунистік ќатынастар жетіліп, бірте-бірте ой ењбегі мен дене ењбегі арасындаѓы айырмашылыќтар жойылады, адамныњ жеке басыныњ ‰йлесімді жан-жаќты дамуына жаѓдай туады.

Єр ±лттыњ мєдени архетиптерін шайќалту Кењес одаѓында мемлекеттік саясат дєрежесінде нысаналы т‰рде жүргізілді . Мысалы, 1951 жылы Орталыќ м±сылман халыќтарыныњ “Деде Ќорќыт”, “Алпамыс”, “Манас”, “Ер Сайын”, “Шора батыр”, “Ќобыланды” сияќты эпостарын діншіл жєне аќс‰йектік деп жариялап, оларѓа тиым салды. Халыќтыќ мєдениетті ќудалаудыњ сораќы бір кµрінісі – домбыраны феодализмге апарып тіркеу.

3. Тоталитарлыќ ж‰йеніњ мєдениет саласында ж‰ргізген саясаты тек кењестік ±лттарды “тазалаумен” шектелген жоќ. “Жања комунистік мєдениетті ќалыптастыру” дегенді басшылыќќа алѓан портакратия д‰ниеж‰зілік озыќ мєдениет ‰лгілеріне тосќауыл жасады. Белгілі “темір пердемен” ќоршап ќойылѓан КСРО-да таза пролетарлыќ мєдениет дєріптелді, б‰кіл Батыс буржуазиялыќ, ал Шыѓыс –ескішіл феодалдыќ деп. жарияланды. М±ныњ бір дєлелі – Отан соѓысынан кейін сталинизмніњ ж‰ргізген шаралары. “Космополистік мєдениет”, “имперализм ыќпалына т‰скен” ѓылымдар ќатарына кибернетика, генетика, тіл тану т.б. ќойылды.

Єрине, ширек ѓасырѓа созылѓан б‰кіл осы кезењді тек ќана бояумен суреттеуден аулаќпыз. Ќазаќстанда кењес µкіметі жылдарында мєдени салада едєуір жетістіктер де болды. Партия саясатын т‰сіну ‰шін елге “кµзі ашыќ”, сауатты азаматтар керек еді. Ресей сияќты б±рын негізінен сауатсыз империяда халыќќа білім беру ж‰йесі бірталай табыстарѓа жетті. Єрбір одаќтыќ республика µз Ѓылым Академияларына, мемлекеттік университеттеріне, институттарына ие болды. Жоѓары басќару ж‰йелері негізінен орыстарѓа с‰йенгенімен “жергілікті ±лт” µкілдеріне м±ќтаж еді. Оларды даярлау Ресейдіњ орталыќ аудандарында ж‰ргізілді. М±ныњ нєтижесінде кµптеген ±лт µкілдерініњ еуропалыќ мєдениет жєне білімге ќолдары жетті.

Алайда тоталитарлыќ ж‰йе Ќазаќстан халыќтарыныњ мєдени толысуына ынталы емес еді. М±ны,єсіресе, мєдениеттіњ µзегі тіл мен дінге байланысты ж‰ргізілген саясаттан кµруге болады. “Феодализммен алѓашќы ќауымдыќ ќ±рылыс ќалдыќтарымен к‰ресуді” желеу еткен орталыќ 20-ж-дан бастап мешіт пен медресе м‰лкін тєркілеп, діни µкілдерді ќуѓынѓа ±шыратты. Ондаѓы т‰рік халыќтары алдымен латын, кейін славян алфавитіне кµшірілді. 1927-1928 жылдары билер соты жойылып, дєст‰рлік зањдар жарамсыз деп. жарияланды. Мєдениеттіњ таза партиялылыѓын жоѓарыдан баќылаушы ±йымдар ќатты ќадаѓалап отырды. Боелит (цензура) мен Басрепертком баспасµзбен театрларда социализм идеяларына сєйкес келмейтін шыѓармаларѓа тиым салды. 1991 жылдан бастап Ќазаќстан –тєуелсіз мемлекет. Ата Зањы бойынша, ол ќазаќ халќыныњ µзін-µзі билейтін елі жєне басќа этникалыќ топтарѓа тењ ќ±ќылыны ќамтамасыз етеді. Екі ѓасырдан артыќ ќилы заманды басынан µткізген ел енді ѓана µзіне тєн мєдениет пен µркениет ќалыптастыруѓа м‰мкіндік алды.

1. 
   Кеңес Одағының ыдырауы.
   
2. 
   Қазақстанның өз алдына тәуелсіздік алуы және ұлттық мәдениетті жандандыру мен өркендету мәселелері.
   
3. 
   Қазіргі қазақ мәдениетінің күйі мен болашағы.
   

1. Қоғамдағы реформалауға бағытталған әлеуметтік-экономикалық және саяси шаралар жүйесі тарихқа “қайта құру” (перестройка) деген атпен 1985 жылдан бастап енді.

Ол Михаил Горбачевтің СОКП-ның басшылығында келумен тікелей байланысты болды. КСРО-дағы билік тізгін? қолына алған М.Горбачев іле-шала әлеуметтік-экономикалық оң өзгерістер бағытын ұсынды. Бірақ оның мұнысы өзіне дейінгі басшылардың биікке жетісімен өздерін іскер де демократияшыл реформатор етіп көрсеткісі келетін айла-шарғыларының жалғасы еді. Дегенмен “қайта құру” сәулетшілерінің мақсат-мүдделеріне тәуелсіз, қоғамды шарпыған өзгерістер аймақтық одан соң бүкілодақтық, соңнан социалистік жүйені, тіпті дүниежүзін молынан қамтыған құбылысқа айналды. “Қайта құрудың” төркінін талдамас бұрын екі жәйтқа тоқтала өткен жөн. Бірінші, 50-60- шы жылдардың басында Сталин құрған әкімшілдік-әміршілдік жүйені қайта құруға жасалған талпыныстың сәтсіздікке ұшырағанына назар аударған жөн. әрі мұндай әрекет кейінірек саясаттағы валюктаризмге, әлеуметтік басқарудың барлық деңгейдегі мәселелерін “тізеге салып” шешу үрдісіне, яғни “хрущевизмге” қарсы да жасалып еді, бұдан да нәтиже шықпады. Екінші, 60-шы жылдардың бірінші жартысында халықтың қол жеткен табыстары жайлы және әміршілдік-әкімшілдік жүйенің құрсауынан шығуға жасалған 1966-1969,1779 және 1983 жылдардағы талпыныстар туралы ескерту. Бұл-“Брежневщинадан” құтылуға істелген әрекеттер еді. Горбачевтың қайта құруының дамуында бірнеше кезеңдер бар, олар: Қазақстанның енгемендікке ауысының маңызды тұстарымен де орайлас келеді. СОКП ОК-нің 1985 ж сәуір Пленумынан 1992 жылдың жазына дейін. Бұл кезеңнің шеберінде жеделдету дейтін құбылыстың тұжырымдамасын (концепциясын) жүзеге асыруға талпыныс жасалып бақты. Ол кездегі ел басшылығының сенімі бойынша мемлекетті тоқыраудан шығару үшін маскүнемдікпен күрес ашу керек (бұл науқан осыдан).

Міне, осы шаралар еңбек өнімділігін арттыруға, яғни қоғамдық даму қарқынын тездетуге тиіс болды. “Қайта құрудың көсемдері” (М.Горбачев, А.Яковлев) өткеннен қалған ұлттық мәселені түбегейлі шешуге болады деп есептеді. Олар өздерінің ойлағандарын жүзеге асыру үшін Қазақстанды таңдап алды. 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы ОК-ның 4 пленумы болды. Бұл жиын небәрі 18-ақ минутқа созылды.

Республиканы ширек ғасыр бойы басқарған саяси қайраткердің тағдыры осылайша лезде шешелді. 17 желтоқсан күні партия Орталық Комитетінің осы шешіміне қарсылық білдірген жұмысшылар мен оқушылардың бір тобы алаңға жиналды. Шеру бейбіт жағдайда өтті, саяси астары болғанымен мемлекеттік билікті күшпен өзгертуге немесе басқа халықтарға қарсы пікір айтуға шақырған тоқ еді. Республика компартиясы ОК-нің ғимараты маңайына жиналған жастар заңдары немесе қоғамдық тәртіпті бұзған жоқ. Олар тек Пленум шешімдерін түсіндіруді талап етті және ол шешімдермен келіспейтіндіктерін білдірді. Қазақ жастарының 1986 ж қозғалысында ұлтшылдық сарын болған емес. Ол басқа халықтарға, оның ішінде орыс халқына қарсы бағытталмаған еді. Оның үстіне сол кездегі алаңға қазақ жастары мен бірге олардың орыс, украин, ұйғыр, неміс т.б құрбылары қоса шыққан. Сол күндері милиция ұстаған адамдардың тізімі осыны растайды. Сол кезде, 1986 жылдың аяғында КСРО-ның әлеуметтік қақтығыстар және ұлтаралық негіздегі талқылау табалдырығында тұрғанын ешкім болжай алды ма екен?

Егер сол желтоқсан дүбелеңіне тиісті баға беріп, мұндай кикілжіңнен шығудың оң жолдарын қарастырғанда келешектегі Баку, Сумагайт, Тбилиси, Жаңа Өзен, Фергана, Оштағы қантөгістерге кешікпес пе едік, кім біледі?.

2. Бұрынғы КСРО аймағындағы ортадан сыртқа тепкен, сепаратистік, автономистік күштерді тоқтатуға болар ма еді?. 1986 жылдың желтоқсаны жақындап қалған қауіптің хабаршысы сияқты еді, бірақ елдың және республика басшылығы оны қаперіне де алған жоқ. Сонымен желтоқсан оқиғалары неден бастау алды, оларды болдырмасқа болмады ма? Осынау оқиғалардың төрікіні билік басындағылардың саяси волюнтаризмінде жатыр. Әкімшілдік жүйе ондаған жылдар бойына нақты жұмыстың орнына болмысты бояғыштаумен айналысты, сан-сапалық аңыздар туындатты оның ішінде “КСРО-да ұлттық мәселе түпкілікті және бір жолата шешілді”-дейтіні де бар еді. Тіпті сталинизмнің сан халықты үдере көшіріп, жүз мыңдаған жазықсыз құрбандарды аяусыз қырғаны сияқты жан түршігерлік қанды қылмыстар жабулы күйінде қалды. Мәдениетті өркендеткеніміз деген желеумен ұсақ халықтар ірі ұлттар мен ұлыстардың ішіне мидай араласып кетті. 1987 жылдың жазы-1989 жылғы мамыр. Қайта құрудың алғашқы кезеңдері экономиканы жеңіл-желпі тәсілдермен реформалау мұратқа жеткізбейтінін айқын дәлелдеп берді. “Реформа” деп айдар тағып жүргізілген “бәдендеу” (косметикалық) шараларынан мән шықпады, өйткені дағдарыстың себептері терең-өндірістік қарым-қатынастардың ескірген жүйесінде жатыр еді. Осыған орай қоғамдық санаға елдің ауқатын көтеру үшін өздерінің өркендеу үрдісінде барлық өркениетті мемлекеттер жүріп өткен жолдан өту қажеттілігі жайлы аксома орынға бастады, яғни рынок пен жеке меншікке ден қою қажет болды. Қазақстан Компартиясы ОК 1989 жылғы мамыр пленумы ашық жарлылық жағдайында Н.Ә.Назарбаевты республикалық партия ұйымның бірінші хатшылығына ұсынды. Оқиғаның одан әрі өрбеуіне орай Жоғарғы Кеңес оны Қазақ ССР-нің Президенті етіп сайлады. 1991 жылдың аяғында еліміздің тарихында тұңғыш рет Қазақстан Республикасының тұңғыш Президентінің бүкілхалықтық сайлауы өткізілді. Абсолютті басымдылықпен артық дауыс алған Н. Ә.Назарбаев Президент болып сайланды. 1991 жылғы қазанның 2-сі. Бұл күнді қазақ халқы көптен күткен еді. Ақыры, Ю.Гагариннен кейін отыз жыл өткен соң қазақ халқының ұлы Тоқтар Әубәкіров ғарышқа самғады, бүкіл әлемге Қазақстанның бостандық пен тәуелсіздік алғандығынғы паш етті.

3. Халықтың тең жартысына таяуы жан-жақтан өз еркімен, не еріксіз көшіп, келген бөгде 130 этикалық топтар. Дін, тіл, мәдениет жағынан ала-құла, бірақ өз тарихи территориясынан шалғай жүрген халықтардың қай-қайсысы сияқты олар да өз тілі, өз мәдениетімен қоса екінші бір ортақ тіл, ортақ мәдени үрдістерге бейімделген. Ал бірақ, ортақ тіл ортақ мәдениет ретінде олар өздері көшіп келген жаңа аймақтың табан жұрты қазақтардың емес, оның өзі құрамында болып келген бұрынғы Одақтың ең көп, ең басым ұлты орыстың тілі мен мәдениетін емес этикалық топтардың басым көпшілігі шектес-шекаралас жатқан мемлекеттерден шыққан. Олардың сыртында өздерінің тарихи отандарынан күллі ұлтымен күштеп айырылғандар. Оның ішінде өздерінің ұлттық территориялық дербестіктерін әлге дейін қалпына келтіре алмай жүргендері де бар. Оларды мұнадй халге ұшыратқан КСРО енді жоқ. Сонда олар әлгі заңды талаптарын кімге қоймақшы? Бұл мәселенің бір бөлігі ғана. Мұндай жағдайда Қазақстанның тәуелсіздігін жариялаудан, оған жетуден гөрі тәуелсіздікті сақтап қалу әлденеше есе қиын еді. Іс жүзінде солай болып та шықты. Ендігі саяси-қоғамдық тартыс жас мемлекет үшін маңызды құндылықтар болып табылатын: тәуелсіздік, шекара, мемлекеттік рәміздер, мемлекеттік тіл, ұлттық ақша, ұлттық әскер болмыс т.б төңірегінде өрбіді. Әсіресе ұлттық тәуелсіздік пен мемлекеттік территорияның біртұтастығына қарсы қозғалыстар өте қауіпті еді. Бірнеше фактіні атап кеткен. Ал 1995 жылғы тамыздағы бүкіл халықтық референдумда Конституция аталған кемшіліктерді жойып, оған қосымша Президенттік билік жүйесінің нақты тетіктерін анықтады. Мәдени өмірімізде де көптеген айтарлықтай оқиғалар болды. Соның ішінде ең маңыздысы ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша әлемнің сексеннен аса елдерінде өткізілген ұлы гуманист, ойшыл және ақын Абай Құнанбаевтың 150 жылдық меретойы. Республикада өзбек мәдениеті мен өнерінің он күндігі, Қырғыз халқының әйгілі эпосы Манастың 1000 жылдығы, славян жазбасының бастаушысы Кирилл мен Мефодийді еске түсіріп, құрметтеген славян мәдениетінің күндері өтті.

1. 
   Т.Ғабитов, Ж.Мүтәліпов, А.Құлсариева. Мәдениеттану. Оқулық. Алматы, Раритет., 2002.
   
2. 
   Т.Ғабитов, Ж.Мүтәліпов, А.Құлсариева. Мәдениеттану негіздері. Алматы. Дәнекер., 2002 ж.
   
3. 
   Су Бихай аударған: Т.Зәкенұлы. Қазақ мәдениетінің тарихы. Алматы., “Дүние жүзі қазақтардың қауымдастығы”, 2001 ж.
   
4. 
   Х.Маданов. Қазақ мәдениетінің тарихы. Алматы., “Қаржы-қаражат”., 1998 ж.
   
5. 
   А.М.Қанағатова. Мәдениеттану негіздері. Алматы., ҚазМЗА., 2001 ж.
   
6. 
   Л.Любимов аударғандар: З.Әйтімов, П.Бейсенов, Е.Бағаев. Батыс Еуропа өнері. Алматы., “Өнер”., 1982 ж.
   
7. 
   Б.Ривкин аударған . Өнердің ықшам тарихы. Алматы. “Өнер”. 1988 ж.
   
8. 
   ВБ.Мириманов аударған: Н.С.Сыздықов. Өнердің ықшам тарихы. Алматы. “Өнер”. 1989 ж.
   
9. 
   Х.Моде аударған: Р.Сағымбеков. Өнердің ықшам тарихы. Алматы. “Өнер”. 1991 ж.
   
10. 
    Л.Любимов аударған: . Ежелгі дүние өнері. Алматы. “Мектеп”. 1980 ж.
    
11. 
    Л.Любимов аударғандар: Қ.Қасымбеков, С.Тәжіғұлов. Ежелгі орыс өнері. Алматы. “Өнер”. 1989 ж.
    
12. 
    И.Можейко аударғандар: Ж.Әбдіхалықов, А.Сейдімбеков. Әлемнің жеті және 37 кереметі. Алматы. “Өнер”. 1988 ж.
    
13. 
    Б.Мекшиев. Әлемнің жеті кереметі. Алматы. “Өнер”. 1992 ж.
    
14. 
    Культурология. Москва. “Изд-во Юнити-дана”, 2002.
    
15. 
    Виктор Тимошинов. Культурология. Казакстан евразия восток запад. Алматы. 2001.
    
16. 
    Есин А.Б. Введение в культурологию. Москва. Академия. 1999.
    
17. 
    В.М.Розин. Введение в культурологию. Международная педагогическая академия. А., 1994.
    
18. 
    Авторский коллектив. Культурология в вопросах и ответах. Ростов на Дону, “Феникс”, 1999.
    
19. 
    Т.Ғабитов және т.б. Мәдениеттану сөздігі. Алматы, 2001 ж.
    
20. 
    Т.Ғабитов. Қазақ мәдениетінің типологиясы. Алматы, 1998 ж.
    
21. 
    Т.Ғабитов. Мәдениеттануға кіріспе. Алматы, 1996 ж.
    
22. 
    Ә.Марғұлан. Ежелгі мәдениет куәлері. Алматы, 1966 ж.
    
23. 
    Ж.Мүтәліпов. Мәдени диалог және өркениеттер тоғысы. Алматы, 2002 ж.
    
24. 
    Н.Назарбаев. Ғасырлар тоғысында. Алматы, 1996 ж.
    
25. 
    Б.Сатершинов. Қазақ мәдениетінің тарихы мен теориясының кейбір мәселелері. Алматы, 2002 ж.
    
26. 
    Философия және мәдениеттану. Алматы, 1998 ж.
    
27. 
    Абай. Шығармалар. Алматы, 1995 ж.
    
28. 
    С.Ақатай. Інжу-маржан секілді. Алматы, 1995 ж.
    
29. 
    Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. Алматы, 1973 ж.
    
30. 
    Ғ.Есім. Хакім Абай. Алматы, 1994 ж.
    

1. 
   Жүсіп Баласағұн. Құтты білік. Алматы, 1981 ж.
   
2. 
   Махмұд Қашқари. Диунаи лұғат ат-түрік. Алматы, 1993 ж.
   
3. 
   Шәкәрім. Мұсылмандық шарты. Алматы, 1993 ж.
   
4. 
   Шәкәрім. “Үш анық”. Три истины. Алматы, 1991 ж.
   
5. 
   Қазақ Совет энциклопедиясы. 12 томдық.
   
6. 
   “Қазақстан” ұлттық энциклопедия.
   
7. 
   Мәдени сөздік. Алматы, 1989 ж.
   
8. 
   Саяси сөздік. Алматы, 1959 ж.
   
9. 
   “Ақиқат журналы” ХІ – 1989 ж.
   
10. 
    “Қазақ тарихы” журналы.
    
11. 
    Бегман Ысқақ. Тіл мәдениетінің негіздері. Шымкент, 2000 ж.
    
12. 
    Ардақ Нұрғали. Қазақ ілкі тектерінің дәстүрлі мәдениеті. Алматы, “Атамұра”, 200 ж.
    
13. 
    Д.Кішібеков, Ұ.Сыздықов. Философия. Алматы, “Атамұра-Қазақстан”, 1994 ж.
    
14. 
    Аджи М. Полень половецкого поля. – С-Пб., 1996
    
15. 
    Алиев Ж. Из истории взаимовлияния и развития общественной мысли и культуры народов Средней Азии и Казахстана. А., 1992
    
16. 
    Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. Ч. 1. Л., 1987.
    
17. 
    Валиханов Ч.Ч. Собр. соч. В 5 т. Т. 1. – А., 1984
    
18. 
    Гафуров Б.Г., Қасымжанов А.Х. Аль-Фараби в истории культуры. – М., 1975.
    
19. 
    Гумилев Л.Н. Көне түріктер. – А., 1995.
    
20. 
    Гумилев Л.Н. Ритмы Евразии: Эпохи и цивилизаций. М., 1993.
    
21. 
    Есімов Ғ. Сана болмысы. Саясат пен мәдениет туралы ойлар. - А., 1997.
    
22. 
    Иассауи Қ.А. Ақыл кітабы. – А., 1996.
    
23. 
    Культурология. Антология. Т. 1-4. – М., 1994.
    
24. 
    Құрманбаева Н. Культуры Востока и Запада. – А., 1996.
    
25. 
    Қасабеков А., Алтаев Ж. Қазақ философиясы. – А., 1996.
    
26. 
    Қашғари М. Дуани лұығат ат-түрік. – А., 1993.
    
27. 
    Қоңыратбаев Ә. және Т. Көне мәдениет жазбалары. – А., 1991.
    
28. 
    Құлсариева А.Т. және т.б. Мәдениеттанулық сөздік. – А., 2001.
    
29. 
    59.Лосев А.Ф. Фиолософия. Мифология. Культура. – М., 1991.
    
30. 
    60.Нуржанов Б.Г. Культурология (курс лекции). – А., 1994.
    

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

“Қоғамдық пәндер” кафедрасы

050301 “Құқық”, 050114 “Тарих”, 050116 “География”, 050115 “ҚЭН”, 050102 “Математика(4)”, 050601 “Математика(5)”, 050110 “Физика”,

050117 “Информатика(4)”, 050602 “Информатика(5)”, 050117 “Қазақ тілі және әдебиеті”, 050118 “Орыс тілі мен әдебиеті”, 050119 “Ағылшын тілі”, 050504 “Журналистика”, 050113 “Биология(4)”, 050607 “Биология(5)”, 050112 “Химия(4)”, 050506 “Экономика”, 050509 “Қаржы”, 050508 “Есеп және аудит”, 050108 “ДШ және спорт”, 050102 “ПБӘ”, 050107 “Бейнелеу өнері”, 050106 “Ән және саз”

мамандықтарының студенттері үшін

Жетісай-2004 ж

(І-бөлім)

Мәдениеттану пәнінің СӨЖ-дің ерекшелігі:

1. 
   СӨЖ-дің әр тақырыбы теориялық материалдардан кейін өткізіледі.
   
2. 
   СӨЖ-дің әр тақырыбының бақылауы ОБСӨЖ сабақтарында өткізіледі. ОБСӨЖ сабағында студент жазба түрінде үй тапсырмасын көрсетеді.
   
3. 
   Әр СӨЖ тақырбын студент қорғап балл алады.
   

31. 
    Т.Ғабитов, Ж.Мүтәліпов, А.Құлсариева. Мәдениеттану. Оқулық. Алматы, Раритет., 2002.
    
32. 
    Т.Ғабитов, Ж.Мүтәліпов, А.Құлсариева. Мәдениеттану негіздері. Алматы. Дәнекер., 2002 ж.
    
33. 
    Су Бихай аударған: Т.Зәкенұлы. Қазақ мәдениетінің тарихы. Алматы., “Дүние жүзі қазақтардың қауымдастығы”, 2001 ж.
    
34. 
    Х.Маданов. Қазақ мәдениетінің тарихы. Алматы., “Қаржы-қаражат”., 1998 ж.
    
35. 
    А.М.Қанағатова. Мәдениеттану негіздері. Алматы., ҚазМЗА., 2001 ж.
    
36. 
    Л.Любимов аударғандар: З.Әйтімов, П.Бейсенов, Е.Бағаев. Батыс Еуропа өнері. Алматы., “Өнер”., 1982 ж.
    
37. 
    Б.Ривкин аударған . Өнердің ықшам тарихы. Алматы. “Өнер”. 1988 ж.
    
38. 
    ВБ.Мириманов аударған: Н.С.Сыздықов. Өнердің ықшам тарихы. Алматы. “Өнер”. 1989 ж.
    
39. 
    Х.Моде аударған: Р.Сағымбеков. Өнердің ықшам тарихы. Алматы. “Өнер”. 1991 ж.
    
40. 
    Л.Любимов аударған: . Ежелгі дүние өнері. Алматы. “Мектеп”. 1980 ж.
    
41. 
    Л.Любимов аударғандар: Қ.Қасымбеков, С.Тәжіғұлов. Ежелгі орыс өнері. Алматы. “Өнер”. 1989 ж.
    
42. 
    И.Можейко аударғандар: Ж.Әбдіхалықов, А.Сейдімбеков. Әлемнің жеті және 37 кереметі. Алматы. “Өнер”. 1988 ж.
    
43. 
    Б.Мекшиев. Әлемнің жеті кереметі. Алматы. “Өнер”. 1992 ж.
    
44. 
    Культурология. Москва. “Изд-во Юнити-дана”, 2002.
    
45. 
    Виктор Тимошинов. Культурология. Казакстан евразия восток запад. Алматы. 2001.
    
46. 
    Есин А.Б. Введение в культурологию. Москва. Академия. 1999.
    
47. 
    В.М.Розин. Введение в культурологию. Международная педагогическая академия. А., 1994.
    
48. 
    Авторский коллектив. Культурология в вопросах и ответах. Ростов на Дону, “Феникс”, 1999.
    
49. 
    Т.Ғабитов және т.б. Мәдениеттану сөздігі. Алматы, 2001 ж.
    
50. 
    Т.Ғабитов. Қазақ мәдениетінің типологиясы. Алматы, 1998 ж.
    
51. 
    Т.Ғабитов. Мәдениеттануға кіріспе. Алматы, 1996 ж.
    
52. 
    Ә.Марғұлан. Ежелгі мәдениет куәлері. Алматы, 1966 ж.
    
53. 
    Ж.Мүтәліпов. Мәдени диалог және өркениеттер тоғысы. Алматы, 2002 ж.
    
54. 
    Н.Назарбаев. Ғасырлар тоғысында. Алматы, 1996 ж.
    
55. 
    Б.Сатершинов. Қазақ мәдениетінің тарихы мен теориясының кейбір мәселелері. Алматы, 2002 ж.
    
56. 
    Философия және мәдениеттану. Алматы, 1998 ж.
    
57. 
    Абай. Шығармалар. Алматы, 1995 ж.
    
58. 
    С.Ақатай. Інжу-маржан секілді. Алматы, 1995 ж.
    
59. 
    Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. Алматы, 1973 ж.
    
60. 
    Ғ.Есім. Хакім Абай. Алматы, 1994 ж.
    

1. 
   Жүсіп Баласағұн. Құтты білік. Алматы, 1981 ж.
   
2. 
   Махмұд Қашқари. Диунаи лұғат ат-түрік. Алматы, 1993 ж.
   
3. 
   Шәкәрім. Мұсылмандық шарты. Алматы, 1993 ж.
   
4. 
   Шәкәрім. “Үш анық”. Три истины. Алматы, 1991 ж.
   
5. 
   Қазақ Совет энциклопедиясы. 12 томдық.
   
6. 
   “Қазақстан” ұлттық энциклопедия.
   
7. 
   Мәдени сөздік. Алматы, 1989 ж.
   
8. 
   Саяси сөздік. Алматы, 1959 ж.
   
9. 
   “Ақиқат журналы” ХІ – 1989 ж.
   
10. 
    “Қазақ тарихы” журналы.
    
11. 
    Бегман Ысқақ. Тіл мәдениетінің негіздері. Шымкент, 2000 ж.
    
12. 
    Ардақ Нұрғали. Қазақ ілкі тектерінің дәстүрлі мәдениеті. Алматы, “Атамұра”, 200 ж.
    
13. 
    Д.Кішібеков, Ұ.Сыздықов. Философия. Алматы, “Атамұра-Қазақстан”, 1994 ж.
    
14. 
    Аджи М. Полень половецкого поля. – С-Пб., 1996
    
15. 
    Алиев Ж. Из истории взаимовлияния и развития общественной мысли и культуры народов Средней Азии и Казахстана. А., 1992
    
16. 
    Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. Ч. 1. Л., 1987.
    
17. 
    Валиханов Ч.Ч. Собр. соч. В 5 т. Т. 1. – А., 1984
    
18. 
    Гафуров Б.Г., Қасымжанов А.Х. Аль-Фараби в истории культуры. – М., 1975.
    
19. 
    Гумилев Л.Н. Көне түріктер. – А., 1995.
    
20. 
    Гумилев Л.Н. Ритмы Евразии: Эпохи и цивилизаций. М., 1993.
    
21. 
    Есімов Ғ. Сана болмысы. Саясат пен мәдениет туралы ойлар. - А., 1997.
    
22. 
    Иассауи Қ.А. Ақыл кітабы. – А., 1996.
    
23. 
    Культурология. Антология. Т. 1-4. – М., 1994.
    
24. 
    Құрманбаева Н. Культуры Востока и Запада. – А., 1996.
    
25. 
    Қасабеков А., Алтаев Ж. Қазақ философиясы. – А., 1996.
    
26. 
    Қашғари М. Дуани лұығат ат-түрік. – А., 1993.
    
27. 
    Қоңыратбаев Ә. және Т. Көне мәдениет жазбалары. – А., 1991.
    
28. 
    Құлсариева А.Т. және т.б. Мәдениеттанулық сөздік. – А., 2001.
    
29. 
    59.Лосев А.Ф. Фиолософия. Мифология. Культура. – М., 1991.
    
30. 
    60.Нуржанов Б.Г. Культурология (курс лекции). – А., 1994.