Оқулық мәтіндерінің жиілік құрылымының ерекшеліктері 30 Тарау Бастауыш сынып оқушыларының тілдік корын дамыту


£.Ъ Оқулық мәтіндеріндегі лексикаиы реттеудің кейбір мәселелері



жүктеу/скачать 1.45 Mb.
бет10/12
Дата15.06.2016
өлшемі1.45 Mb.
#137800
түріОқулық
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12

£.Ъ Оқулық мәтіндеріндегі лексикаиы реттеудің кейбір мәселелері

БСО лексикалық қолданыстарды реттеу мосслесі осы мақсатпен сабактасып жаткдн тағы бір зәруліктерді туындатады. Ол - оқулық мәтіндеріндегі кейбір келеңсіз құбылыстарды реттестіру мәселесі.



Қарастырған мектеп оқулықтарындағы осы олқылыктардың біразы соңгы жылдары түзетілгенімен, бірқатары әлі де бір тиянакты шешім таппай келеді. 50 жылдардағы БСО тілдік норманық бүзылуына экеліп соғатын Мұндай құбылыстардың реттестірілуі зерттеу жұмысымыздың басты мақсаты болмағанымсн, лексикалық жүйенің сұрыпталып, оқулықтар тіліііде қолданылуында статистикалық нәтижелердің де ескерілуін негіздеуге тырыстық. Оқулықтардағы бұл секілді ерекшеліктерді дублет сөздер мен кейбір кірме сөздердің қолданылуынан, кейбір тілдік терминдердің қолданылу өрісі мен омонимдердің аз қолданылуынан айқын аңғардық. Енді осы ерекшеліктерді жеке-жеке топтастырсақ, мына мәселелердің әлі күнге ез шешімін таба қоймағандығын көреміз:

  1. БСО дублет сөздердің қолданылуы;

  2. Кірме сөздердің қолданылуы;

  3. Лингвистикалық терминдердің қолданылуы;

  4. Үндестік заңының бүзылуы.

Халыкдың тіл қазынасын меңгеру, тілді байытып, үстарта білу ~ үлкен өнер. Ал тіл мәдениетінің мәртебесін айқындайтын көрсеткіштің бірі — жазудагы бірізділік. Осы талаптар түргысынан алғанда, халыкты тіл мәдениетіне үйрететін баспасөзгс, ғылыми-көпшілік әдебиет пен оқулықгарға аса маңызды міндеітер жүктеледі. Қазірп қазақ тілін нормаландыру үрдісі әдеби тілдің жергілікті тіл ерекшеліктерімен толығып жатқан халықтың сөйлеу тіліне кеңінен ықпал етуі бағытында жүргізіледі [48,171-186]. Демек, сөз қолданыстарды нормаға сай реттеу - бұл тіл фактілерін белгілі бір жүйеге, ғылыми-практикалық жағынан бірізділікке әкелу, қажетті материал ретінде ойды біддірудің ең тиімді формаларын қалыптастыру болып табылады [49,18]. Бұл зәрулікті шешудің БСО мәтіндерінде кездесетін дублет сөздердің одеби тіл нормасына сай тск біреуін ғана қоддануды нақтылы шешу жәнс үлгі ретінде ұсынумен байланысты біздің зерттеу жұмысымызға да қатысы бар. Ә.Ахабаевтың айтуы бойынша дублет сөздер формаларының қайсысы негізгі, нормаға лайық деген мәселені анықтау өте қиын, өйткені іс жүзінде, практикада қолданылуы бірдей дәрежедегі сөздердің варианттары кездеседі де, тілдік норма ретінде олардың қай вариантын қолдану керектігін анықтауға қажетті бақылау критерийін табу қиын. 50 ж. БСО мәтіндеріндегі дублет сөздердің статистикалық сипаттамасын анықтау барысында бізғс де бұл проблема кездесті. Бұл мәселені шешуде әдеби шығармашылық жұмыстардың өзық үлгілерін кеңінен тарату ерекше маңызға ие, өйткені жазушылық шеберлік, жазушылар мен публицистердің тілі халықтың ғасырлар бойы жасаған тілдік үлгілерінің сактаушысы ғана смес, сонымен қатар оның таратушысы да. Уақыт оте, көптеген сөздср өздерінің семантикалық бояуын әлсіретсе, ал енді біреулсрі жаңа мағынаға ие болады. Бұл біз қарастырып отырған БСО мәтіндеріне дс тән. 50 жылдардың баспасөз оқулықтарындағы айрықша назар аударарлық нәрсе -ауызша және жазба тіліміздегі дублет сөздер, олардың фонетикалық, лексикалық және грамматикалық варианттары. Бұл варианттардың біреуін ғана әдеби тіл нормасы ретінде тавдап, қабылдауымыз қажет. Әсіресе орфографиялық сөздіктер арқылы мүны реттеуге болады. Көптеген сөздер осы күнге дейін әдеби тілден бсрік орын ала алмай жүрсе, біркдтар сөздер екі-үш вариантта айтылып, солай жазылып жүр. Бұлардың ішінде екіүштылары да жоқ емес. Мысалы, аталмыш оқулықтарда кездесетін жиылыс — жиналыс, әтеш ~ қораз, сүрау — сұрақ сөздерінің қай сыңары да әдебиетімізде жиі қолданылады.

Профессор М.Балакаев тіл мәдениетінің маңызын айқындай келе, "тілдің икемділік кдсиетін жойып, сірідей сірестіріп қоюды көздемейміз, тілдің икемділік қасиетін арттыруды көздейміз. Тіл материалдары сұрыпталып, бүкіл халыққа түсініьсгі әрі үтымды, дәл, анық ету арқылы ғана тілдің икемділігін арттыруға болады" деген болатын [50,28]. Ал филология ғылымының докторы С.Мырзабектің айтуы бойынша "тіч мәдениеті сөздердің жазылуында бірізділіктің болуын қалайды. Мақсат арнайы сөздіктерді басшылыққа алғанда ғана орындштады. Әзірше жазуда бірізділік жетпей жатса, .ол — сөздікке атүсті қараудың нәтижесі" [51.13]. Дублет сөздердің үлгі ретінде бірін ұсыну үшін біз бағалау нормасының бірі ретінде олардың статистихалық сипаттамасын есепке алдық. Зерттеулер көрсеткендей, жиілік сипаттамасы — сөздердің өзімен дублет болатын сыңарымен салыстырғандағы фонетикалық, морфологиялық жәнс лексикалық жағынан басымдығының көрсеткіші болып табылады (20-22-кесте).

20-кесте - 50 ж. БСО мәтіндерінде кездескен дублет сөздердің фонетикалық варианттары




№

Дублет

Жиіліг

Пайызы

Фонетикал

Жиіліг

Пайыз




к/с

сөздер

і

(%)

ық

і

ы










ғ,




варианттар

ы


ғ,

(%) '




1

бөлек

15

0,008

бөлік

199

0.107




2

жайрандау

4

0,021

жаіінандау

1

0,0005




3

жәудіреу

2

0,001

жаудырау

2

0,001




4

қауып

8

0,0043

кдуіп

2

0,001




5

найзағай

13

0,006

нажағай

8

0,0043




6

жоңышқа

4

0,0021

жоңыршқа

2

0,001




7

саяхат

3

0,0016

саяқат

7

0,0037




8

сейтіп

46

0,024

сүіітіп

48

0,0258




9

қадьір

5

0,0026

қадір

3

0,0016


























































































































































































































































































































10

поселке

4

0,0021

поселка

3

0,0016

ы

қатынас

5

0,0026

қатнас

2

0,001

12

бәтеңке

8

0,0043

ботинка

4

0,0021

13

бәйге

6

0,0032

бәйгі

3

0,0016

14

айғай

15

0,008

айкдй

15

0,008

15

ештеңе

7

0,0037

ештеме

4

0,0021

16

ертегі

25

0,0013

ертек

4

0,0021

17

баған

89

0,047

бағана

36

0,0193

18

небәрі

3

0,001

небары

2

0,0016

19

дөңгелек

178

0,0034

доңғалақ

4

0,0021

20

сазай

2

0,0010

саза

2

0,001

21

үлгер

10

0,0053

үлгір

13

0,006

22

топталып

2

0,001

топтанып

7

0,0037

жүктеу/скачать 1.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет