Макроэволюция туралы ілім

6. Дәріс сабақтарының мақмұны

Эволюциялық ілім - органикалық эволюция туралы ғылым. Органикалық эволюция ұғымы. Эволюциялық идеялар. Тарихи принцип. Биологияның барлық салаларындағы әдістемелік негізі туралы көзқарас - эволюцияның синтетикалық теориясы.

Эволюциялық ілім және палеонтология негіздері пәнінің мақсаты – органикалық тіршіліктің даму заңдылықтарын анықтау және оны басқару. Тіршіліктің тарихи даму заңдылықтарын дәлелдеу үшін эволюциялық ілім әртүрлі биологиялық, ауылшаруашылық және медицина салаларындағы бай материалдарды қолданады. Осы заңдылықтарды ашып, қазіргі кезге сай өсімдіктер мен жануарлардың дамуын басқаратын жалпы принциптер құрастырады және ауыл шаруашылығының қажеттілігіне сай өсімдіктер мен жануарлардың жаңа түрлерін шығаруға жол ашады.

Пәннің міндеті - диалектико-материалистік көзқарасты қалыптастыру;

- басқа биологиялық пәндерді игеруде құбылыстар мен фактілердің философиялық және теориялық түсініктерді қалыптастыру;

- биологиялық ойлау, табиғат құбылыстарына статистикалық әдіс қолдануды қалыптастыру;

- табиғи құбылыстар туралы себеп-салдардың байланысына түсінік беру.
Эволюция дегеніміз – тірі табиғаттың қайта айналып келмейтін және бағытталған тарихи дамуы. Ол популяциялардың генетикалық құрамына, бейімделушіліктің түзілуіне, түрлердің түзілуі мен өліміне, экожүйенің қайта қалпына келуіне тікелей байланысты болады.

Эволюциялық ілім – тірі организмдердің эволюциялық дамуының себептері мен қозғаушы күштері, олардың механизмдері және жалпы заңдылықтары туралы ілім№ Эволюциялық ілім биология ғылымының теориялық негізі болып есептеледі және оның жеке салалары бойынша алыңған мәліметтерді жинақтап қорытындылайды.

Дарвинизм (эволюционистика)– органикалық дүниенің эволюция сы туралы материалистік теория.

Эволюциялық ілімінің негізгі бөлімдері:

• 
  эволюциялық идеялар, гипотезалар және концепциялардың пайда болуы мен даму тарихы;
  
• 
  жеке филогенетика;
  
• 
  жалпы филогенетика;
  
• 
  микроэволюция;
  
• 
  макроэволюция.
  

2. Ежелгі әлемдегі табиғаттың даму және біртүтастығының идеялары. Бұл идеялар туралы Үндістан, Кытай, Месопотамия, Мысыр және Грек материалистер еңбектерінде берілген.

Б.д.д.II ғ. «Ригведа» (Индия) материалдық әлемдің «праметериядан» пайда болғаны туралы идея ұсынылған.

«Аюрведада» (б.д.д 1 ғ.) адамның 18 млн. бұрын тіршілік еткен маймылдардан пайда болғаны мақұлданады.

Жасанды сұрыпталу және медицина туралы б.д.д. XI-V ғ.ғ. Алдыңғы, Ортаңғы Азия, Месопотамия, Мысыр, Үндістанда өте көп мәліметтер белгілі болған, үйткені үй жануарлардың (ит, қой, ешкі, шошқа, түйе, зебу, мысық, тутовы шелкопряд) және өсімдіктердің (күріш, пшеница, просо, ячмень, кунжут, виноград) көп түрлері шығарылған.

3 мың жыл бұрын Үндістанда оспаға қарсы егу ашылған, ал Еуропада тек 1788 ж.

Тістерге протез жасау, қол-аяқтарды кесіп тастау және қаңқаның трепанациясы неолит кезінде белгілі болған.

Қытайда б.д.д. 1ғ. Соңында бір тірі жаныарлардың басқалары ауысу туралы идеялар көп тараған болатын. Эволюциялық ілімнің пайда болуына Грек философы Анаксимандр Милетский үлес қосты. Өзінің еңбегінде «Табиғат туралы» (б.д.д 540 ж.) ол жануарлардың суда пайда болғанын және сырттарын кебуден қорғауғайтын қатты жабындысын түзіп құрлыққа шыққаны туралы жазған. Ал адамды балыққа ұксас жануарлардан пайда болғанынан есептеген.

Гераклит Ефесский (б.д.д 6 ғ.) барлық тірі организмдер табиғи жолмен алғашқы материадан пайда болған деп есептеген.

Ал ұлы ғалым Аристотель тірі ағзалардың дамуын, олардың жалпы құрылысы және бір-біріне ауысуын, жануарлар мен өсімдіктер арасындағы аралас түрлерін қарастырған. Өзінің фундаментальды еңбектерімен «Жануарлардың тарихы», «Жануарлардың пайда болуы туралы», «Жануарлардың дене бөлшектері туралы» биологияның дамуына өте үлкен әсер еткен.

Осыны қорытындағанда, ежелгі әлемде, бірнеше ғасырлар бұрын, әртүрлі елдерде дін-философиялық идеялар – трансформизм (заттардың бір біріне ауысуы) және креационизм (тіршіліктің Алланың тілегімен жасалғаны) пайда болған.

Орта ғасырлық.. 2 мың бойы ежелгі әлемдегі Рим, Үндістан, Қытай, Грек елдерде білімнің қарқынды дамуынан кейін Еуропада VI-XIV жылдарға дейін «жаратылыстанудың қара түндері» басталады. Адамдарды табиғаттын дамуы туралы идеялар айқан үшін ғана емес, көне философтардың кітаптарын оқыған үшін де алауға жаққан. Христиандік ілімі бойынша әлемнің тіршілік етуіне 6 мың жыл болған, оны б.д.д 4004жылы құдай жаратқан. Табиғатты зерттеуге мүлдем тыйым салыңған. Жүздеген талантты ғалымдар, көне кітаптар осы уақытта жойылған. Тек Испанияда алауда 35 мың адам жағылып 300 мыңнан астам жәбірленген.

Бірақта объективті оулауға неміс тақуасы Альберт Больдштедский (1206-1280 ж.ж.)

шақырып, көп томды, өсімдіктер мен жануарларға арнайы бөлімдерімен, энциклопедиясын жарыққа шағарады. Аристотель, Плиния, Гален мәліметтеріне сүйеніп жүйелеу негіздерін береді, жануарлардың жүріп-тұруын сипаттайды.

X-XII ғ.ғ. Араб әлемінде жоғары дәрежеде әлеумет және білім болады. Еурпада ислам әлеуметінің ошағы болып Ибн Синаның (Авиценна) «Канон медицины» деген шығармасы болған.

Қайта өркендеу дәуіріндегі биология. Теңізде жүзу және сауда дамуымен органикалық дүниенің әр алуандығы туралы мәліметтер өсіп, флора мен фаунаның инвертаризациясы басталады.

15 ғ. ортасында Еуропада феодализмдің құрып капитализмге көшуінен бастап жаратылыстанудың дамыуна қолайлы себептер пайда болады. Сонымен, жаратылыстанудың қазіргі кездегі тарихы осы кезден басталады деп есептеледі және бұл адам ойының дамуындағы ұлы бұрылыс болған.

XVI ғ. Адам мәйітін зертеуге қойылған тыйымды алып тастағаннан кейін анатомияның қарқынды дамуы басталады. Микроскоп ашылуымен зерттеу мүмкінділіктер кеңейіп, өсімдіктердің клеткалық құрылысы (Р.Гук, 1665), микроағзалар әлемі, эритроциттер, сперматозоидтар (АЛевенгук, 1683), қылтамырлардағы қан жылжуы (М.Мальпиги, 1661) зерттеледі.

Ф.Реди XVII ғ. экспериментальды жолмен қандай да болсын күрделі заттардың өзінен пайда болуын мүмкін еместігін дәлелдеген. Ал Пастердің (19 ғ.) жетістіктері өзінен өзі пайда болу версияны мүлдем жойған.

Көптеген жиналған ғылыми-жаратылыстану мәліметтер жүйелеуді және қорытындылауды талап еткен. Алғашқы өсімдіктер және жануарлардың көптомдық сипаттамалары жарыққа шыққан. Италиялық медик, философ А.Чезальпино 1583 ж. өсімдіктерді олардың тұқымы, гүлдері және жемістері бойынша жүйелеген. Ағылшын биолог Дж. Рей өзінің еңбегінде «Өсімдіктер тарихы» (1686-1704) алғаш рет «түр» және «туыс» деген ұғымдарды пайдаланған, мұнда ол 18 600 өсімдіктер түрінің сипаттамасын берген, бірақта түрлер өзгермейтінін есептеген.

"Эволюция" деген сөз латынша "evolutio" — "тарихи даму, өзгеру, өрлеу" деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде эволюция терминін көптеген ғылым салаларында геология, география, астрономия, т.б. кеңінен қолданады. Эволюция ұғымы — уақыттың өтуіне байланысты дамудың бастапқы қалпынан бірте-бірте күрделене түсуі деген ойды білдіреді.

Бұл терминді биологияға алғаш рет 1677 жылы М.Хейл енгізеді, ал Швейцария жаратылыс зерттеушісі (натуралисі) Ш.Бонне (1720 — 1793жж.) оны ғылымға кеңінен пайдаланды. Эволюциялық ілім тіршіліктің пайда болғанынан бастап қазіргі кезге дейінгі және келешектегі тарихи даму бағыттары мен заңдылықтарын зерттейді.

Эволюциялық ілімнің ғылыми негізін салған көрнекті ағылшын ғалымы Чарлз Роберт Дарвин(1809 — 1882 жж.).

Қазіргі кезде вирустардың 800-дей, саңырауқұлақтардың 100 мыңдай, өсімдіктердің 350 мыңнан астам және жануарлардың 1,5 млн- дай түрі ғылымға белгілі. Ғалымдардың болжауы бойынша жер бетінде тірі организмдердің 4,5 млн-ға жуық түрі таралған. Ал геологиялық замандарда жер бетінде 1 млрд-қа жуық түрлер тіршілік еткен, олардың көпшілігі жойылып кеткен.

Ежелгі әлемдегі тірі табиғат туралы мәліметтер. XV-XVII ғ.ғ. биология. К.Линней жүйесі. Ж.Б.Ламарктің эволюциялық теория. Ж.Кювье, А.А.Борисяк, К.Рулье, А.Северцовтың эволюциялық көзқарастарының дамуы.