Зертханалық сабақ 6 – Сабын синтезі. Май қышқылдардың құрамын анықтау

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Сабын құрамын сипатта.
   
2. 
   Сабынды алу схемасын көрсет.
   
3. 
   Саломас деген не?
   

Полимердің сызықты құрылысын анықтау үшін 1 г алынған затты ұсатып, пробиркаға салады 10 мл этил спиртін немесе ацетонды құяды да қыздырады. Қоспаны 5-10 мин кейін 1-1,5сағ араластырады. Сызықты шайырлар еріп кетеді.

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Қандай жағдайда термопластикалық шайырлар түзіледі? Термопластикалық шайырлар құрылысын көрсет.
   
2. 
   Фенол мен формальдегидтің полимерленуінің қай кезінде резолды шайыр пайда болады?
   
3. 
   Шайырдың қай түрі термореактивті болады?
   

1-колба, 2- термометр, 3- араластырғыш, 4- кері тоңазытқыш, 5- су моншасы, 6-электр плитка, 7-мотор

1. Стиролдың полимерлену теңдеуін құрастыр.

2. Полистиролдың полимерлену кезінде қандай инициаторлар қолдануы мүмкін?

3. Стиролдың бутадиен -1,3 пен сополимерлену теңдеуін жазыңыздар.

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Мысты-аммиакты жібек қандай зат?

2. Мысты-аммиакты жібекті алу үшін қолданатын заттар

3. Мысты-аммиакты жібек қандай қасиеттерге ие? Қайда қолданады?
Зертханалық сабақ 10 – Мұнай өнімдерінің жану және тұтану температурасын анықтау

Жұмыс мақсаты: Мұнай өнімдерінің жану және тұтану температурасын анықтау

Жұмысты жасау: Тұтану температурасын анықтайтын екі құрал түрі бар: ашық және жабық тигельмен. Тұтану температурасын анықтау кезінде ашық приборда құм моншасына салынған темір тигельді қолданады. Тигель түбі мен сауыт арасына жуандығы 5-8 мм болатындай құм сеуіп қою керек. Моншадағы құм мөлшері тигельдегі сұйықтың мөлшерімен тең болу керек. Құм моншасын штатив сақинасына орнатады. Термометрді сұйықтыққа 45мм терендікке батырады. Мұнай өнімінің тұтану температурасы 210⁰С төмен болса сұйықтық тигель шетінен 12 мм қашықтықта болу керек, ал 210⁰С жоғары болса сұйық мөлшері тигель шетінен 18 мм қашықтықта болу керек. Тұтану температурасын анықтау үшін термометрді бақылай отырып құм моншасын қыздырады. Бас кезінде мұнай өнімінің температурасын 1 минутта 10⁰Сқа көтереді, тұтану температурасына 40⁰С қалғанда 1 минутта 4⁰Сқа көтереміз. Тұтану температурасына 10⁰С қалғанда қыздыруды азайтып, әр 2⁰С сайын микрогорелка жалынымен тигель шетінен қыздырып отырады. Жалын ұзындығы 3-4 мм, қыздыру ұзақтығы 2-3секунд.

Тұтану температурасын өнім үстінде аз қопарылыс пайда болып, түтін пайда болғанда белгілеп алады.

Мұнай өнімінің жану температурасын анықтау үшін 1 минутта 4⁰С жылдамдықпен қыздырады және әр 2⁰С температура жоғарлауын горелка жалынымен суйықтықтың бетінде жүргізеді. Жану температурасын өнім жанып 5с жана берген кезде белгілеп алады.

Жұмыс нәтижесін өрнектеу: Жұмыс әдістемесін сипаттау және алынған нәтижелерді жазу.

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Мұнай өнімінің тұтану температурасы деп қай температураны айтады?

2. Мұнай өнімінің жану температурасы деп қай температураны айтады?

3. Тұтану және жану температурасын анықтау жағдайлары.
Зертханалық сабақ 11 – Минералды бояғыштарды алу

Жұмыс мақсаты: Минералды бояғыштарды алу

Жұмысты жасау: Баритті бояғышты алу. 300 мл стаканға барий хлоридінің ерітіндісін құяды да 80⁰С қа дейін қыздырады. Ерітіндіні тез араластыра отырып аз порциялармен натрий сульфатының ерітіндісін жіңішке ағынмен құяды. Алынған сүт тәрізді ерітіндіні біраз уақытқа қойып қояды, осыдан кейін түзілген ұсақ кристалды BaSO₄ тұнбасын фильтрлейді. Фильтратты жинап алады, егер фильтрат лайланған болса, оны сол фильтрден қайтадан өткізеді. Тұнбаны 2-3 рет шаяды. BaSO₄ тұнбасын кептіргеннен кейін таза ыдысқа салып қояды.

Мырыш бояғышты алу. 500 мл-лік стаканға 0,5М сода ерітіндісін құяды да қайнағанша қыздырады. Тез араластыра отырып ыстық сода ерітіндісіне көлемі алдынғы ерітінді көлеміндей мырыш сульфатын жіңішке ағынмен құяды. Мырыш карбонаты тұнбасы түзіледі. Тұнбаны біраз уақытқа тығызданғанша қойып қояды. Декантация арқылы Na₂SO₄ ерітіндісін алып тастап, тұнбаны таза сумен бірнеше рет шаяды. Әр кезде тұнбаны таза сумен араластырып, біраз уақытқа қойып, декантацияны жүргізу керек. Шайғаннан кейін мырыш карбонатын фильтрлеп, фильтрде кептіреді. Содан кейін құрғақ ұнтақты фарфор тигельге салып, ашық жалында қыздырады. Реакция соңын анықтау үшін, яғни мырыш карбонатының ыдырауын анықтау үшін біраз мөлшерде сынама алып, пробиркаға салады да, үстіне бірнеше тамшы тұз немесе күкірт қышқылын қосады. Егер мырыш карбонаты толық ыдырамаса, ол қышқылмен әрекеттесіп, көмір қышқыл газы бөлінеді. Ал егер ZnCO₃ толық ыдыраса, қышқылмен мырыш тотығы газ бөлінуінсіз әрекеттеседі.

Берлин лазурін алу. 120 мл 1М FeSO₄ ерітіндісін стаканда қайнағанша қыздырады. Осы ерітіндіге үздіксіз араластыра отырып 90 мл 1М KSCN жіңішке ағынмен құяды. Түзілген ақ тұнбаны тұндырып, одан ерітіндіні құйып алады, 70-80⁰С қыздырылған таза сумен екі рет шайып, ерітіндіні тұнбадан бөліп алады. Түзілген түссіз немесе аздап боялған тұнбаны қышқылдау үшін 20 мл конц. күкірт қышқылы ерітіндісін құяды, 70-80⁰С дейін қыздырады, 30 мл конц. азот қышқылын араластыра отырып қосады. Содан кейін реакциялық қоспаны қайнағанша қыздырып, қалыпты температурада үздіксіз араластыра отырып 20-30 мин ұстайды. Қоспаны екі күнге қалдырады. Тұнба қою көк түске ие болады. Тұнбадан ерітіндіні құйып алып, оны таза сумен шайып, фильтрлейді.

Жасыл бояғышты алу – яр-медяник және Гинье жасылын алу. Яр-медяникті алу үшін 100 мл 1М CuSO₄ ерітіндісіне 100 мл 1М сода ерітіндісін құяды. Түзілген тұнбаны бірнеше рет сумен шаяды, содан кейін оны сірке қышқылында ерітеді. Алынған ерітіндіні қайнағанға жеткізбей буландырады, содан кейін суытып тұнба қатайғанша қойып қояды. Содан кейін кристалды яр-медянкті негізгі ерітіндіден бөліп алады, кептіреді.

Гинье жасылын алу үшін калий дихроматының 1 массалық бөлігін кристалды бор қышқылының 3 массалық бөлігімен араластырады. Қоспаны тигельге салып, 30 минут балқығанша қыздырады. Тигельден қалған затты ступкада ұсатып фарфор ыдысқа салады, су құйып 1-2 сағаттай қайнатады. Бор қышқылы бар ерітіндісіне тұнбадан бөліп алып, екінші ыдыста кристалл түзілгенше буландырады. Бор қышқылы алынған жасыл тұнбаны ыстық сумен, содан кейін 1М күкірт қышқылымен, содан соң 1М NaOH ерітіндісімен шаяды. Фильтрлеп, 100⁰С температурада кептіреді.

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Мырыш карбонатының тұз қышқылымен әрекеттесу реакциясын жазыңыз.

2. Мыс сульфатының натрий карбонатымен әрекеттесу реакциясын жазыңыз.
Зертханалық сабақ 12 – Металдардың коррозияға тұрақтылығын анықтау

Жұмыс мақсаты: Тұз және күкірт қышқылында жүретін коррозиялық тұрақтылықты анықтау

Жұмысты жасау: Металлдардың коррозиялық тұрақтылығын стационарлыұ жағдайда анықтау үшін келесілерді ескерген жөн:

1. 
   Металл пластинкалары оңай өлшенетін размерде болу керек, жуық шамамен 15-30см² арасында жату керек.
   
2. 
   Берілген пластинка размеріне жуық шамамен 150 мл қышқыл алу керек.
   
3. 
   Металл қышқылда массасы 0,1000-0,3000г кішірейгенше ұстау керек.
   

1. Металл коррозиясының механизмі.

2. Металдың коррозияға тұрақтылығын анықтау үшін қандай әдістер қолданылады?

3. Металдың коррозияға тұрақтылығын анықтайтын гравиметриялық әдіс неге негізделген?

1. ХТЖ-ні моделдеу үшін операторлық сұлбаларды қолданады. Химиялық ауысу опреаторын көрсетіңіз:

А) В) С) Д) Е)

2. Бензиннің октандық санынжоғарлатуға әсер ететін өнімдерді көрсетіңіз:

А) Қалыпты парафиндер мен олефиндер

В) қалыптыпарафиндер мен циклопарафиндер

С) изопарафиндер мен ароматты көмірсутектер

Д) циклопарафиндер мен олефиндер

Е) ароматты көмірсутектер мени олефиндер.

3. Мұнайды гидротазалау кезінде күкірт қандай түрінде бөлінеді?

А) SO₂ В) SO₃ С) S Д) H₂S Е) R-SH.

4. Көмірді кокстеу кезіндегі кокстің орташа шығымы қандай?

А) 30-40% В) 40-50% С) 50-80% Д) 65-80% Е) 85-90%

5. Көмірді газдандыру кезінде қолданылатын газификациялық агенттері.

А) H₂O + O₂

В) CO₂ + O₂

С) CO₂ + CO₂

Д) N₂ + H₂O

Е) N₂ + CO₂

6. Фишер-Тропш синтезінде синтез-газдан көмірсутектерді алу кезіндегі қолданылатын катализаторлар:

А) никель

В) платина

С) темір

Д) мыс

7. Кучеров бойынша ацетилен гидратация кезіндегі ацетальдегидті алу үшін қолданылатын катализатор:

А) Сd

В) Hg

Д) Cu

8. Мұнайдың каталитикалық крекинг процесінің температурасы:

А) 200-250⁰

В) 150-200⁰

С) 250-350⁰

Д) 450-550⁰

Е) 600-700⁰

9. Мұнайдың риформинг процесінің катализаторы:

А) NiO AI₂O₃

В) CuO AI₂O₃

С) AI₂O₃ MoO₃

Д) TiO₂  AI₂O₃

Е) Fe₂ O₃ MoO₃

10. Төментемпературалы кокстеудің температурасы:

А) 650⁰ В) 700⁰ С) 750⁰ Д) 800⁰ Е) 900⁰

11. Көмірді термиялық ерітудегі қолданылатын еріткіштер:

А) тетралин және толуол

В) күкіртті эфир және хлороформ

С) ацетон және этилацетат

Д) бензол және диметилформамид

Е) петролей эфирі және хлорлы метилен.

12. Қандай газ қоспасы синтез-газ деп аталады?

А) CO₂ + CO В) CO₂ + Н₂ С) CO + Н₂ Д) O₂ + H₂ Е) CO + O₂

13. Мұнай крекингінің белсенді компоненттері:

А) силикагель

В) карборунд

С) цеолит

Д) алюмосиликатар

Е) металдардың тотықтары.

14. Жартылай кокстеу температурасы:

А) 200⁰ В) 250-300⁰ С) 350-400⁰ Д) 450-500⁰ Е) 550-600⁰

15. Синтетикалық шайырларды өндірістік мөлшерде шығару кезінде қолданатын, тек көмірдің кокстеу процесінде түзілетін ароматты көмірсутекті атаңыз:

А) бензол В) толуол С) ксилол Д) нафталин Е) этилбензол

16. Синтез-газ дан өндірісте тұрмыстық газ – метанды алуға болады. Метандару реакциясын жетілдіретін катализаторды атаңыз:

А) NiO В)Ni С) Сr Д) Cu Е) CuO

17. мұнай өнімдердің гидротазалау кезінде азот қандай қосылыс ретінде бөлінеді?

А) элементті азот В) аммиак С) метиламин Д) гидразин Е) нитрометан

18. Лугри бойынша (тығыздалған қабаттағы) көмірдің газификация температурасын көрсетіңіз:

А) 700⁰ В) 800⁰ С) 900⁰ Д) 1000⁰ Е) 1100⁰

19 Копперса-Тотуена бойынша (тығыздалған қабаттағы) көмірдің газификация температурасын көрсетіңіз:

А) 1100-1200⁰ В) 1200-1300⁰ С) 1300-1400⁰ Д) 1400-1500⁰ Е) 1500-1600⁰

20. Винклера бойынша (қайнау қабаттағы) көмірдің газификация температурасын көрсетіңіз:

А) 800-900⁰ В)9800-1000⁰ С) 1000 ^- 1100⁰ Д) 1100-1200⁰ Е) 1200-1300⁰

21. «технология» терминін алғаш енгізген:

A. Н.Н. Семенов

B. П.А. Ильенков

C. И. Бекман

D. К. Либих

E. Ф.А. Денисов

22. Химиялық ауысулар арқылы, шикізатты өңдеуге арналған машиналар мен аппараттарда жүретін процесстер мен операция үйлесімділігі аталады:

A. химиялық-технологиялық процесс

B. химиялық өндіріс

C. технологиялық процесс

D. химиялық –технологиялық жүйе

E. химиялық процесс

23. химиялық құрамын өзгертпей, тек фазалардың компоненттік құрамын өзгертіп жүретін фаза аралық алмасу аталады:

A. механикалық процесс

B. жылуалмасу процесс

C. химиялық процесс

D. массаалмасу процесс

E. энергетикалық процесс

24. ХТП-тің техникалық көрсеткіштеріне жатады:

A. өнім шығымы, шығын коэффициенттері, процесс интенсивтілігі, еңбек өнімділігі

B. еңбек өнімділігі, шығын коэффициенттері, өнім шығымы, өнімнің өзқұндылығы

C. өнім шығымы, сенімділік, процесс интесивтілігі, капиталды кішігірім шығындар

D. өндіріс өнімділігі, өнім шығымы, шығын коэффициенттері, процесс интенсивтілігі, капиталды кішігірім шығындар, өнім сапасы

E. өнім сапасы, өнім шығымы, қауіпсіздік.

25. алынған өнім мөлшерінің теориялық алуға болатын өнім мөлшеріне қатынасы аталады:

A. өзқұндылық

B. интенсивтілік

C. шығын коэффициенттер

D. өндіріс құатты

E. өнім шығымы

26. Өнім шығымы анықталады:

A.

B.

C.

D.

E.

27. Байыту әдістеріне жатады

A. Кальцинация.

B. Конвертирлеу.

C. Сүйылту

D. Флотация.

E. Фракционирлеу

28. Гидромеханикалық процестеріне жатпайтын химиялық процесті атаңыз:

A. Тұндыру.

B. Циклондау.

C. Кептіру.

D. Центрофугирлау.

29. Үздіксіз үрдістердің тиімділігін көрсетіңіз:

A. Механизациялау и автоматизациялау.

B. Қолданылатын аппараттардың конструкциясы.

C. Қолданылатын шикізаттың сапасы.

D. Процесстердің жылдамдығы.

E. Азқалдықты және қалдықсыз технологиялары

30. Байыту әдістеріне қайсысы жатпайды?

A. Кальцинация.

B. Конвертітрлеу.

C. Сұйылту.

D. Флотация.

E. Фракциялау.

31. Байыту әдістеріне қайсысы жатпайды:

A. Флотация.

B. Ұнтақтау (грохочение).

C. Электромагнитті сепарация.

D. Электростатистикатық сепарация.

E. Конвертірлеу.

32. Өзқұндылығының үстемелі шығындарға қайсылары жатады:

A. Жалақы, шикізаттың бағасы, ғимарат пен аппараттардың амортизациясы.

B. Шикізат пен энергияның бағасы, қоршаған ортаны сақтау, жалақы.

C. Еңбекті қорғауға шығындар, шикізаттың бағасы, ғимарат пен аппараттардың амортизациясы.

D. Шикізаттың бағасы, ғимарат пен аппараттардың амортизациясы, басшылықтарды ұстау.

E. Басшылықтарды ұстау, қоршаған ортаны сақтау, еңбекті қорғауға шығындар.

33. Химико-технологиялық өндірісінің көрсеткішіне жатпайтын көрсеткішін көрсетіңіз:

A. Өнімнің сапасы.

B. Аппараттардың өнімділігі.

C.Фазалар арасындағы ауданы.

D. Өнімнің өзкұндылығы.

E. Өнімнің шығымы.

34. Өндіріс қалдықтары деп:

A. Өндеуде қолданылған, бірақ дайын өнім ретінде пайдалынбаған шикізатты атайды

B. Өндірісте пайда болған және өз қасиеттерін жойлған жартылай өнім және шикізат қалдықтары

C. Басқа өндіріс желісінде қолданылатын қосылыстары

D. Өндіріс барысында пайда болатын, бірақ өндірістің негізгі өніміне жатпайтын өнім

E. Өндіріс барысында пайда болатын жетілмеген өнім

35. Сірке қышқылын өндіріс желісінің өнімділігі жылына 20 мың. Жылына 365 күн жұмыс істейтін , оның ішінде 32 күн жөндеуге жұмсалатын өндірісінің ссағатына өнімділігін есептеңіз. Өндіріс шығындары - 4%-ға тең:

A. 1565 кг/сағ.

B. 2602,6 кг/сағ.

C. 132,5 кг/сағ.

D. 1895,2 кг/сағ.