ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені

ПӘННІҢ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

5В072600– «Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы

және құрастырылуы»

мамандығы үшін

Семей

2015

Мазмұны

1. 
   Стандарттау тарихынан қысқаша мәліметтер.
   
2. 
   Стандарттау саласындағы негізгі ұғымдар.
   

1. 
   Стандарттау тарихынан қысқаша мәліметтер.
   

Стандарт деген сөз ағылшын тілінен бастапқы, онымен басқа, оған ұқсас объектілерді салыстыру үшін қолданылатын норма, үлгі, эталон, модель деп аударылады.

• 
  мемлекетаралық стандарттауды дамыту, 13.03.1992 – жылғы ТМД Мемлекетарлық Келісімі бойынша;
  
• 
  Қазақстан Республикасы стандарттарын халықаралық стандарттармен гармонизациялау жұмыстарын жылдамдату, халықаралық рынокты игеру және Бүліләлемдік сауда ұйымына кіруге байланысты;
  
• 
  бірінші кезекте міндетті сертификаттауға жататын өнімдер мен қызметтерге мемлекеттік стандарттар әзірдеу;
  
• 
  ИСО 9000 сериялы Халықаралық стандарттады еңгізу және осы стандарттарға сай келетін отандақ сапа менеджменті жүйесін құру;
  
• 
  және т.б.
  

2004 жылдың 9- қараша күні Қазақстан Республикасы “Техникалық реттеу туралы” Заңы қабылданды. Бұл заң бойынша 1999 ж. 16- шілдесінде қабылданған “Стандарттау туралы” Заңның күші тоқтатылды (жойылды). Бұл заңның 14- бабы және 15- баптың 1- тармағы күшін сақтап қалды. (14- бап – “Техникалық шарттар”; 15- бап, 1- тармақ – “нормативтік құжаттарды қолдану).

Мемлекеттік стандарттау және Мемлекеттік сертификаттау жү!елері Мемлекеттік техниклық реттеу жүйесімен алмастырылды.

1. 
   Стандарттау саласындағы негізгі ұғымдар.
   

Стандарттау саласында ғылым және техниканың кез келген басқа саласында сияқты жемісті қызмет істеу үшін нақты, ғылыми негізделген терминология қажет. Терминологияның реттелмеуі мамандардың ұғынысуын қиындатады, бірыңғай әдістемелік құралдар әзірлеуге кедергі болады, ең жаңа, оның ішінде есептегіш техниканы енгізуде, халық шаруашылығын басқаруда қиындақтар тудырады.

Стандарттау – белгілі салада реттеудің оңтайлы дәрежесіне жетуге бағытталған, ғылым, техника және экономика сфераларында қайталана кездесетін міндеттердің шешімдерін табу әрекеттері (қызметтері).

Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» Заңын сәйкес стандарттау - нақты қойылып отырған және ықтимал міндеттерге қатысты көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер белгілеу арқылы өнімге, көрсетілетін қызметке және процестерге қойылатын талаптарды ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған қызмет.

Стандарттау мақсаттары жалпы және нақты, сәйкестікті қамтамасыз етуге қатысты мақсаттарға бөлінеді.

Жалпы мақсаттар - мынадай нормалар, ережелер және сипаттамаларды зерттеп дайындау:

- өнімдердің, процестердің (жұмыстардың), көрсетілетін қызметтердің адамдардың өмірі және денсаулығының, мүлкінің қауіпсіздігін, қоршаған ортаның сақаталуын қамтамасыз ететін;

- саудадағы техникалық баръерлерді жою, өнімнің және көрсетілетін қызметтің ішкі және сыртқы рыноктағы бәсекелестігін қамтамасыз ететін;

- техникалық және ақпараттық сиысымдылықты, сондай-ақ өнімдердің өзара алмасушылығын қамтамасыз ететін;

- өнімнің, процестердің, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің сапасының ғылыми-техникалық прогрестің даму деңгейіне сәйкестігін қамтамасыз ететін;

- өнімнің, процестердің, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің қауіпсіздігі мәселелері бойынша тұтынушылардың мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз ететін;

- өлшем бірлігін қамтамасыз ететін;

- ресурстардың барлық түрлерінің сақталуын және рационалды қолданылуын қамтамасыз ететін;

- әртүрлі табиғи және техногенді сипаты бар апаттардың және басқа да төтенші жағдайлардың оран алу мүмкіндігі тұрғысынан шаруашылық объектілерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін;

- еліміздің қорғаныс қабілетін және мобилизациялық дайындығын қамтамасыз ететін.

Стандарттау объектілері болып, әдетте, көп мәрте ұдайы қайталанылатын және/немесе қолдану перспективасы бар өнімдер, процестер (жұмыстар), көрсетілетін құзметтер табылады. Екіншіден, стандарттау объектілеріне оларға нормалар, талаптар, сипаттар, параметрлер, ережелер және т.б. әзірленетін объектілер жатады. Стандарттау объектілері 1-таблицада көрсетілген

Таблица 1. Стандарттау объектілерінің жіктелуі.

Стандарттау объектілері
Өнімдер (тұтыну тауарлары, өндірістік құралдар)			Қызмет көрсетулер Ұтұрмыстық, өндірістік)		Процестер (жұмыстар)	Бақылау әдістері
Шикі-зат және табиғи отын	материалдар және азық-түлік	дайын өнім-дер	мате-ри-алдық	матери-алдық емес (әлеу-меттік- мәдени)
және біртекті өнімдер топтарының жеке аспектілері: терминдер, белгілер; параметрлер мен өлшемдер; техникалық талаптар.			және біртекті қызмет көрсету тпотарының жеке аспектілері: терминдер; техникалық талаптар; бағалау әдістері; көсіпорындарды жіктеу; персоналға қойылатын талаптар.		өнімнің өмірлік циклының жеке кезеңдерінде кездесетін процестер; бақылау әдістері; қабылдау ережелері; маркалау, буып- түю, тасымалдау және сақтау ережелері; материалдық емес өндірістермен (статистикалық, банк, баспа қызметі) байланысты процестер; басқару процестері; өлшеу процестері; ақпаратты есепке алу және ұқсату процестері; қорғау процестері (адамдарды, табиғатты)	сынама алу; сынау, өлшеу, талдауларды өнімді шығару, сапасын бағалау, сертификаттау, қолдану кезіндежүргізу амалдары мен әдістері.

Стандарттау облысы деп өзара байланыстағы стандарттау объектілерінің жиынтығын айтады. Мысалы машина жасау стандарттау облысы болып табылады, ал машина жасаудағы стандарттау объектілері: технологиялық процестер, қозғалтқыштар типі, машиналардың қауіпсіздігі және экологиялылығы және т.б. болып табылады (экологияға қолайлығы).


Лекция 4. Стандарттау әдістері
Стандарттау қызмет түрі ретінде жалпы ғылыми және арнаулы әдістерге сүйенеді. Бұл әдістер қайталанып кездесетін мәселелерді оңтайлы деңгейде шешу үшін қолданылады.

Мына әдістер стандарттау жұмыстарында жиі қолданылады:

1. 
   стандарттау объектілерін ретке келтіру;
   
2. 
   параметрлерді стандарттау;
   
3. 
   унификаицялау;
   
4. 
   агрегаттау;
   
5. 
   кешенді стандарттау;
   
6. 
   озық стандарттау.
   

Ретке келтіру стандарттау объектілерін жүйелеу, типтендіру, селекция, симплификация және оңтайлау арқылы жүзеге асырылады.

Объектілердің алуан түрлігін ескерсек, жүйелеудің маңызы өте зор болып табылады, өйткені оларды өзара байланыстырылған және өзара бағыныстағы топтарға біріктіруге, жіктеуге және ранжирлеуге мүмкіндік береді. Мысалы, Қазақстан Республикасының «Техника - экономикалық және әлеуметтік ақпарат жіктегіштері» жүйелеу нәтижесі болып табылады.

Өнімнің ең маңызды параметрлері:

- өлшемдік параметрлер (киімнің, аяқ киімнің размері, ыдыс аяқтың сиымдылығы.;

- салмақтық параметрлер (құрал-жабдықтың массасы);

- машиналар мен аспаптардың өнімділігін сипаттаушы параметарлер (желдеткіштің өнімділігі, көлік жылдамдығы);

- энергетикалық параметрлер (тоңазытқыш пайдаланатын қуаттын мөлшері) және т.б.

Параметрлердің тағайындалған мәндерінің жиынтығы параметрлік қатар беп аталады. Мысалы электр лампаларының параметрлік қатары (пайдаланатын қуаты бойынша): 25, 40, 60, 75, 100, 150, 200, 250, 500 Вт.

Параметрлер қатарларын стандарттау процесі параметрлік стандарттау деп аталады.

Машина, аспап, ыдыстардың параметрлік қатарлары үйлесімді сандар жүйесіне сәйкес құралады. Үйлесімді сандар деп арифметикалық немесе геометриялық прогрессия бойынша өзгеретін сандар тізбегінің жиынтығын айтады. Бұл жүйенің мағнасы – параметрлер мәндері үшін кез келген сан емес, тек қана белгілі математикалық заңға бағынатын мәндер алынуы керек.

Параметрлік стандарттау ГОСТ 8032 «Предпочтительные числа и ряды предпочтительных чисел» және ГОСТ 6636 «Нормальные линейные размерц» стандарттары негізінде жүргізіледі.

ГОСТ 8032 бойынша 4 негізгі үйлестмді сандар қатары бекітілген:

1- қатар - R5 – 1,00; 1,60; 2,50; 4,00; 6,30; 10,00 – прогрессия знаменателі 1,6;

2- қатар – R10 – 1,00; 1,25; 1,60; 2,00; 2,50; … – прогрессия знаменателі 1,25;

3- қатар – R20 – 1,00; 1,12; 1,25; 1,40; 1,60; … – прогрессия знаменателі 1,12;

4- қатар – R40 – 1,00; 1,06; 1,12; 1,18; 1,25; … – прогрессия знаменателі 1,06.

Мұндағы R индексі француз инженері Ш. Ренар атымен байланысты.

1 – 10 сандары интервалында R5 қатарында 5 сан бар, R10 қатарында - 10 сан, R20 қатарында - 20 сан, R40 қатарында - 40 сан бар.

Параметрлік қатардың жиілігі оңтайлы болуы керек: тым «қою» қатар тұтынушылар мүдделерін максимум қанағаттандыруға мүмкіндік береді, бірақ, екінші жағынан, өнімнің типтік өлшемдері тым көбейіп кетеді. Сондықтан R5 қатарын қолдану R10 қатарына қарағанда дұрыс болып табылады, ал R10 қатарын қолдану R20 қатарын қолданғаннан дұрыс болып табылады.

Үйлесімді сандар жүйесін қолдану белгілі типты өнімнің параметрлерін унификациялау ғана емес, сонымен бірге бөлшектерді, бұймдарды, көлік құралдары мен технологиялық жабдықтарды параметрлер бойынша сәйкестендіруге мүмкіндік береді.

Радиотехникада Халықаралық электротехниалық комиссиямен қабылданған Е3, Е6 және Е12 үйлесімді сандар қатарлары қолданылады.

Бұл қатарлар ГОСТ 2825 «Ряды номинальных стпротивлений постоянных резисторов» және ГОСТ 2519 «Ряды номинальных емкостей постоянных конденсаторов» стандарттарымен бекітілген.

Лекция 5. Стандарттау әдістері (жалғасы)
Унификация – (бірыңғайлау) (лат. unus – бір) - өнім, процестер және қызмет көрсетулер түрлерінің, олардың параметрлерінің және өлшемдерінің мәндерінің оңтайлы санын тағайындау.

Бірыңғайлау – объектілерді бірыңғай жүйеге, нысанға, бірегейлікке келтіру. Мысалы техникада бірыңғайлау - өнімнің және оны шығаруға қажет құралдардың минимум санды типтік өлшемге, маркаға, қасиеттерге келтіру.

Бірыңғайлаудың мақсаты - өнімнің, процестердің қажетсіз көп түрлеріның болуына жол бермеу және олардың санын негізгі тұтынушыға қажетті минимумға келтіру болып табылады.

Бірыңғайлау стандарттау объектілерін жүйелеу, типтендіру, селекция, симплификация және оңтаылауда негізделеді және төмендегі бағыттарда жүзеге асырылуы мүмкін:

- бұйымдар, машиналар, жабдықтар, аспаптар, тораптар мен бөлшектерді параметрлік және өлшемдік қатарларға келтіру;

- біртекті өнімдердің бірыңғайланған топтарын құрастыру үшін типтік бұйымдарды зерттеп дайындау;

- бірыңғайланған технологиялық процестерді, сынау әдістерін, құжат нұсқаларын және т.б. зерттеп дайындау;

- біртекті стандарттау объектілерінің номенклатурасын оңтайлы минимуммен шектеу.

Бірыңғайлау мына түрлерге бөлінеді:

- типтік-өлшемдік бірыңғайлау (функционалдық арналуы бойынша бірдей, бір-бірінен бас параметрлерінің сандық мәнімен ажырасатын өнімдер);

- тип шегінде бірыңғайлау (бас параметрі бойынша бірдей, құрамдық элементтерінің конструкциясымен ажырасатын өнімдер);

- тип алалық бірыңғайлу (типтері мен конструкциясы әртүрлі өнімдер).

Бірыңғайланған, стандартты, өзара алмастырылатын бөлшектер мен тораптарды қолдану нәтижесінде бұйымның жөндеуге келу қабілеті мен жөндеудің тиімділігін жоғарылатуға болады.

Агрегаттау машина жасау, радиоэлектроника және өлшеу құралдарын жасау салаларында кеңінен қолданылады. Аталған салалар бұйымдар конструкциясының күрделігі және жиі өзгеруімен сипатталады. Әртүрлі машиналарды жобалау және жасау үшін машинаның конструкциясын бір-бірінен тәуелсіз агрегаттарға бөледі. Әр агрегат машинада белгілі функция атқарады. Бұл шара агрегаттарды бөлек бұйым ретінде шығаруға және оның жұмысын машинаның жұмысынан бөлек тексеруге мүмкіндек берді.

Кешенді стандарттау кезінде тұтас объекттің өзіне ғана емес, оның негізгі элементтеріне де өзара байланыстырылған талаптар қойылады және қолданылады. Мақсаты – нақты проблеманың оңтайлы шешімін табу.

Өнімге қатысты айтсақ, кешенді стандарттау – дайын өнімнің және оны шығаруға қажетті шикізаттар, материалдар және құрастырушы тораптардың, сондай-ақ өнімнің бұзылмауын қамтамасыз ету (буып-түю, марклау, тасымалдау, сақтау) және қолдану (пайдалану) жағдайларының сапасына өзара байланыстырылған талаптар тағайындау және қолдану болып табылады.

Кешенді стандарттау мысалы ретінде Қазақстан Республикасында мемлекеттік негізін қалаушы стандарттар комплекстерін қалыптастыру жұмыстарын келтіруге болады:

- ҚР СТ 1.0 «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Негізгі ережелер»;

- ҚР СТ 2.0 «Мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесі. Негізгі ережелер»;

- ҚР СТ 3.0 «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сертификаттау жүйесі. Негізгі ережелер»;

- ҚР СТ 4.0 «Өнімді зерттеп дайындау және өндіріске қою жүйесі. Негізгі ережелер»;

- ҚР СТ 5.0 «Техникаөэкономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеу және кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелер»;

- ҚР СТ 6.0 «Штрихты кодтау жүйесі. Негізгі ережелер»;

- ҚР СТ 7.0 «Қазақстан Республикасы тіркеу (аккредиттеу) жүйесі. Негізгі ережелер».

Стандарттар ғылым және техниканың қол жеткен деңгейін бекітіп қана қоймауы керек, өйткені модельдің ескіру қарқыны жоғары болғандықтан олар техникалық прогрестің дамуына кедергі болып қалуы мүмкін. Стандарттар техникалық прогрестің дамуына кедергі болмау үшін, олар перспективалық сапа көрсеткіштерін тағайындауы керек, өндірісте оларға қол жеткізуді қамтамасыз ету мерзімін көрсетуі керек. Озық стандарттар өнімнің перспективалық, сериялап шығарылуы әлі басталмаған немесе бастапқы кезеңдегі түрлерін стандарттау керек.

Халықаралық стандарттаудағы жетістіктерге 80-жылдары бекітілген аудио компакт- дисктерге әзірленген халықаралық стандартын жатқызуға болады. Бұл стандарт аудио компакт-дисктер шығарылмай тұрып алдын ала әзірленген болатын. Осы шара компакт-дисктердің басқа техникалық жабдықтармен толық қиылысуын (совместимость) қамтамасыз етті, сонымен қажетсіз шығындардың болмауына қол жеткізуге мүмкіндік берді.
Лекция 6. Стандарттаудың құқықтық негіздері
Стандарттаудың құқықтық негіздері алғашқы рет 1993 жылы қабылданған Қазақстан Республикасы «Стандарттау және сертификаттау туралы» Заңында бекітілген болатын.

1999 жылы бұл Заң Қазақстанның дамуы және нарықтың реформа жүргізуге байланысты қайта құрылып, жаңа «Стандарттау туралы» Заңы қабылданған. Бұл заңға 10.06.2003 ж. өзгерістер мен толықтырулар негізілген.

2004 ж. қараша айында қабылданған Қахақстан Республикасы «Техникалық реттеу туралы» Заңына сәйкес «Стандарттау тыралы» Заңының күші жойылды. Кейбір баптары ғана уақытша күшінде қалды.

«Техникалық реттеу туралы» Заңы Қазақстан Республикасында өнімнің, көрсетілетін қызметтің, процестедің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құқықтық негіздерін белгілейді.

Сонымен бірге бұл Заң өнімге, көрсетілетін қызметке, өнімнің өмірлік циклінің процестеріне (процестерге) қойылатын міндетті және ерікті талаптарды айқындау, белгілеу, қолдану және орындау, олардың сәйкестігін растау, аккредиттеу және техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік бақылау мен қадағалау жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттейді.

Қазақстан Республикасында стандарттау жөніндегі жұмыстарды мемлекеттік басқару техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті орган – Қазақстан Республикасының индустрия және сауда Министрлігінің Техникалық реттеу және метрология жөніндегі Қомитетке (ары қарай Мемстандарт) жүктелген.

Мемстандарт атқару үкіметінің салааралық үйлестіруді, сондай-ақ стандарттау, метрология, сәйкестікті растау және аккредиттеу облысында реттеуді жүзеге асырушы мемлекеттік органы болып табылады.

«Техникалық реттеу туралы» Заңына сәйкес Мемстандарт немесе оның бағынысындағы ұйымдар арқылы стандарттау саласында төмендегі негізгі функцияларды орындайды:

1) мемлекеттік стандарттарды және техника-экономикалық ақпараттың жіктеуіштерін әзірлеудің, келісудің, есепке алудың, бекітудің, сараптаудың, өзгертудің, жоюдың және қолданысқа енгізудің тәртібін белгілейді;

2) техникалық реттеу саласындағы нормативтік актілермен үйлестірілген стандарттарды талдауды және әзірлеуді ұйымдастырады;

3) халықаралық, өңірлік және ұлттық стандарттарды, шет мемлекеттердің техникалық- экономикалық ақпараттың жіктеуіштерін, стандарттау, сәйкестікті растау және аккредиттау жөніндегі ережелері мен ұсынымдарын Қазақстан Республикасының аумағындаесепке алу және қолдану тәртібін белгілейді;

4) мемлекеттік, халықаралық және өңірлік стандарттардың, шет мемлекеттер стандарттарының ресми басылымдарын, стандарттау, сәйкестікті растау және аккредиттеу жөніндегі ережелер мен ұсынымдарды басып шығару туралы ақпаратты жариялайды;

5) мемлекеттік стандарттаудың жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлеу тәртібін белгілейді;

6) стандарттау жөніндегі ноормативтік құжаттардың мемлекеттік тілдегі және орыс тіліндегі аудармаларын растауды ұйымдастырады.

Стандарттау жөніндегі жұмыстарға мемлекеттік басқару органдары, заңды және жеке тұлғалар қатысуы мүмкін. Мемлекеттік басқару органдары, заңды және жеке тұлғалар өз құзіреті шегінде стандарттау облысында жұмыстарды ұйымдастырады және жүргізеді және осы жұмыстарды орындау үшін тиісті стандарттау жөніндегі бөлімшелер мен қызметтер құруы мүмкін. Стандарттау жөніндегі жұмыстарды стандарттау жөніндегі сарапшы- аудиторлар атқарады. Стандарттау жөніндегі сарапшы- аудиторлар техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитет тағайындаған тәртіп бойынша аттестациядан өтуі керек.

Кәсіпорындар және мекемелердің стандарттау жөніндегі қызметтер өз құзыреті шегінде стандарттау облысында ұйымдастыру- әдістемелік және ғылыми- техникалық басқаруды жүзеге асырады. Бұл мақсатта олар ғылыми- зерттеу, тәжірибелік- конструкторлық және басқа өнімді, көрсетілетін қызметтерді, өндірістік процестерді, оның ішінде өндірісті басқару процестерін стандарттау және унификациялау жөніндегі жұмыстарды орындайды. Бұл жұмыстар нәтижелері сапа жүйесін және экологиялық басқару жүйесін енгізу арқылы іске қосылады.

«Техникалық реттеу туралы» Заңы бойынша Қазақстан Республикасында қолданылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға жатады:

1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары

2. Қазақстан Республикасының техникалық- экономикалық ақпаратының мемлекеттік жіктеуіштері

3. Қазақстан Республикасындағы ұйымдар стандарттары және стандарттау жөніндегі ұсынымдар

4. Халықаралық, өңірлік стандарттарды, шет мемлекеттерінің ұлттық стандарттары мен стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарын қолдану

Қазақстан Республикасы мемлекеттік стандарттарын мемлекеттік басқару органдары, заңды тұлғалар, стандарттау жөніндегі комитеттер әзірлейді. Бұл жұмысқа өнімнің технологиясын әзірлеуші, оны шығарушы және тұтынушылардың, ғылыми-техникалық және инженерлік қоғамдар, тұтынушы қоғамдарының өкілдері, Мемстандарттың мамандары шақырылуы мүмкін.

Стандартты әзірлеудің төмендегі 6 кезеңдері тағайындалған.

1-кезең – жұмыстарды ұйымдастыру және техникалық тапсырма әзірлеу;

2-кезең – стандарттың жобасын (I- редакциясын) әзірлеу және оны пікір беруге жіберу;

3-кезең – түскен пікірлерді өңдеу, стандарт жобасының соңғы (II- және келесі) редакциясын (редакцияларын) әзірлеу;

4-кезең – стандарт жобасын дайындау, келісу және бекітуге жіберу;

5-кезең – стандарт жобасын қарастыру, оны бекіту және тіркеу;

6-кезең – стандартты басып шығару.

Стандарттау объектлерінің ерекшеліктеріне және тағайындалатын талаптардың мазмұнына сәйкес стандарттардың төмендегі түрлері әзірленеді:

1) негізін қалаушы стандарттар;

2) өнімдер мен көрсетілетін қызметтер стандарттары;

3) бақылау (сынау, өлшеу, талдау) әдістерінің стандарттары;

4) процестер стандарттары.

- белгілі әрекеттер саласы үшін жалпы ұйымдастыру-әдістемелік жағдайларды;

- өнімді, процестерді (жұмыстарды) және көрсетілетін қызметтерді әзірлеу және пайдалану процестерінде әртүрлі ғылым, техника және өнімдердің өзара байланысын, техникалық бірегейлігін және өзара түсінушілігін қамтамасыз ететін жалпы талаптар, нормалар мен ережелерді;

- басқа да жалпы техникалық талаптарды тағайындайды.

Негізін қалаушы стандарттарды былай бөлуге болады:

а) ұйымдастыру-әдістемелік стандарттар. Бұлар белгілі салады жұмыстарды жүргізу жәніндегі жалпы ұйымдастыру-әдістемелік ережелерді тағайындайды. Мысалы: ҚР СТ 1081 – 2002 «Тағамдық өнімдеріне технологиялық ңұсқаулар мен рецептуралар әзірлеу тәртібі. Негізгі ережелер».

б) жалпы техникалық стандарттар. Бұлар тағайындайды:

- ғылымда, техникада, өндірісте көп мәрте қайталанатын ғылыми- техникалық терминдерді;

- әртүрлі стандарттау обектілерінің шартты белгілерін – кодтарын, символдарын, маркаларын;

- әртүрлі құжаттарды құру, баяндау, өндеуге және олардың мазмұныныа қойылатын талаптарды;

- техникалық қамтамасыз етуге қажетті жалпы техникалық шамалар, талаптар және нормаларды (үйлесімді сандар, параметрлік және өлшемдік қатарлар, өлшеу құралдарының дәлдік кластары және т.б.). Мысалы, ГОСТ 8.417 – 81 ГСИ. Единицы физических величин»;

- сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын (мысалы, СТ РК 1043 – 2001 «Машины для борьбы с ветровой эррозией. Номенклатура показателей качества.»);

- техникалық эстетика және эргономика талаптарын;

- қауіпсіздік талаптарын (мысалы, СТ РК 12.002 – 2002 «Система стандартов безопасности труда. Процессы производства. Овцеводство. Требования безопасности») және т.б.

Өнімге төмендегі стандарттар түрлері әзірленеді:

а) жалпы техникалық шарттар стандарты - біртекті өнімдер (көрсетілетін қызметтер) топтарына талаптар тағайындайды (мысалы, СТ РК 1040 – 2001 «Условия транспортные по пассажирским перевозкам. Общие технические условия»;

б) техникалық шарттар стандарттары – нақты өнімге (көрсетілетін қызметке) талаптар тағайындайды. Мысалы, СТ РК 982 – 95 «Кефир. Технические условия».

в) жалпы техникалық талаптар стандарттары – жалпы техникалық шарттар стандартының бір ғана бөлімінен құралатын тар арнаулы стандарттар (мысалы, СТ РК 37 – 98 «Вышивка машинная и ручная. Общие технические требования»;

г) техникалық талаптар стандарттары - техникалық шарттар стандартының бір ғана бөлімінен құралатын тар арнаулы стандарттар (мысалы, ГОСТ 20902 – 95 «Столы обеденные школьные. Функциональные размеры»).

Стандарттармен бекітілген бақылау әдістері объективті, дәл, нәтижелердің ұдайы қайталануын қамтамасыз ететіндей болуы керек.

Әр әдіс үшін оны жүзеге асырудың ерекшеліктеріне қарай мыналарды тағайындайды:

• 
  сынау құралдарын, көмекші құралғыларды, реактивтерді, материалдарды;
  
• 
  сынақ жүргізуге дайындалу тәртібін;
  
• 
  сынақ жүргізу тәртібін;
  
• 
  сынақ нәтижесін өңдеу тәртібін;
  
• 
  сынақ нәтижесін көрсету тәртібін;
  
• 
  сынақтың жіберілетін қателігін.
  

Процестер (жұмыстар) стандарттарына технологиялық операцияларды жүргізу кезінде адам өмірі мен денсаулығын және қоршаған ортаны қорғау талаптары енгізілуі керек.