Пму ұс н 18. 2/05 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

ПӘННІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МАЗМҰНЫ

Дінді классификациялау проблемасы:

Діннің тарихи формаларының көптүрлі жəне бірлігі проблемасы: оны зерттеудің феноменологиялық жəне тарихи тəсілдері. Діни топтар мен діни феномендердің классификациялануы. Классификацияның принциптері: нормативтік философиялық, феноменологиялық, геолингвистикалық, социологиялық, морфологиялық.

Дін философиясы.

Дінге деген философиялық қарастырудың ерекшеліктері. Дін философиясы, діни философия, теологияның арақатынасы. Антикалық философиядағы дін туралы философиялық білімдердің дамуы. Жаңа дəуірдегі дінге деген көзқарас, француз ағартушылығындағы діннің сыни талдауы. Неміс классикалық философиясындағы дін философиясы. К. Маркс пен Ф. Энгельстің теориясындағы діннің қарастырылуы. “Мəдениет философиясындағы” дін концепциясы. Дін жəне “миф философиясы”. Философиялық антропология, феноменология жəне герменевтикадағы дін философиясы. Б. Рассел, Л. Витгенштейннің “аналитикалық философия” мектебіндегі дін теориясы. Теологиялық “діни тілдің анализі”. Экзестенциализм, психоанализ жəне структурализм философиясындағы дін. ХІХ-ХХ ғғ. қазақ философиясындағы дін концепциясы.

Дін психологиясы.

Дін психологиясының дінтанудың бір саласы ретінде қалыптасуы. Дін-психологиялық феномен ретінде. Дінді типологиялық қарастырудың ерекшеліктері. Діннің психологиялық негіздері. Діни, мистикалық тəжірибенің жəне діни сенім феномендерінің психологиялық анализі. Діннің психологиялық теориялары: психо-аналитикалық, бихевиористік теориялар, экзистенциалдық жəне гуманистік психология дін туралы.Трансперсоналдық жағдайдың психоанализі. (С. Гроф). Діни топтардың психологиясы, діни тұлғалардың психологиялық типтері.

Дін социологиясы.

Дін социологиясының дінтанудың бір саласы ретінде қалыптасуы. Дінді социологиялық тұрғыдан қарастырудың ерекшеліктері. Діннің əлеуеметтік негіздері. Дін социологиясындағы структуралық функционализм. О. Конттың “Позитивтік діні”. Г. Спенсердің “Дін социологиясы”. М. Вебер, Э. Дюркгеймнің дінді социологиялық тұрғыдан қарастыруының ерекшеліктері. Американдық социологиядағы дінді қарастыру.

Дін феноменологиясы.

Дін феноменологиясының дінтанудың бір саласы ретінде қалыптасуы. Дінді феноменологиялық тұрғыдан талдаудың ерекшеліктері. Діни феномендерді классификациялау проблемасы. Дін феноменологиясының философиялық алғышарттары (Ф. Шлейермахер, М. Шелер, Э. Гуссерль), классикалық дін феноменологиясының қалыптасуы (Шантепи де ла Соссе, Г. Вандер Леув, Р. Отто, Г. Варденбург, М. Элиаде). “Қасиеттіліктің (киеліліктің)” феноменологиялық талдауы: дін, “қасиеттілікпен (киеліліктен)” тоғысу ретінде. Homo religious. Дін феноменологиясында діни тəжірибенің анализі. Діни рəміздер мен ғұрыптардың түсініктемесі (интерпритациясы). Дін герменевтикасы мен феноменологиясы.
Дәріс 2. Дінтанудың пəні, құрылымы жəне элементыры

Дінтанудың пəні, құрылымы жəне методологиясы

Дінтанудың кешенді пəнаралық зерттеу саласы ретінде. Дінтану – пəні. Дін туралы ғылымның шығу тарихы жəне дамуы. Дінге жəне дінтануға қатысты негізгі методологиялық қарастырулар. Діни ілім мен дінтанудың арақатынасы. Негізгі зерттеу əдістері курстың негізгі тараулары жəне құрылымы. Курстың мақсаты мен міндеті. Ғылым жүйесіндегі дінтану.

Дінтану зерттеу пəні ретінде:

Діннің діни ілім философия жəне ғылымдағы концептуалдық табиғаты мен қызметі. Дінді анықтау проблемасы. “Дін” ұғымы мазмұнының дүниетанымдық жəне мəдени анықтылығы. “Дін” сөзінің этимологиясы. Дінді анықтаудың екі типі: мазмұндық жəне функционалдық. Дінді зерттеудің тарихы. Дінді зерттеудің негізгі методологиялық қарастырулары.
Дәріс 3. Мәдиниет және дін

Дін, миф, ғұрып.

Миф – дүниетаным ретінде. Дін мен мифтің байланысы. Əлемді мифологиялық тұрғыдан қабылдаудың ерекшеліктері. Мифтердің классификациялануы. Мифтің адамзаттың мəдени – тарихындағы алатын орны. Миф пен ғұрыптың байланысы. Миф жəне ғұрыптың теориясы. Дінтану тарихындағы мифологияны салыстырмалы лингвистика жəне салыстырмалы тарихи тұрғыдан зерттеу. Тарихи дінтану Алғашқы сенім жəне діннің шығу тегінің проблемасы. Алғашқы сенімдерді жүйелеудің проблемалары. Алғашқы дүниетанымның ерекшеліктері. Алғышқы дəуірдегі миф пен ғұрып. Сакральдық жəне профандық. Табу ұғымы. Тотемизм діни жəне əлеуеметтік жүйе ретінде. Тотемизм теориялары. Фетишизм діни форма ретінде. Фетишизм теориялары (Ш. Де Бросс, Ю. Францев). Аниматизм. Мареттаның “мана” теориясы. Магия жəне дін. Магиялық дүниетанымның қағидалары. Магияның түрлері мен типтері. Анимизм діннің шығу тегі ретінде. Шаманизм діннің бір формасы ретінде. Алғашқы діндердің өзара байланысы, олардың дамуы, өзгеруі. Алғашқы сенімнің қалдықтары. Діннің шығу тегі мəселесі: преанимистік жəне анимистік теориялар. Діннің шығу тегіне деген тарихи жəне психологиялық қарастырулар. Прамонотеизм теориясы.
Дәріс 4. Ұлттық діндер.

Политеизм, монотеизм, ұлттық діндер жəне пұтқа табынушлық түсініктері. Алғашқы сенімдердің политеистік діндерге айналу мəселесі. Құдай идеясының қалыптасуы. Көне иран мифологиясы мен дінінің шығуы дамуы жəне өзгеруі: маздаизм, зороастризм, парсизм, манихейлік. Көне Грек жəне Римнің діні, мифологиясы жəне мистериалдық культтері. Үнді діндері: ведалық дін, брахманизм, индуизм, жайнизм, сикхизм, индуизмнің өзгеріске ұшырауы, қазіргі үндістандағы индуизм. Қытай діндері: Шань-ди култі, Аспан култі; Конфуцилық, даосизм, неоконфуциандық, қазіргі Қытайдағы дəстүрлі жəне синкреттік діндер. Синтоизм. Ежелгі Мысыр жəн Месопатамия діндері мен мифтері. Ежелгі славяндардың сенімдері. Скиф-сақтардың мифологиясы жəне діні. Кельт халықтарының діндері. Америка үндістерінің діні мен символизмі. Қазіргі дəуірдегі ұлттық діндердің орны. Олардың қазіргі мемлекеттердің саяси-идеологиялық өміріндегі рөлі. Ежелгі Қазақстандағы сенімдер. Түрік халықтарының діндері, мифологиясы жəне дəстүрлерінің ерекшеліктері. Протоқазақтардың өмір салтының ерекшеліктері мен соның дүниетанымдарына деген əсері. Көне Қазақстан теориясындағы тотемизм, фетишизм жəне магия. Ежелгі Қазақстандағы шаманизм, зороастризм, митраизм жəне манихейлік. Тəңірлік діни жүйе ретінде Жер-су, Умайға табыну. Ежелгі қазақтардың мифологиясы мен космологиясы. Дəстүрлі ғұрыптар мен салттар. Иудаизм. Иудаизмнің шығуы мен қалыптасуы. Еврей халықтарының тарихы. Монотеизм идеясының қалыптасуы мен дамуы, мессиандық жəне еврй халқының “құдай қааулылары” идеясы. Иуда дінінің сатылары. Иудаизмің сенім жүйесі, культтері. Көне Өсиет пен Талмудтың шығуы, мазмұны жəне құрамы. Иудаизмдегі реформация. Сионизм. Иудаизмнің

Əлемдіік дін түсінігі. Буддизм əлемдік дін ретінде. Буддизмнің шығуы мен таралуы. Буддалық анондар. Буддизмнің негізгі ұғымдары мен идеялары: карма, сансара, нирвана, дхарма. Ерте буддизмнің ерекшеліктері. Буддизмнің сенім жүйесі жəне культтері. Буддизмнің космологиясы жəне мифологиясы. Буддизмдегі негізгі бағыттар. Буддизмнің аймақтық формаларының ерекшеліктері: Чань-буддизм, ламаизм, жапон буддизмі, Қиыр Шығыс халықтарындағы буддизмнің ерекшеліктері. Қазақстан территориясына буддизмнің енуі жəне таралуы. Қазіргі таңдағы Буддизм. Оңтүстік жəне Оңтүстік Шығыс Азия халықтары елдерінің саяси тарихында буддизмнің ролі.

Христиандық əлемдік дін ретінде. Христиандықтың шығуының алғышарттары: тарихи, əлеуметтік-экономикалық, идеялық. Иудахристиандық. Христиандық жəне эллинизм. Ерте христиандық жамағаттар. Иисус Христостың образы. Христиан шіркеулерінің қалыптасуы жəне нығайуы. Орта ғасырлардағы христиандық. Ғаламдық соборлар сенім жүйесінің бекітілуі жəне дінбұзарлар мен күрес. Библияның шығуы, мазмұны жəне құрамы. Шіркеулердің Батыс Римдік жəне Православиелік болып бөлінеді. Орыс православ шіркеуі. Реформаторлық қозғалыстар жəне протестанттық қозғалыс. Католик, православ жəне протестанттық діни ілімі,сенім жүйесі жəне культтеріндегі ерекшеліктер. Протестанттық секталар. Христиандық салттар мен мерекелер. Экуменистік қозғалыс. Қазіргі замандағы христиандық. Хрисиандық модернизм. Қазақстанға христиандықтың келуі жəне таралуы.

Ислам əлемдік дін ретінде. Исламның шығуы мен таралуы. Мұхаммед пайғамбардың өмірі мен қызметі. Исламның діни ілімі, сенім жүйесінде жəне культері. Құран жəне Суннаның шығуы, құрамы. Ислам теологиясы. Исламдағы негізгі бағыттар: сунниттік жəне шииттік. Шииттік секталар. Мұсылман құқығының негіздері. “Əділетті халифтар” тұсындағы Ислам. Омейадтар кезіндегі Ислам. Аббаситтер кезіндегі Ислам. Мысыр сұлтандығының тұсындағы Ислам.

Дəстүрлі діндер мен дəстүрлі емес культтердің өзара байланысы. Дəстүрлі емес дін бірлестіктердің өзіндік ерекеліктері мен олардың классификациясы. Неохристиандық культтер: “Иегова Куəгерлері”, “Унификация шіркеуі”, “Жаңа Өмір”, “Христос денесі шіркеуі” жəне т.б. ислам дінінің негізінде қалыптасқан қазіргі заманғы секталар: “Бахаи сенімі”, “Бүкілəлемдік Мұсылмандық Ахмадия Ұйымы (жамағаты)”. Неоориенталистік культтер: “Халықаралық Кришна Санасы Ұйымы”, “Трансценденталды медитция”, “Тынық мұхиты дзен-буддистік орталығы” жəне т.б. “Сатана” топтары. Саентологиялық бағыт. Жаңа магия, спиритизм. Басқа да қазіргі заманғы секталр. Қазақстан территориясындағы қазіргі заманғы дəстүрлі емес культтердің таралуы жəне олардың қызметі.

1. 
   Токарев С.А. Религия в истории народов мира. М,1986.
   
2. 
   Элиаде М., 10.Малерт М. Религии человечества. М, 1997.
   
3. 
   Малерт М. Религии человечества. М, 1997. - 600с.
   
4. 
   Туфан З. Религия в системе духовной культуры. Учебное пособие. А, 1999. – 106с.
   
5. 
   Кимилев Ю.А. Философия религии: систематический очерк. М, 1998.
   
6. 
   Галицкая И.А. Метлик Н.В. Новые религиозные культы и школы. 2001. – 208с.
   
7. 
   Ислам на территории бывшей Российской империи: энциклопедический словарь. М, 1999. – 166с.
   
8. 
   Сухов А.Д. Религия в истории общества. М, 1979.
   
9. 
   Токарев С.А. Религия в истории народов мира. М, 1986.
   
10. 
    Угрикович Д. Введение в религиоведение. М,1985.
    

11. 
    Яковлев Е.Г. Искусство и мировые религии. М, 1985.
    
12. 
    Иванов В., Трофимов Я. Религии Казахстана. Справочник. А, 1999.
    
13. 
    ШулембаевК.М. Маги, боги и действительность. А, 1975.
    
14. 
    Преодолевая религиозное влияние ислама (сборник документов А, 1990.)
    
15. 
    Иваненко С.Н. Новые религиозные объединения: поиски, противоречия, надежды.
    
16. 
    Капустин Н.С. Особенности эволюции религии. М, 1984.
    
17. 
    .Малерт М. Религии человечества. М, 1997.
    
18. 
    Овсиенко Ф.Г. Социально – этическое учение современного католицизма. М, 1987.
    
19. 
    Элиаде М., Кулиано Н. Словарь религий, обрядов и верований. М,1997.
    
20. 
    Элиаде М. Трактат по истории религий. СПБ. 2000.
    
21. 
    Алексеев М.А. Шаманизм тюркоязычных народов Сибири. Новосибирск, 1984.
    
22. 
    Токарев С.А. Ранние формы религии. М,1990.
    
23. 
    Светлов Г.Е. Путь богов (Синто в истории Японии.Москва
    
24. 
    Балагушкин Е.Г. Критика идеологии и практика современного кришнаизма. М, 1984.
    
25. 
    Корнев В.И. Буддизм – религия Востока. М, 1990.
    
26. 
    Будда. История о перерождениях. М, 1991.
    
27. 
    Буддизм: Словарь (под редакцией Л. Жуковской). М,1992.
    
28. 
    Великович Л.Н. Католицизм в современном мире. М, 1981.
    
29. 
    Религия и общество: учебное пособие для ВУЗов. М, 1996. – 775с.
    
30. 
    Гегель Г.В.Ф. Философия религии в двух томах. М., 1975.