Пму ұс н 18. 2/05 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Әдістемелік нұсқау

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.2/05

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Практикалық аудит пәні бойынша

050508 Есеп және аудит мамандығының студенттеріне арналған

пәнді зерделеу бойынша

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Павлодар

Әдістемелік нұсқауды бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.1/05

БЕКІТЕМІН
ОІ жөніндегі проректор
______________				Н.Э. Пфейфер
«	__	»	___________		200 ж.

Құрастырушы:	Темирова Г.Г.

Есеп және аудит кафедрасы

050508 Есеп және аудит мамандығының студенттеріне арналған

пәнді зерделеу бойынша

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Кафедра отырысында ұсынылған 200 ж. «____»________№_____Хаттама

200 ж. «_____»______________№_____хаттама

ҚЭФ деканы ____________________ Т.Я. Эрназаров «_____»_______200 ж.

ЖжӘҚБ бастығы_______________ А.А. Варакута  «_____»________200 ж.

Аудиттің ақпараттық жүйесіне қойылатын талаптар. Қаржылық есеп элементтер аудитінің мақсаты. Қаржылық есептіліктің бөлшектеу кезеңдері. Аудит жүргізудегі объект бойынша және циклдік амалдар.

Құрылтай және есептік-қаржы құжаттарын тексерудің мақсаты – қолданыстағы заңнамаға тексерістегі объекттің құрылтай және есептік-қаржылық құжаттардың сәйкестігіне қатысты ой қалыптастыру, оның жарғылық капиталдың қалыптасуының дұрыстығы.

Тексеріс үшін ақпарат көздері: кәсіпорынның жарғысы, құрылтай құжаттар, мемлекеттік тіркеу және статистика органдарындағы, салық органдарындағы тіркеу жөніндегі куәліктер, құрылтайшылар (акционерлер) жиналысының хаттамалары, эмиссия проспектері, акционерлер реестрі, бұйрықтар, өкімдер, ішкі ережелер, лицензиялар, акцияларды қабылдау-беру акттері, акцияның төлем шотына енгізілген мүлікті бағалау акттері, есеп регистрлері, материалды емес активтер, жер учаскелеріне, жылжымайтын мүлік объектітеріне құқықтарын растайтын құжаттар, Бас кітап, бухгалтерлік есеп беру және т.б.

Құрылтай құжаттар аудитінің мақсатына жету мен кәсіпорынның жарғылық капиталының қалыптасуы үшін келесі міндеттер шешілуі тиіс:

• 
  Кәсіпорынның заңды статусын, әрекет ету сферасын және қызмет ету құқығын анықтау;
  
• 
  Лицензиялауға жататын әрекет түрлері бойынша лицензияның бар-жоғын анықтау;
  
• 
  Жарғылық капиталдың қалыптасуы мен өзгеруінің тәртібін тексеру және оның құрылымын зерттеу.
  

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Қаржылық есеп элементтер аудитінің мақсаты.

2 Қаржылық есептіліктің бөлшектеу кезеңдері.

3 Аудит жүргізудегі объект бойынша және циклдік амалдар.

Әдебиет

1. 
   Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 262-276 б.
   

Сатып алу кезеңінің шоттарының өзара байланысы және аудитінің бағыттары. Сатып алу кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі. Сатып алу кезеңінің шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар. Тәуекелділіктің бастапқы деңгейін анықтау үшін жүргізілетін бақылау тәсілдері.

Әрекетті қамтамасыз ету үшін субъект құру кезінде қатысушылардың мүліктегі үлестерінің жиынтығы болып келетін жарғылық капитал жеке капиталдың (ЖК) негізгі элементі болып табылады.

Тауарлы-материалдық қорларға сатып алу функционалды аудитін қаржылық есеп берудің мәліметтерін және белгілі бір кезең ішіндегі олардың қозғалысы туралы алғашқы құжаттарды қарастырудан басталады. Бастапқы есепті ұйымдастыруда қабылдауды, құжатта ресімдеуді, тиеу-тасу жұмыстарын, материалдық ресурстардың қозғалысын, сақталуын және ұтымды қолданылуын бақылау мен орналастыруды тікелей жүзеге асыратын қойма шаруашылығы қызметкерлері маңызды рөл атқарады.

Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сатып алу,өндіріс және дайын өнімді өткізу циклдерінің функционалды аудитінің маңызды кезеңдері мыналар:

• 
  материалдық ресурстармен жабдықтауды ұйымдастыру жағдайын тексеру;
  
• 
  қалыптасқан тауарлық-материалдық қорларды басқару жүйесін талдау;
  
• 
  қорлардың жағдайын және олардың қолданылу деңгейін бағалау;
  
• 
  қойма шаруашылығын ұйымдастырудың жағдайын тексеру;
  
• 
  тауарлық-материалдық қорлармен жасалатын операцияларды есепте көрсетудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  қорларды түгендеудің жүйелілігі мен дұрыстығын зерттеу;
  
• 
  тауарлық-материалдық құндылықтарды қолдануды ішкі бақылау жағдайын бағалау;
  
• 
  жабдықтау-дайындау іс-қызметі есебін, басқаруды және талдауды жақсарту.
  

1 Сатып алу кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі.

2 Сатып алу кезеңінің шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 278-298 б.

2. 
   Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005., 197-200 б.
   

Өндіріс кезеңі шоттарының өзара байланысы және аудитінің бағыттары. Өндіріс кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі. Өндіріс кезеңі шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар. Тәуекелдіктің бастапқы деңгейін анықтау үшін жүргізілетін бақылау тәсілдері.

Тауар-материалды қорлар ревизиясының негізгі мақсаты – олардың есеп жүргізуінің дұрыстығын анықтау, сақтау орындарында қорладың қозғалысы мен бар-жоғы туралы нақты мәліметтер алу, сақталуын қамтамасыз ету, тұтынудың бекітілген нормаларын сақтау, іске жұмылдыру мақсатымен шаруашылық субъектке қажетсіз материалдық қорларды анықтау және сату.

Тауар-материалды қорлардың аудитін жүргізудің процедуралары:

• 
  бас кітаптың мәліметтерімен баланс көрсеткіштері;
  
• 
  синтетикалық және аналитикалық есеп жүргізудің дұрыстығы;
  
• 
  ТМҚ болуы және сақталуы;
  
• 
  инвентаризацияның уақытылы және дұрыс жүргізілуі;
  
• 
  қойма есебін тексеру, ТМҚ қозғалысы бойынша алғашқы құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығы;
  
• 
  кіріс материалдарының толықтыы мен уақыттылығы және олардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуі;
  
• 
  дайын өнім өндіруге өндірістік қорларды жіберу бойынша операциялардың негізделгендігін тексеру, сонымен қатар бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуі;
  
• 
  ТМҚ бағалау әдісін анықтау;
  
• 
  шаруашылық субъектердің материалдық құндылықтарын сату мен қайта өңдеуге тапсырумен байланысты операциялар бойынша бухгалтерлік жазбаларды рәсімдеудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  бұзылуы мен бағаның төмендеуіне байланысты тауар-материалды құндылықтарды шығынға жазу бойынша әкімшілік шешімдері мен басқа құжаттарды зерттеу.
  

Күзетті дұрыс ұйымдастыру ТМҚ сақтауды қамтамасыз етудің маңызды шарты болып табылады. Оның жұмысының тиімділігін материалдық құндылықтарды енгізу мен шығаруды ішкі бақылауды кенеттен тексеру арқылы тексеруге болады. Жиі әр түрлі бұзушылықтар кездеседі, мыслы, материалдарды рұқсаттар бойынша екі рет шығару, ТМҚ-ны құқықтары жоқ тұлғалармен қол қойылған рұқсаттар бойынша шығару. Сондықтар рұқсаттың мәліметтері әкелінетін материалдардың мөлшер, ассортимент, сапа және баға фактілері счет фактура, үстеме жарлық және басқа қосымша құжаттардың мәліметтерімен салыстырылады.

Теріс өтпелі қалдық түскен материалдардың толық емес немесе уақытында кірістірілмегендігін немесе өтпелі қалдықтардың қате есебін білдіреді.

Қоймадағы материалдар есебін материалды-жауапты тұлға болып табылатын қойма меңгерушісі немесе қоймашы жүргізеді. Бұл лауазымға шығындар үшін, ұрлық үшін сотталған немесе сенімнен айырылу бойынша жұмыстан шығарылған адамдар қабылдануы мүмкін емес.

Қоймашыны қабылдау немесе оны лауазымынан босатқан кезде міндетті түрде тегіс инвентаризация жүргізілуі тиіс.

Материалды қорлардың толық және уақытылы кірістірілуін тексеру. Сонымен қатар аудитор ТТН-да, шот-фактураларда, қабылдау актілерінде көрсетілген құжаттың күні мен номерін, атауларын, өлшем бірлігін, санын, материалдардың бағасын және басқа қосымша құжаттарды салыстыруы тиіс.

Айырмашылық анықталған жағдайда аудитор қарама-қарсы тексеруді жүргізеді немесе құжаттардың көшірмесін сұратады.

Жеке тұлғалардан нарық бағалары бойынша ТМҚ сатып алу кезінде актілерді рәсімдеудің дұрыстығы анықталынады.

Дайын өнімді өндіруге және шаруашылық қажеттіліктерге, қайта өңдеу үшін тауар-материалды құндылықтарды жіберу бойынша операциялардың негізделгендігін бақылау және өзгерістерді реализациялау мен қорлар ликвидацияланбауының тәртібі және тауар-материалды құндылықтарды пайдаланыстан шығару құқығын тексеру. Бұл үшін бекітілген лимиттер негізінде материалдарды нормативтік жіберу жүзеге асырылады. Аудитор дайын өнімді шығаруға шикізаттың, материалдың, жанармайдың артық шығынын, әрекеттегі нормативтермен сәйкес материалдық қорларға қажеттілігі дұрыс анықтала ма, жаңа қондырғыларды орнату кезінде шығын нормаларына уақытылы өзгерістер енгізіледі ме екендігін бекітуі тиіс.

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Өндіріс кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі.

2 Өндіріс кезеңі шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 299-324 б.

Сату кезеңі шоттарының өзара байланысы және аудитінің бағыттары. Қаржылық қортынды есептің қалыптасуы мен сату кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі. Қаржылық қортынды есептің қалыптасуы мен сату кезеңі шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар. Аудит жүргізу барасында тексеруге арналған негізгі тұжымдар. Дебиторлық қарыздар аудиті. Бақылау құралдарын тексеру тестері.

Процедуралар:

• 
  бас кітап мәліметтеріне баланс көрсеткіштерінің сәйкестігін тексеру;
  
• 
  синтетикалық және аналитикалық есепті жүргізудің дұрыстығын тексеру (бас кітап пен шоттардан басқа берілген аванстар бойынша ведомостарды, стаып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі бойынша ведомосты қарайды);
  
• 
  дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясын жүргізу арқылы дебиторлық қарыздың жағдайын тексеру;
  
• 
  резервті құрудың негізделгендігін және оларды дұрыс пайдалануын тексеру;
  
• 
  сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың дұрыс жүзеге асырылуын тексеру;
  
• 
  дебиторларға талаптар қою мен рәсімдеудің дұрыстығы мен уақыттылығын тексеру, кінарат істердің қозғалысын бақылауды ұйымдастыру;
  
• 
  еншілес кәсіпорындармен есеп-шоттар бойынша дұрыс көрсетілуін тексеру;
  
• 
  басқа да дебиторлық қарызды тексеру (ұрлау, жетіспеушілік және т.б.);
  
• 
  дебиторлық қарызды талдау және дебиторлық қарызды азайту бойынша ұсыныстарды дайындау.
  

Ірі төленбеген қарыздары бар ұйымдармен есеп-шотарды салыстыру қажет. Аудитордың актінде түгендеу шоттарының атаулары тізімделеді, барлық мерзімдері өткен үмітсіз қарыздардың сомасы көрсетіледі. Қарыздың осы түрлері бойынша дебитордың мекен-жайы мен атауы, қарыз сомасы, түзілу себептері мен осы мерзімдерді өткізген кінәлі тұлғаларды көрсететін анықтама актпен бірге беріледі.

Жиі көптеген ұйымдарда тауар (жұмыс, қызмет) үшін сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп-шоттар кездеседі. Сонымен қатар өнімді жеткізуге келісім-шарттың бар-жоқтығын, жүктелген ТМҚ үшін соманың алынғандығын және дұрыс көрсетілгендігін, өнімнің өзіндік құнына дебиторлық қарыздың дұрыс есептен шығарылғандығын тексеру қажет (күмәнді қарыздар бойынша резерв есебінен жетекшінің рұқсатымен есептен шығарылады).

Резервті түзудің негізделгендігін тексеру қарыздар адамның қаржылық жағдайына және соманы бөлшектеп және толығымен өтеу ықтималдығын бағалауға байланысты әрбір күмәнді қарыз бойынша жеке анықталады.

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Қаржылық қортынды есептің қалыптасуы мен сату кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі.

2 Қаржылық қортынды есептің қалыптасуы мен сату кезеңі шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 325-348 б.

Кассадағы ақша қаражаттарының аудиті. Банктегі және басқа да щоттардағы ақша қаражаттарының аудиті. Есеп беруге міндетті сомалардың аудиті. Аудит жұргізілгенде тексерілітін негізігі аудиторлық тұжырымдар. Бақылау құралдарын тексеру тестері.

Ақшалай және кассалық-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық, жалпы мемлекеттік, ведомствалық және басқа нормативті актілерімен жеткілікті түрде қатан реттелген. Сондықтан төлеу циклі аудиттін өткізуге дайындық кезінде қабылданған заңдардың, стандарттардың, бухгалтерлік есептің, аудиттің, ақша тасуын, қолданылуын, қаржылық бақылаудың нормалары мен ұйымдастыру ережелерінің талаптарын мұқият оқып-білу қажет.

Ақша жалған құжатсыз тікелей ұрлау ісі кассаны тексергенде кассадағы барды түгендеу жолымен анықталады. Кейде ол шын мәнінде кассир, не болмаса басқа лауазымды қызмет адамы жасаған ысырапты жасыратын лауазымды қызмет адамының қолхатымен бүркемеленеді. Сондай-ақ, қылмыстың ең қарапайым түрі болып саналатын қаражатты қымқырудың бүркемеленбегендері де болуы мүмкін.

Ақшаны касса бойынша кіріске алмау алынған соманы тікелей шығыстарға есептен шығармаумен немесе кірістік операцияларды жасырумен байланысты. Есеп шоттан алынған ақшаны кассаға кіріске алмау жағдайлары жиі кездеседі.

Аудитор банктен чек бойынша алынған ақшаны кіріске алудың толықтығы мен уақыттылығын чек түбіртектерінде жазылған ұқсас сомамен, банк көшірмелерімен және кірістік кассалық ордерлермен салыстыру жолымен тексеруі тиіс. Кейбір аудиторлар банктен алынған қолма-қол ақшаны кіріске алудың түгелдігін тек қана чек түбіртектері бойынша тексергенде қате жібереді. Мұны сондай-ақ банк көшірмелері бойынша да жасау қажет. Егер көшірмелерде тазартып өшіру, түзеу іздері бар болса, сондай-ақ қалдықтар айырмасында банктен ағымдағы немесе есеп шоттан көшірмелер алып, тексерілетін кәсіпорынның бухгалтериясындағы жазбаларды көшірме мәліметтерімен салыстыру керек. Қатаң есептегі құжат деп саналатын банктегі шоттан көшірме мұқият бақылауды талап етеді.

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Банктегі және басқа да щоттардағы ақша қаражаттарының аудиті.

2 Есеп беруге міндетті сомалардың аудиті. Аудит жұргізілгенде тексерілітін негізігі аудиторлық тұжырымдар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 349-372 б.

Материалдық емес активтердің аудиті. Негізгі құрал – жабдықтардың аудиті. Ұзақ мерзімді активтердің тозуы мен амортизациясының аудиті. Аудит жүргізгенде тексерілетін негізгі аудиторлық тұжырымдар. Бақылау құралдарын тексеру тестілері.

Материалдық емес активтердің аудиті ретінде қалыптасуды, іс-жүзіндегі нақты қолда бар, құжаттарда көрсетілудің анық сенімділігін, пайдалы қызмет ету құны мен мерзімін бағалаудың шынайылығын, маортизациялық есептеуді, істен шығарудың негізділігін, есепті ұйымдастыруды, оларды кәсіпорында қолданудың тиімділігін ішқі бақылауды тексеру түсіндіріледі.

Ең алдымен, аудит бағдарламасына сай Бас кітаптің мәліметтеріне баланс көрсеткіштерінің сәкестігі зияткерлік меншік объектілерінің бар екндігі және оның жағдайы, алу фактісін растайтын материалдық емес активтердің қабылдау-тапсыру актілері, бұл объектілер сипатталған немесе кесімді белгіленген жердегі ақпарат көздері мен өзге құжаттар тексеріледі.

Объектілерді кәсіпорынның пайдалануына жарамды жағдайға келтттіруге қажетті шығындар көлемін айқындаудың аңықтығы мен материалдық емес активтердің құн бағалаудың дұрыстығын айқындау керек. Аудитор материалдық емес активтердің алғашқы бағалаудың әр түрлі тәсілдермен анықталатындығын ескергені жөн:

• 
  жарғы капиталына санаткерлік меншік салынған жағдайда тараптардың келісімдері бойынша;
  
• 
  бұл объектілерді иелікке алу мен дайын жағдайға келтіру бойынша нақты шығындарға негізделе отырып;
  
• 
  басқа кәсіпорындардан және тұлғалардан өтеусіз алу күйінде сараптама жолымен.
  

• 
  негізгі құралдардың бар болуын сипаттайтын баланс баптарының Бас кітаптың мәліметтерімен сәйкестігі;
  
• 
  негізгі құралдардың қолда бары мен сақталуы;
  
• 
  негізгі құралдарға жатқызудың, оларды жіктеу бойынша топтастырудың, өндірістік процеске қатыстылығы;
  
• 
  негізгі құралдардың түсуі мен істен шыгуы жөніндегі операциялардың есебінде бағалаудың, ресімдеудің және көрсетудің дәлдігі;
  
• 
  негізгі құралдардың тозуы мен жөндеуін есептеу мен көрсетудің мақсатқа сәйкестігі;
  
• 
  бухгалтерлік есеп пен есептілік регистрлерінде негізгі құралдардың бар болуы мен қозғалысы туралы мәліметтерді дұрыс көрсетудің жүйелігі.
  

• 
  Бас кітаптағы мәліметтермен баланс көрсеткіштерінің сәйкестігін тексеру;
  
• 
  негізгі қаражаттардың синтетикалық және аналитикалық есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  эксплуатациялау мен сақтау орындарындағы негізгі қаражаттардың болуы мен сақталуын бақылауды қамтамасыз етуді тексеру;
  
• 
  негізгі қаражаттар қозғалысы бойынша бастапқы кірістерді рәсімдеудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  негізгі қаражаттардың жіктелуін жүзеге асырудың дұрыстығын тексеру;
  
• 
  негізгі қаражаттарды бағалау мен қайта баға берудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  негізгі қаражаттарды кірістірудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  есепте тозудың дұрыс көрсетілуін тексеру;
  
• 
  жөндеуге шығындардың негізделгендігін тексеру және олардың шоттарда дұрыс көрсетілуі;
  
• 
  жалға беру бойынша операциялары мен жалға беру төлемінің шоттарда көрсетілуі және дұрыс есеп айырысуын тексеру;
  
• 
  есепте негізгі қаражаттардың кетуінің дұрыс көрсетілуін тексеру;
  
• 
  негізгі қаражаттарға қатысты салық есебінің дұрыстығын тексеру.
  

1 Материалдық емес активтердің аудиті.

2 Негізгі құрал – жабдықтардың аудиті.

3 Аудит жүргізгенде тексерілетін негізгі аудиторлық тұжырымдар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

2 Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005., 172-185 б.

Инвестициялау кезеңі шоттарының өзара байланысы және аудиттің бағыттары. Инвестициялау кезеңінің аудитін жұргізудің ақпараттық көзі. Инвестициялау кезеңі шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар.

Инвестицияны тексерудің негізгі процедуралары:

• 
  баланста инвестициялардың дұрыс көрсетілуін тексеру;
  
• 
  аналитикалық және синтетикалық есеп мәліметтерін құрастыруды тексеру;
  
• 
  инвестицияларды жіктеудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  құнды қағаздардың болуы мен сақталу орнын анықтау, бастапқы құжаттармен танысу;
  
• 
  инвестиция статистикасын бағалаудың дұрыстығын тексеру (келісім-шарттар құру, сатып алу-сату актілері, төлем тапсырмалары, таур құжаттамалары);
  
• 
  құнды қағаздарды сатып алу бойынша бухгалтерлік жазбалардың дұрыс көрсетілуін тексеру;
  
• 
  сатып алу мен номиналды құны арасындағы айырмашылықты есептен шығарудың дұрыстығын тексеру;
  
• 
  қаржылық инвестицияның кетуінің дұрыс көрсетілуін тексеру;
  
• 
  басқа заңды тұлғаларға займ субъектілерін көрсетудің заңдылығын тексеру.
  

1 Инвестициялау кезеңінің аудитін жұргізудің ақпараттық көзі.

2 Инвестициялау кезеңі шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 393-412 б.

Капиталдардың аудиті. Қызметкерлер мен еңбек ақы бойынша есеп айырысу аудиті. Басқа да кредиторлық қарыздар аудиті.

Әрекетін қамтамасыз ету үшін субъекті құру кезінде қатысушылардың мүлікке салымдарының жиынтығы болып табылатын жарғылық капитал меншік капиталдың (МК) негізгі элементі болып табылады.

ЖК тексерудің негізгі процедуралары:

• 
  ЖК қалыптасуының дұрыстығын тексеру (құрылтай келісім, заң);
  
• 
  құрылтайшылар салымдарының уақытында және толықтығын тексеру;
  
• 
  ЖК өзгеоуінің негізделгендігін және оны уақытында құрылтай құжаттарына енгізілуін тексеру;
  
• 
  мүлікті және салым ретінде енгізілген басқа мүліктік құқықтарды түгендеу;
  
• 
  әрекеттегі заңдар жиынтығымен салыстыру бойынша ЖК есебінде анықталған ауытқуларды жою бойынша ұсыныстарды дайындау және негіздеу.
  

Бюджеттен бөлінген қаражаттар есебінен қалыптасқан мемлекеттік субъектілердің ЖК құқықтық формасының ұйымдасуы мен меншік формасына байланысты, қатысушылар енгізген (ақшалай және материалды) қаражаттар есебінен қалыптасқан мемлекеттік емес коммерциялық құрылымдар бірнеше заңды немесе жеке тұлғалардың коллективті қабілеті болып табылады. Ақшалар мен құнды қағаздар, мүліктік құқықтар, соның ішінде жерді пайдалану құқығы және интеллектуалды әрекет нәтижелеріне құқық жарғылық капиталға салым бола алады. ЖК-ға құрылтайшылардың табиғи формадағы немесе мүліктік құқық түріндегі салымдары барлық құрылтайшылардың келісімімен немесе жалпы жиналыстың шешімімен ақшалай формада бағаланады. Егер осындай салымның құны 20 000 АЕК эквивалентті сомасынан жоғары болса, онда бағалауды тәуелсіз эксперт өткізуі тиіс.

ЖК-ға салымдардың фактілік түсу моменті ақшалай қаражаттар үшін – есеп шотқа немесе кассаға ақшаларды есепке алу күні, негізгі қаражаттар үшін (материалды және материалды емес активтер) - негізгі қаражаттар мен басқа растайтын құжаттардың қабылдау-беру актісін құру күні. Қабылдау-беру актісінің мәліметтері бойынша аудитор салымдардың толық және уақытында кірістірілгендігін тексеру керек (ТТН, кіріс кассалық ордерлер). Тіркеуге дейін салымдардың бекітілген мөлшерін барлық құрылтайшылардың енгізгенін, құрылтай құжаттарымен сәйкес ЖК толық қалыптасқандығын, салымдар ретінде құрылтайшылар нақты не енгізгендігін, мүлікті тек пайдалануға беретін қатысушы салымының мөлшері қалай анықталатыны, құнды көріністе қатысушының салымы қалай бағаланатыны және қандай жағдайларда тәуелсіз сарапшының бағасы қажет екендігін анықтау қажет.

ЖК тексерудің негізгі процедуралары – ЖК өзгеруінің негізделгендігін тексеру, оның өзгеруі бойынша шешім қатысушылардың жалпы жиналысында оның толық төлемінен кейін ғана қабылдануы мүмкін.

ЖК тексерудің сапасын жоғарылату үшін аудитор салымға енгізілген мүліктік және басқа мүліктік құқықтарды түгендеуді жүргізуі тиіс.

Аудиттің аяқтаушы процедурасы – бұл жою бойынша ұсыныстарды жалпылау.

Қосымша төленген капиталдың аудиті бойынша (номиналды құннан меншік акцияларды сату құнын ҚТК-арттыру). Сонымен қатар ДОК мөлшерін анықтаудың дұрыстығын тексеру қажет, 531 шоттың мәліметтерімен осы бап бойынша баланстағы қалдықтарды және ж/о №13 шоттың кредиті бойынша салыстыру қажет.

Қосымша төленбеген капитал – қайта бағалау нәтижесінде негізгі қаражаттар мен ұзақ мерзімді инвестициялардың алғашқы құнын арттыру сомасы. Сонымен қатар қайта бағалаудың дұрыстығы тексеріледі.

Резервтік капитал қарастырылмаған шығындарды жабу үшін және негізгі кірістің қаражаттары жетпеген жағдайда инвестордың құжаттарын төлеу үшін түзіледі.

Бөлінбеген кіріс (жабылмаған шығын). Сонымен қатар ж/о №13 және 561, 562 шоты бойынша бас кітаптың мәліметтерімен жыл басындағы және жыл соңындағы қалдықтарды салыстыру қажет.

Бөлінбеген кірістің көлемін бағалау алда өткен есеп беру кезеңімен салыстыру арқылы жүргізіледі.

Шаруашылық субъект міндеттерінің аудиті. Ұзақ мерзімді міндеттер – ұзақ мерзімді несиелер, ұзақ мерзімді займдер.

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Қызметкерлер мен еңбек ақы бойынша есеп айырысу аудиті.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

2 Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005., 239-259 б.

Тесті жүргізгенде қолданылатын аналитикалық әдістер. Аудиттің іс құжаттарында және қаржылық есепте талдауды пайдалану. Коэффициенттерді талдау және шешім қабылдау.

Құрылтай және есептік-қаржылық құжаттарды тексерудің мақсаты - әрекеттегі заңдар жинағына тексерілетін объектінің құрылтай және есептік-қаржылық құжаттардың сәйкестігі жөнінде, оның жарғылық капиталының қалыптасуының (өзгеруінің) дұрыстығы жөнінде ой қалыптастыру.

Тексеру үшін ақпарат көздері: кәсіпорынның жарғысы, құрылтай құжаттары, мемлекеттік тіркеу және статистика органдарындағы, салық органдарындағы тіркеу жөнінде куәліктер, құрылтайшылар (акционерлер) жиналысының хаттамалары, эмиссия проспекттері, акционерлердің реестрлері, бұрықтары, өкімдері, ішкі ережелері, лицензиялар, акцияларды қабылдау-беру актілері, акцияларды төлеу шотына енгізілген мүлікті бағалау актілері, жылжымайтын мүлік объектілеріне, жер учаскелеріне, материалды емес активтерге, есеп регистрлеріне құқықты растайтын құжаттар, Бас кітап, бухгалтерлік есеп беру және т.б.

Кәсіпорынның ЖК қалыптасуы мен құрылтай құжаттар аудитінің мақсатына жету үшін келесі мәселелер шешілуі тиіс:

• 
  Кәсіпорынның заңды статусын, әрекет сферасын және оның қызмет ету құқығын анықтау;
  
• 
  Лицензиялауға жататын әрекет түрлері бойынша лицензияның бар-жоғын анықтау;
  
• 
  Жарғылық капиталдың қалыптасу және өзгеру тәртібін тексеру және оның құрылымын зерттеу.
  

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Тесті жүргізгенде қолданылатын аналитикалық әдістер.

2 Коэффициенттерді талдау және шешім қабылдау.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

Аудиттің қортынды кезеңінде пайдаланатын аудит тәсілдері. Клиентке ұсыныстар беру. Аудиторлық қортындыларды бағалау. Кейінгі болатын уақиғалар.

Аудитор анықталған кемшіліктер, алдау фактілері мен жіберілген қателіктер туралы кәсіпорын басшысына хабарлап, шындыққа жанаспайтын ақпаратты түзеу бойынша ұсыныстар беруі керек.

Қорытынды кезеңде аудиторлардан мыналар талап етіледі:

• 
  аудиторлық файл түрінде жұмыс құжаттамаларын ресімдеуді аяқтай;
  
• 
  тексерілген ұйымның басшысына аудиттің нәтижелері туралы жазбаша ақпарат дайындау;
  
• 
  тексерілген объектілер туралы өз пікірін негіздеу және қалыптастыру;
  
• 
  аудиторлық есеп беруді белгіленген форма бойынша дайындау;
  
• 
  анықталған ауытқулар мен ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктерді, оларды болдырмаудың мүмкін жолдарын, аудит объектілерінің жұмыс істеу тиімділіктерін арттыру және оңтайландыру туралы клиентті хабардар ету.
  

1 Аудиттің қортынды кезеңінде пайдаланатын аудит тәсілдері.

2 Аудиторлық қортындыларды бағалау.

3 Кейінгі болатын уақиғалар.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

Қоршаған ортаның аудиті. Ішкі аудит. Операциялық аудит. Басқа да ілеспе қызметтер.

Қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты – белгіленген талаптарға сәйкес барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық есеп берулердің жасалғаны немесе жасалмағаны туралы аудиторға өз пікірін білдіруге мүмкіндік беру.

Бұл негізгі мақсат экономикалық әлеуетті, қаржылық ресурстарды, салықтарды дұрыс есептеудің талдауын, қаржылық жағдайды жақсарту бойынша шараларды әзірлеуді, шаруашылық жүргізуші субъектілердің кірістерімен шығыстарын, қызмет нәтижелері мен шығынды оңтайландыруды жақсы пайдаланатын резервтерді анықтаудың шарттары мен міндеттері туралы клиентпен болатын арадағы келісімшартпен толықтырылуы мүмкін.

Егер аудиттің объектісіне кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін болса, онда аудиттің мақсатына, оның қолданыстағы заңның талаптарына, шаруашылық жүргізуші субъектілердің өз ішінде қабылданған есептік саясатпен және мемлекет белгілеген жалпы нормаларға, стандарттарға және ережелерге қаншалықты сәйкестігін тексеру жатады.

Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса, онда мақсат – осы қызметтің тиімділігін бағалау, шығынды барынша кемітудің ықтимал жолдарын анықтау, өндірістің пайдалылығы мен еңбек өнімділігін арттыру, жұмыстың аса жоғары түпкілікті нәтижесіне қол жеткізу үшін ұсыныстарды әзірлеу.

Аудит мақсатының консалтингтік қызмет жүзеге асыру барысында клиенттің коммерциялық қызметін жақсартатын жоғары сапалы кеңес беру қызметі болады, сонымен қатар аудитордың беделі мен табысы қоса өседі.

Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндеттерді шешіп алу қажет. Олардың ішінен ерекшілеп мыналарды бөліп көрсету керек:

• 
  кәсіпорынның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету және осы есеп беруді пайдаланушылар үшін ақпараттық тәуекелді қолайлы деңгейге дейін азайту;
  
• 
  шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін жеткілікті дәрежеде құзыретті мағлұматтарды алып, бағалау;
  
• 
  кәсіпорын экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің, оның ішінде, инвестициялық, маркетингтік және сыртқы экономикалық қызметін жүйелі талдау;
  
• 
  кәсіпорын қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған бизнес-жоспардың және басқа да тапсырмалар мен нормативтердің орнықтылығын тексеру;
  
• 
  заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шыныйы мазмұнына шаруашылық операциялардың қаншалықты сәйкесетіндігін тексеру;
  
• 
  кәсіпорынның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа қызметтерін бақылау мен есебі саласындағы әр түрлі мәселелер бойынша клиентке кеңес беру қызметін көрсету;
  
• 
  клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін арттыруға және кемшіліктерді жоюға ықпал ету.
  

Экономикалық әдебиеттерде аудиттің түрлері мен нұсқаларын жіктеудің әр түрлі тәсілдемелері бар. Мынадай негізгі белгілер бойынша аудит түрлерін жіктеу әлдеқайда орнықты болады:

• 
  аудитті дамытудың эволюциялық кезеңдерімен: растаушы, жүйелі-бағдарлы және тәуекелге негізделген;
  
• 
  құқықтық негізінде: міндетті, бастамашыл, келісуші, реттемелген және келісімшарттық;
  
• 
  қолданылу салаларымен: жалпы, банктік, сақтандырушы, қаржылық, өндірістік, маркетингтік;
  
• 
  толықтығы: кешенді, тақырыптық, функционалдық, ұйымдастырушылық, арнайы;
  
• 
  әдістемелік тәсілдемемен: есепшіліктік, тестілік, объекті және циклдік бойынша;
  
• 
  жүргізу кезеңдерімен: бастапқы, қайталанатын, ескертпелі, перманентті, ретроспективтік және стратегиялық;
  
• 
  аудит жүргізілетін субъектілермен: сыртқы, ішкі, мемлекеттік;
  
• 
  тексерулердің мақсаттарымен, міндеттерімен және мазмұнымен: операциондық, қаржылық есептеме аудиті және талапқа сәйкестік аудиті.
  

1 Ішкі аудит.

2 Операциялық аудит.

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004., 447-500 б.

1. 
   Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004
   
2. 
   Абленов, Д.О. Основы аудита: учебное пособие/ Д.О. Абленов. - Алматы: Экономика, 2003.
   
3. 
   Абленов Д.О. Аудит негiздерi: оқу•құралы•/Д.О. Абленов.-Алматы: Экономика, 2005.
   
4. 
   Аpенс А., Лоббек Дж. Аудит. Перевод с англ./ Гл. редактор серии пpоф. Я.В. Соколов.- М.: Финансы и статистика, 1995.
   
5. 
   Адамс Р. Основы аудита. Пер. с англ. (Под ред. Я.В. Соколова). - М.: ЮНИТИ, 1995.
   
6. 
   Андреев В.Д. Практический аудит: Справочное пособие. - М.: Экономика, 1994.
   
7. 
   Аудит. Монтгомери. - М.:ЮНИТИ, 1997.
   
8. 
   Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Учебное пособие Алматы: Каржы Каражат, 1998.
   
9. 
   Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности предприятия. - Алматы, Гылым, 2000.
   
10. 
    Каренова Г. С. Аудит: учеб. пособие/ Г.С. Каренова.-Караганда: КарГУ, 2007.
    
11. 
    Шамрай, И.Н. Аудит Ч.1: учебно-метод. пособие/ Шамрай И.Н. - Павлодар: ПГУ им. С.Торайгырова. - 2004.
    

12 Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита М.: Филин, 1996с.