Праблема злоўжывання правам у заканадаўстве рэспублікі беларусь

Агульнавядома, што права - гэта мера магчымых паводзін суб'екта. Дадзеная мера і форма яе практычнай рэалізацыі вызначаюцца не толькі заканадаўствам, але і норавамі, звычаямі, панавальнымі ў грамадстве, а таксама ўласнымі паданнямі чалавека аб дабры і зле, гэта значыць яго маральнай прытомнасцю. Паколькі заканадаўства часцяком мае прабелы і супярэчнасці, а панавальная ў грамадстве мараль зменлівая, межы дазволеных паводзін акрэсленыя невыразна. Даволі шырокі прастор, прадстаўлены суб'екту ў выбары спосабаў рэалізацыі свайго права, і ляжыць у прыродзе злоўжыванняў.

Як след з самога паняцці, злоўжыванне правам азначае ажыццяўленне (ужыванне) свайго права адным суб'ектам у зло (у супярэчнасці) інтэрасам іншага суб'екта або грамадствы.

Для злоўжывання правам неабходна, як мінімум, валодаць ім, паколькі ўсякае іншае злоўжыванне пры адсутнасці права з'яўляецца паводзінамі насуперак праву і, такім чынам, падпадае пад звычайнае правапарушэнне, здымаючы такім чынам праблему.

У шматлікіх выпадках ажыццяўленне права адным суб'ектам прыводзіць да прымяншэння маёмаснай або асабістай сферы іншага. Такое становішча ўзнікае, напрыклад, пры спагнанні грашовага або маёмаснага абавязку, няўстойкі (штрафу, пені) ва ўсіх выглядах дамоўных абавязанняў, пры пакрыцці шкоды, прычыненага жыцці, здароўю або маёмасці, у спрэчках аб праве ўспадкоўвання маёмасці або праве на аўтарства, пры віндыкацыі маёмасці і інш. Тут абавязаная асоба пазбаўляецца або не атрымлівае якое-небудзь маёмаснае або асабістае балазе (прычыняецца "шкода", "зло") з прычыны таго, што правамоцная асоба ажыццяўляе сваё права ў адпаведнасці з законам. Аднак такія выпадкі немагчыма абвясціць злоўжываннем правам, паколькі вельмі шматлікія нормы права прыйшлося бы абвясціць якія падпадаюць пад гэтую катэгорыю.

Але такая праблема ўсёткі існуе. І тое, што гэтая фармулёўка трывала замацавалася ў заканадаўстве (напрыклад, ст. 9 новага ГК РБ), лішні раз даказвае, што пытанні злоўжывання правам даволі часта сустракаюцца падчас ажыццяўленняў суб'ектыўных грамадзянскіх мае рацыю.

Злоўжыванне правам-адмысловы тып грамадзянскага правапарушэння. Калі пэўныя формы паводзін правамоцнага суб'екта па ажыццяўленні права, рэалізацыі дазволеных яму законам магчымасцяў цалкам адпавядаюць агульнаму тыпу загаданага законам паводзін або, наадварот, калі асоба наогул выходзіць за рамкі прадстаўленага яму права, злоўжыванні правам няма, бо ў першым выпадку адсутнічае ўсякая противоправность, а ў другім-у наяўнасці звычайнае правапарушэнне. Злоўжыванне жа здзяйсняецца правамоцнай асобай пры ажыццяўленні прыналежнага яму права і звязана з выкарыстаннем недазволеных пэўных формаў у рамках дазволеных яму законам агульных формаў паводзін. У гэтым і можна ўгледзець сутнасць і ўтрыманне ст. 9 ГК, якая можа ўжывацца як у якасці агульнага прынцыпу грамадзянскага права, так і ў якасці пэўнай нормы да асобных выпадкаў злоўжывання правам.

Пад злоўжываннем правам варта таксама разумець ажыццяўленне права ў супярэчнасці з агульнапрызнанай і абароненай законам мэтай або ў супярэчнасці з панавальнай мараллю грамадства. Да злоўжывання правам можна аднесці і такое ажыццяўленне права, якое прычыняе шкоду іншай асобе або пагражае чужому праву. Пры гэтым асоба, якое марнатравіць правам, фармальна ажыццяўляе прыналежнае яму права.

Адмысловая ўвага варта звярнуць на злоўжыванні ў вобласці публічнага права. Множанне выпадкаў злоўжывання публічна-прававымі паўнамоцтвамі са боку дзяржавы тлумачыцца ўзмацненнем ролі дзяржавы ў рэгуляванні грамадскіх адносін. Спецыфічнай асаблівасцю публічна-прававых паўнамоцтваў з'яўляецца тое, што яны павінны выконвацца ў мэтах дасягнення вызначанай мэты.

Судовыя органы сутыкаюцца і будуць сутыкацца з сур'ёзнымі праблемамі юрыдычнай кваліфікацыі асобных выпадкаў злоўжывання правам пры азначэнні іх адпаведнасці пэўнай мэты і панавальнай маралі грамадства. І вырашыць праблему злоўжывання правам можна толькі ў выніку цеснага супрацоўніцтва заканадаўчай і судовай улад.

Адной з формаў злоўжывання правам з'яўляецца манаполія. Наогул, манапалістычная дзейнасць уяўляе сабой цікавы прыклад злоўжывання правам. Гэта як раз пэўны выпадак, у якім заканадаўча замацавана гэтае паняцце.

Закон Рэспублікі Беларусь ад 10 снежня 1992 г. "Аб процідзеянні манапалістычнай дзейнасці і развіцці канкурэнцыі" фармулюе паняцце манапалістычнай дзейнасці як супярэчныя дадзенаму Закону дзеяння (бяздзейнасць) гаспадарчых суб'ектаў або органаў кіравання, накіраваныя на недапушчэнне, абмежаванне або ўхіленне канкурэнцыі, а таксама якія ўшчамляюць законныя інтэрасы спажыўцоў (ст. 1).

У падзеле ІІ Закона пералічаны шэраг выпадкаў, у якіх ажыццяўленне суб'ектамі гаспадарання сваіх законных мае рацыю прымае форму манапалістычнай дзейнасці, т.е. з'яўляецца злоўжываннем правам. Напрыклад, скарачэнне або павелічэнне аб'ёмаў вытворчасці з'яўляецца правам прадпрыемствы, аднак калі такое наўмыснае скарачэнне мае мэтай стварэнне або падтрыманне дэфіцыту на рынку, то мы будзем мець справу з тыповым выпадкам злоўжывання правам, і падобныя дзеі пацягнуць адказнасць па антыманапольным заканадаўстве.

Такім чынам, злоўжыванне правам ёсць такая форма рэалізацыі права ў супярэчнасці з яго прызначэннем, пасродкам якой суб'ект прычыняе шкоду іншым удзельнікам грамадскіх адносін, дзяржаве і грамадству ў цэлым. Забарона злоўжывання правам павінна азначаць усталяванне вызначаных юрыдычных меж, очерчивающих мяжы дапушчальных паводзін суб'ектаў пры рэалізацыі права.

1. 
   Гражданский кодекс Республики Беларусь: принятый Палатой представителей 28.10. 1998 года: Одобренный Советом Республики 19.11. 1998 года.: текст кодекса по состоянию на 08.07.2008 года. - Мн.: Амалфея, 2008.
   
2. 
   О противодействии монополистической деятельности и развитие конкуренции: Закон республики Беларусь от 10.12.1992 № 2034-XII (в ред. от 05.01.2008).
   
3. 
   Малиновский А.А. Проблема злоупотребления правом/ А.А. Малиновский//Право и политика. – 2000. -№6.