Рахметулина ж. Б

Алғы сөз

Нарықтық қатынастар қарқын алған бүгінгі қоғамда экономикалық білімге деген қызығушылық күннен- күнге артып келеді. Нарықтық бәсеке аясында табысқа, тұрақтылыққа және жоғары пайдаға қол жеткізу экономикалық білімсіз мүмкін емес.

Экономикалық теорияның негіздерін, экономикалық өмірдің даму тенденциялар мен заңдылықтарын меңгермейінше, білікті экономист немесе іскер адам ретінде қалыптасу қиын. Содықтан біліктілігі жоғары экономикалық маман даярлауда экономикалық теорияны оқытуға зор көңіл бөлінуде.

Қазіргі жағдайда экономикалық теорияның рөлі ерекше. ҚР-дағы экономика реформалар тәжірибесі, нарықтық қатынастарға тиімді өту мен дүниежүзілік шаруашылық жүйесіне экономикалық интеграциялауды қамтамасыз етуде осы процеске қатысушылардың экономикалық біліміне жоғары талаптар қойылады. Семинар сабағының ұсынылатын құрылымы мыналар:

1. 
   Төмендегі терминдердің анықтамысын беріңіз (3-5 термин).
   

3. Логикалық схема (кестені) толтыру.

4. Тесттер.

Сонымен қатар, модуль бойынша аралық бақылау жұмысын тест түрінде өткізуді ұсынылады.

Мұндай семинар сабағын жүргізудің құрылымы біз көзқарасымыз бойынша белгілі-бір мақсатқа жетуге арналған. Оқылған материалдар «Экономикалық теория» курсы бойынша тақырыптарды меңгеруді жеңілдетеді, теориялық материалдар мен практикалық сұрақтарды байланыстыратын жүйелілік және күнделікті жұмыстардың негізін қалайды. Студенттер осыдан кейін тест түріндегі және жазбаша түріндегі жүргізінетін емтихандарға күнделікті дайындалатын болады. Сонымен бірге сабақта экономикалық есептерді құрастыру мен шығару, шағын- шығарма, кейсті талқылау, іскерлік ойындарды өткізу қарастырылады.

Берілген семинар сабағының құрылымы студенттердің материалдарды толық меңгеруі жоғарлайды, сонымен бірге студенттік топты қосымша әдебиеттерді оқуға, өзекті мәселелер бойынша пікір- таласқа қатысуға белсендіруге мүмкіндік береді.

Экономикалық теорияның пәні.

Экономикалық теорияның қызметтері және зерттеу әдістері.

Экономикалық категориялар және заңдар.

1. 
   Экономика дегеніміз не? Экономикалық ілімдер жүйесінде алатын орнын анықтаңдар.
   
2. 
   Экономикалық теория пәніне анықтама беріңдер. Қызметтерін анықтаңдар.
   
3. 
   Макроэкономика және микроэкономика қарастыратын сұрақтардың аумағы.
   
4. 
   Жалпы экономикалық теорияның зертеу әдістеріне сипаттама беріңдер.
   
5. 
   Қоғамның экономикалық мақсаттарын айтыңдар.
   
6. 
   Экономикалық ойлардың даму тарихын айтып беріңдер.
   
7. 
   Қазақстандағы экономикалық ғылымның даму ерекшеліктері қандай.
   
8. 
   Меркантилистер неге байлық көзі айналым аясы деп есептеген?
   
9. 
   Физиократтардың тарихи еңбегі немен қорытындыланады?
   
10. 
    А.Смит пен Д.Рикардоның теорияларының ерекшелік сипаттамалары қандай?
    
11. 
    Экономикалық ғылымды идеологияландыру нені білдіреді?
    
12. 
    Кейнсиан мектебінің неоклассикалық мектептен қандай айырмашылығы бар?
    
13. 
    «Саяси экономияның», «экономикалық теорияның» және «экономикстің» қандай айырмашылықтары бар?
    
14. 
    Экономикалық теория нені зерттейді?
    

1. 
   Экономикалық теория пәні– бұл адамдардың шексіз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қоғамдағы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды тиімді пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді зерттейтін ғылым.
   
2. 
   Микроэкономика - бұл жалпы мемлекеттік экономика деңгейін зерттейді.
   
3. 
   Макроэкономика - бұл жеке бизнесті, жеке фирманың іс-әрекетін талдайды.
   
4. 
   Эксперимент - бұл арнайы жағдайлар жасап және бақылауға қойылған шарттар арқылы зерттеулер жүргізу.
   
5. 
   Нормативті экономика – нақты деректер мен ұсыныстарға сүйенеді.
   
6. 
   Позитивті экономика - ұсыныстар мен ұйғарымдар, яғни болжау арқылы мақсатқа жету үшін қандай шаралар жүргізу керектігін анықтайды.
   
7. 
   Экономикалық заңдар – бұл қоғамдағы көп кездесетін немесе қайталанып жататын тұрақты іс әрекеттер және олардың арасындағы қатынастардың көрінісі.
   

Нормативтік және позитивтік ойды бөліп көрсетіңіз. Айтылған ойдың өзіне комментарий беріңіздер.

Экономикалық қорлар (ресурстар) және өндіріс факторлары.

Өндіріс және ұдайы өндіріс

Өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну.

1. 
   Ресурстар дегеніміз не ?
   
2. 
   Ресурстардың қандай түрлері бар?
   
3. 
   Қажеттілік дегеніміз не?
   
4. 
   Адамның экономикалық қызметтері деген не?
   
5. 
   Экономикалық мүдделер және экономикалық мінез- құлықтың ішкі себептері.
   
6. 
   Қоғамдық өндіріс дегеніміз не?
   
7. 
   Материалдық және материалдық емес өндіріс дегеніміз не?
   
8. 
   Қоғамдық өнім дегеніміз не?
   
9. 
   Өндіріске қандай факторлар әсер етеді?
   
10. 
    Өндіргіш күштерге не жатады?
    
11. 
    Өндірістік қатынастардың түрлерін ата?
    
12. 
    Жұмысшы күші дегеніміз не?
    
13. 
    Өндіріс құрал – жабдықтарына жататындар?
    
14. 
    Ұдайы өндіріс дегеніміз не?
    
15. 
    Жәй және ұлғаймалы ұдайы өндіріс дегеніміз не?
    

1. 
   Экономикалық ресуртар – бұл шаруашылық әрекетте қолданылатын жер және оның қойнауынан алынған байлықтардан адамдардың өндірген ресурстары (табиғи, еңбек, капитал, ақпараттық ресуртар)
   
2. 
   Игіліктер – бұл нақты өндірісте әрекет жасауға жұмсалған ресурстар (жер, капитал, еңбек, кәсіпкерлік қабілет)
   
3. 
   Өндіріс - ол материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбас және тұтыну процесін қамтиды.
   
4. 
   Ұдайы өндіріс - бұл үнемі қайталанып, жаңғырып отыратын өндіріс түрі.
   
5. 
   Ұдайы өндіріс жай және шағын болып бөлінеді.
   
6. 
   Еңбек бөлінісі - бұл қоғамдық өндірісте адамдар арасындағы қатынастарды ұйымдастыру формасы, басқаша айтқанда, бұл еңбектің мамандандырылуы.
   
7. 
   Өндіріс факторлары - бұл тұтынушының белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыру үшін немесе өндірушінің көздеген мақсатына сәйкес қолдануы үшін материалдық және материалдық емес өнімдер.
   

Меншік объектілері және субъектілері.

Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру: кезеңдері, формалары, әдістері, проблемалары.
Тақырып бойынша ауызша сұрау:

1. 
   Меншік дегеніміз не?
   
2. 
   Меншіктің қандай түрлері мен формаларын білесіңдер?
   
3. 
   Меншіктің экономикалық және құқықтық жағының айырмашылығының критериі не болып табылады?
   
4. 
   Меншікке деген құқықтарды атап олардың әрқайсысына сипаттама беріңдер.
   
5. 
   Жеке және заңды тұлғалар арасында айырмашылық бар ма?
   
6. 
   Мемлекетсіздендіру дегеніміз не?
   
7. 
   Жекешелендіру дегенміз не? Оның мақсаттары қандай?
   
8. 
   Жекешелендірудің негізгі бағыттарын атаңдар.
   
9. 
   Қазақстан Республикасындағы жекешелендіру кезеңдерін атаңдар.
   
10. 
    Жекешелендірудің артықшылықтары мен кемшіліктерін сипаттаңдар.
    
11. 
    Қазақстан экономикасының дамуының болашағы.
    

1. 
   Меншік- бұл тұрмыстық мағынада белгілі бір затты иемдену арқылы адамдар арасында туындайтын қатынастар.
   
2. 
   Иемдену – затты өз игілігіне пайдалану.
   
3. 
   Жекелендіру – меншікті иеліктен шығару.
   
4. 
   Жатсындыру - әрбір тауар өндіруші мамандығы бойынша белгілі бір тауар өндірісіне жекеленеді.
   
5. 
   Меншіктің субъектілері: жер, ғимараттар, табиғи ресурстар, өндіріс құрал-жабдықтары, мүлік, ақша, асыл заттар.
   
6. 
   Меншіктің объектілері: ұжым, халық, мемлекет, басқару органдары.
   

2. Меншіктің оң және теріс көріністерін айырып көрсетіңдер:

А) меншік иесінің жағдайының өндірістік қызметтің нәтижесіне қатаң тәуелсіздігі.

Б) кәсіпкерліктің дамуына ықпал ету.

В) бәсекелестік күрестің күшеюі.

3. Сіздердің ойларың бойынша кәсіпкерліктің қандай формасы ыңғайлы: а) тұрғын үйді сату- сатып алу ұшін делдалдық кеңсе үшін; б) коммерциялық банк үшін; в) қолдан тоқылған киімді жасайтын кәсіпорын үшін; г) автомобиль шығару бойынша өнеркәсіп кешені үшін?

Қоғамдық шаруашылықтың негізгі нышандары: натуралды және тауарлы.

Натуралды шаруашылық және оның эволюциясы.

Тауарлы шаруашылық: мәні, пайда болуы, жағдайлары мен себептері.

2.Тауарлы шаруашылықтың негізгі сипаттарын атаңдар. Тауарлы шаруашылық экономикалық өмірге қандай маңызды жаңалықтарды әкеледі?

3.Тұтынушылық құн мен пайдалылық арасындағы ерекшеліктерді атаңдар.

4. Ақшаның табиғаты қандай және ол қалай іске асады? Ақшаның қай қызметі қазіргі кезде тек қана номиналды түрде орындалады?

5. Құнның еңбек теориясына сәйкес еңбектің екі жағы мен екі қасиеті қандай?

6. Еңбектің құн теориясы тауар айырбасын қалай түсіндіреді? Құн заңының ролі қандай?

7. Субъективті құн теориясы тауар айырбасын қалай түсіндіреді?

8. Айырбаста игіліктің пайдалылығын қалай түсіндіруге болады?

9. Игіліктің шекті пайдалылығы дегеніміз не?

10. Госсен заңы нені қөрсетеді?

11. Ақша айналымының заңы нені көрсетеді?

13. Толық бағалы және толық бағалы емес ақша дегеніміз не?

14. Кредиттік ақшаның тәжірибеде қандай түрі қолданылады?
Дұрыс - Қате

1. 
   Тауар- бұл айырбасқа арналған еңбек өнімі.
   
2. 
   Тауардың үш қасиеті бар: тұтыну құны, айырбас құны және абстракты құны.
   
3. 
   Айырбас құны- тауардың пайдалылығы, адамның белгілі бір қажетілігін қанағаттандыру қасиеті.
   
4. 
   Тұтыну құны- тауардың басқа тауарларға айырбасталу қабілеті.
   
5. 
   Натуралды шаруашылық: еңбек бөлінісі дамымаған, қолмен жасалатын еңбек басым болады.
   
6. 
   Тауарлы шаруашылық: еңбек бөлінісі мен тауар айырбасы, мамандырылған еңбек, экономикалық қатынастар ашық және жанама байланыста болады.
   
7. 
   Нарық – бұл экономикалық проблемалардың тиімді шешуді қамтамасыз ететін тауар өндіру мен тауарға айырбастауда туындайтын экономикалық қатынастардың жиынтығы, шаруашылықты ұйымдастыру формалары.
   
8. 
   Ақша – бұл жалпылама эквивалент рөлін атқаратын ерекше тауар
   

• 
  Ата- анаңыз сізге тұған күніңізде 5000 теңге сыйлады.
  
• 
  Сіз ақшаңызды құнсызданудан сақтау үшін алтын сатып алдыңыз.
  
• 
  Сіз бір шөлмек Сары- ағаш сусынына теңге төледіңіз.
  

Экономикалық жүйе, оның элементтері.

Экономикалық жүйелердің типтік үлгілері: дәстүрлі, жоспарлы, нарықты, аралас экономика.

Тақырып бойынша ауызша сұрау:

1. 
   Жүйе дегеніміз не?
   
2. 
   Экономикалық жүйенің негізгі түрлері қандай?
   
3. 
   Экономикалық жүйе немен ерекшеленеді?
   
4. 
   Экономикалық жүйе қандай мәселелерді шешеді?
   
5. 
   Мына сұрақтар қалай шешіледі: Нені өндіру қажет? Қалай өндіру керек? Кім үшін өндіру керек? - нарықтық жүйеде ме?
   
6. 
   Мына сұрақтар қалай шешіледі: Нені өндіру қажет? Қалай өндіру керек? Кім үшін өндіру керек? – аралас экономикада ма?
   

1. 
   Экономикалық жүйе– бұл экономикалық процестер элементтерінің жиынтығы (қоғамның өндіргіш күштері, технико-экономикалық қатынастар).
   
2. 
   Экономиканың төрт негізгі сұрақтары: нені, қалай, неге және кім үшін өндіру қажет?
   
3. 
   Экономикалық жүйенің типтері- дәстүрлі, әкімшілік- әміршілік, нарықтық, аралас, өтпелі.
   
4. 
   Нарықтық экономикаға өту жолдары: экономиканы қайта құруды тәжірибеде екі жолмен жүргізіледі: біріншіден шұғыл реформалар (шок терапиясы арқылы) жүргізу, екіншіден әміршілік басқару элементтерін жаңа нарықтық қатынастарға жәйлап ауыстыруға бағыт алу.
   

Модельдер Белгілер	дәстүрлі	әкімшілік- әміршілік	нарықтық	аралас
Құрылымы , шешімдерді қабылдауды қамтамасыз ету
Реттеу тетігі
Меншік нышаны
Ынталандыру

Нарықтың мәні мен қызметтері.

Нарықтың түрлері және олардың классификациясы.
Тақырып бойынша ауызша сұрау:

1. 
   Нарық дегеніміз не? Нарық объектілері мен субъектілерін анықтаңдар.
   
2. 
   Әр түрлі нышандар бойынша нарықтың түрлерін атаңдар.
   
3. 
   Нарық қызметтерін атаңдар.
   
4. 
   Нарықтың тиімділігі қалай есептеледі?
   
5. 
   Нарық инфрақұрылымын сипаттаңдар.
   
6. 
   Нарықтағы «көрінбейтін қол» деп А.Смит нені түсінген?
   
7. 
   Нарық тетіктерінің негізгі элементтерін атаңыздар.
   

1. 
   Нарықтың түрлері: орналасуы бойынша көтерме, бөлшек сауда нарығы болады.
   
2. 
   Нарықтың дамуына байланысты дамыған және дамымаған болады.
   
3. 
   Нарықтың инфрақұрылымы: бұл өзара байланысты нарықты белгілі бір жағдаймен қамтамасыз ету қызмет атқаратын арнайы мамандырылған мекемелер жиынтығы. (тауар биржасы, жәрмеңке, аукцион, жарнама, маркетинг).
   
4. 
   Нарықтың кемшіліктері: еңбек құқығы мен табысқа кепілдеме бермейді.
   
5. 
   Нарықтың басымдылығы: ресурстарды тиімді бөлу.
   
6. 
   Нарық тетіктерінің негізгі элементтері нарық бағасы, сұраныстар қатынасы, ұсыныстар мен бәсекелестік болып табылады.
   

1. 
   Дж.М.Кейнстің реттелетін нарық теориясының ерекшелігі неде?
   
2. 
   Нарықтың неоклассикалық теориясының әдіснамалық сілтемесі қандай болады?