Құрастырушы: т.ғ. к., доцент Мусина Ж. К

Әдістемелік ұсыныстарға және нұсқауларға, әдістемелік ұсыныстарға, әдістемелік нұсқауларға арналған титул парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

5В073200 – Стандарттау, метрология және сертификаттау мамандығының студенттеріне

Павлодар

Әдістемелік ұсыныстарды және нұсқауларды, әдістемелік ұсыныстарды, әдістемелік нұсқауларды бекіту парағы			Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/41
		БЕКІТЕМІН ОІ жөніндегі проректор _________ Пфейфер Н.Э. 2011 ж. «___»________

Құрастырушы: __________ т.ғ.к., доцент Мусина Ж.К.

Машина жасау және стандарттау кафедрасы
5В073200 – Стандарттау, метрология және сертификаттау мамандығының студенттеріне
Конструкциялық материалдар және термоөндеу пәнін оқу үшін арналған

Әдістемелік ұсыныстар

2011 ж. «___»______ кафедра отырысында ұсынылған № _______ хаттама

Кафедра меңгерушісі ______________ Шумейко И.А.

(қолы)
Металлургия, машинажасау және көлік факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған 2011 ж. «__» __________ № ____ хаттама

ОӘК төрағасы ____________ Ахметов Ж.Е. «___»________2011ж.

(қолы) (күні)

ЖжӘҚБ бастығы _________ Варакута А.А. «___»__________ 2011ж.

(қолы) (күні)
Университет оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

«___» ______________ 2011ж. № _____ хаттама.

2.1 Материалдардын қасиеттері. Материалдардың негізгі механикалық, технологиялық, эксплуатациялық қасиеттері.

2.2 Материалдарды маркалау және классификациялау.

Болаттарды маркалау және классификациялау негіздері. Шойындардың түрлері: ақ, сұр, берікті, соғылғыш. Вермикулярды графитті шойындар. Қатты қорытпалар. Керамика құрал-саймандар материалдары. Өте қатты құрал-саймандар материалдары. Түсті металлдар және олардың қорытпалары. Титан, алюминий, магний, мыс, мырыш, қалайы олардың қорытпалары. Металл емес материалдар.

Құймалар алу. Металлдарды қысыммен өндеу арқылы алу негізі. Дайындамаларды прокаттау технологиясы. Кақтау,беттік және көлемдік штамптау. Пісіру өндірісі, технологиясы және түрлері.

4.1 Металдар құрылысы.

Металтану металдар мен қорытпалардың қасиеттері және олардың құрамы мен құрылымына тәуелді болуы туралы ғылыми ретінде көрсетілуі. Металдар мен қорытпаларды зерттеу әдістері. Металдардың атомкристалдық құрылысы. Кристалдық торлардың түрлері. Металдар анизотропиясы.

Нақты кристалдардың құрылысы. Ақаулар түрлері және олардың металдар қасиеттеріне әсері. Металдардың кристалдануы. Фазалық өзгерістердің термодинамикалық негіздері. Кристалдық туындылардың түзілуі және өсуі. Таза металдар кристалдану кезіндегі суытудың термиялық қисықтары. Сұйық металды түрлендіру. Құйма металдың құрылысы. Металдардағы болатын полиморфтық өзгерістері.

4.2 Серпімді және пластикалық деформация.

Серпімді деформация. Моно және поликристалдардың пластикалық деформациясы. Пластикалық деформацияның механизмдері. Металдардың құрылымына пластикалық деформацияның әсері. Деформация текстурасы. Металл қасиеттеріне пластикалық деформацияның әсері. Суық және ыссы деформация. Деформацияланған материал қасиеттеріне қыздырудың әсері.

4.3 Қорытпалар теориясы.

Қорытпа, жүйе, компонент, фаза. Фазалар ережесі. Қатты ертінділер. Химиялық қосылыстар. Қос компоненттік қорытпалардың күй диаграммасы. Қатты күйде компоненттері толық ертілген жүйесінің күй диаграммасы. Компоненттерінде полиморфтық өзгерістер болатын қорытпалардың күй диаграммасы. Фаза және кесінділер ережелерін қолдану. «Темір-цементит» және «темір-графит» күй диаграмма.

5.1 болатты термиялы өндеудің теориясы.

Болатты қыздыру кезінде болатың өзгерістері. Аустенит түйіршігінің өсуі. Болаттың механикалық және технологиялық қасиеттеріне түйіршік молшерінің әсері. Аса қыздыру және аса күю. Асыра суытылған аустениттегі өзгеріс. Асыра суытылған аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасы. Перлиттік айналу. Асыра суытылған аустениттің изотермиялық ыдырауына легірлеуші элементтердің әсері. Мартенситтің құрылымы мен қасиеттері. Аралық өзгеріс. Асыра суытылған аустенит өзгеруінің термокинематикалық диаграммасы. Шынықтырылған болатты қыздыру кезінде болатын өзгерістер (жұмсарту).

5.2 Болатты термиялық өндеудің технологиясы.

Болатты термиялық өндеу процесінің жалпы сипаттамасы. Бірінші текті жасыту. Екінші текті жасыту (фазалық қайта кристалдану процесі). Болатты қалыптандыру. Шыңықтыру. Шынықтыру үшін көміртекті және легірленген болатарды қыздыру. Шынықтыру ортасы және оған қойылатын талаптар. Шынықтыру әдістері. Болаттардың шыныққандағы және оған әсер ететің факторлар. Болаттың шынығу қабылеті. Болатты жұмсарту. Жұмсартудың түрлері мен қолданылуы. Болатты жетілдіру. Болатты термомеханикалық өндеу. Беттік шынықтыру, оның түрлері мен қолдану салалары.

5.3 Болатты химия-термиялық өндеу.

Химия-термиялық өндеудің физикалық негіздері. Көміртектендірудің түрлері және қолданылуы. Қатты карбюризаторда көміртектендіру. Газбен көміртектіндіру. Көміртектендіруден кейін термиялық өндеу. Болатты нитроцементтеу. Диффузиялық металдау. Қатты, тозуға төзімді, коррозияға төзіді, карбиттік және нитридтік қаптамалар алудың әдістері. Беттік бекімдеу.

6 тақырып. Арнайы қасиеттері бар қорытпалар және болаттар.

Жалпы түрде қолданылатын конструкциялық болаттар. Төмен легірленген болаттар. Көміртекті және легірленген болаттар, оларды термиялық өндеу. Шарикоподшипниктер жасауға арналған болаттар және оларды термиялық өндеу. Жоғары марганецті тозуға төзімді болат. Конструкциялық коррозияға төзімді және ыстыққа төзімді болаттар мен қорытпалар. Хромды тоттанбайтын болаттар. Конструкциялық ыстыққа берік болаттар мен қорытпалар. Құралдық болаттар мен қорытпалар. Құралдық болаттардың топтастырылуы және таңбалауы. Құрал жасауға арналған қатты ұнтақтық қорытпалар. Суық күйде деформацияланатын құрал жасауға арналған болаттар. Ыссы күйде деформацияға ұшрайтын штамп жасауға арналған болаттар. Қысыммен және баспалаумен құюға арналған қалыптар жасау үшін қолданылатын болаттар.

Алюминий және оның қорытпалары. Алюминийлы қорытпаларды термиялық өндеу. Мыс және оның қорытпалары. Негізгі мыс қорытпаларды термиялық өндеу. Мырыш және оның қорытпалары. Қалайы және оның қорытпалары. Магний және оның қорытпалары.

8.1 Жаңа металл материалдардың технологиясы.

Конструкциялық материалдар. Композициялық материалдардың түрлері. Талшықты композициялық материалдар. Алюминий, никель және басқа металдар негізгі бар дисперсиялық – беріктелген композициялық материалдар. Қабатты композициялық материалдар. Конструкциялық ұнтақты материалдар. Кеуекті және тығыз ұнтақты материалдар. Сүзгілер. Алюминий негізгі бар конструкциялық қорытпалар (САС, түйіршіктенген қоорытпалар). Машина тетіктерін жасауға арналған негізгі темірден тұратын ұнтақты қорытпалар.

8.2 Металл емес материалдар туралы жалпы мағлұматтар. Пластмассалар. Металл емес материалдар туралы жалпы мағлұматтар. Металл емес материалдардың қолданылу келешегі. Полимерлік материалдардың топтастырылуы. Термопластикалық полимерлі материалдар. Термореактивтік полимерлер және олардың қасиеттері. Толтырғыштар, олардың түрлері және қолданылуы. Қатты, ұнтақты, талшықты және табақ түрінде толтырғыштары бар пластмассалар. Пластмассалардың қасиеттері мен қолдану салалары. Композициялық материалдар (карбоволокниттер, бороволокниттер, органоволокниттер).

8.3 Резенке, органикалық емес және ағаш материалдар.

Резенкенің құрамы, құрылысы және қасиеттері. Каучукті вулканизация процесі арқылы өндеу. Резенкедегі толтырғыштардың ролі. Резенкені қолдану салалары. Органикалық емес шыны. Шыныкристалдық материалдар. Ағаш және оның қасиеттері. Техникалық материалдар және техникалық сұйықтар.

Тәжірибелік сабақтардың мәселелері – дәрістік заттарды бекітуі (орнықтыруы), есептерде және жобалауда тәжірибелік білімдерді алу, стандарттармен, нормативтік-техникалық құжаттарды пайдалануын білу.

Тәжірибеліқ сабақтарыны келесі тақырыптар шығарады:

№1 практикалық жұмыс. Болаттарды маркалау

№2 практикалық жұмыс. Шойындарды маркалау

№3 практикалық жұмыс. Түсті металдарды маркалау

Бөлшектердің беттерінің нағыз геометриялық параметрларды белгілеу үшін, оның жарамдылығын анықтау үшін зерттеуінің эксперименттік әдістеріне студенттерді оқыту зертханалық жұмыстардың мақсаты бар.

Зертханалық сабақтарына келесі тақырыптар шығарады:

2 такырып бойынша №1 лабораториялық жұмыс. Металлургиялық өндірісінің материалдарын және өнімің зерттеу

2 такырып бойынша №2 лабораториялық жұмыс. Металдардын қаттылығын анықтау

4 такырып бойынша №3 лабораториялық жұмыс. Металдардын макроқұрылым анализі

4 такырып бойынша №4 лабораториялық жұмыс. Металлдардын микроқұрылым анализі

4 такырып бойынша №6 лабораториялық жұмыс. Темір-көміртегі күй диаграммасын зерттеу.

4 такырып бойынша №7 лабораториялық жұмыс. Көміртегілі болаттардын микроқұрылымын зерттеу.

5 такырып бойынша №8 лабораториялық жұмыс. Көміртегілі болаттарды термиялық өндеу.

5 такырып бойынша №10 лабораториялық жұмыс. Термиялық өнделген көміртегілі болаттардын микроқұрылымын зерттеу.

4 такырып бойынша №12 лабораториялық жұмыс. Шойындардын қасиеттермен микроқұрылымын зерттеу.
Әдебиет тізімі

Негізгі

1 Материаловедение и технология металлов: учебник для студ. вузов, обучающихся по машиностроит. спец./ под ред. Г. Н. Фетисова. Изд. 5– е – М. : Высш. шк., 2007.-862 с.

2 Шишкин А.В. Материаловедение. Новосибирск. – 2004. – 506с.

3 Адаскин А. М. Материаловедение (металлообработка): учебник/ А М. Адаскин, В. М. Зуев. – 4-е изд., – М.: Академия, 2006. – 240 с.

4 Пейсахов А. М. Материаловедение и технология конструкционных материалов/ А. М.Пейсахов, А. М. Кучер. – 3-е изд. – М.: Изд-во Михайлова В. А., 2005. – 410 с.

Косымша

5 Оськин В. А. Материаловедение. Технология конструкционных материалов:учебник для студ. вузов / В. А. Оськин, В. В. Евсиков. Кн. 1.-2008. – 447 с.

6 Материаловедение и технология металлов: учебник для студ.вузов, обучающихся по машиностроит. спец./под ред. Г. Н. Фетисова. Изд. 6-е, доп.-М.: Высш. шк., 2008. – 877 с.

7 Болтон У. Конструкционные материалы: металлы, сплавы, полимеры, керамика, композиты: справочник; 2007. – 319 с.