Рефераты қызылорда, 2012

ӘОЖ 801.3:800.61 Қолжазба құқығында

Закирова Лайла Каирбаевна

«Сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді сөйлеу дағдысын дамытуда қолдану жолдары

6М011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы бойынша білім магистрі

академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

РЕФЕРАТЫ

Қызылорда, 2012

Диссертация Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің Роман-герман кафедрасында орындалды

Ғылыми жетекшісі: филология ғылымдарының кандидаты,

доцент С.І. Садыбекова

Ресми оппоненті: филология ғылымдарының кандидаты

А.С. Сайфутдинова

Диссертация 2012 жылы «__» маусым сағат « » Қорқыт Ата атындағы Қызылорда Мемлекеттік университетінде 6М011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы бойынша білім магистрі академиялық дәрежесін беру жөніндегі диссертациялық кеңесінде қорғалады (120014, Қызылорда қаласы, Желтоқсан көшесі № 40, №1оқу ғимараты).

Диссертациямен Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің кітапханасында танысуға болады
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазіргі ғаламдану кезеңінде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігінің даму тенденциясынан ажыратып қарастыру мүмкін емес. Осы бағыттың негізгі жолдары, яғни халықаралық білім кеңістігіне кірігу және жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарттарын модернизациялау, жалпы орта білімнің мазмұнды болуы және жаңа әдіснамалық негізіне көшуі жаңа білім моделі арқылы жүзеге асырылады.

Бүгінгі таңда біздің еліміз Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясының бағдарламасын негізге ала отырып, өркениетті дамыған елдердің қатарына ену, өзге дамыған мемлекеттермен терезесін тең ашу жолында ауқымды істер атқарып жатқан кезеңінде  мұғалімдер қауымының осы бағдарламаны және бағыттарды Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасына сәйкес жүзеге асырудағы үлесі зор. Мұғалімдер бәсекеге қабілеттіліктің басты көрсеткішін, яғни оқушыларға заман талабына сай жоғары деңгейлі білім беруді, оны жүйелі түрде қалыптастыруды және жастардың парасатты, аса тәрбиелі тұлғалар болып дамуын - бүгінгі күннің басты талабы деп көреді.

Осы орайда, Қазақстан халқына Жолдауында Елбасы Н.Ә. Назарбаев жастарды ғұмыр бойы білімнің тұңғиығына  терең үңілуіне шақырып: «Адам өмірінің шегі бар,  ал білімнің шегі жоқ», жастар ел өмірінде болып жатқан үдерістерде өз орнын тауып, болашақты орнатуға белсенді қатысуы керек екендігін айқындады [2].

Қазіргі уақыт талабына сай, егемен елімізде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық және басқа ауқымды өзгерістерге байланысты, шетел тілінің пән ретінде қажеттілігі күннен-күнге артып отыр.

Еліміздің    басшысы әр Қазақстан азаматы үш тілді, яғни  қазақ, орыс, ағылшын тілдерін жетік меңгеруі тиіс екендігін айтып, үш тұғырлы тіл: қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - қарым-қатынас  тілі,  ағылшын тілі - халықаралық тілді меңгеру  жөнінде  мақсат  қойып  отыр. «Мен бүгінгі ұрпақтың үш тіл білуін қолдаймын. Мемлекеттік тіл - мемлекет құрушы ұлттық тіл, ал орыс тілін білу - ұлы байлық. Ағылшын ілгерілеушілік пен технологиялардың  тілі болғандықтан біз соны үйренуге тиіспіз», - деді Н.А.Назарбаев [2].

Мектептерде ағылшын тілін оқыту үдерісін жүйелі түрде қалыптастыру - бүгінгі күннің басты талабына айналып отыр. Осыған орай, диссертацияда зерттелетін пән ретінде біз шетел тілін, оның ішінде, ағылшын тілін қарастырдық.

Сонымен қатар, жоғарыда аталған бүгінгі күннің кезек күттірмес өзекті мәселелерін алға қойып және қазір орта мектептерде білім алып жатқан оқушылардың барлығына тілдесу мүмкіндігі беріліп отырғанын ескере отырып, біз осы зерттеу жұмысымызда педагогикалық көкейкесті мәселелерінің бірі - оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруды қарастырдық; олардың оқып-үйреніп жатқан тілін жақсы меңгергендігі, сол тілде өз ойын сыртқа шығарып, өзгелермен бөлісе алатын қабілеттілігі сөйлеу дағдысынан анық көрініс табады деген ойдамыз.

Қай тілді меңгерсек  те, оны әдемі,  таза,  шебер сөйлеп,  тыңдаушыға ойымызды әсерлі жеткізе  білуіміз қажет. Осы тұста, зерттеуімізде қарастырылған фразеологизмдер тіліміздің  көркемдігін, нышанын беретін шұрайы. Шетел тілін үйрету барысында оқушыларға сөздік қорын, тіл байлығын нақты көрсететін ағылшын тілі фразеологизмдерін оқытып, үйрету аса маңызды. Оның басты себебі - сабақта фразеологизмдерді қолдану тек оқу үдерісін түрлендіріп қана қоймайды, сонымен бірге  шетел тілінің оқу және оқыту барысын тартымды етеді, әрі жандандыра түседі. Сонымен қатар, ағылшын тілі сабағында тілді фразеологизмдер арқылы үйрету - тек білім беріп қана қоймайды, сонымен бірге, оқушылардың бойында қалыптасып жатқан мінез-құлықтарының дұрыс қалыптасуына да өзіндік үлесін қосады. Осы себептен, біз оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту үшін нысан ретінде «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді алдық.

Аталмыш диссертациялық зерттеуде біз ағылшын және қазақ фразеологизмдерін (фразеологиялық бірліктер, фразеологиялық тіркестер) және оларға қоса мақал-мәтелдер мен қанатты сөздерді қарастырдық. Осыған байланысты өз негіздемемізді ортаға салғанымыз жөн деп көрдік.

«Сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді қарастырмас бұрын, біз әлемдік және отандық тіл мамандары арасында пікірталас туғызған, мақал-мәтелдер мен қанатты сөздердің қай салаға қатыстылығы жөнінде айтылған тұжырымдарға назар аудардық. Мысалы, фразеология саласының қалыптасуына, дамуына өзіндік үлес қосқан В.В. Виноградов, Н.М. Шанский, В.Н. Телия, М. Чернышева, М.М. Копыленко, А.В. Кунин, И.В. Арнольд, І.Кеңесбаев, Ә.Т. Қайдар, Б. Манасбаев т.б. сынды ғалымдар мақал-мәтелдерді фразеология саласының еншісіне тиесілі деген ғылыми негіздемелер ұсынады.

Кейбір ғалымдар, айталық, профессорлар А.И.Ефимов, Г.Х.Ахунзянов, мақал-мәтелдерді, қанатты сөздерді фразеологизмнің айрықша бір түрі деп қарастырады. «Мақал-мәтелдер, қанатты сөздер фразеологизмдердің қатарына жатқызылғанда, олардың сөйлеу кезінде тыңнан жасалынбай, даяр қалпында жұмсалатынын, құрамының тұрақтылығы ескеріледі» [3].

Мақал-мәтелдерді жинақтап, сұрыптап, белгілі бір жүйеге келтіруде, тілдік бірлестіктер табиғатының кейбір қырларын айқындауда зор еңбек сіңірген ғалым Г.Л. Пермяков аталмыш тұрақты тұлғалардың тілші ғалымдар тарапынан да, әдебиетші мамандар тарапынан да зерттелуі қажеттігін ескертеді [4]. Осы келтірілген және басқа да ой-пікірлерге сүйеніп, мақал-мәтелдер мен қанатты сөздердің тұлға тұрақтылығы, тіркес тиянақтылығы, мағына тұтастығы, қолдануға даярлығы тәрізді сипаттарын ескере отырып, біз өз зерттеуімізде оларды фразеологизмдердің қатарында қарастырдық.

Осы тұста, соңғы жылдардағы тілші-әдіскер ғалымдардың зерттеу жұмыстарының нәтижесі бойынша сөйлеу дағдысын дамыту мектеп оқушыларының көпшілігінің сөздік қоры жұтаң, сөз тіркестері, яғни фразеологизмдер, идиомалар, мақал-мәтелдер, дәйексөздер сөйлем және мәтін құрауда дәрменсіздік танытатындығын, өз ойын толығымен әрі жүйелі түрде тыңдаушыға жеткізе алмайтындығын, сөйлеу дағдысының төмендігін байқауға әбден болады. Мұның бірден бір себебі – оқушының сөйлеу формаларын игерудегі дағдыларының әлі дұрыс қалыптаспағандығынан, сөздік қорларының аздығынан және тілге қатысты білімдерінің жеткіліксіздігінен. Сонымен қатар, кейбір зерттеушілердің ойынша, мектептерде немесе тіл орталықтарында оқу үдерісі өз дәрежесінде жүргізілмейтіндігінде.

Осы себептен де, фразеологизмдерді қолдану арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыру - қазіргі оқу үдерісінде, айталық ағылшын тілі сабағында, аса маңызды мәселе болып табылады. Демек, біздің ойымызша, бұл мәселе педагогика саласындағы зерттеулер қатарында ғылыми нысаны ретінде осы күнге дейін барынша қамтылмаған. Сонымен қатар, диссертацияда қарастырылған «сүйіспеншілік» атты тақырыптық топтағы ағылшын фразеологизмдерінің де аз зерттелгендігі байқалды.

Диссертацияда қарастырылған оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытудағы педагогикалық және әдістемелік негіздер зерттеу жұмысының өзектілігін айқындайды.

- зерттеу жұмысына тиянақ болатын отандық және шетелдік теориялық- әдістемелік зерттеулерге шолу жасап, оларға қысқаша сипаттама беру;

-«сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдердің топтастыру принциптерін айқындап, белгілі бір тақырыптық топтар бойынша жүйелеу және әдістемелік тұрғыда сұрыптап талдау;

- «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді сөйлеу дағдысын дамыту мақсатында қолдану үшін оларды сөйлеу әрекетіне қатысатын тілдік құрал ретінде қарастырып, қажетті сөйлеу жағдаятын қалыптастыру;

- ағылшын тілі сабағында «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы әдістемелік жағынан қолдану амалдарын жете игеру;

- ағылшын тілі сабағында «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда белсенді әдіс ретіндегі интерактивті әдістер, диалог және монологты оқыту технологияларының пайдалану мүмкіндігі мен маңыздылығын айқындау;

- ағылшын тілі сабағында «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту әдістемесінің ұтымдығын эксперимент нәтижелеріне сүйеніп дәләлдеу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

- ағылшын тілі сабағында оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруда сөйлеу әрекетіне қатысатын тілдік құрал ретінде «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер алғаш рет қарастырылды;

-«сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдердің мағыналық ерекшеліктері анықталып, семантикалық мағыналарына байланысты категорияларға бөлініп, белгілі бір тақырыптық топтар бойынша жүйеленіп, сұрыптап талданды;

- ағылшын тілі сабағында оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруда «сүйіспеншілік» тақырыбында қолданылатын материалдар ағылшын тілі пәнінің мұғалімдеріне ұсынылып, оның түпнегізі қарастырылды;

- «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жолдарын қарастыру мәселелері эксперименттік тұрғыдан зерттелді.

Қорғауға ұсынылған тұжырымдар:

- ағылшын сабағында оқушылардың сөйлеу әрекеті белгілі бір жүйемен үздіксіз жүргізіліп, жүйелі сөйлеуге дағдыландыру кешенді жұмыстар мен жаттығулар негізінде ұйымдастырылса, оқытудың жаңа технологияларын қолдану арқылы күтілетін білім нәтижелеріне негізделсе, оқушылардың сөйлеу дағдысының дамуы анық;

- сөйлеу әрекеті ауызша және жазбаша түрде орнап, тіл мен сөйлеуді байланыстырып, сөйлеу жағдаятын қалыптастырып, сөйлеу дағдыларын дамыту әдістемесін қамтиды;

- ағылшын мұғалімдерінің арасында жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша ағылшын тіліндегі «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдердің сабақ барысында қолдану аясы тым тар;

- «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді семантикалық мағынасына қарай бірнеше категорияларға бөліп, ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушылардың сөйлеу дағдысын арттыру мақсатында көптеген жаттығулар, тест сұрақтары, эссе, диалог, монолог, сөздіктермен жұмыс және басқа да тапсырма түрлерін ұсыну қажет;

- оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыру мақсатында кешенді  әдіснамалық  парадигма қажет.

Шетел тілін үйрету барысында оқушының сөздік қорын, тіл байлығын нақты көрсететін ағылшын тілі фразеологизмдерін оқытып, үйрету аса маңызды. Осы себептен де, зерттеу тақырыбындағы фразеологизмдерді қолдану арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытудағы тұжырымдалған теориялық негіздемелер – диссертацияның теориялық маңызын айқындайды.

Сонымен қатар, осы зерттеу педагогика, психология, тіл білімі, лингвомәдениеттану, лексикология, т.б. зерттеу жүргізіліп жатқан салаларға өз үлесін қосады.

Зерттеудің практикалық мәнділігі. Зерттеу жұмысының нәтижелерін орта және жоғары мектеп оқушыларына, сонымен қатар тіл орталықтарындағы ағылшын тілін үйренушілерге, арнайы семинар сабақтарында пайдалануға болады. Еңбектегі қарастырылған қызықты, пайдалы материалдар және өзекті мәселелер ағылшын тілін оқыту әдістемесіне өз септігін тигізеді. Сонымен қатар, диссертацияда қарастырылған мәселелерді мектеп және тіл үйрету орталықтарының мұғалімдері шет тілі пәнінің теориялық және практикалық курстарында қолдана алады; грамматикада, стилистика жұмыстарында, тіл тарихында және жалпы тілтануда да пайдалануға әбден болады.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Зерттеу нысанына қатысты еңбектер арасында зерттеудің ғылыми-теориялық негізі ретінде тіл білімінің фразеология, семантика, этимология салалары, педагогиканың оқытудағы әдіснамалық және дидактикалық негіздері, шетел тілін оқытудағы өзекті мәселелері, т.б. негіз болды.

Сонымен қатар, зерттеудің әдіснамалық негіздерін, Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі заңнамаларын, оқытудың педагогикалық мәселелерін қарастыратын зерттеушілердің (Қараев Ж.А., Қабдықайырұлы Қ, Әбдібаева, Т.Ә. Рақымжанова, С.Қ. Бұзаубақова К.Ж., т.б.) еңбектері құрады.

Сонымен қатар, «Ағылшын және қазақ тілдеріндегі етістікті фразеологизмдердің лексика-семантикалық сипаты» (Арғынғазина Ш.Б), «Қазақтың мақал-мәтелдері» (Ө.Тұрманжанов), фразеологизмдер мен мақал-мәтелдер жинақтары мен қазақ, орыс және ағылшын сөздіктері: «Фразеологиялық сөздік» (І.Кеңесбаев), «Тысяча метких и образных выражений» (А. Кайдар), «Тұрақты теңеулер сөздігі» (Т.Қоңыров), «Сөздер сөйлейді» (Р.Сыздық), «Орысша-қазақша-ағылшынша пәндік-тақырыптық сөздік» (В.Франк), «Англо-русский фразеологический словарь» (А.В. Кунин), «Пословицы и поговорки народов Востока» (Г.Л. Пермяков), «Dictionary of Modern Eglish Usage» (H.W. Fowler), Mackin Rand Mc.Caig I.K., Taylor A. сөздіктері және көркем әдеби шығармалары қолданылып негізгі әдебиет ретінде алынды.

Зерттеу жұмысында тақырыпқа қатысты қазақ, ағылшын, орыс тілдеріндегі педагогикаға, тарихқа, этнолингвистикаға қатысты зерттеу жұмыстары мен ішінара ел аузынан жазылып алынған деректер бар.

Зерттеу жұмысының жариялануы мен мақұлдануы. Диссертациялық жұмыстың негізгі мәселері мен тұжырымдары «Сөйлеу дағдысын дамытуда «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді қолдану жолдары» атты мақала Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде «Хабаршы» журналында жарық көрді.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.


НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Диссертациялық жұмыстың Кіріспе бөлімінде ғылыми жұмыстың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, теориялық және практикалық маңыздылығы, ізденістердің ғылыми жаңалығы, зерттеудің әдіс-тәсілдері, дереккөздері мен ұсынылған тұжырымдары айқындалып, жұмыстың жариялануы мен мақұлданылуына қысқаша деректер берілді.

Диссертацияның бірінші бөлімі «Сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытудың теориялық негіздері» деп аталады. Аталмыш бөлімнің «Тілдік қарым-қатынасты қалыптастырудағы сөйлеу әрекетінің қызметі» атты бірінші тарауы фразеологизмдер арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытудың теориялық және практикалық негіздерін ашуды көздейді.

Фразеологизмдерді оқушылардың сөздік қорын молайту мақсатында, сөйлеу дағдысын арттыру жолында түрлі тәсілдер арқылы пайдалануға болады. Мысалы, ағылшын тілі сабағында сөздік жұмысы барысында әңгімелеу, салыстыру, қайталау, сұрақ-жауап, т.б. оқу әрекеттерін қолданып, сонымен қатар, көрнекі құралдарды, мысалы, сурет, бейнефильм, т.б. пайдаланған жөн.

«Сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер - оқушыларға тәрбие берерлік жағынан да, сөздік қорды толықтырып, сөйлеу дағдысын арттыру үшін де теңдесі жоқ асыл қазына болып табылады. Себебі, фразеологизмдер - айтар ойды нәрлендіріп, айтар сөз бен сөйлемді өрнектей түсетін тілдегі маңызды элемент. Фразеологизм дегеніміз - халықтың ғасырлар бойы өмірден, табиғаттан көрген – білгенін бейнелейтін шағын шығармасы, сөз өнері. Осыған сәйкес, фразеологизмдерді оқушылардың сөйлеу дағдысын арттыру мақсатында қолдану тиімді. Мысалы: be finger and thumb- егіз қозыдай/тонның ішкі бауындай, hand and glove/hand-in-glove with somebody – арасынан қыл өтпейді, kiss and be friends – бал жаласып кету, on good/friendly terms –арасы майлы қасықтай, take somebody in marriage – басына үй тігу, to be made one- отау тігу, go to the world-бірге от жағып, түтін түтету, bread-and-cheese marriage – көн етіктімен неке құру, be over head and ears in love – жүрегі жанды, lose one’s heart to somebody/give one’s heart to somebody – жүрегіне өрт түсті, beauty is in the eye of the gazer/beholder – сұлу сұлу емес, сүйген сұлу, the darling of all hearts – жұпар кіндік/жұлдызы ыстық, good together – сүттей ұю.

Ағылшын тілі сабағында фразеологизмдерді қолданып, түрлі әдістер, кешенді жаттығулар ұсыну арқылы оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларын дамытуға әбден болады. Мұндай тапсырмалар оқушылардың қызығушылығын арттырады, әрі фразеологизмдер арқылы сөздік қорларын толықтыруға да жақсы мүмкіндік болып табылады.

Фразеологизмдерді ағылшын тілінде сөйлеу барысында қолдану жұмысының бірнеше түрлері бар:

1. 
   Фразеологизмнің мазмұны бойынша жұмыс.
   
2. 
   Фразеологизмді сөйлеу әрекетінде қолдану.
   

Диссертациялық жұмыстың бірінші бөлімнің үшінші тарауы «Оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы әдістемелік негіздері» деп аталады. Бұл тарауда қарастырылатын сұрақтар шеңберінде және қойылған мақсаттар аясында, сөйлеу әрекеті туралы ғалымдар көзқарасы мен оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы дидактикалық, әдістемелік ұстанымдарға назар аудардық.

Диссертацияның зерттелу барысында сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы әдістемелік негіздерге сәйкес оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жұмыстарының бірнеше түрі беріледі.

Алғашқы кезеңінде сөздік жұмыстарын қалыптастыру, ал екінші кезең бойынша сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс атқару, оқушыларды сөйлемдерді байланыстырып, сөйлетуге дағдыландыру жұмыстарын үшінші деңгейде жүргізуімізге әбден болады. Мысалы, зерттеу барысында біз ағылшын тілі сабағында «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда қажет ететін көптеген сөйлеудің түрлерін айқындадық. Олардың барлығы оқушылардың сөйлеу дағдыларын жетiлдiру, олардың интеллектуалдық, коммуникативтiк қабiлеттерiн арттыру мақсатында пайдаланылады. Олар: сұраққа жауап беру, сұрақ-жауап талқысы, ситуацияға байланысты сөйлеу, диалог және монолог түрінде сөйлеудегі ойды көрсете білу, мәтін не әңгіме бойынша өз ойын ортаға салу, ойындар арқылы сөйлеу, ой алмасу, өз пікірін айту, салыстыра отырып әңгімелесу, проблемалық сұрақтарды талдау, шарт қою, пайымдау, логикалық ой-тұжырымын дамыта отырып сөйлеу, түйіндеу, дәлелдеу, жоспарлау арқылы сөйлеу, қорытындылау, т.б.

Зерттеу жұмысының екінші бөлімі «Зерттеудің эксперимент бағыттары мен нәтижелері» деп аталады. Ғылыми-эксперимент жұмыстарын жүргізу барысында «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер семантикалық сипатына қарай бірнеше категорияларға бөлініп қарастырылды және түрлі жаттығулар кешені пайдаланылды. Екінші бөлімнің бірінші тарауы «Оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуға бағытталған кешенді жұмыстар мен жаттығулар» деп аталады. Бұл жаттығулар кешені оқушылардың қызығушылықтары мен белсенділіктерін арттыруға, сөйлеу дағдысын дамытуға арналған жаттығулар жиынтығын құрайды.

Ағылшын тілі сабағында «сүйіспеншілік» тақырыбында сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы жаттығулар мен тест сұрақтарының қолданысы алуан түрлі және жан-жақты болуы тиіс. Сонымен қатар, оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыру мақсатында оқытушы диалогтық және монологтық ағылшын тіліндегі видео сабақтарын қолданысқа енгізуі пайдалы.

Ағылшын тілі фразеологизмдерін қолданып, жаттығулар мен тапсырмаларды орындау оқушыларға ағылшын тілінде әдеби тілде сөйлеуге, өз ойларын мәнді-мағыналы етіп жеткізуге мүмкіндік беретіндігін айқындады.

Қорыта келе, зерттеу жұмысымыздың барысында ұсынылған кешенді жұмыстар мен жаттығулар ауқымды нәтиже беретініне көзіміз жетті. Оқушылар сөйлеу дағдысын қалыптастыруда жоғары деңгейге жетуге мүмкіндік алды.

Осы бөлімнің екінші тарауы «Сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытудағы эксперимент нәтижелері» деп аталады.

Жүргізілген зерттеуде «сүйіспеншілік» тақырыбына байланысты 258 фразеологизмдер тәжірибеге енгізілді. Олар семантикалық мағынасына қарай бірнеше категорияларға бөлінді: Family Love, Friendship, Getting Married, Love Between a Man and Woman, Love Towards Animals, Love Towards Nature, Kindness and Generosity, Love is Love, Love Your Job, Love is Powerful категориялары.

Оқушылар «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді еркін әрі орынды қолдану арқылы өз ойларын анық айтып, сөйлемді лексикалық құрылымы жағынан айқындай түсті. Оқушылардың иеленген дағдылары: мәтін ішінде кездесетін тұрақты сөз тіркестерін, фразеологизмдерді айырып тануға үйренді, оларды өздерінің сөздік қоры молаюы үшін, ағылшын тілінде өз ой-пікірлерін айту барысында сөздері мен сөйлемдері эмоциональды- экспрессивті реңк алу үшін, сөз саптамалары ойлы әрі орынды болу үшін «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді есте сақтауға үйренді.

Қорытынды бөлімінде жалпы зерттеу жұмысының мазмұны тұжырымдалды.

Қорытынды
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясының бағыттарына сәйкес, жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарттарын модернизациялау, оны мазмұнды және жаңа әдіснамалық негізінде қалыптастыру - бүгінгі күннің маңызды мәселесі болып табылады.

Аталмыш зерттеу жұмысымызда біз оқушылардың сөйлеу дағдыларын дамытуды, үйреніп жатқан ағылшын тілінде өз ойларын мазмұнды етіп жеткізуді «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы қарастыруды жөн көрдік. Оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жолында фразеологизмдерді қолданудың үлкен мәні бар. Фразеологизмдермен жұмыс істеу оқушылардың сөздік қорын байытуға, әсерлеп әдемі сөйлеуіне негіз болып табылады.

Орта білім беретін мектептерде және тіл орталықтарында жұмыс атқаратын ағылшын тілі мұғалімдерінің сауалнама нәтижесі төмендегідей болды: «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді білесіз бе» деген сауалға санаулысы «білемін», кейбіреулері «аздап», ал көбісі «білмеймін» деп жауап берді (диаграммада көрсетілген). Осы тұста жалпы орта білім беретін мектептерде «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдермен жұмыс істеу көрсеткішінің, яғни олардың қолданысының төмен екендігі анық байқалды.

Осы ғылыми жұмыс барысында қарастырылған сөйлеу дағдысының даму жолдарына бағытталған жаттығу жұмыстары көрнекті табыстар алып келді. Сөйлеу әдісінің бірі - диалог және монолог болып табылғандықтан, оқушыларға «сүйіспеншілік» категорияларының фразеологизмдерін қолдана отырып, диалог құрау, берілген тақырып аумағындағы мәнді-мағыналы мәтіндерді оқып, өз түсініктерін айту, сөйлем құрауға үйрету, сөз бен сөзді байланыстыру, фразеологизмдерді орынды қолдану, ауызша өз ойларын жүйелі айту әрекеттеріне жаттықтыру көзделді.

Тәжірибе жүргізілген уақыт аралығында практикалық, интерактивтік, көрнекілік әдіс пен сұрақ-жауап, креативтік әдіс те қолданылып отырды. Сонымен қатар, оқушылардың білім сапасы тест сұрақтары, анализ жасау арқылы тексеріліп отырды.

Қорыта келе, «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жолдары және оларды қолдану амалдары эксперимент нәтижелеріне сүйене отырып зерттелді.

Зерттеу барысында біз сөйлеу әрекетіне қатысатын тілдік құрал ретінде «сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдерді қарастырып, олардың мағыналық ерекшеліктерін анықтап, семантикалық мағыналарына байланысты категорияларға бөліп, белгілі бір тақырыптық топтар бойынша жүйелеп, сұрыптап талдадық.

Сонымен қатар, ағылшын тілі сабағында оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруда қолданылатын материалдар ағылшын тілі пәнінің мұғалімдеріне ұсынылып, оның түпнегізі қарастырылды.

Экспериментальды негізде жүргізілген жұмысымызды арқау ете отырып, біз мынадай қорытындыға келдік: ағылшын сабағында оқушылардың сөйлеу әрекеті белгілі бір жүйемен үздіксіз жүргізіліп, жүйелі сөйлеуге дағдыландыру кешенді жұмыстар мен жаттығулар негізінде ұйымдастырылса, оқытудың жаңа технологияларын қолдану арқылы күтілетін білім нәтижелеріне негізделсе, оқушылардың сөйлеу дағдысының дамуы анық. Сөйлеу әрекеті ауызша және жазбаша түрде орнап, тіл мен сөйлеуді байланыстырып, сөйлеу жағдаятын қалыптастырып, сөйлеу дағдыларын дамыту әдістемесін қамтиды. Сонымен қатар, ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушылардың сөйлеу дағдысын арттыру мақсатында көптеген жаттығулар, тест сұрақтары, эссе, диалог, монолог, сөздіктермен жұмыс және басқа тапсырма түрлерін ұсыну қажет. Жалпы оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыру мақсатында кешенді  әдіснамалық  парадигманың қажеттілігіне көзіміз жетті.

«Сүйіспеншілік» тақырыбындағы фразеологизмдер арқылы ағылшын тілін үйрету үдерісі оқушылардың тек білімін жетілдіріп қана қоймай, сонымен бірге, олардың бойында қалыптасып жатқан мінез құлықтарының дұрыс қалыптасуына да өзіндік үлесін қосады.

2. http://www.akorda.kz/. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2007.

3. Х.Қ.Қожахметова, Р.Е.Жайсақова. Қазақша-орысша фразеологиялық сөздік. -«Мектеп» Алматы, 1988. - 211б.

4. Г.Л. Пермяков. О смысловой структуре и соответствии классификации пословичных изречений // Паремиологический сборник - М.: 1978.- 35c.

5. Фердинанд де Соссюр. Труды по языкознанию - «Прогресс», М, 1977. - 692c.

6. Копыленко М.М., Попова З.Д. Очерки по общей фразеологии. Воронеж: Изд-во Воронежского университета, 1989. - 192 с.

7. Л.В.Щерба. Языковая система и речевая деятельность. - Изд. 2-е. М.: 1979.-107c.

8.Балақаев М., Серғалиев М.  Қазақ тілінің мәдениеті: Оқулық

9. I.Нұғыманов, 3. Қашқынбаева. Сөйлеу мәдениетінің теориялық негіздері. Қазақстан мектебі. - 2000. – №3. - 35б.

автореферата диссертации на соискание академической степени

магистра образования по специальности

6М011900 – Иностранный язык: два иностранных языка

В процессе обучения иностранному языку и в переводческой деятельности особую сложность представляют языковые единицы - фразеологизмы, пословицы и поговорки. Результаты исследований ученых-лингвистов и методистов свидетельствуют о том, что в последние годы, учащиеся школ имеют бедный словарный запас, низкий уровень владения навыками устной речи, лишенной фразеологизмов, идиом, цитат, пословиц и поговорок, а также не умеют четко выражать свои мысли. Одна из причин этого – отсутствие у учащихся навыков освоения речевых форм, бедность словарного запаса, слабость знаний в сфере языка. Вместе с тем, по мнению некоторых исследователей, это обусловлено низким уровнем организации учебного процесса в школе или в центре языковой подготовки.

Следовательно, формирование навыков речи учащихся в современном учебном процессе, в частности, на уроках английского языка, с помощью фразеологизмов – одна из важных проблем. На наш взгляд, данная проблема до настоящего времени не была объектом специального исследования. Вместе с тем фразеологизмы тематической группы «любовь» недостаточно изучены.

Актуальность диссертационного исследования связана с изучением педагогических и методических основ развития навыков говорения учащихся.

- сделать обзор теоретических и методических работ отечественных и зарубежных исследователей в рамках исследуемой темы, дать им краткую характеристику;

- определить теоретические и методические основы развития навыков речи путем использования фразеологизмов на тему «любовь» ;

- определить принципы классификации фразеологизмов на тему «любовь», систематизировать их в тематическом плане, а также сделать их анализ в методическом аспекте;

- рассмотреть фразеологизмы на тему «любовь» как языковой механизм, участвующий в речевой деятельности, и создать необходимую речевую ситуацию;

- рассмотреть пути развития навыков говорения учащихся на основе использования разнообразных методических материалов по фразеологизмам на тему «любовь»;

- определить роль и возможности использования технологии интерактивных методов и технологии обучения диалогу и монологу на уроках английского языка в процессе развития речевых навыков учащихся на основе фразеологизмов на тему «любовь»;

- доказать на основе результатов эксперимента эффективность методики развития навыков говорения учащихся на уроках английского языка с помощью фразеологизмов на тему «любовь».

- впервые рассмотрены фразеологизмы на тему «любовь» в качестве языкового материала, участвующего в речевой деятельности учащихся на уроках английского языка по формированию навыков говорения;

- определены лексические особенности, разграничены на основе семантических значений категории, разработана тематическая классификация и проделан системный анализ фразеологизмов на тему «любовь»;

- рассмотрены первоисточники материалов по теме «любовь», рекомендованных учителям английского языка, для использования на уроках с целью развития навыков говорения учащихся;

- проблемы развития навыков говорения учащихся с помощью фразеологизмов на тему «любовь» исследуются экспериментальным путем.

Положения, выносимые на защиту:

- Развитие навыков говорения учащихся возможно, когда речевая деятельность учащихся на уроках английского языка осуществляется системно как непрерывный процесс, основанный на комплексе работ и упражнений по привитию навыков речи и опирается на новые технологии обучения.

- Опираясь на теоретические и методические основы, вполне можно развить навыки речи учащихся с помощью фразеологизмов на тему «любовь».

- Речевая деятельность осуществляется в устной и письменной формах, связывает язык и речь, формирует речевую ситуацию, охватывает методику развития речевых навыков.

- Согласно данным анкетирования среди учителей английского языка, сфера применения на уроках английских фразеологизмов на тему «любовь» является слишком узкой.

- Необходимо разграничить категории фразеологизмов на тему «любовь» с учетом их семантических значений и предложить упражнения, тестовые вопросы, эссе, диалог, монолог, работу со словарями и другие виды заданий для развития навыков говорения учащихся в процессе обучения английскому языку.

- Необходима комплексная методическая парадигма с целью формирования навыков говорения учащихся.

Теоретическая значимость исследования. Результаты и выводы диссертационного исследования затрагивают одну из актуальных проблем обучения иностранному языку, в частности, проблему формирования навыков речи учащихся. На наш взгляд, в коммуникативном обучении процесс обучения означает побуждение ученика к устной речи (слушание, говорение) и к коммуникации (чтение и письмо), то есть формирование взаимоотношений на изучаемом языке. Следование данному направлению при обучении английскому языку составляет теоретическую значимость магистерской диссертации.

Обучение фразеологизмам в процессе преподавания английского языка способствует обогащению словарного запаса учащихся. Вместе с тем, данная работа может быть использована в области педагогики, психологии, языкознания, лингвокультурологии, лексикологии и других сферах.

According to the latest results of the research and the works of linguists and methodologists, most of students’ vocabulary, use of the combination of words such as phraseologies, idioms, proverbs and quotes are inadequate. They are not able to construct sentences and texts, can’t express their thoughts properly to a listener and their speaking skills are poor. One of the reasons is students’ very little vocabulary and a lack of language knowledge; furthermore their speaking skills are not well-formed. According to some of the scholars’ opinions, the learning process used by many schools is not proper.

Because of this, teaching students to form speaking skills through using phraseologies, namely, nowadays in the learning process of English language, can be considered to be an important issue. This issue has not been completely taken into consideration as the object of the research work in the pedagogical sector up to now. Moreover, it’s noticeable that the phraseologies related to “love” topic which were studied in this dissertation had not been investigated much.

The pedagogical and methodological base of developing speaking skills of the students which were studied in this dissertation has determined the topicality of this research work.

- to look through domestic and foreign theoretical and methodological research works and to give them brief characteristics;

- to clarify the principles of classifying the phraseologies, systematize them according to certain thematical topics and separate them methodologically;

- to consider the phraseologies related to “love” topic as the linguistic means of communication that takes part in conversational activities in order to develop students’ speaking skills and to form conversational situations;

-to master the methodological ways of use of the phraseologies related to “love” topic to develop students’ speaking skills in the English lessons;

Methods of the research. The effective methods and means of examining the collected materials in the dissertation are descriptive, complex and comparative; typological analysis was used according to the phraseologies, semantic sorting and systematizing; the quality and quantity assessment was used during the experiment.

Scientific novelty of the research. It can be represented as follows:

- phraseologies related to “love” topic in developing students’ speaking skills were introduced for the first time as a conversational tool/instrument that takes part in communication activities in the English lesson;

• 
  peculiarities of the meanings of the phraseologies related to “love” topic were defined; they were classified according to their semantic meaning and systematized in accordance with certain thematic groups, sorted and analyzed;
  
• 
  the materials related to the topic of “love” which were used to develop pupils’ speaking skills in the English lesson were offered to the English teachers and its basis was founded;
  
• 
  the problem of finding the ways for developing pupils’ speaking skills by using the phraseologies related to “love” topic was studied on the basis of the experiment.
  

In our opinion, teaching in a communicative way means involving students to develop oral speech habits (listening and speaking) and communication skills (reading and writing) by forming a relationship in learning a language.

An apparent potential to teach using this direction widely that is discussed above in a process of teaching supports the theoretical significance of this research work.

Teaching English phraseologies showing the richness of the language and helping to increase students’ vocabulary in a process of teaching a foreign language is necessary indeed.

Because of this reason, the theoretical basis which supports a developing process of speaking skills of the pupils with the help of using the phraseologies discussed in this research work underlines the theoretical significance of the dissertation.

In this regard, this research work will bring its contribution to the sphere of pedagogical, psychological sciences, language knowledge, lexicology and lingvo-culture.

- It’s obviously possible to develop students’ speaking skills during the English lessons, if speaking activities are continuously conducted using a certain system, if speaking skills are formed through complex works and exercises, and using the new teaching technologies that are expected to enhance the language knowledge.

- Thus, through theoretical and methodological substantiations, we can say that it’s possible to develop students’ speaking skills using the phraseologies related to “love” topic;

- Oral and written forms of speaking activities were prepared; the language and speaking skills were connected; a conversational situation and methodology of developing speaking skills were formed;

- According to the results of questionnaire for the English teachers, the use of phraseologies related to “love” topic in a process of teaching appears limited.

- The phraseologies related to “love” topic should be divided into several categories according to their semantic meanings; many exercises, tests, essays, dialogues, monologues, works with dictionaries and some other tasks should be offered in order to develop students’ speaking skills in a process of teaching English;