Сабақтарында қолдану әдістемесі «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді»

Шығармашылық – бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастағанынан бастап бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп, қана қоймай, өз іс - әрекетіне сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.

Ал бүгінгі күрделі әлеуметтік - экономикалық жаңарулар тұсында шығармашылық қабілеттер басты нысана болып, керісінше оқушыда шығармашылық қабілеттің болмауы – үлкен проблема саналып, ойландыруы тиіс деп ойлаймын.

Оқушының шығармашылық қабілеті оның ойлауы мен практикалық әрекеттері арқылы дамиды. Ойлауға үйрететін сабақтар -жаңа технологияларды қолдану сабақтары болып табылады. Мұндай сабақтарда оқушыға ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық қатынас қалыптасады. Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы емес, бағалаушы емес, танымдық іс әрекетін ұйымдастыратын ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана оқушы интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады.

Осыған сәйкес сабаққа қойылатын қазіргі талаптар да мұғалімнен зор шеберлікті қажет еьеді. Халқымызда «шайнап берген ас - ас болмайды» деген мақал бар, сол сияқты мұғалім де сабақ үрдісінде материалды дайын күйінде бермей, оқушы ізденісіне жол ашатындай түрткі болатындай (стимулятор) әдіс –тәсілдерді таңдап алуы қажет. Сонда ғана оқушы шын мәнінде өзіндік ойлау қабілеті бар, жеке адам болып қалыптасады. Ұлы ойшыл, қытай философы Конфуциидің «Естігенімді – ұмытамын, көргенімді есте сақтаймын, ал өз ақыл -ойыммен істеген ісімді түсінемін» деген даналық сөздері осы айтылғандарды дәлелдей түседі. Олай болса, әр мұғалім өз әрекетінде мүмкіндігіне қарай әртіс болып қана қалмай / яғни өз білгенін орындап қана, кете беретін/, орыс тарихшысы В.О. Ключевскийдің: «Мұғалімге сөз өз ойын сапырылыстырып айту үшін берілмейді, басқаның ойына қозғау салу үшін беріледі» дегендей, сабақ үрдісінде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануы қажет.

дегеніндей, сабақ үрдісінде түрлі әдіс – тәсілдерді қолдануы қажет.

Дей тұрғанмен, әлі де болса білім беру ісінде уақыттың көбі баланы жалықтыратын баяндау, түсіндіру, үлгіні көрсету сияқты өнімсіз еңбекке жұмсалады. Осы себептен оқушы игерген білімін іс - әрекетте пайдалана алмау қиындығына тап болады. Ал оқушыны дамыта оқытатын болсақ ізденушілік – зерттеушілік әрекеттерін ұйымдастыру жағдайы басты назарда болмақ. Ол үшін оқушы өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жағдайды шешуге қабілетсіз екендігін сезінуі керек. Осыдан кейінбарып оқушының білім алуға ынтасы артады, білім алуға әрекеттенеді. Оқушы алдына мақсаттарын қоюда ешқандай дайын үлгі бермейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Әркім оқушыға өз ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине жауаптар барлық жағдайда тыңдалады. Әрине жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес. Дегенмен, әр оқушыға жасаған еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.

Оқушы әр түрлі ақпарат көздерімен сусындап өз түйінінайта білуі керек. Кез келген мазмұнды талдау барысындаөз тобымен ұйымдасып, пікірлесіп, ең ұтымды жауапты іздеуі керек. Осыған орай «Сорос Қазақстан» қорының ұйымдастыруымен өткен «Пікір -сайыс» бағдарламасының маңызы зор. Осы бағдарламалардың стратегияларын пайдаланып өткізген сабақтардың әсері мол.

Топқа бөлінген оқушылар өз сұрақтарына тынымсыз жауап іздейді. Әр оқушы өз идеясымен бөліседі. Мен өзімді тамаша бір оркестр басқарып тұрғандай сезінемін. Оқушыларым тамаша ойшыл адамдар. Бұл оларға сол проблема бойынша өз көзқарастарының қалыптасуына, пікірлерін қарсыластарының көзқарастарымен салыстыруға, өз пікірін қорғауға үйретеді, сол проблеманы өздігінен терең зерттеуге итермелейді. Пікір – сайыс жастардың білімдерін жан –жақты жетілдіріп, мәдени деңгейлерін көтереді, басқа адамдарға түсінікпен қарап, олардың пікірлерімен санасуға үйретеді, шешендік өнерге баулиды.

Пікір – сайыс технологиясы - оқытудың ұлттық жаңа үлгісі.

Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.

Білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен байи түсуде - ауызша және жазбаша, телефон, радио байланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде. Нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен де білім беру мазмұны жаңаруда, Олай болса оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық – педагогикалық бағыттағы негізгі ой – тұжырымдары төмендегідей сипатталады:

1. 
   Есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл – ойды дамытатын оқуға көшу.
   
2. 
   Білімнің статистикалық үлгісінен ақыл – ой әрекетінің динамикалық
   

3. 
   Оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп
   

4. Мұғалім мен оқушының бірлік одақта қызмет істеуі. Бір – біріне

басымдық көрсетпеуі оқушыға да, мұғалім де, субъект болуы.

Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін мектеп ұжымдары әр мұғалім

күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл

жол ашаршылық қарым – қатынас жасаулары керек.

Оқыту түрлерін, құралдарын одан әрі жетілдіруде тиімді тәсілдерді

қолданудың жолдары іздестірілуі қажет. Қазіргі білім беру саласындағы

оқытудың озық технологияларын меңгермейінше жан –жақты сауатты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және басқөа да көптеген адам қабілетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін - өзі дамытып оқу – тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Енді дәстүрлі оқыту мен жаңаша оқытудың айырмашылығын қарастырайық. Дәстүрлі оқыту процесінде мұғалім сынып оқушыларын толық қамти отырып оқытады. Дәстүрлі оқытуда мұғалім мен оқулық маңызды роль атқарады, олар бірге отырып оқушыларды білімге жетелейді, соған сәйкес оқушылардың жауаптарында сол мазмұнды есте сақтап және бұрмаламай айтып беруі маңызды болады. Мұғалім білімді оқушыларға дайын күйінде меңгертеді.

Жаңаша оқытуда оқушы мұғалімнің түсіндіргенін ғана меңгеріп қоймай, мұғаліммен тікелей пікірталасқа көшеді. Оқушы белсенді роль атқарушы емес, жетекші позицияны ұстайды. Ол әлемді тануға, белгісіздікті анықтауға өз жауабын іздейді, ал білімді ол әртүрлі жерден табуы мүмкін, шешімдері де әр оқушыда әртүрлі болады. Тапқан шешімін нақты ақиқат деп қабылдамай ізденісті әрмен қарай жалғастырады. Мұғалім мен оқушылар арасында тығыз байланыс қалыптасады. Оқушы да, мұғалім де субъектіге айнвалады. Екеуі де бірлік одақта қызмет істейді. Мына төмендегісуреттерде дәстүрлі оқытудағы мұғалім мен оқушы ара қатынасы (1 сурет) және жаңаша оқытудағы мұғалім мен оқушы арасындағы байланыс (2 сурет) көрсетілген.

Жаңаша оқыту дәстүрлі оқытуға қарағанда күрделі, әрі тиімді процесс. Жоғарғы суреттегідей мұғалім білім мен оқушының ортасында тұрмас үшін барлық стратегияларды жақсы меңгеріп оқыту технологиясын қайта құру керек.

Бұл әдістер жаңаша оқыту міндеттерін шешу құралы болып табылады. Оқушы төмендегідей іскерлікпен дағдыны қалыптастырады.

Атап айтқанда, оқушы бұрын меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл – ой өрісін кеңейтеді, тақырыпқа сай сын тұрғысынан қарайды. Оқушы өз алдына сұрақтар қойып, жауап іздеуге, мәселеге байланысты өз пікірін айтып, оны дәлелдей білуге, білімнің қайнар көзін өздері тауып, білімді меңгеру үшін қажет дағдыларды өз бетімен қолдануды үйренеді. Әдепті батыл сөйлеу, проблемаларды анықтай алу, топтың жалпы шешіміне үлес қосу, өз ойын тұжырымдауға, өздерінің үйренгендеріне жауапты қарауға, әріптестерінің ой – пікірін құрметтеуге, тыңдауға, салыстыра зерттеуге,үйретеді. Тақырыпты ғылыми түрде меңгеруге мүмкіндік жасайды.

Оқытудың жаңа моделі - пікірталас әдісі. Пікірталас – дидактикалық ізденістің маңызды саласы. Комуникативті пікір алмасу моделі жөніндегі негізгі қағидалар мен тұжырымдарды, методикалық нұсқауларды, «Дүние жүзі педагогика инновациясы» атты М. В. Клариннің еңбегін басшылыққа ала отырып, география пәнін оқытуда оқыту құралы ретінде пайдалану – жақсы нәтижеге қол жеткізді. Жаңаша оқытудың коммуникативті пікір алмасу түрі оқушының жетекшілік позициясын нығайтып, сыныпта ашық өзара қатынастарды қамтамасыз етіп бірлесіп білім алуда жауапты іс - әрекет жасауға мүмкіндік береді.

Егер пікір алмасуоқушы мен мұғалім арасында кезектескен жүйелі, бірізді сұрақ жауап түрінде жүргізілсе, онда ол біз күткен нәтиже бермейді. Бұрынғы оқу жүйесіндегі сұрақ – жауап түріндегі оқушы мен мұғалім арасындағы төменгі дәрежедегі байланыс әдісі.

Сурет №4


Мұғалім
4 суретте жоғарғы деңгейдегі коммуникативті пікір алмасу, яғни бірлесіп білім алудағы, ақиқатты іздеудегі жауапты іс - әрекет. Мұнда оқушы жетекші позицияда болса, ал мұғалім мәселені меңгеруде, талқылауда және шешім шығаруда көмекші серік міндетін атқарады.

Мен оқытудың коммуникативті пікір алмасу стратегиясымен Қазақстан – Сорос қорының «дебат» немесе пікір сайыс бағдарламасымен шұғылдана жүріп, осы әдістің технологиясын меңгеруге қол жеткіздім және пікір талас моделін география пәнін оқытуда қолдану тиімді екендігінде өз тәжірибемде көз жеткіздім. Менің сабақта қолданатын пікірталас моделінің арнайы құрылымы, ережесі бар, қолданыс аясы және уақыты шектеулі. Оның негізін салушы американ философы Карл Поппер. Оның ерекшелігі - әр қарсылас топтың бір – бірімен белгілі ережеге сәйкес ізденіске негізделген сайысқа түсуі, ақиқатқа жету жолын қарастыруы, дәлелдерін салыстыруы. Мына төменде Карл Поппер пікір таласы бағдарламасының пікір талас форматы берілген.

2. Талқы үстіндегі мәселеге сын көзбен қарау.

3. Талқыланып жатқан мәселені түсіну.

4. Ойландыру, ой- түрткі салу.

5. Фактілерді зерттеу, болжау, баға беру.

6. Жүйелеп сөйлеу.

7. Өз көзқарасын жүйелеп басқаларға дәлелдеу.

9. Өз бағытын дұрыс ұғыну.

10. Мәселенің өзектілігіне мән беру.

11. Пікір таласта екі жақтың ойын, көзқарасын жалғастырып,

ұштастырып отыру.

12. Өз ойыңды анық, әсерлі, нақты түрде дәлелдеу.

13. Көп әдебиеттерді оқу.

14. Әдебиеттерден керектіні алуға қалыптасу.

15. Беделді әдебиеттерді пайдалану.

16. Кітапханаларда жұмыс істеуге дағдылану.

17. Қоғамның саяси дамуын түсіну.

18. Пікір таласында білімді жетілдіру, тереңдету.

19. Сайысқа қатысушыларды шыншылдыққа тәрбиелеу.

20. Сайыста идея қозғаған адамға құрметпен қарау.

21. Идеяны теріске шығаруға нақты мықты дәлел қою.

22. Төрешіні өз көзқарасының дұрыстығына сендіру.

23. Қарама – қарсы сұрақ қоя білу.

24. Уақытты тиімді пайдалану.

25. Мәселені қорытындылау және шешім жасай білу.

26. Мәселеге шығармашылықпен қарау. Топтармен жұмыс жасау.

27. Дефинициялармен жұмыс жүргізу.

28. Көзқарасты ашық айтуға қалыптасу.

29. Ашық қоғам құруға үлес қосу.

Пікір – сайысты қолдану әдістері ( сабақ үлгілері)
Пікір – сайыс технологиясын тарих сабағында қолдану үшін мынадай талаптарды есте ұстау қажет.

1. 
   Пікір – сайыс сабағының айқын мақсаты болуы керек.
   
2. 
   Пікір – сайыс сабағында ойын тәртібін қатал сақтау керек.
   
3. 
   Оқушылар пікір – сайыс алдында тақырыпты толық меңгеруі тиіс.
   
4. 
   Пікір – сайыс тақырыбы да талапқа сай, талас туғызатындай болуы керек.
   
5. 
   Оқушылар пікір - таласта толық қатысуы тиіс.
   
6. 
   Пікір – талас өз мәнінде өту үшін уақыт керек.
   

Сынып оқушылары екі топқа бөлінеді. Әр топта 3 спикерден болады. Сыныптың қалған оқушылары әділ қазылар алқасы және бір оқушы уақыт өлшеуші- таймкиппер болады.

Жақтау тобының резолюциясы: Ғылыми – техникалық прогресс адамзат өміріне қауіп төндіруде.

Даттау тобының резолюциясы: Ғылыми – техникалық прогресс адамзат өміріне қауіп төндірмейді.

Дефинция: ҒТП биосфера, экология ұғымдарына сипаттама беру. ҒПТ биосфераға жағымды әсер еткенін дәлелдеу үшін өз аргументтерін ұсынады.

1. 
   аргумент. Арал проблемасы.
   
2. 
   аргумент. Семей ядролық полигоны.
   
3. 
   аргумент. Байқоңыр ғарыш аймағы.
   

ҒТП - тің биосфераға зиянды әсерлері сипатталады. Жақтаушы жақтың аргументтеріне қарсылық білдірілді. Экологиялық тұрғыдан алып қарағанда Чернобыль сабағын неге ұмытамыз? Табиғатты тамылжыған Алтайда немесе экологиялық жағдайы онсыз да қиын Балқашта АЭС салу көңілге қонымсыз. АЭС пайдалы болса, өркениетті елдер неге күн, жел энергиясына ден қойды?

Адам биологиялық түр ретінде ата - анасынан жұп гендер алу керек. Үшінші генді қайда сыйғызбақсыз? Одан енді үш жүзді адам шықпасына кім кепіл? Түрлердің жойылуы ең алдымен ҒТП – тің зиянды әсерінен болып отыр. Жер бетінен қаншама түр жойылды?

Жойылған түрлер туралы айтып, сұраққа жауап беруге әзірлігін білдіреді.

Қарсы сұрақтар қою кезеңінде барлық оқушылар қатысады. Бұл дебат сабақта оқушылар ғаламдық мәселелер көтеруге ұмтылады.

Сабақтың мұндай формасы оқушыларды бір мәселеге екі жақты көзқарас білдіріп, оның тиімді жағын таңдауға үйретеді. Әр оқушының қабілетін шыңдап, ізденімпаздығы мен шешендік өнерін дамытады.

«Пікірталас» таңдау курсының бағдарламасы.
Бағдарлама құрылымы
Бағдарлама 34 оқу сағатына есептелген 12 бөлімнен тұрады. Олардың әрқайсысы Пікірталас бағдарламасының маңызды тұстарына, ұғымдары мен ережелеріне түсініктеме беретін теориялық және алынған мағлұматтарды бекітуге арналған практикалық бөлімдерден тұрады. Практикалық сабақтар үстінде бағдарламаның әрбір жеке элементі бойынша жұмыс істеледі, оқушылар ойын үстінде пікір сайыстыру және өз идеяларын топ болып қорғау негіздерін игереді. Ақыр аяғында оқушылар пікір –сайыс бәсекелерін өткізудің ережелерімен таныс болады. Бағдарламаның тағы бір ерекшелігі – сабақ үстіндегі оқытушы мен оқушылар арасындағы қарым – қатынас. Мұғалім бұл жерде оқушылардың өз бетімен оқып – үйренуіне жағдай туғызатын, оқу үрдісін ұйымдастырушы және үйлестіруші ролінде болмақ. Оқыту кіші топтар және олардың өзара әсерлесу принципіне негізделеді. Сабақтарда ойлау және сөйлеу жүйелерін белсенді жұмыс істеуге мәжбүрлейтін интерактивті оқу әдістері қолданылады. Сонымен қатар, пікірталас ұйымдастыруға арнайы дайындалған кеңестер де бар. (қосымша қараңыз)

Түсініктеме.
Қоғамдағы өзекті мәселелерді шеше алатын, жаңа әлеуметтік –психологиялық қабілеттердің қалыптасуына ықпал ететін, оқушылардың сыни ойлау қабілетін шыңдап, шешендік өнерге баулитын мүмкіндіктер жүйелеп ұсынылған. «Дебат» бағдарламасы - әлем мойындаған технология. Өйткені, дебат – жаңалыққа құштарлықтың даму көзі. Ең бастысы, бағдарлама өмірдің көркем шындығын келістіріп, дәуір көшіне ілестіріп әкететін ХХІ ғасыр білім беру жүйесінің микромоделі төңірегіндегі ойды, білім мазмұнын іріктеудің басты ұстанымдарын іске асыру жағына көңіл аудартады.

Қоғамдағы сананы қалыптастырып, ұйқыдағы ойды оятатын, сөйтіп ұлттық сана – сезім сілкінісіне алып шығатын, көтерер жүгі салмақты философиялық мәні бар ұсыныс жасай алатын бағдарламаның өн бойынан қажеттісі мен керектісін іріктеп, дарындылар танымына салуды қажет деп таптық. Мұндағы мақсат: ішкі еркіндігі дамыған, өз ойын еркін жеткізе алатын, есесін жібермейтін тәуекелшіл белсенді тұлға қалыптастыруды көздедік. Олай дейтініміз, бұл дебат – пікір сайыс бағдарламасы - еліміздің білім беру жүйесінің негізгі элементтерінің бірі ретінде танылуы тиіс және ол уақыт күттірмейтін мәселе.

Дебат технологиясы тереңде оқыту және оның маңызы мына төмендегідей:

• 
  қарама -қарсы ой стратегиясы болғандықтан сөз әдебіне үйрету;
  
• 
  әлеуметтік тілдің дағдыларына қалыпастыру;
  
• 
  дебаттың құндылығы арқылы қоғамда ой – сана алуандығын туғызу;
  
• 
  еркін саяси көзқарастардың бәсекелестігін туғызу;
  
• 
  тыңдаушының сөйлеушіден 2 есе мәдениеттілігін насихаттау;
  
• 
  пікірсайыс түрлері, оның мәні;
  
• 
  дебат әдісі арқылы шешендікке алып келу;
  
• 
  белсенді сөйлеуді ойлай сөйлеумен ұштастыру;
  
• 
  оқушы дербестігін дамыту;
  
• 
  оқушы өзін -өзі қадағалап, тексертуге баулу;
  
• 
  таным қабілетін дамыту;
  
• 
  өздігінен білім алуға қажеттілік тудыру;
  
• 
  ақыл ой еңбегіне жалпы мәдениетін арттыру;
  
• 
  білімге құмарлығын, рухани сенімін күшейту;
  
• 
  «Іште пікір өлгеншені» ұтымды пайдалану;
  
• 
  пікір шектелмейтін еркін шығармашылық қалыптастыру;
  
• 
  ғылым дағдыларын жүйелеу.
  

Пікірсайыс мәдениеті туралы түсінік.

Пікірсайыс мәдениеті мен ақыл – ой сезім мәдениетінің байланысы.

Дебат технологиясындағы сөздік норма.

Дебат ерекшелігі (3 ұстанымға сүйену: іздену, шыншылдық, басқаға құрмет).

Қоршаған ортаға сын көзбен қарау.

Фактіге сүйену, оны зерттеуге, болжауға, жүйелеп сөйлеуге, дұрыс ұғынуға үйрету.

Тапсырманың мағынасын ажырату, ойға шабуыл жасатып үйрету.

Күнделікті тіршілік мәселесін терең пайымдауға талпындыру.

Адам қатынасының (коммуникациясының) жаңа тәсілдерін жетілдіруге алып келу.

Қазақтың шешендік өнерін әлемдік деңгейде қарастыру.

Әміршіл - әкімшіл биліктің идеологиялық қыспағында қалған халық даналығын жаңғырту ( Карнегидің 12 кеңесі).

Көпшілік алдында сөйлейтін сөз құрылымы.

Тыңдарманмен байланыс жасау тәсілдері.

Әр спикердің сөзінің ерекшелігі және міндеті, әдістемесі.

Ғылыми көпшілік басылымдардағы белгілі ғалымдардың, оқырмандардың пікірін талдату және сол пікірлердің құрылымына назар аударту.

Пікірталас түрлері және сөз мәдениеті.

Дебаттың қазіргі қоғамдағы маңызы.

Ойталқы (диспут).

Дебат технологиясының құрылысы.

Кейс, критерий, аргумент туралы түсінік және оған қойылатын талаптар.

Ойыншы топ бірлігін, ынтымақтастығын нығайту.

Қақтығыс сұрақтары.

Жеңіл қақтығыстар, зымыран сұрақтар.

Жоққа шығару. Сұрақ – жауап сәтін бақылауға сенімділік қалыптастырып, сабырлы, жинақы болу. Қарсы топ әлсіздігін анықтау. Қарсылас көзқарасын білу. Өзі жауап алуға мүдделі сауалдар қоюға жаттықтыру.

Ой арасындағы байланыс.

Салыстыру, түйіндеу, бекіту. Даулы мәселелерді әшкерелеуге

және қарсылас топты өздеріне қарсы жағдайларды қабыл алуға

мәжбүрлеуге көшу жолдары.

Пікірталас шеберлігіне үйрету жолдары.

Жоспарлау сатылары.

Тақырыптармен жұмыс.

Талдау жасау.

Әсерімен бөлісу, талқылау ұйымдастыру, көшбасшыларды

сөйлету, аргументтерді дамыту, мәселе шығару.

Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

мынадай:

• 
  дебат технологиясына қойылатын талапты білу;
  
• 
  дебат ойындарының ерекшелігін меңгеру;
  
• 
  дебат пен шешендік сөздердің ара қатынасын айыру;
  
• 
  жұрт алдында еркін сөйлеу,
  
• 
  ойды қорыту тәсілдерін меңгерту;
  
• 
  беделді құжаттармен жұмыс жасай білу;
  
• 
  озат ойы болуы - өзін -өзі құрметтеуі.
  

Пікір сайыс деген не? Пікір сайыстыру принциптері. Пікір сайыс стильдері ( Парламенттік және Линкольн - Дугластың пікір –сайыс үлгілері). Карл Поппердің пікір сайыс үлгісі. Пікір сайыстыру қабілеті (сын тұрғысынан ойлау, зерттеу, тыңдау және жазу). Пікір - сайыстардың

этикалық коды.
2 тақырып. Карл Поппердің пікір- сайыс үлгісінің негізгі элементтері

(2 сағат).

Теориялық бөлім.

Қарар. Қарадың түрлері (саяси, құндылықтық). Жақсы қарар жазу тәртібі. Қарар үлгілері.

Практикалық бөлім.

Қатар шығару. Қарар сараптамасы.

2. 
   тақырып. Критерий (2 сағат).
   

сипаттам: қол жеткізу мүмкіндігі, нақтылық, сәйкестілік.

Практикалық бөлім. Қарарға арнап критерий шығару мен оған сараптама жасау. Критерйді негіздеу. Критерйдің қарар және аргументтермен байланысы.
4 тақырып. Дефинициялар (анықтамалар) – негізгі ұғымдарды

анықтау. (2 сағат).

Теориялық бөлім.

Пікір – сайыс шеңберін белгілеп алу үшін қарардағы нешізгі ұғымдарды анықтау. Анықтамалар қажетті шектеулер. Анықтамалар қарарды зерттеу бағытын анықтау құралы.

Практикалық бөлім.

Энциклопедиялық сөздіктермен жұмыс істеу. Анықтамаларды сараптау.
5 тақырып. Аргументтер ( 4 сағат).

Теориялық бөлім.

Ақыл шабуылы аргумент құрастыру бағытындағы алғашқы қадам. Ақыл шабуылының тәртібі. Аргумент құрастыру. Аргумент құрылысы. Аргументті қолдау. Аргументті негіздеу түрлері. Жалпылау. Ұқсастық. Себеп –салдар қатынасы. Беделге сүйену. Критерий мен аргумент арасындағы байланыс. Пікір –сайыс парағы. Практикалық бөлім. Аргумент құрастыру.
6 тақырып. Дәлелдер (2 сағат).

Теориялық бөлім.

Зерттеу мен дәлелдер. Мәлімет жинау. Мамандармен сұхбат. Компьютерлік зерттеулер. Дәлелдердің түрлері: куәлік (куәләндіру), фактілер, статистикалық мәліметтер, шолулар мен мысалдар. Үзінді келтіру ережесі. Мәлімет алынған қайнар көздің беделдігі мен объективтілігі.

Практикалық бөлім.

Мәлімет алынатын мәтінмен жұмыс істеу. Дәлелдер парағын дайындау.
7 тақырып. Жақтау кейсі (2 сағат).

Теориялық бөлім.

Жақтау кейсінің құрылымы. Кіріспе. Аргументтер тізбегі. ауысу. Қорытынды. Жақтау кейсінің үлгісі.

Практикалық бөлім.

Жақтау кейсін құрастыру.
8 тақырып. Даттау кейсі (2 сағат).

Теориялық бөлім.

Даттау кейсінің құрылымы. Терістеу уақыты. Терістеудің 3 деңгейі: қарарды интерпретациялау, критерйді терістеу, аргументтер тізбегін терістеу. Терістеу стратегиялары. Контраргументтер ұсыну. Терістеуді терістеу. Даттау кейсінің үлгісі.

Практикалық бөлім.

Даттау кейсін құрастыру.
9 тақырып. Спикерлердің міндеттері (4 сағат).

Теориялық бөлім.

Спикерлердің рольдері. Сөз түрлері (конструктивті, дамытушы, қорытындылаушы). Спикерлерді бағалау критерйлері. Кемшіліктер мен қателіктер.Стиль мен ұсынылуы. Көз бе көз байланыс. Дауысты қадағалау (ырғақ, үзіліс, дауыстылық). Қимыл қозғалыс. Өзін -өзі ұстау.
10 тақырып. Қарсы сұрақ – жауап (4 сағат)

Теориялық бөлім.

Қарсы сұрақ – жауаптардың мақсаты. нәтижелі сұрақ қою әдістері. Ашық және жабық сұрақтар. Қарсы сұрақ – жауап кезіндегі спикерлердің өзін -өзі ұстауы. Практикалық бөлім.

Сұрақтардың тізбегін құрастыру.

11. 
    тақырып. Төрешілік (4 сағат).
    

Төрешінің міндеттері. Шешім шығару. Ойыннан кейінгі төрешінің сараптамасы. Топтарды бағалау тәртібі. Спикерлерді бағалау тәртібі. Жақсы төрешінің сипаттамасы.

Практикалық бөлім.

Төреші парағын толтыру. Пікір – сайыс парағын ( картасын) жүргізу.

11. 
    тақырып. Пікір – сайыс бәсекелері(4 сағат).
    

Бәсекелердің ұйымдастырылуы. Пікір- сайыс бәсекелерін өткізудің ережелері мен кеңестер.

Карл Поппердің пікір – сайыс үлгісінің негізінде жасалған. Пікір – сайыс бағдарламасы. Пікір – сайыс клубтары.
Карл Поппердің «Пікір - сайыс» әдістемесіне түсініктеме.

Пікір сайыстарға қажетті негізгі элементтер:

• 
  Қарар (пікір – сайыс тақырыбы)
  
• 
  Жақтау жағы
  
• 
  Даттау жағы
  
• 
  Критерий мен аргументтер ( мақсат пен дәйектер)
  
• 
  Дәлелдер
  
• 
  Қарсы сұрақ – жауаптар
  
• 
  Шешім.
  

Пікір – сайыстың негізгі мақсаты - өзіңіз ұстанып отырған бағыттың, келтірген дәйектеріңіздің қарсыласыңыздікінен артық ( дұрыс) екенін дәлелдеп шығу. Пікір сайыстардың шарты бойынша екі қарсы топ берілген қарар бойынша бір –біріне кереғар бағыттар ұстанып, төрешілерді өз бағыттарының дұрыс екеніне көндіруі тиіс. Жақтау тобының ( спикерлері) ойыншылары өз бағыттарын қорғап шығу үшін өз кейстерін ұсынады, онда өз қарарлары, дефинциялары – негізгі ұғымдардың анықтамалары, критерий, аргумент және дәлелдерін ұсынады.

Әр топ үш ойыншыдан тұрады. Әрқайсысының ойында өз орны бар және міндеттері нақты белгіленген. Олар өз кейстерін ( жақтау және даттау) дайындау үшін ойынға дейін де бірлесіп жұмыс істейді, сонымен бірге пікір - сайыс барысында да ойыншылар тығыз байланыста болып, бірлесіп жұмыс істейді.

Пікір – сайыс тәртібі.

Пікір –сайысты жақтау тобының бірінші спикері бастайды. Оның 6 минут уақыты бар. Сөзін төрешілерді, қарсыластарын, көрермендер мен өз тобымен амандасудан бастап, өз кейсіне көшеді. Ең алдымен қарарымен келіседі ( мысалы: «Жастардың сайлауға қатыспауы ақталмайды»), содан кейін қарардағы негізгі ұғымдарды анықтайды – «сайлау», «ақталмайды», «жастар».

Негізгі ұғымдарға анықтама берудің маңызы өте зор. Сол арқылы ойыншылар осы пікір – сайыста қозғала алатын немесе қозғауға болмайтын мәселелер шеңберін анықтап алады. Анықтама берген кезде ойыншылар анықтаманың қайнар көзін ( алынған жерін), тіпті бетін көрсетуі тиіс.

Пікір – сайыс басталмай тұрып, төреші топтарға жеребе тартқызып, олардың бағытын анықтайды (жақтау / даттау), осыдан кейін топтар дайындыққа 15 минут уақыт алады. Бұның сыртында әр топтың ойын барысындағы сөздеріне, қарсы сұрақ – жауаптарға дайындалу үшін 8 минут уақыттары бар, бұл кақытты пайдалану, бөлу мәселелері топтың өз еншісінде. Әр ойынды уақытты қадағалап отыратын уақыт төрешісі болуы тиіс.

1. 
   Азаматтық құқықтар саяси кризис кезінде шектелуі тиіс.
   
2. 
   Демократиялық қоғамда азаматтық бой ұнсынбаушылық акциялары ақталады.
   
3. 
   Демократиялық қоғам азаматтары қару алып жүруге хақылы.
   
4. 
   Ұйымдасқан қылмыспен күрес кезінде азаматтық құқықтар шектелуі тиіс.
   
5. 
   Полиция бөлімдері жекешелендірілмеуі тиіс.
   
6. 
   Полиция қызметін жеке меншік мекемелер атқара алмауы тиіс.
   
7. 
   Полицияға қарсы қылмыстар басқаларға қарағанда қатаң жазалануы тиіс.
   
8. 
   Орта мектептердегі есірткіге тексеру ақталады.
   
9. 
   Ересектер мен жасөспірімдер түрмеде бірге қамалмауы тиіс.
   
10. 
    Ата –аналар жас балаларының қылмыстары үшін жауапты болуы тиіс.
    
11. 
    Әскери қылмыскерлер амнистияға жатпауы тиіс.
    
12. 
    Тұтқындалғандар қоғамдық жұмыстар үшін пайдаланылуы тиіс.
    
13. 
    Тұтқындалғандар дауыс беру құқынан айырылуы тиіс.
    
14. 
    Азаматтық бой ұсынбау акциялары қарсылық түрі ретінде еш пайдасыз.
    
15. 
    Өнер нақты ғылымдарға қарағанда маңызды.
    
16. 
    Компьютерлер адамзат дамуына қауіп төндіруде.
    
17. 
    Әйел адамдар әскерде қызмет етуі тиіс.
    
18. 
    Жаман үкімет, ешқандай үкіметтің болмауынан жақсы.
    
19. 
    Табиғи ресурстарды болашақ ұрпақтар үшін сақтап қалу, оларды бүгін пайдаланудан көрі маңызды.
    
20. 
    Ескі жүйе кезіндегі өмір бүгінгіден әлдеқайда жақсы болатын.
    
21. 
    Экологиялық өсім мүдделері экологиялық мәселелерден маңызды.
    
22. 
    Мемлекет өз азаматтарының дәулетті тұрмысын қамтамасыз етуі тиіс.
    
23. 
    Әлемдік қауымдастық жер бетіндегі соғыс ошақтарын басу үшін қатаң шаралар қолдануы тиіс.
    
24. 
    Мемлекет соғыс (кризис) жағдайында бұқаралық ақпарат құралдарына цензура енгізу құқына ие болуы тиіс.
    
25. 
    НАТО бұрынғы Варшава Келісіміндегі елдерді өз құрамына қосып алуы тиіс.
    
26. 
    Варшава Келісіміне мүше болған елдер НАТО құрамына кірмеуі тиіс.
    
27. 
    Жануарларға тәжірибе жасауға тыйым салынуы тиіс.
    
28. 
    Өлім жазасы жойылуы тиіс.
    
29. 
    Бүгінгі қоғамдағы әйелдердің құқы әлі де тең емес.
    
30. 
    Абортқа тыйым салынуы тиіс.
    
31. 
    Ешқандай саяси ағымға тыйым салынбауы тиіс.
    
32. 
    Жоғарғы сынып оқушылары өздері оқитын
    
33. 
    Ер адамдар әйел затынан артық.
    
34. 
    Міндетті түрдегі әскери қызмет сақталуы тиіс.
    
35. 
    Қазіргі жастардың өмірі алдыңғы буын өміріне қарағанда артық.
    
36. 
    Ядролық қару – жарақ жойылуы тиіс.
    
37. 
    Марихуананы пайдалану заңдастырылуы тиіс.
    
38. 
    Жезөкшелік заңдастырылуы тиіс.
    
39. 
    Тұтқындалғандардың азаматтық құқықтары қамтамасыз етілуі тиіс.
    
40. 
    Парнографияны тарату қылмыс ретінде қарастырылуы тиіс.
    
41. 
    Гуманитарлық ғылымдар нақты ғылымдардан маңызды.
    
42. 
    Орта мектеп балаларды шынайы өмірге дайындамайды.
    
43. 
    Бүгінгі күнде ядролық соғыс қаупі жоқ.
    
44. 
    Ғылым мен техниканың пайдасынан, келтірген зияны көп.
    
45. 
    Саясатшының жеке өмірі қоғам үшін ашық болуы керек.
    
46. 
    Тоталитарлық мемлекет өз азаматтарына демократиялық мемлекеттен гөрі көп пайда әкеледі.
    
47. 
    БҰҰ ғаламдық мәселелерді шеше алмайды.
    
48. 
    Мемлекет өз азаматтарының денсаулығын қамтамасыз етуге міндетті.
    
49. 
    Қоршаған орта проблемалары асырып көптірілуде.
    
50. 
    Палестиндіктердің Израиль территориясына заңды құқы бар.
    
51. 
    Мемлекет азаматтарының негізсіз толқуларын ( көтерілісін) күшпен басуға хақылы.
    
52. 
    Мектептердегі баға қою жүйесін жою қажет.
    
53. 
    Түрмелерді жою қажет.
    
54. 
    Дамыған мемлекеттер дамушы елдерге көмектесуі тиіс.
    
55. 
    Мемлекет азаматтардың қару иелену құқын шектеуі тиіс.
    
56. 
    Жасөспірім қылмыскерлер ересектермен тең дәрежеде жазалануы тиіс.
    
57. 
    Германияның бірігуі Еуропа қауіпсіздігіне қауіп төндіреді.
    
58. 
    Сорос қорының қызметі Еуропаға кері әсер етті.